<p>Akvatični ekosistemi su izloženi simultanom delovanju velikog broja potencijalno<br />toksičnih supstanci u vremenski i prostorno promenljivim uslovima u životnoj sredini.<br />U ovoj disertaciji je poređen&nbsp; efekat pojedinačnih herbicida&nbsp; &ndash;&nbsp; atrazina, izoproturona i<br />trifluralina&nbsp; &ndash;&nbsp; sa efektima njihovih sme&scaron;a u testu sa&nbsp;<em> Lemna minor</em>. Odabrane su sme&scaron;e sa sličnim (dvo-komponentna sme&scaron;a atrazina/izoproturona) i različitim (dvo-komponentna sme&scaron;a atrazina/trifluralina i izoproturona/trifluralina, kao i tro-komponenta sme&scaron;a)&nbsp; mehanizmom toksičnog dejstva. Kako se sve če&scaron;će ističe<br />neophodnost sagledavanja ne samo&nbsp; potencijalnih&nbsp; razlika&nbsp; u&nbsp; toksikolo&scaron;koj&nbsp; osetljivosti jedinki/populacija, već i&nbsp; razlika&nbsp; u&nbsp; efikasnosti&nbsp; njihovog oporavka, u ovoj disertaciji, je određen&nbsp; potencijal oporavka&nbsp; vrste&nbsp;<em> L. minor&nbsp;</em> nakon izloženosti navedenim pojedinačnim herbicidima/sme&scaron;ama. Ispitano je da li prirodna&nbsp; organska&nbsp; materija (POM),&nbsp; koja&nbsp; je&nbsp; u testovima na akvatičnim makrofitama&nbsp; simulirana&nbsp; preko huminskih materija (HM) u realnim koncentracijama u povr&scaron;inskim vodama, modulira toksičnost atrazina i 2,4 D, i njihove dvo-komponentne sme&scaron;e,&nbsp; u&nbsp; testu sa&nbsp;<em> L. minor</em>, odnosno izoproturona, dikambe i njihove dvo-komponentne sme&scaron;e, u testu sa&nbsp; <em>Myriophyllum aquaticum</em>.&nbsp; Utvrđen je stepen&nbsp; odstupanja između empirijske&nbsp; toksičnosti svih navedenih sme&scaron;a herbicida, sa teorijski očekivanim vrednostima na osnovu modela adicije koncentracija (CA), u testovima na obe vrste akvatičnih makrofita.&nbsp; Ispitano je da li se postojeći CA model može koristiti i za procenu toksičnog dejstva sme&scaron;a uzimajući u obzir integralno i podatke o oporavku eksponiranih&nbsp; vrsta akvatičnih makrofita.&nbsp; Rezultati u ovoj disertaciju su pokazali da&nbsp; modifikacijom laboratorijskog protokola gde se oporavak akvatičnih makrofita pratio tokom dodatnih pet/sedam dana testa nakon sedmodnevne ekspozicije se mogu dobiti ekolo&scaron;ki relevantni podaci o odloženom toksičnom dejstvu pojedinačnih supstanci/sme&scaron;a.&nbsp; U testu sa atrazinom i izoproturonom, kao pojedinačnim supstancama, je uočen efikasan oporavak vrste&nbsp;<em> L.minor</em>. Sa druge strane, u slučaju trifluralina i 2,4 D u periodu oporavka je zabeleženo odloženo toksično dejstvo. Na primeru trifluralina i 2,4 D se pokazalo da standardnitestovi toksičnosti, zanemarujući podatke o potencijalu oporavka, mogu potceniti realan rizik od pesticida. U slučaju drugog sintetičkog auksina, dikambe, pri izabranoj seriji koncentracija nije zabeleženo toksično dejstvo na vrstu&nbsp;<em> L. minor</em>.&nbsp; Odgovor vrste<em> L. minor</em>&nbsp; na dejstvo dvo-komponentne sme&scaron;e atrazina i izoproturona je sličan onom zabeleženom u testu sa navedenim herbicidima, kao pojedinačnim supstancama. Zabeležen je efikasan oporavak biljne kulture, nezavisno od primenjene koncentracije herbicida u sme&scaron;i. Sa druge strane, oporavak vrste&nbsp; <em>L. minor</em>&nbsp; nakon izloženosti dvo-&nbsp; i tro-komponentnim sme&scaron;ma sa trifluralinom zavisi od primenjene koncentracije herbicida u sme&scaron;i i zabeležen je jedino u&nbsp; tipu sme&scaron;a gde su koncentracije pojedinačnih herbicida bliske relativno bliske mogućim koncentracijama herbicida u životnoj sredini.&nbsp; Povećanje toksičnosti pojedinačnih supstanci/sme&scaron;a uslovljeno prisustvom HM je primećena u slučaju atrazina, 2,4 D i njihove dvo-komponentne sme&scaron;e, u testu na vrsti&nbsp;<em> L. minor,</em> odnosno&nbsp; dikambe u testu sa<em> M. aquaticum</em>. Suprotan efekat HM je primećen u testu sa&nbsp; <em>M. aquaticum</em>&nbsp; u slučaju&nbsp; izoproturona i dvo-komponentne sme&scaron;e izoproturona i dikambe, jer je zabeležena&nbsp; niža&nbsp; toksičnost u prisustvu HM.&nbsp; Iako određene razlike u toksičnosti između ispitivanih test tretmana u prisustvu i odsustvu HM postoje, one nisu bile statistički značajne.&nbsp; Oporavak akvatičnih makrofita od efekta dvo-komponentnih sme&scaron;a, u prisustvu/odsustvu HM, zavisi od primenjene koncentracije herbicida u sme&scaron;i. Izuzetak čini dvo-komponentna sme&scaron;a atrazina i 2,4&nbsp; D, u testu sa <em>L. minor,</em> gde nije do&scaron;lo do oporavka biljne kulture ni u jednom od tipova sme&scaron;a u prisustvu HM. Generalno, uočena je dobra saglasnost između empirijske i predviđene toksičnosti,&nbsp; na osnovu&nbsp; CA modela, nezavisno od mehanizma toksičnog dejstva supstanci prisutnih u sme&scaron;i ili&nbsp; prisustva odnosno odsustva HM.&nbsp; Odstupanje od adivnosti je zabeleženo jedino u testu sa&nbsp;<em> L. minor&nbsp;</em> u slučaju dvo-komponentnih sme&scaron;a sa trifluralinom&nbsp; (atrazin+trifluralin i izoproturon+trifluralin), gde se ispostavilo da&nbsp; CA model u određenoj meri potcenjuje dejstvo navedenih sme&scaron;a, &scaron;to&nbsp; upućuje na pojavu sinergističkih interakcija između supstanci.&nbsp; Pokazano je i&nbsp; da se CA model može alternativno koristiti za procenu toksičnosti odabranih sme&scaron;a, na osnovu integralnih saznanja o osetljivosti i potencijalu oporavka eksponiranih&nbsp; jedinki/populacija, pod uslovom da su dostupni takvi podaci za pojedinačne susptance koje ulaze u sastav sme&scaron;e.</p> / <p>Aquatic ecosystems are exposed to a simultaneous effect of a large number of potentially toxic substances in a temporally and spatially variable conditions in the environment. In this doctoral thesis, the effect of the individual herbicides&nbsp; atrazine,isoproturon, and trifluralin was compared with the effect of their mixtures, in the test with&nbsp;<em> Lemna minor.</em> Mixtures with a similar (binary mixture of&nbsp; atrazine/isoproturon) and dissimilar (binary mixtures with atrazine/trifluralin, soproturon/trifluralin, and ternary mixture) mode of action were selected. There is a clear need to take into account not only the differences in toxicological sensitivity of the exposed individuals/populations, but also the differences in their recovery efficiency.Therefore, in this&nbsp; thesis,&nbsp; L<em>. minor&nbsp;</em> recovery potential was assessed after &nbsp; the exposure to the individual herbicides/mixtures. It was tested whether a natural organic matter (NOM), which was, in these tests, simulated through the humic matter (HM) used in real concentrations&nbsp; in surface waters, modulated the toxicity of atrazine, 2.4 D, and their binary mixture, in tests with&nbsp; L.<em> minor,</em> and disoproturon, dicamba and their binary mixture, in tests with Myriophyllum aquaticum. The deviation between the empirical toxicity of the herbicidal mixtures and the predicted toxicity based on the concentration addition (CA) model was determined. It was also examined whether the current CA model can be used to predict mixture&nbsp; oxic effects by taking into account the information about the plant recovery potential as well. The results showed that by modifying laboratory protocols, where the recovery of aquatic macrophytes was followed for additional five/seven days after the seven day exposure, environmentally relevant data on delayed toxic effects of the individual substances/mixtures can be obtained. In the tests with atrazine and isoproturon as individual substances, the efficient recovery of&nbsp; L.<em> minor</em>&nbsp; was observed. On the other hand, in the case of trifluralin and 2,4 D, delayed toxic effects&nbsp; were recorded during the recovery period.In the test with trifluralin and 2.4 D, it was shown that standard toxicity tests may underestimate the real risk of pesticides by not considering data on recovery. In the case of another synthetic auxin, dicamba, toxic effect on&nbsp; L.<em> minor</em>&nbsp; was&nbsp; not reported in the selected concentration series. The response of&nbsp; L. <em>minor</em>&nbsp; after the exposure tobinary mixtures of atrazine and isoproturon was similar to the one recorded in the tests with these herbicides as the individual&nbsp; substances. Efficient plant recovery was recorded, regardless of the applied herbicide concentration in the mixture. On the other hand, the recovery of&nbsp; L.<em> minor</em>&nbsp; after exposure to binary and ternary mixtures with trifluralin depended on the applied herbicide concentration in the mixture, and was recorded only in the type of mixtures where the concentrations of&nbsp; the individual herbicides were close to the possible concentration of these herbicides in the environment. The toxicity increase of the individual substances/mixtures, influenced by the presence of HM was observed in the case of atrazine, 2,4 D, and their binary mixture, in the test with L. <em>minor</em>, that is,&nbsp; dicamba, in the test with&nbsp; M.<em> aquaticum</em>. In the test with&nbsp; M.<em> aquaticum</em>, the opposite effect was observed in the case ofisoproturon and binary mixture of isoproturon and &nbsp; dicamba, due to&nbsp; lower&nbsp; toxicity being recorded in the presence of HM. Even though some differences in toxicity between the test treatments in the presence and absence of HM&nbsp; were recorded, the differences were not statistically significant. The recovery of macrophytes after the exposure to the binary mixtures, in the presence/absence of HM, depended on the applied herbicide concentration in the mixture. The exception was noticed in the test with&nbsp; L<em>. minor</em>&nbsp; in the binary mixture with atrazine and 2,4 D, where no recovery was recorded in any type of the mixture in the presence of HM. Generally, there was a good agreement between the empirical toxicity and the predicted one based on the CA model, regardless of the mode of action of the toxic substances present in the mixture, or presence/absence of HM. The deviation from additivity was recorded only in the test with L.<em> minor</em> in the case of the binary mixture&nbsp; with trifluralin (atrazine/trifluralin and isoproturon/trifluralin), which meant that the CA model underestimated the mixture effect to a certain extent, suggesting that synergistic interaction between the substances might have appeared. It was also shown that the CA model may alternatively be&nbsp; used for the assessment of toxicity of&nbsp; the selected mixture, based on the integrated knowledge of both sensitivity and recovery potential of the exposed species/populations, providing that such information about individual substances in&nbsp; the mixture exists.</p>

<p>Prirodna organska materija zemlji&scaron;ta/sedimenata predstavlja glavnu oblast<br />za sorpciju hidrofobnih organskih jedinjenja, a njene osobine utiču na stepen<br />retencije i konsekventnu (bio)dostupnost organskih jedinjenja. Da bi se procenio<br />ekotoksikolo&scaron;ki rizik zagađenih zemlji&scaron;ta/sedimenata po okolinu, dizajnirala<br />odgovarajuća strategija remedijacije ili predvidela sudbina i transport organskih<br />polutanata u zagađenim zonama, neophodno je razumevanje mehanizma sorpcije i<br />desorpcije na nivou mehanizma uspostavljenih veza. U radu je izvr&scaron;eno ispitivanje<br />sorpcije i desorpcije odabranih hidrofobnih organskih polutanata, pentahlorbenzena<br />i lindana, na sekvencijalno ekstrahovanim huminskim kiselinama i huminima iz<br />jednog uzorka sedimenta u cilju pronalaženja veze između strukturnih<br />karakteristika izolovanih huminskih kiselina i humina i sorpcionih i desorpcionih<br />parametara. Afinitet za sorpciju, nelinearnost izotermi i prividna sorpciono-desorpciona histereza korelirani su&nbsp; sa osobinama sorbenata dobijenim iz<br />elementarne i FTIR spektroskopske analize. Predloženo je da je mehanizam<br />sorpcije na huminskim kiselinama rezultat odigravanja raspodele i specifične<br />adsorpcije, pri čemu se pri nižim koncentracijama pentahlorbenzena i lindana prvo<br />popune sorpciona mesta u kondenzovanoj aromatičnoj oblasti, a tek potom pri<br />vi&scaron;im koncentracijama sorpciona mesta u amorfnim alifatičnim oblastima.<br />Sveukupno vi&scaron;i koeficijenti nelinearnosti dobijeni za sorpciju pentahlorbenzena na huminskim kiselinama u odnosu na nelinearnost sorpcionih izotermi lindana, ukazuju na to da u ukupnoj sorpciji pentahlorbenzena veći značaj ima mehanizam raspodele i sme&scaron;tanje molekula pentahlorbenzena u hidrofobne &scaron;upljine huminskih kiselina, u odnosu na specifičnu adsorpciju. Ovi zaključci su potvrđeni rezultatima spektroskopskih istraživanja interakcija&nbsp; odabranih organskih jedinjenja i N-metilformamida. Predloženi mehanizam sorpcije ne može objasniti sorpciju pentahlorbenzena i lindana na uzorcima humina, većje pretpostavljeno da nelinearna sorpcija za uzorke humina može biti rezultat ostvarivanja povr&scaron;inskih interakcija, a visoki afinitet za sorpciju rezultat je raspodele organskih jedinjenja u amorfnim alifatičnim oblastima koje pružaju odlično okruženje za sorpciju.</p><p>U cilju daljeg proučavanja mehanizma sorpcije, izvr&scaron;eno je ispitivanje kinetike<br />desorpcije tri odabrana hidrofobna organskajedinjenja, pentahlorbenzena, lindana i<br />pentahloranilina, posredstvom&nbsp; čvrstog adsorbenta, XAD-4 makroporozne<br />jonoizmenjivačke smole. Na osnovu rezultata dobijenih za uzorak sedimenta i<br />frakciju &lt; 125 &micro;m za dva ravnotežna vremena (15 i 90 dana) i za sva odabrana<br />organska jedinjenja može se zaključiti da se za procenu potencijalne (bio)dostupne<br />frakcije organskih jedinjenja može koristiti jednostavna desorpcija u prisustvu<br />XAD-4 makroporozne jonoizmenjivačke smole i to na dva načina: (1) ekstrakcijom<br />sedimenta tokom 24 časa, kada frakcija koja se desorbuje odgovara frakciji<br />jedinjenja koja se nalazi u brzo-desorbujućem domenu organske materije, ili (2)<br />ekstrakcijom tokom 6 časova, kada frakcija koja se desorbuje odgovara polovini<br />one frakcije jedinjenja koja se nalazi u brzo-desorbujućem domenu organske<br />materije.</p> / <p>Natural organic matter of soil/sediment make the main region for&nbsp;sorption of hydrophobic organic compounds, ant its properties influence the degree&nbsp;of retention and, consequently, (bio)availability of organic compounds. In order to&nbsp;assess the ecotoxicological risks of contaminated soils/sediments to the&nbsp;environment and design the appropriate remediation strategy or predict the fate and&nbsp;transport of organic pollutants in contaminated zones, it is necessary to understand&nbsp;the mechanisms of sorption/desorption at the level of the mechanism of established&nbsp;bonds. Study of the sorption and desorption of selected hydrophobic organic&nbsp;pollutants, pentachlorobenzene and lindane, on sequentially extracted humic acids&nbsp;and humins from a single sediment sample with the aim of finding the relationship&nbsp;between the structural characteristics of the isolated humic acids and humin and&nbsp;sorption and desorption parameters. Sorption affinity, nonlinearity of isotherms,&nbsp;and apparent sorption-desorption hysteresis were correlated to the sorbent&nbsp;characteristics obtained from elemental analysis and FTIR spectroscopic data. The&nbsp;proposed sorption mechanism on humic acids assumes that at low concentrations&nbsp;of pentachlorobenzene and lindane the sorption sites in the condensed aromatic&nbsp;region are occupied first, and then, at their higher concentrations, the sorption sites&nbsp;in the amorphous and aliphatic regions. Generally higher nonlinearity coefficient obtained for the sorption of pentachlorobenzene on &nbsp;umic acids compared with the nonlinearity of sorption isotherms for lindane, indicate that in the overall sorption of pentachlorobenzene of higher significance is the &nbsp;echanism of distribution and insertion of pentachlorobenzene molecule into hydrophobic dips of humic acids, compared to specific adsorption. These conclusions were confirmed with the results of spectroscopic investigation of &nbsp;intermolecular interaction of chosen organic compounds and N-methylformamide.Since suggested sorption mechanism could not explain sorption of &nbsp;pentachlorobenzene and lindane onto humin samples, it is supposed that the nonlinearity can be a result of surface interactions, while the high sorption affinity is result of distribution of organic compounds in the amorphous aliphatic regions that offer an excellent environment for sorption.</p><p>With the aim of further insight into the sorption mechanism, investigation of&nbsp;desorption kinetics of three chosen hydrophobic organic compounds,&nbsp;pentachlorobenzene, lindane and pentachloroaniline, in the presence of &nbsp;soild&nbsp;adsorbent XAD-4 macroporous ion-exchange resin was performed. On the basis of&nbsp;the results obtained for sediment sample and fraction &lt; 125 &micro;m at two equilibrium&nbsp;times (15 and 90 days) and for all selected organic compounds, it can be concluded&nbsp;that the assessment of the potential (bio)avialable fraction of organic compounds&nbsp;may be obtained by using simple method of desorption in the presence of XAD-4&nbsp;macroporous ion-exchange resin, performed in two ways: (1) by sediment&nbsp;<br />extraction during 24 hours, when the desorbing fraction corresponds to the fraction&nbsp;of &nbsp;he compound that is found in the fast-desorbing domain of organic matter, or&nbsp;(2) by 6-hour extraction, when the desorbing fraction corresponds to one half of the&nbsp;fraction appearing in the fast-desorbing domain of the organic matter.</p>

<p>Kada je profesor renesansne<br />književnosti na UCLA dr Majkl Alen krajem<br />pro&scaron;log i početkom ovog veka počeo da<br />objavljuje svoje prevode dela Marsilija Fičina<br />sa latinskog na engleski jezik, moglo bi se reći<br />da je započeo novo poglavlje u &scaron;ekspirologiji.<br />Neuporedivo veća dostupnost ovih,<br />svojevremeno izuzetno uticajnih, a u<br />međuvremenu gotovo zaboravljenih tekstova<br />dovela je do obnove interesovanja književnokritičkih<br />krugova za fenomen poznat kao<br />renesansni neoplatonizam, praćene povećanom<br />sve&scaron;ću o tome koliko je sveobuhvatan i<br />sveprožimajući uticaj koji je ovaj neobični i<br />eklektički sistem misli ostvario na &Scaron;ekspirova<br />dela, kao i dela mnogih njegovih savremenika.<br />Renesansni neoplatonizam, iako ni<br />ranije nije bio nepoznat &scaron;ekspirolozima, dugo je bio zanemarivan pri tumačenjima &Scaron;ekspirovih<br />dela &ndash; posebno onih &bdquo;ozbiljnijih&ldquo; &ndash; kao suvi&scaron;e<br />marginalan ili, u najboljem slučaju, suvi&scaron;e<br />optimističan skup ideja o harmoniji kosmičkih<br />sfera. Detaljnije čitanje Fičinovih tekstova, kao<br />i dela drugih neoplatoničara i njihovih drevnih<br />izvora, pruža neprocenjiv uvid u &bdquo;mračnu&ldquo;<br />stranu neoplatonizma, ali i &bdquo;mračnu&ldquo; stranu<br />&Scaron;ekspirovih &bdquo;mračnijih&ldquo; drama.<br />Ovaj uvid nije zanimljiv samo sa<br />aspekta tumačenja književnosti. &Scaron;ekspirovo<br />doba, koje se sada najče&scaron;će naziva ranim<br />modernim periodom upravo iz tog razloga, doba<br />je u kome su utemeljeni mnogi kulturni obrasci<br />koji su i dalje u opticaju. Upravo su &Scaron;ekspirova<br />dela u velikoj meri poslužila kao provodnik za<br />veliki broj tih obrazaca zbog &scaron;iroke i dugotrajne<br />recepcije koju su uživala.<br />Polazeći od pretpostavke da se bazični<br />metafizički koncepti mogu lako prenositi i<br />ugrađivati u temelje raznih ideologija u<br />naj&scaron;irem smislu te reči i da su stoga njihovo<br />izno&scaron;enje na povr&scaron;inu i analiziranje posebno<br />zanimljivi i korisni, ova disertacija za svoj<br />fokus uzima jedan metafizički koncept koji čini<br />osnovu renesansnog (a i svakog drugog)<br />neoplatonizma. Taj metafizički koncept jeste<br />hijerarhijska i gotovo uvek rodno determinisana<br />dihotomija duh/materija, čije se &bdquo;mračnije&ldquo;<br />manifestacije u renesansnom neoplatonizmu<br />često zanemaruju ili pogre&scaron;no pripisuju<br />hri&scaron;ćanskim uticajima.<br />Cilj ove disertacije je da se identifikuju<br />oni aspekti &Scaron;ekspirovih dela &ndash; pre svega<br />tragedija i takozvanih &bdquo;problemskih drama&ldquo; &ndash;<br />koji su u saglasju sa dualističkom metafizikom<br />renesansnog neoplatonizma, zatim da se<br />značenja tih aspekata analiziraju u okviru te<br />metafizike, te da se time iznađu dalje<br />implikacije ne samo za tumačenja &Scaron;ekspirovih<br />dela, već i za bliže razumevanje čitave na&scaron;e<br />civilizacije, koja bi se, pre no posthri&scaron;ćanskom,<br />moga slobodno nazvati postneoplatoničarskom.<br />Kao hipoteza se postavlja očekivanje da<br />će dualistički koncepti koji potiču iz<br />renesansnog neoplatonizma biti pronađeni na<br />nekolikim nivoima &Scaron;ekspirovih odabranih<br />tekstova, od zvučnog, preko metaforičkog, do<br />alegorijskog. Daleko od toga da ponudi<br />nekakvo konačno tumačenje &Scaron;ekspirovih dela,<br />ova analiza će, nadamo se, prosto povećati broj<br />njihovih mogućih interpretacija.<br />Metodi koji će biti kori&scaron;ćeni su<br />eklektični. Najče&scaron;će će se koristiti klasična<br />komparativna analiza &ndash; s jedne strane,<br />metafizičkih sistema dostupnih &Scaron;ekspiru putem<br />renesansnog neoplatonizma i, s druge strane,<br />&Scaron;ekspirovih dela (pre svega tragedija i<br />takozvanih &bdquo;problemskih drama&ldquo;). Stavovi<br />autorki i autora koji pripadaju feminizmu,<br />novom istorizmu, dekonstrukciji i psihoanalizi<br />biće citirani, a neke tehnike u okviru ovih &scaron;kola<br />tumačenja kori&scaron;ćene pri daljoj analizi. U<br />znatnom delu disertacije koristiće se<br />feminističko čitanje metafizike, jer je<br />utvrđivanje rodno zasnovanih hijerarhija i<br />stereotipa jedna od implikacija metafizičkog<br />dualizma duha i materije.<br />Prva tri poglavlja ove disertacije su<br />uvodna, od čega drugo i treće pružaju kratki<br />osvrt na razvoj dualizma duh/materija i samog<br />koncepta materije kroz istoriju evropske<br />filozofije i religije. Koncept feminino<br />determinisane, haotične i mračne materije,<br />suprotstavljen konceptu maskulino<br />determinisanog, racionalnog i svetlog duha,<br />prati se u drugom poglavlju od svojih začetaka<br />u orfizmu, dionizijskim i eleuzinskim<br />misterijama i pitagorejskom pokretu, preko<br />svog najuticajnijeg proponenta Platona i<br />njegovih sledbenika, sa posebnim osvrtom na<br />neoplatoničare, do mnogobrojnih dualističkih<br />pokreta koji su pod njihovim direktnim ili<br />indirektnim uticajem nicali diljem antičkog i<br />srednjovekovnog sveta. Radikalni ili<br />emanativni, prokosmički ili antikosmički,<br />dualizam duha i materije &ndash; preno&scaron;en kroz spise i<br />usmena učenja hermetičara, gnostika,<br />manihejaca, bogumila i katara, pa katkad i kroz<br />samo hri&scaron;ćanstvo, koje mu je zvanično<br />suprotstavljeno &ndash; pokazuje se kao neprekinuta<br />nit u istoriji evropske civilizacije.<br />Treće poglavlje bavi se dualizmom duha<br />i materije u renesansnom neoplatonizmu.<br />Eklektičan, kompleksan i imanentno<br />paradoksalan fenomen poznat kao renesansni<br />neoplatonizam nastaje kao rezultat snažnog<br />istovremenog upliva vi&scaron;e tipova dualizma u<br />judeohri&scaron;ćansku misao &ndash; Platonovi rukopisi<br />stižu u zapadnu Evropu zajedno sa rukopisima<br />neoplatoničara i hermetičara, ali i pravim, živim<br />kabalistima &ndash; koji sa odu&scaron;evljenjem prihvataju,<br />prisvajaju i prerađuju tzv. &bdquo;hri&scaron;ćanski&ldquo;<br />neoplatoničari na čelu sa Marsiliom Fičinom. U<br />okviru renesansnog neoplatonizma može se<br />izdvojiti nekoliko sasvim različitih i međusobno<br />nekompatibilnih struja: &bdquo;čist&ldquo; neoplatonizam,<br />magija, alhemija, gnosticizam, kabala i<br />hermetizam. Sve one, bile prokosmičke ili<br />antikosmičke, imaju u svojoj osnovi rodno<br />determinisan hijerarhijski dualizam duha i<br />materije i, u najmanju ruku, ambivalentan odnos<br />prema telu i kosmosu, a u odnosu na samu<br />materiju &ndash; odnosno, &scaron;ta se sa njom može ili<br />mora činiti &ndash; mogu se uočiti tri &scaron;iroke kategorije<br />koje se mogu ilustrovati kroz primer<br />dualističkih alegorijskih tumačenja mita o<br />Narcisu.<br />Plotinovo viđenje Narcisa kao prikaz<br />duha prevarenog&nbsp; sopstvenim odrazom u kaljuzi<br />materije poredi se sa gotovo identičnim, ali<br />drugačije percipiranim događajem opisanim u<br />hermetičkom spisu Pimander, gde je pad duha u<br />materiju u kojoj se ogleda opisan kao kreativni<br />čin ljubavi iz koga nastaje kosmos. Tako<br />antikosmički nastrojeni Plotin moli čitaoca da<br />se vine ka pravom duhovnom izvoru svog lepog<br />lika, jer je druga opcija pad u kal materije.<br />Treća opcija, koju nudi prokosmički<br />hermetizam, jeste ljubavni spoj duha i materije<br />u kom superiorni ali benevolentni maskulini<br />duh svojevoljno svojim odrazom formira<br />inferiornu ali prijemčivu femininu materiju.<br />Ove tri opcije se ogledaju u &Scaron;ekspirovim<br />delima u centralnom delu disertacije (poglavlja<br />4-9), koji se sastoji od komparativne analize<br />pristupa materijalnom i telesnom u, s jedne<br />strane, različitim strujama renesansnog<br />neoplatonizma i, s druge strane, &Scaron;ekspirovim<br />delima, najpre tragedijama i problemskim<br />dramama.<br />Pojedinačna poglavlja sredi&scaron;njeg dela<br />disertacije bave se mogućim pristupima<br />materiji, ali takođe i mogućim koracima na<br />jednom neoplatoničarskom putu kroz<br />materijalni svet.<br />Taj put počinje u &bdquo;Tamnici&ldquo;, kojom se<br />bavi četvrto poglavlje. Istraživanje<br />antikosmičkih stavova prema materijalnom i<br />telesnom u &Scaron;ekspirovim tragedijama i<br />problemskim dramama dovodi do zaključka da<br />su oni u skladu sa antikosmičkim učenjima<br />gnostika, manihejaca, bogumila, katara, i<br />pesimista među neoplatoničarima. Junaci<br />&Scaron;ekspirovih tragedija i problemskih drama<br />(Hamlet, Romeo, Kleopatra, Lir, Gloster, Tit<br />Andronik) svet i telo eksplicitno doživljavaju<br />kao tamnicu du&scaron;e, a često se takva osećanja i<br />poređenja javljaju u doslovnim tamnicama (kao<br />&scaron;to na svojoj koži iskuse Ričard II, Lir,<br />Malvolio, Klaudio i Barnardin). Mora se<br />primetiti da su antikosmički stavovi kod<br />&Scaron;ekspirovih junaka najče&scaron;će posledica<br />nekakvog &scaron;oka ili razočarenja.<br />Mikrokosmosi drama kao &scaron;to su Hamlet,<br />Magbet, Kralj Lir i Mera za meru mogu se čitati<br />kao alegorijski prikazi neoplatoničarskog pakla<br />u kome vlada haos mračne materije, a njihovi<br />vladari-uzurpatori kao zločesti demijurzi.<br />Primećuje se dvojaka subverzivnost &ndash; u<br />religijskom i političkom smislu &ndash; kori&scaron;ćenja<br />figure kralja kao demijurga, kao i činjenice da<br />pomoć utamničenima u njegovom mračnom<br />domenu uvek dolazi spolja, obično u figuri<br />doketskog Hrista, koji dolazi da probudi<br />uspavane iskre (Vojvoda u Meri za meru, duh<br />Hamletovog oca, Kordelija u Kralju Liru).<br />Kada se svet posmatra kao tamnica čiji<br />je glavni tamničar lažljivi uzurpator, sama<br />akcija postaje problematizovana i lako se nailazi<br />na stav da je kontemplacija bezbednija i čistija<br />opcija. Tako se Hamletov čuveni solilokvij<br />može čitati i kao suprotstavljanje opcije &bdquo;biti&ldquo; u<br />fiksnom, nepromenljivom duhu opciji &bdquo;ne biti&ldquo;<br />u fluidnom i iluzornom svetu stalnog nastajanja<br />i nestajanja materije. Mnogi &Scaron;ekspirovi junaci<br />izbegavaju da uprljaju ruke i odriču se svega,<br />između ostalog i ljubavi, zarad vi&scaron;ih ciljeva<br />(Hamlet; Vojvoda, Izabela i Anđelo u Meri za<br />meru).<br />Ovo se u sledećem poglavlju,<br />&bdquo;Uzno&scaron;enje&ldquo;, pokazuje, opet u<br />neoplatoničarskom diskursu, kao potencijalno<br />pogre&scaron;an korak. U neoplatonizmom inspirisanoj<br />renesansnoj teoriji ljubavi, čiji su najuticajniji<br />propagatori Fičino i Bruno, upravo se kroz<br />erotsko dostiže božansko, ali uz bitno<br />upozorenje da erotski poticaj mora dolaziti od<br />nebeske, a ne zemaljske Venere, i da ne sme<br />imati za cilj brak ili, jo&scaron; gore, blud. Narcis koji<br />se ogleda u baru&scaron;tini materije mora znati da je<br />zaljubljen u sopstveni lepi odraz, a ne u tu baru,<br />i mora se vinuti navi&scaron;e, ka čisto duhovnom<br />božanstvu kome je su&scaron;tinski istovetan.<br />Analizom &Scaron;ekspirovih dela se utvrđuje da se<br />primeri uspe&scaron;nog erotskog uzdizanja od<br />materijalnog i telesnog mogu naći uglavnom u<br />komedijama, dok je u mračnijim dramama<br />figura nebeske Venere uvek bar donekle<br />problematizovana, kao &scaron;to je to Dezdemona u<br />Otelu. Takođe se dolazi do zaključka da je eros<br />dualizma po definiciji narcisoidan, jer je uvek<br />težnja istog za istim &ndash; duha za duhom,<br />razdvojenim samim od sebe Drugim materije &ndash; i<br />da je ovakva idealizovana ljubav, bilo se<br />manifestovala homoerotski ili heteroerotski (a<br />obe manifestacije se mogu naći kod &Scaron;ekspira)<br />neumitno neprijateljski nastrojena prema svakoj<br />stvarnoj ženskoj osobi pojedinačno i ženskom<br />telu uop&scaron;te.<br />Poglavlje &bdquo;Enoza&ldquo; bavi se stanjem koje<br />predstavlja krajnji cilj dualističke erotske<br />žudnje, a to je mistično potpuno utapanje svake<br />iskre u svoje božansko izvori&scaron;te. Svrha<br />narcisoidnog erosa dualizma se ispunjava tako<br />&scaron;to se maskulini duh sjedinjuje sam sa sobom.<br />Iako je nijedna pravoverna monoteistička<br />religija ne priznaje kao legitimni cilj vernika,<br />enoza je eksplicitno postavljena kao ishodi&scaron;te<br />svake du&scaron;e u Fičinovom sistemu &bdquo;hri&scaron;ćanskog&ldquo;<br />neoplatonizma, bilo kao ishod čiste<br />kontemplacije ili vatrene žudnje. Kod &Scaron;ekspira<br />se figura enoze javlja uglavnom u ovom<br />drugom obliku, i to nikada bez poveće doze<br />ambivalencije prema erotskom. Antonijev<br />dijalog sa Erosom ilustruje nekoliko aspekata<br />erotske enoze: brisanje granica između<br />ljubavnika i voljenog, onostranu prirodu<br />&bdquo;istinske&ldquo; ljubavi, povezanost seksualnosti i<br />smrti, konačno nepostojanje identiteta i<br />ni&scaron;tavilo smrti kao krajnji cilj i ishod svake<br />žudnje. Ovi aspekti se dalje istražuju i ilustruju<br />kroz svoje manifestacije u &Scaron;ekspirovim<br />tragedijama i problemskim dramama (Hamlet,<br />Romeo i Julija, Otelo, Troil i Kresida, Mera za<br />meru, Julije Cezar, Timon Atinjanin). Zaključak<br />je da &Scaron;ekspir uvek zadržava ambivalenciju<br />prema erotskom i da se svaka erotska smrt može<br />tumačiti i kao enoza i kao pad.<br />Sedmo poglavlje, &bdquo;Silazak&ldquo;, bavi se<br />onim &scaron;to se zbiva kada Narcis, zaveden<br />odrazom svog duha u njima, zakorači u vode<br />materije. Fičino i Bruno su u svojim teorijama<br />ljubavi jasni: ukoliko ljubavnik napravi kobnu<br />gre&scaron;ku i posegne za telom osobe za koju mu se<br />učini da ga erotski privlači, umesto da se,<br />inspirisan njenom lepom formom, vine ka<br />čistoti duha odakle ta forma potiče, upa&scaron;će u<br />pakao materijalnog. Zemaljska Venera može<br />pod maskom nebeske zavesti naivnog i nevinog<br />ljubavnika i odvući ga u dubine materijalnog<br />sveta, naizgled nudeći mu mogućnost uzleta ka<br />nebeskim visinama. Za to je dovoljna jedna noć<br />provedena sa njom. Ovaj zaplet se može naći, u<br />različitim varijacijama, u mnogim &Scaron;ekspirovim<br />delima: Sve je dobro &scaron;to se dobro svr&scaron;i, Troil i<br />Kresida, Mera za meru, Romeo i Julija i Otelo.<br />U svima je dovoljna jedna noć provedena sa<br />njom da se nebeska Venera vol&scaron;ebno<br />transformi&scaron;e u zemaljsku &ndash; čista Dijana u<br />bludnu Jelenu, devica u kurvu &ndash; i utamniči<br />zlosrećnog ljubavnika u telesnost braka ili<br />bluda, ili, jo&scaron; gore, na samo dno pakla ženske<br />seksualnosti, u haotično ni&scaron;tavilo pramaterije.<br />Osmo poglavlje, &bdquo;Ni&scaron;tavilo&ldquo;, bavi se<br />upravo onime &scaron;to se nalazi na dnu<br />neoplatoničarskog kosmosa &ndash; ni&scaron;tavilom koje se<br />istodobno otkriva kao neoplatoničarska prima<br />materia. Ona je uvek feminino determinisana &ndash;<br />u neoplatonizmu je Hekata identifikovana sa<br />materijom, a figura Hekate se i u<br />mikrokosmosima &Scaron;ekspirovih mračnijih<br />komada pokazuje kao prava vladarka paklenog<br />domena zločestog uzurpatora (Ledi Magbet,<br />Tamora, pa čak i Gertruda). Feminina<br />determinisanost pramaterije ogleda se kod<br />&Scaron;ekspira i u vi&scaron;eznačnom i često ponavljanom<br />glasu, ili slovu, ili cifri &ndash; &bdquo;O&ldquo; ili &bdquo;0&ldquo; &ndash; koje<br />može biti matematički izraženo ni&scaron;tavilo<br />pramaterije, ali i oznaka za vaginalni otvor.<br />Ovom vi&scaron;eznačju doprinosi i činjenica da se reč<br />&bdquo;nothing&ldquo; (&bdquo;ni&scaron;ta&ldquo;), uvek zlokobno značajna reč<br />kod &Scaron;ekspira, mogla u jeziku &Scaron;ekspirove<br />Engleske koristiti u oba smisla. &bdquo;O&ldquo; je i oznaka<br />za matericu u kojoj se ljudsko biće, po<br />tada&scaron;njim teorijama, zdu&scaron;no prihvaćenim od<br />strane neoplatoničara, materijalizuje od očevog<br />duha i majčine materije, i time materinstvo<br />dobija izrazito negativan prizvuk. Majka je ta<br />koja doprinosi materiju u procesu reprodukcije,<br />čineći nas time smrtnim i pravdajući čestu<br />povezanost figura materice i grobnice<br />(&bdquo;womb/tomb&ldquo;), kao i očajnički poku&scaron;aj nekih<br />junaka &ndash; primerice, Koriolana &ndash; da se od<br />materinskog tela radikalno odvoje, &scaron;to često<br />dovodi do nasilnog i krvavog vraćanja u njega.<br />Neoplatoničarska majka, pokazuje se, često<br />proždire sopstvenu decu.<br />U mnogim tragedijama se junak suočava<br />sa pramaterijom koja se pojavljuje doslovno<br />uobličena u &bdquo;O&ldquo;: primeri za ovu figuru su<br />paklena jama u &scaron;umi vi&scaron;estruko povezana sa<br />Tamorom i vaginalno determinisana u Titu<br />Androniku, grobnica Kapuleta u Romeu i Juliji,<br />ve&scaron;tičiji kotao u Magbetu, kao i vaginalni pakao<br />kroz koji prolaze Lir i Timon u svojoj ma&scaron;ti.<br />Hamlet se spu&scaron;ta u tri gradirana ponora<br />pramaterije u svojoj istrazi o tome odakle dolazi<br />trulež u Danskoj: Ofelijina, zatim Gertrudina<br />odaja, i na kraju otvoreni grob u koji uskače.<br />Suočavanje sa materijalnom osnovom kosmosa,<br />premda u tragedijama uglavnom najvi&scaron;e služi<br />tome da ilustruje paklene dubine do kojih se<br />junak i/ili njegov svet srozao, može dovesti<br />junaka i do neke vrste regeneracije i ponovnog<br />rođenja, kao &scaron;to je slučaj sa Lirom.<br />Suočavanje sa neformiranom materijom<br />može dovesti neoplatoničarskog junaka i do<br />prokosmičkih tendencija: može poželeti da u taj<br />mračni haos unese red i lepotu forme iz vi&scaron;ih<br />kosmičkih sfera. Time se bavi poslednje<br />poglavlje centralnog dela disertacije, nazvano<br />&bdquo;Teurgija&ldquo;. Narativ iz Pimandera o<br />primordijalnom duhovnom Čoveku koji<br />ogledanjem u njenim tamnim vodama<br />svojevoljno daje formu voljenoj materijalnoj<br />Prirodi je, u kombinaciji sa Jamblihovom<br />teorijom teurgije, dao podsticaj Fičinu da<br />osmisli sopstvenu, i pored svog stalno<br />ambivalentnog stava prema bilo kakvoj<br />interakciji maskulinog duha sa femininom<br />materijom. Teurgija &ndash; koja može obuhvatati<br />rituale, praktičnu magiju i alhemiju, ali i druga<br />neimenovana delanja &ndash; nalazi se na<br />prokosmičkom ekstremu neoplatonizma, kao<br />aktivan napor svakog pojedinca da uvede red u<br />kosmos i, kao demijurg, i sam formira materiju<br />koja mu je na raspolaganju.<br />Kod &Scaron;ekspira se primeri uspe&scaron;ne<br />teurgije uglavnom mogu naći u kasnijim<br />komadima (takozvanim &bdquo;romansama&ldquo;), dok<br />tragedije i problemske drame obično prikazuju<br />obrnut proces, u kome se kosmos svodi na haos<br />pramaterije. Ubijanje ili uklanjanje uspe&scaron;nih<br />teurga, koji održavaju red na svim nivoima &ndash;<br />pojedinac, država, kosmos &ndash; dovodi do pada<br />čitavog domena u haos, kao &scaron;to se može videti u<br />Meri za meru, Hamletu i Magbetu. Figura<br />uspe&scaron;nog teurga ili maga oslikava se kao<br />neoplatoničarsko sunce koje oplođava i formira<br />mrtvu materiju, dajući joj život, kao &scaron;to je slučaj<br />sa solarnim kraljem Dankanom. Uspe&scaron;an teurg<br />je dobar kralj, otac, oličenje božanstva, &scaron;to se<br />istražuje kroz metaforu kovanja novca, koje,<br />kao davanje svog lika i forme bezobličnom<br />metalu, kao pravo pripada upravo ovim<br />figurama. Lirova izjava da sme da kuje novac<br />po&scaron;to je on kralj se, međutim, može čitati i kao<br />izjava bilo kog teurgijski nastrojenog pojedinca,<br />jer po metafizici prokosmičkih struja u<br />neoplatonizmu svaka iskra duha ima pravo i<br />obavezu da formira materiju po svom<br />uzvi&scaron;enom liku i uvodi poredak u nju.<br />Prokosmički dualizam se time pokazuje kao<br />potencijalno politički i religijski čak<br />subverzivniji od antikosmičkog.<br />Teurgija kao koncept je, dalje se<br />primećuje, ugrađena u nekolike diskriminatorne<br />ideologije: mag može figurirati kao kolonizator<br />koji civilizuje inferiornije, telesnije,<br />materijalnije &bdquo;varvare&ldquo; ili kao krotitelj, opet,<br />inferiornijih, telesnijih, materijalnijih žena. U<br />Buri se, recimo, jasno vide oba procesa, kao i<br />paradoks po kome je mu&scaron;karac koji menja i<br />kontroli&scaron;e prirodu (Prospero) moćni mag, dok je<br />žena koja čini to isto (Sikoraks) zlokobna<br />ve&scaron;tica.<br />Ženske figure se u slikama vezanim za<br />teurgiju javljaju u dve najče&scaron;će varijante. U<br />prvoj su predstavnice feminine materije, koja u<br />prokosmizmu može biti &bdquo;dobra&ldquo; ukoliko je<br />dovoljno poslu&scaron;na i prijemčiva kontroli i<br />formiranju od strane maskulinog duha, koji time<br />postaje direktno odgovoran za nju, &scaron;to dovodi<br />do pojačane anksioznosti. Neposlu&scaron;na materija<br />je kod &Scaron;ekspira često predstavljena kroz figure<br />neposlu&scaron;nih žena. Analiziraju se zanimljive<br />slike u kojima se pobuna kćerki (&Scaron;ajlokove i<br />Lirovih) opisuje kao pobuna materijalnog i<br />telesnog protiv duha koji daje život.<br />Potencijalno neposlu&scaron;na žena, doživljena kao<br />previ&scaron;e materijalna i telesna jer aktivnim<br />iskazivanjem ljubavi pre braka (Dezdemona,<br />Julija, Kordelija) daje signal ocu i/ili mužu da<br />joj je požuda preča od dužnosti, može biti<br />odbačena, i tu se oslikava druga varijanta<br />ženske figure &ndash; kao spone kosmosa.<br />Naime, &Scaron;ekspirovi junaci, koji usled<br />imanentne paradoksalnosti neoplatonizma<br />nikada ne mogu znati kako se odnositi prema<br />ženskim figurama, često prave i gre&scaron;ku upravo<br />suprotnu, ali isto tako fatalnu, kao &scaron;to je pad<br />pred požudom zemaljske Venere, a to je<br />odbacivanje ženske ljubavi iz straha da je u<br />pitanju puka požuda. Ispostavlja se da je ta<br />ljubav, kao &scaron;to je slučaj u Kralju Liru i Otelu,<br />ali i Zimskoj bajci, bila neoplatoničarski zlatni<br />lanac ljubavi, spona kosmosa, koja ga je držala<br />u harmoniji, a da bez nje haos pramaterije<br />ponovo dolazi. &Scaron;ekspir ovime dekonstrui&scaron;e<br />dihotomiju ljubav/dužnost, i to koristeći<br />neoplatoničarsku metafiziku, u kojoj su oba<br />pojma sinonimi za harmoniju kosmosa koju<br />održava uzvi&scaron;ena božanska ljubav. Kodelijin<br />odgovor Liru da ga voli &bdquo;according to my bond&ldquo;<br />(dužnost i spona su samo neka od mogućih<br />značenja ove reči) time dobija dodatne moguće<br />interpretacije.<br />Jo&scaron; jedna dihotomija koju &Scaron;ekspir<br />dekonstrui&scaron;e upravo putem neoplatoničarske<br />metafizike jeste, u njegovo doba popularna,<br />umetnost/priroda. Umetnost se &ndash; u smislu svega<br />umetnog i artificijelnog i svakog umeća, ve&scaron;tine<br />i delanja koje uređuje i menja datost &ndash; često<br />suprotstavljala &bdquo;Bogom danoj&ldquo; prirodi u<br />pokatkad žestokim debatama, od kojih su neke<br />umele da potkače i pozori&scaron;te. Ono po čemu se<br />neoplatonizam razlikuje od pravovernih<br />monoteizama jeste, između ostalog, dvojakost<br />shvatanja prirode i neinsistiranje na njenoj<br />normativnosti. Dve prirode u neoplatonizmu,<br />vi&scaron;a i niža, duhovna i materijalna, aktivna i<br />pasivna, korespondiraju sa Venerom i Hekatom,<br />a ova podvojenost prirode se najizrazitije<br />ispoljava u Kralju Liru, ali se njene<br />manifestacije mogu naći i u Hamletu i Magbetu.<br />Vi&scaron;a priroda koja kultivi&scaron;e nižu kao &scaron;to vrtlar<br />kultivi&scaron;e vrt &ndash; &scaron;to je česta figura, kako kod<br />renesansnih neoplatoničara, tako i kod &Scaron;ekspira<br />&ndash; poistovećuje se sa umetno&scaron;ću.<br />Pozori&scaron;na umetnost kao ogledalo prirode<br />u Hamletovoj izjavi može se u<br />neoplatoničarskom ključu čitati i kao teurgijsko<br />upodobljavanje niže prirode vi&scaron;oj, a ne samo<br />kao puki mimetski prikaz čulne stvarnosti.<br />Dramaturg se tako pokazuje kao teurg koji<br />onom materijom koja mu je na raspolaganju<br />manipuli&scaron;e e da bi i nju (svoje glumce,<br />scenografiju i pozori&scaron;te) i publiku transformisao<br />i preuredio po liku vi&scaron;e prirode koja je njemu,<br />po platoničarskim teorijama božanske poetske<br />inspiracije, dostupnija. Dok u tragedijama<br />teurgijske umetničke tendencije ostaju<br />neispoljene, a njihovi nesuđeni agenti (kao &scaron;to<br />su Lavinija u Titu Androniku i Kasio i<br />Dezdemona u Otelu) obogaljeni i/ili ubijeni,<br />usled čega kosmos ponovo postaje haos, u<br />romansama se pojavljuju i uspe&scaron;ni umetniciteurzi.<br />Paulina u Zimskoj bajci i Prospero u Buri<br />su možda najbolji primeri, koji svojim<br />&bdquo;nadilaženjem&ldquo; prirode i ukazivanjem na vi&scaron;u<br />istinu putem pozori&scaron;ne iluzije pokazuju da je<br />dramaturg verodostojniji stvaralac od<br />demijurga.<br />Posle kratke rekapitulacije<br />paradoksalnih i često međusobno<br />nekompatibilnih tumačenja &Scaron;ekspirovih dela na<br />osnovu aspekata metafizičkog dualizma<br />preuzetog iz renesansnog neoplatonizma, u<br />zaključku ove disertacije predlaže se detaljnije i<br />dublje izučavanje uticaja neoplatoničarskog<br />koncepta materije, kao i dihotomije<br />duh/materija, na dalju književnost i kulturu.<br />Ovo bi moglo da ima implikacije za studije<br />književnosti, ali i studije kulture, rodne i kvir<br />studije.</p> / <p>We have in the past two decades, owing<br />to the recently appearing translations of Ficino&rsquo;s<br />works into English, witnessed a revival of<br />interest in the phenomenon known as<br />Renaissance Neoplatonism. Although not<br />unknown to Shakespearologists, Renaissance<br />Neoplatonism has long been neglected in<br />interpretations of Shakespeare&rsquo;s works &ndash;<br />especially the &ldquo;darker&rdquo; ones &ndash; as an overly<br />marginal, eccentric, or optimistic concoction of<br />notions on the harmony of the spheres. A deeper<br />reading of Ficino&rsquo;s texts, as well as those of<br />other Renaissance Neoplatonists and their<br />ancient sources, offers an invaluable insight into<br />the &ldquo;dark&rdquo; sides of both Neoplatonism and<br />Shakespeare&rsquo;s &ldquo;darker&rdquo; plays.<br />This insight is also intriguing for areas<br />of research other than literary criticism. It was in Shakespeare&rsquo;s age &ndash; now usually referred to</p><p>as the early modern period precisely for this<br />reason &ndash; that many of our own current cultural<br />patterns were shaped, and Shakespeare&rsquo;s works<br />certainly served as one conduit. Using as its<br />starting point the assumption that basic<br />metaphysical concepts can with great ease be<br />transferred over time and space and built into<br />the foundations of differing ideologies in the<br />broadest sense of the word, and that unearthing<br />and analyzing them is therefore an especially<br />rewarding and useful endeavor, this dissertation<br />chooses to focus on a metaphysical concept<br />which lies at the very basis of (Renaissance)<br />Neoplatonism. The metaphysical concept in<br />question is the nearly invariably gendered and<br />hierarchized spirit/matter dichotomy, whose<br />more sinister and &ldquo;darker&rdquo; manifestations in<br />Renaissance Neoplatonism have frequently been<br />neglected or misattributed to Christian<br />influences.<br />The aim of this dissertation is to identify<br />those facets of Shakespeare&rsquo;s darker plays &ndash;<br />primarily his tragedies and &ldquo;problem plays&rdquo; &ndash;<br />that resonate well with the dualistic traditions<br />extant in Renaissance Neoplatonism, analyze<br />their possible meanings within the contexts<br />offered by these religious and philosophical<br />systems, and hopefully discover their further<br />implications for understanding both<br />Shakespeare and certain aspects of so-called<br />Western cultures. The hypothesis is that the<br />dualistic concepts derived from Renaissance<br />Neoplatonism will resonate well with parts of<br />Shakespeare&rsquo;s work, revealing in their<br />originative context further notions illuminating<br />further meanings attributable to Shakespeare&rsquo;s<br />text and our cultural atmosphere, many of which<br />will be paradoxical and contradictory &ndash; much<br />like Renaissance Neoplatonism itself.<br />The central portion of this thesis consists<br />of a comparative analysis of approaches to the<br />material and the carnal existing in, on the one<br />hand, various branches of Renaissance<br />Neoplatonism, and, on the other, Shakespeare&rsquo;s<br />work, primarily his tragedies and so-called<br />&ldquo;problem&rdquo; plays. The individual chapters deal<br />with possible approaches to matter and also<br />possible steps along a Neoplatonic journey<br />through the material world. This journey begins<br />in &ldquo;The Prison,&rdquo; where the hero experiences<br />those Neoplatonic sentiments that are on the<br />anti-cosmic end of the spectrum. This, many<br />Neoplatonists would hope, can induce him to<br />attempt an &ldquo;Ascent&rdquo; towards the purely spiritual<br />spheres. This ascent is often also inspired by<br />female figures stripped of all carnality. The<br />ultimate goal of Neoplatonic ascent is<br />&ldquo;Henosis,&rdquo; in which the hero becomes one with<br />the One. If the hero is not careful, allowing<br />himself to be lured downward by carnal female<br />figures, or if he is very adventurous indeed, he<br />can instead begin a kenotic &ldquo;Descent&rdquo; into the<br />depths of matter. This descent will allow him to<br />face the &ldquo;Nothing&rdquo; of formless prime matter<br />which is at the basis of the cosmos and his own<br />mortal body. Faced with it, he will, some<br />Neoplatonists would hope, realize that it is this<br />nothing that everything comes from, and will<br />strive to help the spiritual forces in the universe,<br />of which he ultimately is one, form it lovingly.<br />This is known as &ldquo;Theurgy.&rdquo;<br />As predicted, the analysis shows that the<br />dualistic concepts originating from Renaissance<br />Neoplatonism can indeed be found on several<br />levels of Shakespeare&rsquo;s &ldquo;darker&rdquo; plays. Far<br />from providing definitive answers to questions<br />raised by Shakespeare&rsquo;s work, the proffered<br />analysis, as expected, merely increases the<br />number of its possible interpretations.<br />It is concluded that the Neoplatonic<br />concept of matter and its spirit/matter<br />dichotomy exerted a formative influence not<br />only on Shakespeare and his age, but the ages<br />that followed as well, our own included. This<br />insight offers implications for further research<br />not only in literary criticism, but also cultural,<br />gender and queer studies.</p>

<p>Cilj ove doktorske disertacije je dobijanje vi&scaron;estrukih V₁/U/V₂ emulzija kao nosača aktivnih materija u dvostepenom postupku, pri čemu se za drugi korak pripreme koristi tehnika membranskog emulgovanja (ME), na membrani od sinterovanog stakla implementiranoj u ćeliju sa me&scaron;anjem. Proces ME koristi se u svrhu unapređenja karakteristika formiranih emulzija, u smislu bolje kontrole veličine i raspodele veličina formiranih kapi, koje mogu da dovedu do razlika u stepenu inkapsulacije aktivnih materija u unutra&scaron;njoj vodenoj fazi, u odnosu na proces u kome se za drugi korak pripreme emulzija koristi tehnika homogenizacije.<br />Kompletna optimizacija sastava V₁/U emulzija, koja obuhvata određivanje koncentracije hidrofobnog emulgatora (PGPR), lipofobne materije (NaCl) i tikvinog ulja kao sekundarne aktivne komponente, rezultirala je formiranjem stabilnih nanoemulzija sa pobolj&scaron;anim nutritivnim svojstvima. Nutritivno unapređeni emulzioni sistemi optimizovanog sastava kori&scaron;ćeni su za inkapsulaciju primarnih aktivnih komponenata (vodenog i etanolnog ekstrakata belog luka) u cilju za&scaron;tite bioaktivnih sastojaka i maskiranja neprijatnog mirisa i ukusa. Nakon definisanja sastava svih faza vi&scaron;estrukih emulzija, koje ukljuĉuje određivanje tipa hidrofilnog emulgatora i njegove koncentracije, kao i ispitivanja uticaja dodavanja osmotskog regulatora (glukoze) u spolja&scaron;nju vodenu fazu na stabilnost sistema i difuziju lipofoba, formirane su vi&scaron;estruke emulzije sa unetim aktivnim komponentama membranskim emulgovanjem u ćeliji sa me&scaron;anjem. Sistematiĉna karakterizacija membrane od sinter stakla kao ekonomski opravdanog membranskog materijala, dala je mogućnost njegove primene u procesu. Detaljno ispitivanje uticaja procesnih parametara (transmembranskog pritiska i brzine me&scaron;anja) i vi&scaron;ekriterijumska optimizacija procesa ME, dovela su do formiranja vi&scaron;estrukih emulzija sa užom raspodelom veličina kapi, koja je indirektno uticala i na pobolj&scaron;anje zadržavanja inkapsuliranog materijala u unutra&scaron;njosti emulzija tokom vremena, u odnosu na emulzije pripremljene u postupku homogenizacije.</p> / <p style="text-align: justify;">The aim of this doctoral thesis was to prepare multiple W/O/W emulsions with encapsulated active substances in both phases, by a two-step process, where the stirred cell membrane emulsification (ME) process, with a sintered glass filter disk as a membrane, was used as the second step, instead of conventional process (homogenization). The ME process was employed in order to improve the characteristics of the formed emulsions, in terms of better control of the size and droplet size distribution, that can change the encapsulation degree of active ingredients in the internal aqueous phase.<br />The complete optimization of W/O emulsion composition, which includes determination of optimal contents of a hydrophobic emulsifier (PGPR), a lipophobic substance (NaCl) and pumpkin seed oil as an active component of the oil phase, resulted in the formation of stable nanoemulsions with improved nutritional properties. This nutritionally enhanced emulsion was used to encapsulate primary active ingredients (aqueous and ethanol garlic extract), in order to protect instable bioactive compounds of the extracts and mask the unpleasant smell and taste. After defining the composition of all phases of multiple emulsions, which includes determination of a suitable hydrophilic emulsifier and its optimal content, as well as examining the effect of addition of an osmotic regulator (glucose) in the external aqueous phase on the emulsion stability and lipophobe diffusion, multiple emulsions with encapsulated active components were formed by membrane emulsification in the stirred cell. The complete characterization of the sintered glass as an economically favourable membrane material, gave the possibility of its application in the process. Investigation of the influence of process parameters (transmembrane pressure and impeller rotation speed) and multiobjective optimization of ME, led to the formation of the multiple emulsions with a narrow droplet size distribution, which had improved retention of encapsulated material in the internal water phase over time, relative to the emulsions prepared by the homogenization process.</p>

<p>U okviru ovog istraživanja ispitani su: (1) Procesi koji se odvijaju prilikom &nbsp;bioremedijacije zemlji&scaron;ta zagađenog naftom i derivatima nafte, koje je bilo izloženo&nbsp;spontanim abiotičkim i biotičkim procesima degradacije u toku 8 godina, tehnikama&nbsp;biogomila i povr&scaron;inske obrade na poluindustrijskoj (pilot) skali uz optimizaciju&nbsp;tehnolo&scaron;kih parametara sa ciljem povećanja efikasnosti i efektivnosti biodegradacije&nbsp;ugljovodonika; (2) Uticaj starenja, koncentracije, biodsotupnosti i strukture zagađujućih&nbsp;materija na procese biodegradacije i biotransformacije u kontrolisanim laboratorijskim&nbsp;uslovima. Tokom dve godine bioremedijacionog tretmana sadržaj mineralnih ulja opao&nbsp;je za 52% (od 27,8 g/kg do 13,2 g/kg) i 53% (od &nbsp;23,2 g/kg do 10,8 g/kg), dok je sadržaj&nbsp;ukupnih ugljovodonika opao za 43% (od 41,4 g/kg do 23,4 g/kg) i 27% (od 35,3 g/kg do&nbsp;25,8 g/kg) u biogomili i povr&scaron;inskoj obradi respektivno. Efikasnost uklanjanja&nbsp;mineralnih ulja iz zemlji&scaron;ta u dva posmatrana bioremedijaciona tretmana je praktično&nbsp;ista. Međutim, u pogledu sadržaja ukupnih ugljovodonika u biogomili uklonjeno je dva&nbsp;puta vi&scaron;e ukupnih ugljovodonika (gledajući &nbsp;apsolutnu količinu ukupno uklonjenih&nbsp;ugljovodonika). Kinetika biodegradacije mineralnih ulja i ukupnih ugljovodonika u toku&nbsp;tretmana u biogomili u saglasnosti je sa kinetičkim modelima lnC=lnC_0-kt i lnC=lnC_0-kt^0,5. Kinetika biodegradacije mineralnih ulja u toku povr&scaron;inske obrade relativno se&nbsp;dobro može opisati sa dva pomenuta kinetička modela, međutim, znatno bolju&nbsp;korelaciju pokazao je linearni model (C=C_0-kt) primenjen na prvih 92 i poslednjih 200&nbsp;dana eksperimenta. Promena sadržaja ukupnih ugljovodonika u toku povr&scaron;inske obrade&nbsp;zagađenog zemlji&scaron;ta relativno je u dobroj korelaciji samo sa kinetičkim modelom&nbsp;lnC=lnC_0-kt^0,5. Laboratorijska ispitivanja pokazala su da biodegradabilnost i sudbina&nbsp;ugljovodonika u životnoj sredini jako zavise od tipa, starosti i koncentracije zagađujućih&nbsp;materija. Naime, u slučaju zemlji&scaron;ta sveže kontaminiranog dizel uljem, već pri&nbsp;<br />koncentracijama od 20 mg/g uočen toksičan efekat koji je prevaziđen nakon dve nedelje&nbsp;tretmana kao posledica smenjenja prekomerne koncentracije rastvorenih ugljovodonika&nbsp;biotičkim i abiotičkim putem i adaptacije prisutne mikroflore. U slučaju većih&nbsp;koncentracija ovaj efekat je bio jo&scaron; izraženiji. Kod zemlji&scaron;ta kontaminiranog sirovom&nbsp;naftom isti efekat se javlja tek pri koncentraciji od 35 mg/g, kao posledica toga da&nbsp;sirova nafta sadrži manju količinu lako rastvornih ugljovodonika. Za razliku od sveže&nbsp;kontaminiranog zemlji&scaron;ta, na biodegradaciju starog naftnog zagađanja u zemlji&scaron;tu&nbsp;koncentracija nije imala uticaj, u ovakvom zemlji&scaron;tu respiracija je bila na veoma niskom&nbsp;nivou pri svim ispitivanim koncentracijama, ali ne kao posledica toksičnosti, već kao&nbsp;posledica činjenice da se degradabilni deo zagađujućih materija degradirao tokom&nbsp;procesa starenja, tako da su u zemlji&scaron;tu zaostali visokomolekularni &nbsp;te&scaron;ko rastvorni&nbsp;ugljovodonici (smole, asfaltne komponente i dr.) sekvestrovani u zemlji&scaron;tu. Merenja biodostupnosti ugljovodonika (ekstrakcijom sa Tween80) pokazala &nbsp;su da je u zemlji&scaron;tu sveže kontaminiranom dizel uljem i sirovom naftom i starim naftnim zagađenjem oko 95%, 85% i 40% ugljovodonika biodostupno, respektivno. Koncentracija rezidualne frakcije mineralnih ulja i ukupnih ugljovodonika dobijena nakon 48 dana laboratorijskog tretmana u skoro svim probama je veća od predviđenih, &scaron;to je posledica bifaznog pona&scaron;anja ugljovodonika u zemlji&scaron;tu, gde se jedan deo uklanja biodegradacijom, dok drugi deo difunduje u pore zemlji&scaron;ta i kompleksira se sa zemlji&scaron;nom organskom materijom. Količina ugljovodonika iz starog naftnog zagađenja zemlji&scaron;ta koja može da pređe u vodenu fazu je mala reda veličine nekoliko mg/l, međutim, u prirodnim uslovima usled spiranja ugljovodonika sa zemlji&scaron;ta ki&scaron;om, postoji verovatnoća da ovi ugljovodonici dospeju u podzemnu vodu iznad maksimalno dozvoljene koncentracije za vodu za piće (MDK = 10 &mu;g/l) i na taj način degradiraju njen kvalitet. Zbog nemogućnosti daljag uklanjanja zagađenja bioremedijacijom, preostala količina zagađujućih materija koja može dospeti u vodenu fazu bi trebalo da se ukloni nekim drugim remedijacionim tehnikama pre njegovog konačnog bezbednog odlaganja u životnu sredinu.</p> / <p>The aims of this study were to examine: (1) the processes that occur during bioremediation of soil contaminated by oil and oil derivatives, which was exposed to spontaneous abiotic and biotic degradation processes over 8 years, using pilot scale biopiles and landfarming techniques to optimise technological parameters with the aim of increasing the efficiency and effectiveness of hydrocarbons biodegradation. (2) the effect of contaminants weathering, concentration, bioavailability and structure on the biodegradation and biotransformation process under controlled laboratory conditions. Over the two years of bioremediation treatment by biopiles and landfarming, the mineral oil content decreased by 52% (from 27.8 g/kg to 13.2 g/kg) and 53% (from 23.2 g/kg to 10.8 g/kg),&nbsp; and the total hydrocarbon content decreased by 43% (from 41.4 g/kg to 23.4 g/kg) and 27% (from 35.3 g/kg to 25.8 g/kg), respectively. The efficiency of mineral oil removal from soil in these two applied bioremediation treatments was practically the same. However, in terms ofthe absolute amount of total hydrocarbons, twice as many total hydrocarbons were removed in the biopile. The mineral oil and total hydrocarbons biodegradation kinetics in the biopile were in good agreement with&nbsp; the kinetic models lnC = lnC0-kt and lnC = lnC0-kt0.5. The mineral oil biodegradation&nbsp;kinetics during the landfarming treatment is relatively well described with those two kinetic models, however, significantly better correlation is obtained by the linear model (C = C0-kt) applied to the first 92 and last 200 days of the experiment. The change in total hydrocarbons content during the landfarming treatment is in relatively good correlation only with the kinetic model lnC = lnC-kt0.5. The laboratory biodegradation investigation showed that hydrocarbon biodegradability and its fate in the environment strongly depend upon the structure, concentration and weathering of the hydrocarbons. Thus, in the case of diesel contaminated soil, as a consequence of&nbsp; its structure, i.e. the presence in a higher concentration of the soluble and toxic midrange n-alkanes, a toxic effect is detected at a diesel oil concentration of 20 mg/g, although this effect is overcome after two weeks, as a consequence of the decreasing&nbsp; concentration of soluble hydrocarbons in biotic and abiotic processes and microbial adaptation. This effect was more pronounced in the case of the soil withthe highest diesel oil concentration. In crude oil contaminated soil, a toxic effect was observed at a much higher hydrocarbon concentration (35 mg/g) than in the diesel oil contaminated soil, which corresponds to the fact that crude oil contains significantly less soluble hydrocarbon. In contrast to these two freshly contaminated soils, the weathered contaminated soil contaminant concentration did not have an effect on hydrocarbon biodegradation, with biodegradation in this soil actually at a low level at all concentrations, not as a consequence of toxicity, but because the degradable part of the contaminant was already degraded during the weathering process, leaving behind only highly condensed hydrophobic organic contaminants (asphaltenes, resins, etc.) sequestered in the soil. The data obtained for hydrocarbons bioavailability (by Tween80 extraction) showed that the bioavailable hydrocarbon fraction from soils freshly contaminated with diesel oil and crude and weathered oil contamination were approximately 95%, 85% and 40%, respectively. The concentration of residual mineral oil fractions and total hydrocarbons obtained after 48 days of laboratory biodegradability treatment in almost all batches was greater than predicted, as a result of the biphasic behaviour of hydrocarbons in the soil, where some were degraded or lost from the soil and some transformed into the recalcitrant fraction. The amount of hydrocarbons from the weathered soil contamination that can be transferred into the water phase is small, of the order of a few mg/l in magnitude, however, under natural conditions, due to hydrocarbons leaching by rainfall, it is possible that these hydrocarbons infiltrate groundwater above&nbsp; the maximum permissible concentration for drinking water (MAC = 10 &mu;g/l) and thus degrade its quality. As it is not possible to achieve further contamination degradation by bioremediation, the remaining amount of pollutants which can be transferred into the water phase should be removed by some other remediation techniques before its final safe disposal in the environment.</p>

<p>U&nbsp; radu&nbsp; je&nbsp; ispitan&nbsp; uticaj&nbsp; amida&nbsp; kao&nbsp; modela&nbsp; AOM-a (Algalne organske materije)&nbsp; na adsorpciju nitrofenola iz vodene&nbsp; sredine&nbsp; na&nbsp; aktivnom&nbsp; uglju.&nbsp; Istraţivanje&nbsp; se sastojalo&nbsp; iz&nbsp; tri&nbsp; faze:&nbsp; ispitivanje&nbsp; uticaja&nbsp; karateristika amida&nbsp; na&nbsp; adsorpciju&nbsp; nitrofenola,&nbsp; ispitivanje&nbsp; uticaja granulacije na adsorpciju nitrofenola u prisustvu amida i ispitvanje karakterisitka samih nitrofenola na adsorpciju u&nbsp; prisustvu&nbsp; amida.&nbsp; Pre&nbsp; ispitivanja&nbsp; adsorpcije&nbsp; u dvokomponentnim&nbsp; sistemima&nbsp; ispitana&nbsp; je&nbsp; adsorpcija jednokomponentnih&nbsp; sistema&nbsp; 4-nitrofenola,&nbsp; 2,4-dinitrofenola&nbsp; i&nbsp; 2,4,6-trinitrofenola,&nbsp; kao&nbsp; i&nbsp; amida&nbsp; Nmetilbenzamid,&nbsp; nikotinamida&nbsp; i&nbsp; N-benzilbenzamida&nbsp; na komercijalnim&nbsp; aktivnim&nbsp; ugljevima&nbsp; NORIT&nbsp; SA2&nbsp; i&nbsp; dve granulacije&nbsp; aktivnog&nbsp; uglja&nbsp; DARCO.&nbsp; Aktivni&nbsp; ugljevi&nbsp; su ispitani&nbsp; metodom&nbsp; FTIR&nbsp; spektroskopije,&nbsp; SEM&nbsp; analizom, analizom&nbsp; povr&scaron;ine&nbsp; adsorpcijom&nbsp; azota&nbsp; na&nbsp; niskoj temperaturi&nbsp; i&nbsp; određivanjem&nbsp; taĉke&nbsp; nultog&nbsp; naelektrisanja. Urađena&nbsp; je&nbsp; geometrijska&nbsp; optimizacija&nbsp; modela&nbsp; molekula ispitivanih nitrofenola i amida i izraĉunati su molekulski parametri.&nbsp; Uticaj&nbsp; amida&nbsp; kao&nbsp; modela&nbsp; AOM-a&nbsp; je&nbsp; ispitan kori&scaron;ćenjem&nbsp; razliĉitih&nbsp; ravnotežnih&nbsp; i&nbsp; difuzionih adsorpcionih&nbsp; modela.&nbsp; Kao&nbsp; kriterijum&nbsp; za&nbsp; određivanje najsporije&nbsp; adsorpcione&nbsp; faze&nbsp; kori&scaron;ćen&nbsp; je&nbsp; Biotov&nbsp; broj.<br />Adsorpcioni&nbsp; parametri&nbsp; dobijeni&nbsp; u&nbsp; eksperimentima&nbsp; sa dvokomponentnim&nbsp; sistemima&nbsp; su&nbsp; upoređivani&nbsp; sa parametrima dobijenim za adsorpciju samih nitrofenola.</p> / <p>In this research influence of selected amides, as a model of&nbsp; AOM&nbsp; (Algal&nbsp; organic&nbsp; matter),&nbsp; on&nbsp; adsorption&nbsp; of nitrophenols&nbsp; from&nbsp; water&nbsp; on&nbsp; activated&nbsp; carbon&nbsp; has&nbsp; been<br />investigated.&nbsp; Research&nbsp; is&nbsp; divided&nbsp; in&nbsp; three&nbsp; phases: investigation&nbsp; of&nbsp; influence&nbsp; of&nbsp; amide&nbsp; molecule characteristics&nbsp; on&nbsp; the&nbsp; adsorption&nbsp; of&nbsp; nitrophenols, investigation&nbsp; of&nbsp; granulation&nbsp; influence&nbsp; on&nbsp; nitrophenol adsorption in&nbsp; the&nbsp; presence of amide and investigation of nitrophenol characteristics that can influence adsorption in&nbsp; the&nbsp; presence&nbsp; of&nbsp; amides.&nbsp; Adsorption&nbsp; of&nbsp; nitrophenols and&nbsp; amides&nbsp; in&nbsp; single- component&nbsp; systems&nbsp; has&nbsp; also&nbsp; been carried&nbsp; out.&nbsp; Adsorption&nbsp; kinetics&nbsp; of&nbsp; 4-nitrophenol,&nbsp; 2,4-dinitrophenol,&nbsp; 2,4,6-trinitrophenol,&nbsp; N-methylbenzamide,<br />nicotinamide&nbsp; and&nbsp; N-benzylbenzamide&nbsp; has&nbsp; also&nbsp; been investigated. Commercial activated carbons NORIT SA2 and&nbsp; two&nbsp; granulations&nbsp; of&nbsp; DARCO&nbsp; were&nbsp; used.&nbsp; Activated carbons&nbsp; were&nbsp; characterized&nbsp; using&nbsp; FTIR&nbsp; spectroscopy, SEM&nbsp; analysis,&nbsp; internal&nbsp; surface&nbsp; analysis&nbsp; using&nbsp; nitrogen adsorption&nbsp; on&nbsp; low&nbsp; temperature&nbsp; and&nbsp; determination&nbsp; of point&nbsp; of&nbsp; zero&nbsp; charge.&nbsp; Geometry&nbsp; optimization&nbsp; of nitrophenol&nbsp; and&nbsp; amide&nbsp; molecules&nbsp; has&nbsp; been&nbsp; carried&nbsp; out and different molecular parameters have been calculated. Influence&nbsp; of&nbsp; amides&nbsp; as&nbsp; AOM&nbsp; model&nbsp; has&nbsp; been investigated by using diffusion and equilibrium models. Biot number has been obtained&nbsp; in order to establish the limiting&nbsp; step&nbsp; in&nbsp; adsorption&nbsp; process.&nbsp;&nbsp; Adsorption parameters&nbsp; obtained&nbsp; in&nbsp; two-component&nbsp; adsorption systems&nbsp; were&nbsp; compared&nbsp; to&nbsp; parameters&nbsp; obtained&nbsp; for adsorption of nitrophenols alone.</p>

<p>Izvod<br />IZ<br />Pet hibrida suncokreta (Sremac, Oliva, Cepko, NS-H-111 i Sumo 2 OR) gajena su tokom<br />vegetacionih sezona 2010. i 2011. godine na oglednom polju Instituta za ratarstvo i<br />povrtarstvo, Novi Sad, na Rimskim &scaron;ančevima i na oglednom polju Poljoprivredne stručne<br />službe Zrenjanin. Laboratorijski deo ogleda izveden je u Laboratoriji za ispitivanje semena<br />Instituta za ratarstvo i povrtarstvo iz Novog Sada i Biohemijskoj laboratoriji<br />Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu. Cilj istraživanja je bio da se utvrdi da li semenski<br />materijal, poreklom sa istog lokaliteta i iste parcele, u procesu dorade semena tj. odvajanja<br />semena po frakcijama menja kvalitet, kao i da li ovakav način dorade semenskog materijala<br />utiče na prinos i komponente prinosa semena, kao i na sadržaj i prinos ulja odabranih<br />hibrida suncokreta. Takođe, cilj je bio i da se utvrdi da li nedostatak primarnog korena kod<br />ponika suncokreta dovodi do statistički značajnog smanjenja prinosa semena i ulja, kao i<br />kakav uticaj ima na komponente prinosa suncokreta. Analizirane su sledeće osobine:<br />klijavost i vigor semena, enzimska aktivnost, nicanje u polju, nakupljanje suve materije (po<br />biljnim organima i ukupno po biljci), visina stabla, prečnik glave, prinos semena, masa 1000<br />semena, sadržaj ulja i prinos ulja. Statistička obrada podataka izvr&scaron;ena je primenom analize<br />varijanse trofaktorijalnog ogleda, prema modelu podeljenih parcela. Iz tabele analize<br />varijanse je prikazana verovatnoća značajnosti razlika po F-testu, a na osnovu uče&scaron;ća u<br />sumi kvadrata tretmana određen je procentualni udeo svakog faktora u ukupnoj<br />varijabilnosti. Takođe su izračunate i LSD vrednosti za poređenje razlika između tretmana<br />posmatranog faktora, na pragovima značajnosti od 1 i 5%. Utvrđena je i korelaciona<br />zavisnost posmatranih osobina. Rezultati analize varijanse pokazali su visoko značajno<br />uče&scaron;će glavnih faktora (godine, lokaliteta, frakcije semena, tipa ponika), kao i njihovih<br />međusobnih interakcija za većinu ispitivanih osobina. Na vrednosti ispitivanih osobina<br />najveći uticaj imala je godina istraživanja, a zatim lokalitet. Frakcija semena je imala visoko<br />značajan uticaj na klijavost semena, nicanje u polju, nakupljanje suve materije, prinos<br />semena i prinos ulja. Tip ponika je imao visoko značajan uticaj na enzimsku aktivnost</p> / <p>Five sunflower hybrids (Sremac, Oliva, Cepko, NS-H-111, and Sumo 2 OR) were grown in<br />2010 and 2011, on experimental fields of the Institute of Field and Vegetable Crops Novi<br />Sad - Rimski &Scaron;ančevi, and experimental fields of the Agricultural Service Zrenjanin.<br />Laboratory tests were conducted at Laboratory for Seed Testing of the Institute of Field<br />and Vegetable Crops Novi Sad, and Biochemical Laboratory of the Faculty of Agriculture,<br />University of Novi Sad. The aim of this research was to determine whether seed material<br />from the same locality and the same field lot changes quality during seed processing, i.e.<br />dividing seed lot into fractions, and additionally whether this type of seed processing<br />affects seed yield, seed yield components, oil yield, and oil content of the selected<br />sunflower hybrids. The aim was also to determine if missing primary root in sunflower<br />seedlings results in statistically significant decrease of seed and oil yield, and establish how<br />it influences sunflower yield components. The following traits were examined: seed<br />germination and vigour, enzymatic activity, field emergence, dry matter accumulation (in<br />plant organs and in the whole plant), stem height, head diameter, seed yield, 1000 seed<br />mass, oil content and oil yield. Statistical analysis of data was performed by analysis of<br />variance of the trifactorial trial using the split-plot design model. Table of analysis of<br />variance shows the probability of significance of differences by F-test, and based on the<br />participation in the treatment sum of squares, percentage ratio of each factor was<br />calculated in the total variability. LSD values at 1 and 5% were computed to compare<br />differences between treatments of the observed factor. Correlation dependence between<br />the observed traits was determined. Results of the analysis of variance showed a highly<br />significant participation of the main factors (year, locality, seed fraction, type of seedling),<br />and their mutual interactions for the majority of the examined traits. Year and locality had<br />the highest effect on the value of the examined traits. Seed fraction had highly significant<br />effect on seed germination, emergence, dry matter accumulation, seed yield, and oil yield.<br />Type of seedling had a highly significant effect on the enzymatic activity, seed yield, oil<br />content, and oil yield.</p>

<p>Ово истраживање има за циљ да процени резерве органског угљеника у земљишту и представи његову просторну дистрибуцију у земљиштима Републике Србије, као и да утврди зависност садржаја органског угљеника у земљишту од типа земљишта, температуре, падавина, надморске висине, начина коришћења земљишта и морфогенетских карактеристика рељефа. Резерве органског угљеника у земљишту процењене су за слој 0-30 cm и 0-100 cm дубине на основу резултата из базе података уз коришћење педолошке карте и карте коришћења земљишта. За потребе утврђивања зависности садржаја органског угљеника и типа земљишта педолошка карта Србије је прилагођена WRB класификацији и садржи 15.437 полигона. Примењена методологија за процену резерве органског угљеника за дату дубину је базирана на сумирању резерве органског угљеника по слојевима земљишта која се добија на основу запреминске масе, вредности садржаја органског угљеника и дебљине слоја. Прорачун је урађен за сваки профил посебно, затим је урађена калкулација за сваку референтну групу земљишта на основу резултата средњих вредности садржаја органског угљеника до 30 cm и 100 cm дубине за главне референтне групе и њихових површина. На основу површина референтних група земљишта, површине Републике Србије и вредности садржаја за сваку референтну групу, добијене су укупне резерве органског угљеника до 30 cm дубине које износе 0,71 Pg. Резултати анализе резерве органског угљеника до 100 cm дубине показују вредност 1,16 Pg.<br />На основу Corine Land Cover (CLC) базе података за 2006. годину издвојене су површине главних категорија начина коришћења земљишта. На основу резултата средњих вредности садржаја органског угљеника до 30 и 100 cm дубине и површине коју заузима Corine Land Cover категорија начина коришћења земљишта израчуната је укупна вредност резерве органског угљеника за пољопривредна земљишта, шуме и полуприродна подручја и вештачке површине.<br />Резултати показују да су резерве органског угљеника у оквиру категорије пољопривредних површина 303,22 x 1012g (Tg) до 30 cm дубине и 600,25 x 1012g (Tg) до 100 cm дубине. Категорије шуме и полуприродна подручја имају резерве од основних климатских елемената температуре и падавина и надморске висине показује да постоји средње јака до јака статистичка зависност у оквиру испитивања реализованих до 30 и 100 cm дубине.</p><p>органског угљеника 345,26 x 1012g (Tg) угљеника до 30 cm и 457,55 x 1012g (Tg) до 100 cm дубине. Резултати показују вредности резерве органског угљеника у категорији вештачке површине која углавном обухватају локалитете у оквиру зелених урбаних подручја и рекреационих површина 19,21 x 1012g (Tg) до 30 cm и 41,50 x 1012g (Tg) до 100 cm дубине.<br />Анализа садржаја резерве органског угљеника према начину коришћења земљишта показује да су вредности садржаја органског угљеника веће у шумама и полуприродним подручјима у односу на пољопривредне површине и то за 40,71 % до 30 cm, односно за 11,43 % до 100 cm дубине. Прорачун губитка резерве органског угљеника у земљишту на подручјима где је извршена пренамена пољопривредних површина, шума и полуприродних подручја у урбано земљиште, без категорије зелена урбана подручја, у периоду 1990-2006. године показује укупну вредности од 0,92 Mt С, односно 1,49 Mt С за дубинe до 30 cm, односно до 100 cm.<br />Утврђивање статистичке зависности садржаја органског угљеника у земљиштуод основних климатских елемената температуре и падавина и надморске висине показује да постоји средње јака до јака статистичка зависност у оквиру испитивања реализованих до 30 и 100 cm дубине.</p><p>Прорачун садржаја резерве органског угљеника у земљишту у зависности од морфометријских карактеристика рељефа показујe да резерва садржаја органског угљеника у земљишту расте са порастом надморске висине. Највеће средње вредности садржаја измерене су на терену који обухвата планине са надморским висинама од 1.000-2.000 m и који обухвата 11,5 % територије Републике Србије</p> / <p>Ovo istraživanje ima za cilj da proceni rezerve organskog ugljenika u zemljištu i predstavi njegovu prostornu distribuciju u zemljištima Republike Srbije, kao i da utvrdi zavisnost sadržaja organskog ugljenika u zemljištu od tipa zemljišta, temperature, padavina, nadmorske visine, načina korišćenja zemljišta i morfogenetskih karakteristika reljefa. Rezerve organskog ugljenika u zemljištu procenjene su za sloj 0-30 cm i 0-100 cm dubine na osnovu rezultata iz baze podataka uz korišćenje pedološke karte i karte korišćenja zemljišta. Za potrebe utvrđivanja zavisnosti sadržaja organskog ugljenika i tipa zemljišta pedološka karta Srbije je prilagođena WRB klasifikaciji i sadrži 15.437 poligona. Primenjena metodologija za procenu rezerve organskog ugljenika za datu dubinu je bazirana na sumiranju rezerve organskog ugljenika po slojevima zemljišta koja se dobija na osnovu zapreminske mase, vrednosti sadržaja organskog ugljenika i debljine sloja. Proračun je urađen za svaki profil posebno, zatim je urađena kalkulacija za svaku referentnu grupu zemljišta na osnovu rezultata srednjih vrednosti sadržaja organskog ugljenika do 30 cm i 100 cm dubine za glavne referentne grupe i njihovih površina. Na osnovu površina referentnih grupa zemljišta, površine Republike Srbije i vrednosti sadržaja za svaku referentnu grupu, dobijene su ukupne rezerve organskog ugljenika do 30 cm dubine koje iznose 0,71 Pg. Rezultati analize rezerve organskog ugljenika do 100 cm dubine pokazuju vrednost 1,16 Pg.<br />Na osnovu Corine Land Cover (CLC) baze podataka za 2006. godinu izdvojene su površine glavnih kategorija načina korišćenja zemljišta. Na osnovu rezultata srednjih vrednosti sadržaja organskog ugljenika do 30 i 100 cm dubine i površine koju zauzima Corine Land Cover kategorija načina korišćenja zemljišta izračunata je ukupna vrednost rezerve organskog ugljenika za poljoprivredna zemljišta, šume i poluprirodna područja i veštačke površine.<br />Rezultati pokazuju da su rezerve organskog ugljenika u okviru kategorije poljoprivrednih površina 303,22 x 1012g (Tg) do 30 cm dubine i 600,25 x 1012g (Tg) do 100 cm dubine. Kategorije šume i poluprirodna područja imaju rezerve od osnovnih klimatskih elemenata temperature i padavina i nadmorske visine pokazuje da postoji srednje jaka do jaka statistička zavisnost u okviru ispitivanja realizovanih do 30 i 100 cm dubine.</p><p>organskog ugljenika 345,26 x 1012g (Tg) ugljenika do 30 cm i 457,55 x 1012g (Tg) do 100 cm dubine. Rezultati pokazuju vrednosti rezerve organskog ugljenika u kategoriji veštačke površine koja uglavnom obuhvataju lokalitete u okviru zelenih urbanih područja i rekreacionih površina 19,21 x 1012g (Tg) do 30 cm i 41,50 x 1012g (Tg) do 100 cm dubine.<br />Analiza sadržaja rezerve organskog ugljenika prema načinu korišćenja zemljišta pokazuje da su vrednosti sadržaja organskog ugljenika veće u šumama i poluprirodnim područjima u odnosu na poljoprivredne površine i to za 40,71 % do 30 cm, odnosno za 11,43 % do 100 cm dubine. Proračun gubitka rezerve organskog ugljenika u zemljištu na područjima gde je izvršena prenamena poljoprivrednih površina, šuma i poluprirodnih područja u urbano zemljište, bez kategorije zelena urbana područja, u periodu 1990-2006. godine pokazuje ukupnu vrednosti od 0,92 Mt S, odnosno 1,49 Mt S za dubine do 30 cm, odnosno do 100 cm.<br />Utvrđivanje statističke zavisnosti sadržaja organskog ugljenika u zemljištuod osnovnih klimatskih elemenata temperature i padavina i nadmorske visine pokazuje da postoji srednje jaka do jaka statistička zavisnost u okviru ispitivanja realizovanih do 30 i 100 cm dubine.</p><p>Proračun sadržaja rezerve organskog ugljenika u zemljištu u zavisnosti od morfometrijskih karakteristika reljefa pokazuje da rezerva sadržaja organskog ugljenika u zemljištu raste sa porastom nadmorske visine. Najveće srednje vrednosti sadržaja izmerene su na terenu koji obuhvata planine sa nadmorskim visinama od 1.000-2.000 m i koji obuhvata 11,5 % teritorije Republike Srbije</p> / <p>The aim of this study was to quantify current SOC stocks and present the spatial distribution of organic carbon (SOC) in the soils of Republic of Serbia. The relation of SOC content to soil type, temperature, precipitation, altitude, land use and topography was investigated. Organic carbon stocks were estimated for soil layers 0-30 cm and 0-100 cm based on the results from a database and using soil and land use maps.<br />To establish the relationship between organic carbon content and soil type, a soil map of Serbia was adapted to the WRB classification and divided into 15,437 polygons (map units). The methodology for SOC stocks estimation was based on bulk density, organic carbon content and thickness of the analyzed soil layers. We calculated the values for each reference soil group based on mean values of SOC at 0-30 and 0-100 cm in the main reference groups and their areas. Based on the size of the reference groups, total area of Republic of Serbia, and the SOC values for each reference group, we calculated the total SOC stocks. The obtained values for the soil layers 0-30 cm and 0-100 cm amounted to 0,71 Pg and 1,16 Pg respectively.<br />Using Corine Land Cover (CLC) database for 2006, we defined areas of the major categories of land use. Based on the obtained mean values of organic carbon content at 0-30 and 0-100 cm and the areas indicated by Corine Land Cover categories of land use, we calculated the organic carbon stocks in agricultural land, forest land, semi-natural areas, and artificial areas. The results showed that the organic carbon stocks in the category of agricultural land were 303.22 x 1012 g (Tg) and 600.25 x 1012 g (Tg) at 0-30 cm and 0-100 cm, respectively. In the category of forests and semi-natural areas, the organic carbon stocks were 345.26 x 1012 g (Tg) and 457.55 x 1012 g (Tg) at 0-30 cm and 0-100 cm, respectively. In the category of artificial areas, which mainly included sites within urban green areas and recreational areas, the organic carbon stocks were 19.21 x 1012 g (Tg) and 41.50 x 1012 g (Tg) at 0-30 cm and 0-100 cm, respectively. The map of organic carbon distribution depending on land use method indicated that organic carbon stocks were higher in forests and semi-natural areas than in agricultural land, up to 40.71% and 11.43% at 0-30 cm and 0-100 cm, respectively.<br />SOC loss amount to 0,92 Mt С at 0-30 cm layer and 1,49 Mt С at 0-100 cm layer in the period 1990-2006 as a results of conversion from agricultural land, forestland and semi-natural areas to artificial areas.<br />For soil layers 0-30 and 0-100 cm, a medium to strong statistical relationship between temperature, precipitation and altitude and amount of organic carbon in soil is indicated. The soil organic carbon density was significantly affected by altitude. SOC content increased with increasing altitude.<br />The highest mean values of organic carbon content were found in the mountainous areas within the elevation of 1000-2000 m, which covers 11,5 % of the territory of the Republic of Serbia.</p>