<p>U uvodnom delu doktorske disertacije opisane su osnovne konvencionalne metode otiskivanja, kao i modifikovane tehnike koje se koriste u savremenoj implant protetici. Prikazana je specifičnost biomehanike implantno no&scaron;enih i poduprtih nadoknada u odnosu na biomehaniku nadoknada retiniranih prirodnim zubima. Akcenat je stavljen na kompleksnost problematike postizanja apsolutno pasivnog naleganja nadoknade na nosač implanta (abatment), sa posebnim osvrtom na uticaj same procedure otiskivanja implanata i angulacije implanata na tačnost naleganja. Detaljno su opisani i svi ostali faktori koji mogu da utiču na tačnost radnih modela pri izradi nadoknada na implantima, pozivajući se na aktuelne podatke iz literature i naučno opravdanje za potrebe istraživanja. Cilj rada je bio ispitati uticaj metode otiskivanja, angulacije implanata i vrste otisnog materijala na tačnost definitivnog radnog modela za izradu implantno no&scaron;enih zubnih nadoknada. Eksperiment je obavljen u in vitro uslovima. Istraživanje je bazirano na ispitivanju tačnosti otiskivanja pomoću tri različite metode otiskivanja (direktne, indirektne i modifikovane &bdquo;splint&ldquo; metode), dve vrste elastičnih otisnih materijala (adicionog silikona i polietra) i uticaja dve različite grupe implanata (anguliranih od 20&deg; i paralelnih implanata) na tačnost otiskivanja. Master (referentni) model je isplaniran tako da simulira čest klinički slučaj parcijalne bezubosti gornje vilice (klasa Kenedi I), koji je osim dva ugrađena angulirana implanta sa jedne, i dva paralelna implanta sa druge strane, podrazumevao i prisustvo bru&scaron;enih zuba, pripremljenih za prihvatanje keramičkog mosta u frontalnoj regiji. Otiskivanje zuba i implanata vr&scaron;eno je istovremeno i drugi deo istraživanja je obuhvatao ispitivanje uticaja primenjene metode i materijala na tačnost otisnutih povr&scaron;ina zuba. Time je pro&scaron;ireno polje istraživanja i omogućeno dono&scaron;enje zaključka o pravoj indikaciji metode i materijala za otiskivanje konkretnog kliničkog slučaja. Kompletna metodologija izrade master i definitivnih radnih (replika) modela, kao i sama procedura otiskivanja, izvedena je po najsavremenijim principima istraživanja, uz upotrebu instrumenata i materijala vodećih svetskih proizvođača. Za potrebe analize odstupanja implanata i zuba na replica modelima u odnosu na referentni, modeli su podvrgnuti optičkoj 3D (trodimenzionalnoj) digitalizaciji pomoću dva savremena laboratorijska skenera koje karakteri&scaron;e izuzetna tačnost skeniranih povr&scaron;ina. Prvo je digitalizovan master model za potrebe dobijanja nominalne geometrije, a nakon toga 30 replika modela, za potrebe uporedne geometrijske analize. Analiza je vr&scaron;ena pomoću najnovijeg specijalizovanog softverskog programa, primenom metode CAD-inspekcije (eng. Computer-Aided Design). Geometrijska analiza odstupanja bru&scaron;enih zuba (patrljaka) izvedena je tehnikom preklapanja odnosno superpozicije (eng. bestfit) realne geometrije (na replika modelu) sa nominalnom geometrijom (na master modelu). Za razliku od analize patrljaka, za potrebe geometrijske analize odstupanja implanata kreiran je lokalni koordinatni sistem za svaki analizirani implant, pomoću specijalnih abatmenta upotrebljenih za digitalizaciju i uvozom 3D modela implanata iz CAD biblioteke proizvođača. Odstupanja su analizirana u odnosu na centar baze implanta (odstupanje od centra) i u odnosu na centralnu osu implanta (ugao odstupanja), &scaron;to je omogućilo tačno prostorno orijentisanje implanata na replika modelima u poređenju sa referentnim. Ova metodologija je originalna, jer je u odnosu na metodologije koje su do sada kori&scaron;ćene u svrhu prostorne orijentacije implanata, uvođenjem novih parametara u analizu, omogućila tačnije defi nisanje prostornog odstupanja analiziranih implanata. Rezultati dobijeni u istraživanju doveli su do zaključka da metoda otiskivanja i vrsta otisnog materijala utiču na tačnost otiskivanja implanata. Takođe, angulacija implanata od 20&deg; ima veći uticaj na tačnost definitivnih radnih modela u poređenju sa paralelnim angulirana implanta sa jedne, i dva paralelna implanta sa druge strane, podrazumevao i prisustvo bru&scaron;enih zuba, pripremljenih za prihvatanje keramičkog mosta u frontalnoj regiji. Otiskivanje zuba i implanata vr&scaron;eno je istovremeno i drugi deo istraživanja je obuhvatao ispitivanje uticaja primenjene metode i materijala na tačnost otisnutih povr&scaron;ina zuba. Time je pro&scaron;ireno polje istraživanja i omogućeno dono&scaron;enje zaključka o pravoj indikaciji metode i materijala za otiskivanje konkretnog kliničkog slučaja. Kompletna metodologija izrade master i definitivnih radnih (replika) modela, kao i sama procedura otiskivanja, izvedena je po najsavremenijim principima istraživanja, uz upotrebu instrumenata i materijala vodećih svetskih proizvođača. Za potrebe analize odstupanja implanata i zuba na replika modelima u odnosu na referentni, modeli su podvrgnuti optičkoj 3D (trodimenzionalnoj) digitalizaciji pomoću dva savremena laboratorijska skenera koje karakteri&scaron;e izuzetna tačnost skeniranih povr&scaron;ina. Prvo je digitalizovan master model za potrebe dobijanja nominalne geometrije, a nakon toga 30 replika modela, za potrebe uporedne geometrijske analize. Analiza je vr&scaron;ena pomoću najnovijeg specijalizovanog softverskog programa, primenom metode CAD-inspekcije (eng. Computer-Aided Design). Geometrijska analiza odstupanja bru&scaron;enih zuba (patrljaka) izvedena je tehnikom preklapanja odnosno superpozicije (eng. bestfit) realne geometrije (na replika modelu) sa nominalnom geometrijom (na master modelu). Za razliku od analize patrljaka, za potrebe geometrijske analize odstupanja implanata kreiran je lokalni koordinatni sistem za svaki analizirani implant, pomoću specijalnih abatmenta upotrebljenih za digitalizaciju i uvozom 3D modela implanata iz CAD biblioteke proizvođača. Odstupanja su analizirana u odnosu na centar baze implanta (odstupanje od centra) i u odnosu na centralnu osu implanta (ugao odstupanja), &scaron;to je omogućilo tačno prostorno orijentisanje implanata na replika modelima u poređenju sa referentnim. Ova metodologija je originalna, jer je u odnosu na metodologije koje su do sada kori&scaron;ćene u svrhu prostorne orijentacije implanata, uvođenjem novih parametara u analizu, omogućila tačnije definisanje prostornog odstupanja analiziranih implanata. Rezultati dobijeni u istraživanju doveli su do zaključka da metoda otiskivanja i vrsta otisnog materijala utiču na tačnost otiskivanja implanata. Takođe, angulacija implanata od 20&deg; ima veći uticaj na tačnost definitivnih radnih modela u poređenju sa paralelnim implantima. Time su potvrđene radne hipoteze doktorske disertacije. &bdquo;Splint&ldquo; metoda otiskivanja i adicioni silikon izdvojili su se kao najtačniji pri otiskivanju implanata. Kombinacije &bdquo;splint&ldquo; metode sa adicionim silikonom i polietrom i otvorene metode sa adicionim silikonom dale su bolje rezultate pri otiskivanju anguliranih implanta, dok je u grupi paralelnih implanata zaključeno da metoda i materijal ne utiču na tačnost otiskivanja. &bdquo;Splint&ldquo; i otvorena metoda i adicioni silicon pružili su najtačnije otiske bru&scaron;enih zuba. &bdquo;Splint&ldquo; metoda u kombinaciji sa adicionim silikonom dala je najmanja ukupna odstupanja pri otiskivanju implanata i zuba zajedno. Prezentovana studija je specifi čna, kako po izboru zadatog kliničkog slučaja I uporednoj analizi tačnosti istovremenog otiskivanja implanata i zuba, tako i po samoj metodologiji analiza odstupanja implanata, te predstavlja originalni doprinos naučnoj i stručnoj javnosti.</p> / <p>The introductory part of the PhD-theses describes fundamental conventional impression methods, as well as modified techniques used in modern-day implant prosthetics. The biomechanics specificity of the implant supported prosthesis in relation to the biomechanics of natural-teeth retained prosthetics is showed. The emphasis is on the issue&rsquo;s complexity at accomplishing the absolute passive fit of the prosthesis onto the abutment, with particular regard to the impact of the implant impression procedure and implant angulation its elf. A detailed description is provided for all other factors which can influence the accuracy of working casts during implant-based dental prosthesis, making reference to the current data in the literature, as well as to the scientific justification for research. The aim of the study was to examine the influence of the impression method, implant angulation and type of the impression material on the accuracy of the definitive working model for production of the implant-supported dental prosthesis. The experiment was conducted in the in vitro conditions. The research is based on examining the impression accuracy by using three different impression methods (direct, indirect, as well as modifi ed &ldquo;splint&rdquo; method), by using two types of elastic impression materials (addition silicone and polyether), as well as the impact from two different implant groups (angled at 20&deg;, and parallel ones). Master (referential) model was planned to simulate a common clinical case of the upper jaw partial edentulism (Kennedy 1st class), which apart from the two angulated implants on one side, and two parallel implants on the other, also presupposed presence of milled teeth, prepared to accept ceramic dental bridge in the frontal region. Impression of teeth and implants was conducted simultaneously, and second part of the research encompassed examination of the applied method&rsquo;s and material&rsquo;s impact onto accuracy of the impressed teeth surfaces. This expanded the research fi eld and enabled drawing conclusions regarding the appropriate method indication and material for impression of a particular clinical case. Complete production methodology of master and definitive working casts (replicas), as well as the impression procedure itself, were all conducted according to the cutting-edge research principles, as well as with the application of instruments and materials of leading world producers. For the purpose of the analysis of implants and teeth deviation on replica models in relation to the reference model, the models underwent optical 3D (three-dimenzional) digitalization by using two state-of-the-art laboratory scanners characterized by exceptional accuracy of scanned surfaces. First model to be digitalized was the master one, in order to obtain nominal geometry, following which 30 model replicas were scanned, for the purpose of comparative geometrical analysis. The analysis was conducted by using latest specialized software designed for CAD (Computer-Aided Design) inspection method. Geometric analysis of the milled teeth (tooth abutments) deviation was conducted by using the overlapping superposition technique (bestfit) real geometry (on the replica model) with nominal geometry (on the master model). As opposed to the teeth-stump analysis, for the purpose of geometrical analysis of implant deviations, a local coordinate system for each analyzed implant was created, by using special abutments used for digitalization and by importing 3D implant models from the manufacturer&rsquo;s CAD library. Deviations were analyzed in relation to the implant base center (deviation from the center), and in relation to the implant central axis (deviation angle), which enabled accurate implant spatial orientation on the replica models in comparison the referential ones. This methodology is original, since unlike methodologies used so far for implant spatial orientation, it has enabled, through introducing new parameters into analysis, a more accurate defining of analyzed implants spatial deviation. Results obtained during research have led to the conclusion that that the impression methodology and type of the impression material influence the implant impression accuracy. Also, implant angulation of 20&deg; has a higher impact on accuracy of definitive working models in comparison with parallel implants. This confirms the PhD-thesis working hypotheses. The &ldquo;splint&rdquo; impression method and addition silicone have excelled as most accurate at implant impression. Combination of &ldquo;splint&rdquo; methods with addition silicone and polyether and opened methods with addition silicone proved to obtain better results when impressing angulated implants, while in the group of parallel implants, it was concluded that the method and material do not infl uence the impression accuracy. The &ldquo;splint&rdquo; and the open method and addition silicone provided most accu rate imprints of ground teeth. The &ldquo;splint&rdquo; method in com bination with addition silicone provided the least over all deviation at impression of implants and teeth together. The presented study is a specifi c one, both in terms of selection of the given clinical case and comparative analysis of the simultaneous impression of teeth and implants, but also in terms of the methodology itself used to analyze implant deviation, which in its own right represents an original contribution to the scientific and expert public.</p>

<p>Uvod. Usled kompromitovanja strukturnog integriteta, rekonstruktivne procedure na endodontski lečenim zubima moraju se veoma pažljivo isplanirati, pogotovo u specifičnoj grupi zuba kao &scaron;to su premolari. U stomatolo&scaron;koj naučnoj i stručnoj javnosti ne postoji usagla&scaron;en stav o tome koja endodontska instrumentacija i rekonstruktivna procedura primenjena u slučajevima ekstenzivnog gubitka zubne supstance predstavlja metodu izbora sa biomehaničkog aspekta. U okviru prezentovane doktorske disertacije ispitivan je uticaj varijacija u endodontskoj instrumentaciji i restaurativnim procedurama na promene naponskih stanja u zubnim tkivima i rekonstruktivnim materijalima kod premolara sa ekstenzivnim gubitkom zubne strukture. Metode. Osnovni 3D model je kreiran pomoću CT snimaka zdravog drugog gornjeg premolara u SolidWorks programu za modelovanje. Kreirano je 135 različitih modela, u kojima su metodom konačnih elemenata proračunati fon Mizesovi naponi u položaju maksimalne interkuspidacije pod dejstvom sile od 150 N. Statistička analiza je izvr&scaron;ena koristeći Op&scaron;ti linearni model. Rezultati. Indirektne zubne rekonstrukcije imaju povoljniji uticaj na naponska stanja u zubnim tkivima. Ukoliko se koristi direktna restauracija, povoljniji su naponi u dentinu i gleđi ukoliko se redukuje palatinalna kvržca. Upotreba kočića uz ispun snižava napone u zubnim tkivima samo u slučaju MOD kaviteta. Naponi u dentinu su niži pri apikalnom terminusu 0,5 mm i instrumentaciji instrumentima manje veličine (kod modela sa kočićem i indirektnim nadoknadama). Uglavnom procedure koje su povoljne za napone u dentinu, nepovoljne su za napone u zubnoj nadoknadi i obratno. Zaključci. Kod opsežnih MOD kaviteta a samo ukoliko se ne redukuje visina palatinalne kvržice, preporučuje se upotreba kompozitnog kočića. Smanjenje povr&scaron;ine zubnih tkiva u kojima su naponi visoki (iako su najvi&scaron;e vrednosti napona slične), moglo bi da utiče na dugotrajnost endodontski lečenih i rekonstruisanih zuba. Krući rekonstruktivni materijali povoljnije utiču na napone u zubnim tkivima biomehanički kompromitovanih endodontski lečenih zuba. Čini se da je optimalnije, u rekonstruktivnim re&scaron;enjima koja podrazumevaju upotrebu kočića, postaviti apikalni terminus bliže vrhu korena i koristiti instrumente srednje &scaron;irine.</p> / <p>Background. Restoration of an endodontically treated premolar with a wide and deep mesial-occlusal-distal (MOD) cavity is often complex due to biomechanical weakening of the tooth. There are no definitive recommendations on the optimal restoration in these cases. The aim of this study was to determine the effects of different endodontic and restorative procedures on von Mises stress values and distribution in dental tissues and restorative materials using finite element analysis (FEA). Methods. Based on CT scans of an second upper premolar, extracted for orthodontic reasons, 135 3D endodontically treated tooth models were created. Each model was subjected to a summary force of 150 N on the occlusal surface simulating the normal biting pattern and maximal von Mises stresses were calculated. Results. MODP cavity design seems to reduce von Mises stress values in dental tissues and P seems to transfer some of the stresses from dental tissues to the composite filling in the MOD cavity when direct restorations are used. Indirect restorations caused lower stresses within dentin. Apical terminus of 0.5 mm induces lower, while the terminus of 1.5 mm induces the highest stresses in dentin in models restored with direct composite and post. It seems that from the aspect of the tooth tissue, it is more recommended to use smaller endodontic instruments sizes. Conclusions. Stiffer restorative materials cause lower stresses in dentin of an endodontically treated structurally weakened tooth, and if a direct restoration is to be used, palatal cuspal reduction could be beneficial for the longevity of the tooth and the restoration. Further, in a wide and deep MOD cavity, without cuspal reduction, the use of a FRC post is recommended in order to reduce the stresses in the enamel and dentin. Moreover, it seems that it is beneficial for the stresses in the tooth tissue to place the apical terminus closer to the root apex as well as to use smaller size endodontic instruments.</p>

<p>Gubitak tvrdih zubnih struktura usled karijesne lezije, traume ili ekstenzivne preparacije dovodi do smanjenja otpornosti preostalih zubnih struktura na dejstvo sila prilikom žvakanja. Osnovni zadatak restaurativne procedure je da se ponovo uspostavi anatomo-morfolo&scaron;ka funkcija zuba i da se preostale zdrave zubne strukture za&scaron;tite od nepovoljnog odgovora na dejstvo sila. Cilj doktorske disertacije bio je da se ispita uticaj različitih restaurativnih procedura na biomehaničke karakteristike premolara sa ekstenzivnim kavitetima. Materijal i metode: Trodimenzionalni model intaktnog drugog gornjeg premolara kreiran je u SolidWorks računarskom programu, na osnovu snimaka ekstrahovanog zuba primenom vi&scaron;eslojnog spiralnog kompjuterizovanog tomografa. Na osnovu ovog modela potom je kreirano ukupno 48 modela, koji su podeljeni u dve grupe: modeli vitalnog premolara sa MOD kavitetom (I grupa) i modeli premolara sa endodontski lečenim kanalom korena sa MOD kavitetom (II grupa). U svakoj grupi ispitivan je uticaj 4 vrste restaurativnog materijala (direktan kompozitni ispun, direktan kompozitni ispun sa smolom modifikovanim glas-jonomer cementom u vidu podloge, indirektan kompozitni ispun, keramički ispun), 3 dizajna preparacije kaviteta (bez skraćivanja kvržica, sa skraćivanjem palatinalne kvržice 2mm, sa skraćivanjem palatinalne i bukalne kvržice 2mm) i 2 &scaron;irine istmusa (1/2 i 2/3 interkuspalnog razmaka). Primenom metode konačnih elemenata proračunate su vrednosti von Mises napona u zubnim strukturama i ispunu za sve modele pri dejstvu statičke sile od 200N. Rezultati: Dizajn preparacije kaviteta je pokazao najveći uticaj na vrednosti von Mises napona u zubnim strukturama. Pri tome, postupak skraćivanja palatinalne, kao i obe kvržice, doprineo je smanjenju vrednosti von Mises napona u gleđi na modelima obe grupe; dok je postupak skraćivanja bukalne i palatinalne kvržice doprineo smanjenju vrednosti von Mises napona u dentinu na modelima vitalnog premolara. U obe grupe, vrsta restaurativnog materijala pokazala je uticaj na vrednosti von Mises napona u gleđi, pri čemu je keramički ispun doveo do pojave napona značajno manjih vrednosti u odnosu na direktan i indirektan kompozitni ispun.Vrsta restaurativnog materijala je uticala i na vrednosti von Mises napona u dentinu, ali samo na modelima vitalnog premolara; pri tome su indirektni kompozitni i keramički ispun podjednako doprineli pojavi napona manjih vrednosti. &Scaron;irina istmusa je uticala na vrednosti von Mises napona u gleđi i dentinu na modelima vitalnog premolara. &Scaron;irina istmusa 1/2 interkuspalnog razmaka dovela je do pojave napona manjih vrednosti u gleđi, dok je &scaron;irina istmusa 2/3 interkuspalnog razmaka dovela do pojave napona manjih vrednosti u dentinu.</p> / <p>Loss of tooth structure from caries, trauma or extensive preparation decreases fracture resistance of tooth. The main goal of restorative procedure is to rebuild lost structures and to protect remaining tooth structures from unfavorable responses from masticatory forces. Aim of thesis was to investigate the influence of different restorative procedures on biomechanical properties of premolar with extensive cavities. Materials and Methods: Three dimensional model of intact maxillary second premolar, based on computerized tomography scan images of extracted tooth, was designed using SolidWorks software. Using this model, 48 models were designed and divided in two groups: models of vital premolars with MOD cavities (group I), and models of premolars with root canal treatment with MOD cavities (group II). In each group use of four restorative materials (direct composite resin restoration, direct composite resin restoration with resin modified glass-ionomer cement as base, indirect composite resin restoration, ceramic restoration), three cavity preparation designs (without cusp coverage, 2mm palatal cusp coverage, 2mm palatal and buccal cusp coverage) and two isthmus width (1/2 and 2/3 intercuspal width) were simulated. After applying static load of 200N, von Mises stresses in enamel, dentin and restoration were calculated using finite element analysis. Results: Cavity preparation design showed the most significant influence on von Mises stress values in tooth structures. Cusp coverage in general decreased stress values in enamel, while palatal and buccal cusp coverage decreased stress values in dentin only in group I. Restorative material affected stress values in enamel, were ceramic restoration contributed to minimal stress values. In dentin, indirect composite resin and ceramic restoration showed no difference in reducing von Mises stress values, but only for models in group I. Cavity isthmus width had influence on stress values in tooth structures only in group I. 1/2 isthmus width decreased stress values in enamel, while 2/3 isthmus width showed same effect in dentin. Conclusion: In order to provide optimal biomechanical characteristics of tooth structures, premolars with MOD cavity should be restored with ceramic overlay covering both palatal and buccal cusp.</p>