<p>Dono&scaron;enje odluka u poljoprivredi i vodoprivredi podrazumeva uvažavanje ekonomskih, dru&scaron;tvenih i&nbsp;kriterijuma za&scaron;tite životne sredine. Proces je složen jer se odluke zbog nemogućnosti kvantifikacije&nbsp;često donose na osnovu kvalitativnih podataka, ili jo&scaron; če&scaron;će, u kombinaciji sa postojećim kvantitativnim&nbsp;podacima. Analitički hijerarhijski proces (AHP) je teorijsko-metodolo&scaron;ki koncept vi&scaron;ekriterijumske<br />analize i optimizacije za podr&scaron;ku složenih procesa individualnog i grupnog odlučivanja, koji se pokazao&nbsp;kao jedan od najpogodnijih da podrži takve procese i zato je u svetu &scaron;iroko rasprostranjen. Kod&nbsp;odlučivanja u poljoprivredi i vodoprivredi, zbog složenosti procesa, podrazumeva se interdisciplinarni&nbsp;pristup sa uče&scaron;ćem vi&scaron;e interesnih strana (donosilaca odluka). Kod grupnih primena AHP, odluka se<br />najče&scaron;će dobija objedinjavanjem individualnih ocena ili objedinjavanjem individualnih prioriteta. U&nbsp;novije vreme AHP se sve vi&scaron;e kombinuje sa modelima za postizanje konsenzusa.<br />U disertaciji je predložen mogući novi način objedinjavanja individualnih odluka u grupnu zasnovan na&nbsp;minimizaciji odstupanja grupne od individualnih odluka. Ideja je da se na osnovu individualnih&nbsp;vrednovanja elemenata odlučivanja po metodologiji AHP generi&scaron;e grupni vektor pomoću algoritma&nbsp;simuliranog kaljenja (SA - simulated annealing) iz klase inteligentnih stohastičkih optimizacionih&nbsp;algoritama, posebno pogodnog kada re&scaron;enje treba tražiti u beskonačnim diskretnim prostorima. Po&scaron;to se<br />u AHP mogu koristiti različiti metodi za određivanje vektora prioriteta, koji se uobičajeno nazivaju&nbsp;&quot;prioritizacioni metodi&quot;, da bi se postupak objedinjavanja učinio nezavisnim od metoda prioritizacije, u&nbsp;disertaciji je definisan univerzalni pokazatelj grupne konzistentnosti nazvan grupno euklidsko rastojanje&nbsp;(GED - group Euclidean distance). Inteligentnim približavanjem grupnog vektora prioriteta&nbsp;individualnim odlukama, odnosno minimizacijom GED, identifikuje se grupni vektor koji dovoljno<br />dobro predstavlja individualne odluke. Predloženi postupak nazvan je metod SAAP (SA aggregation&nbsp;procedure). Za testiranje ispravnosti metoda SAAP kori&scaron;ćena su tri primera i rezultati predloženog&nbsp;metoda su poređeni sa rezultatima najče&scaron;će kori&scaron;ćenih kombinacija metoda grupnog objedinjavanja,<br />konsenzus modela i metoda prioritizacije koje su nazvane &scaron;eme objedinjavanja. Dobijeni rezultati su&nbsp;pokazali da je SAAP konkurentan sa ostalim &scaron;emama objedinjavanja.<br />U disertaciji je predložena i transparentna metodologija za grupno vi&scaron;ekriterijumsko ocenjivanje&nbsp;pogodnosti lokaliteta za navodnjavanje na datoj teritoriji. U FAO dokumentima je sugerisano da treba&nbsp;vr&scaron;iti ocenu pogodnosti lokaliteta za navodnjavanje a ne isključivo zemlji&scaron;ta i da treba uzeti u obzir sve<br />faktore (kriterijume) koji utiču na uspe&scaron;nost uvođenja navodnjavanja. Vi&scaron;ekriterijumsko određivanje&nbsp;pogodnosti lokaliteta za navodnjavanje je zasnovano na kombinaciji AHP i geografskog informacionog&nbsp;sistema (GIS) u grupnom kontekstu. Metodologija se sastoji iz četiri faze. U prvoj fazi se identifikuju&nbsp;podkriterijumi za određivanje pogodnosti lokaliteta za navodnjavanje od interesa za dato područje.<br />Podkriterijumi se zatim grupi&scaron;u u kriterijume (kao &scaron;to su osobine zemlji&scaron;ta, klima, socio-ekonomski&nbsp;kriterijum, tehničko-pravni kriterijum i za&scaron;tita životne sredine) i na taj način se formira hijerarhija&nbsp;problema odlučivanja. Identifikovani donosioci odluka vrednuju elemente hijerarhije, takođe po metodu&nbsp;AHP, a zatim se vrednovanja koriste za izračunavanje individualnih težina podkriterijuma.<br />Sastavni deo druge faze metodologije je predloženi vi&scaron;ekriterijumski metod za određivanje težina&nbsp;donosilaca odluka. Koristeći individualne težine podkriterijuma izračunate u prvoj i težine donosilaca&nbsp;odluka izračunate u ovoj fazi, &quot;otežanim&quot; aritmetičkim osrednjavanjem određuju se grupne (konačne&nbsp;težine) podkriterijuma (GIS slojeva). Da bi rastersko preklapanje slojeva bilo moguće, u trećoj fazi se<br />standardizuju GIS slojevi. Množenjem vrednosti piksela u svakom sloju sa pripadajućim grupnim&nbsp;težinama slojeva i njihovim sabiranjem dobija se konačna mapa pogodnosti lokaliteta za navodnjavanje i&nbsp;ona predstavlja osnovu za definisanje prostornih prioriteta izgradnje novih sistema za navodnjavanje na&nbsp;datom području. U četvrtoj fazi (analiza osetljivosti) se prvo isključuju slojevi koji predstavljaju<br />antropogene podkriterijume, a zatim i slojevi zasnovani na prirodnim &nbsp;karakteristikama. Na ovaj način se&nbsp;dobijaju dve nove mape pogodnosti lokaliteta za navodnjavanje koje pružaju dodatne informacije za&nbsp;definisanje prostornih prioriteta izgradnje novih sistema za navodnjavanje.</p> / <p>Agricultural and water management decision problems are usually complex because many criteria (such<br />as economical, social and environmental) need to be considered. For this kind of problems, decision<br />making process is often based only on qualitative data or sometimes on combination of quantitative and<br />qualitative data. The Analytic Hierarchy Process (AHP) is a multi criteria decision-making method that<br />has been used in many applications related with decision-making based on qualitative data, and is<br />applicable to both individual and group decision making situations. Because of the increasing<br />complexity of decision making problems in agriculture and water management and the necessity to<br />include all interested participants in problem solving, nowadays many AHP decision making processes<br />take place in group settings. There are various aggregation procedures for obtaining a group priority<br />vector within AHP-supported decision making, the most common of which are the aggregation of<br />individual judgments (AIJ), aggregation of individual priorities (AIP) and aggregations based on<br />consensus models.<br />A heuristic stochastic approach to group decision making is proposed in this dissertation as an<br />aggregation procedure which searches for the best group priority vector for a given node in an AHP&ndash;<br />generated hierarchy. The group Euclidean distance (GED) is used as a group consistency measure for<br />deriving the group priority vector for a given node in the AHP hierarchy where all participating<br />individuals already set their judgments. The simulated annealing (SA) algorithm tries to minimize the<br />GED, of the process of which can be considered an objective search for maximum consensus between<br />individuals within the group. The group priority vector obtained in this way is invariant to any<br />prioritization method; that is, there is no need to have individual priority vectors as is required by some<br />other aggregation procedures. This approach is named simulated annealing aggregation procedure<br />(SAAP). In order to check validity of this approach, three examples are used to compare it&#39;s results with<br />results obtained by various combinations of aggregations (AIJ and AIP), consensus models and<br />prioritization methods. In this dissertation, SAAP and other known combinations of aggregation<br />procedures and prioritization methods are labeled as aggregation schemes. Results shows that the SAAP<br />performs better or at least equally to several other well known combinations of prioritization and<br />aggregation in AHP group decision making frameworks.<br />The second objective of this dissertation was to establish a transferable and transparent procedure for<br />multi criteria group evaluations of land suitability for irrigation. The multi criteria approach is<br />recommended because according to FAO documents all aspects of the problem (environment, social<br />aspect, economy) need to be considered in the evaluation, not just soil. To make a decision on where to<br />build new, sustainable irrigation systems, here we propose multi criteria group decision making<br />approach which combines AHP and Geographic Information System (GIS). This approach is presented<br />as four-phase decision making framework. In the first phase, subcriteria relevant in validating land<br />suitability were grouped into five major criteria: soil, climate, economy, infrastructure and environment.<br />Considered as spatially determined decision making elements, criteria and subcriteria were evaluated<br />within the AHP framework by identified experts in the subject area.<br />In the second phase new multi criteria method is developed for deriving decision makers&#39; weights. Using<br />this weights and individual priority weights of subcriteria from first phase final group weights of<br />subcriteria (GIS layers) are computed. In third phase each subcriterion (GIS layer) is standardized. Then,<br />the cell values in each of the subcriterion layers are multiplied by the corresponding final weights of the<br />subcriteria and aggregated into the final land suitability maps for irrigation in GIS environment. Finally,<br />in the fourth phase, a sensitivity analysis is applied to check the influence of different criteria on the<br />result. By changing the weights of criteria, two more maps were generated showing land suitability for<br />irrigation regarding natural conditions and economy-water infrastructure.</p>