<p>U radu je izvršeno modeliranje i simulacija procesa obrade glodanjem sa predviđanjem temperature u zoni rezanja pomoću metode konačnih elemenata. Kao ulazni parametri obrade za model uzeti su brzina rezanja, korak i dubina rezanja a kao izlazna performansa temperatura u zoni rezanja. Kreirani model za simulaciju obrade glodanjem proveren je eksperimentalnim testiranjem sa istim parametrima obrade. Izvršena je analiza eksperimentalnih rezultata sa predloženim modelom. Rezultati ovog istraživanja su pokazali da se modeliranjem i simulacijom procesa obrade glodanjem može adekvatno predvideti temperatura u zoni rezanja.</p> / <p>The work explains process of modeling and simulation of milling predictive<br />temperature in the cutting zone by using the finite element method.The input<br />parameters for the processing model are cutting speed, feed and depth of a<br />cut. The temperature in the cutting zone was used as an output performance.<br />Designed model that simulates milling is checked by experimental testing<br />with the same machining parameters. The analysis of the experimental<br />results with the proposed model was carried out. Results of this study show<br />that the modeling and simulation of milling process can adequately predict<br />the temperature in the cutting zone.</p>

<p>Proces glodanja tvrdih (kaljenih) čelika, vretenastim loptastim glodalima,<br />najčešće se primenjuje u operacijama završne obrade kompleksnih<br />površina. Modelovanje ovog procesa i optimizacija njegovih parametara su<br />veoma važni, kao pomoć za razumevanje samog procesa tako i za rešavanje<br />praktičnih problema. Za modelovanje izlaznih performansi procesa obrade<br />i nalaženje optimalnih vrednosti ulaznih parametara, korišteno je<br />nekoliko klasičnih i prirodom-inspirisanih metoda. Od klasičnih metoda<br />modelovanja i optimizacije, u radu su primenjene: metodologija odzivne<br />površine-RSM, Taguči metoda i Taguči metoda sa sivom relacionom<br />analizom. Korištene prirodom-inspirisane metode modelovanja i<br />optimizacije su: genetski algoritam&ndash;GA, sivi vuk optimizer&ndash;GWO i<br />nedominantno sortirajući genetski algoritam II&ndash;NSGA II. Dobijeni pouzdani<br />matematički modeli izlaznih performansi procesa obrade i optimalni<br />ulazni parametri obrade, potvrđuju opravdanost primene svih navedenih<br />metoda u procesu glodanja vretenastim loptastim glodalima tvrdih<br />(kaljenih) čelika. Posebno treba izdvojiti rezultate dobijene pomoću metode<br />sivi vuk optimizer&ndash;GWO. Ova prirodom-inspirisana metoda je potpuno nova<br />metoda i do sada nije bilo literaturnih informacija o mogućnostima njene<br />primene u procesima obrade rezanjem.</p> / <p>The ball end milling process of hard (hardened) steel, is usually applied in the<br />finishing operations of machining comlex surfaces. Modeling of this process and<br />optimization of its parameters are very important as an aid to understanding the<br />processes and to solve practical problems. Several classic and nature-inspired<br />methods were used for modeling of the output process performances and finding<br />the optimal values of input parameters. From traditional methods of modeling and<br />optimization Response Surface Methodology-RSM, Taguchi method and Taguchi<br />method with Gray Relational Analysis, and nature-inspired methods of modeling<br />and optimization Genetic Algorithm-GA, Gray Wolf Optimizer-GWO and Nondominant<br />Sorting Genetic Algorithm II- NSGA-II, were applied in the paper. Reliable<br />mathematical models of the output process performances and the optimal input<br />parameters, confirm the validity of the application of these methods in the process<br />of ball end milling hard (hardened) steel. The results obtained by the method of the<br />Gray Wolf Optimizer-GWO should be particulary noted. This nature-inspired<br />method is quite a new method, and so far there was no literature information on<br />the possibilities of its application in the cutting processes.</p>

<p>Svrha ovog rada, po karakteru<br />primenjenog, eksplikativnog istraživanja<br />jeste eksperimentalna provera uticaja<br />inovativnih metodičkih pristupa u nastavi<br />predmeta Muzička kultura u nastavnoj<br />oblasti Izvođenje muzike pevanjem (IMP)<br />u osnovnoj op&scaron;teobrazovnoj &scaron;koli na<br />mlađem uzrastu. Uzrast ispitanika usmerio<br />je na&scaron;e zanimanje, na osnovu sadržaja<br />programa za drugi razred osnovne<br />op&scaron;teobrazovne &scaron;kole, na područje obrade<br />pesme po sluhu. Cilj rada bio je utvrditi da<br />li metodički planiranim i usmerenim<br />pristupima u obradi nove pesme po sluhu<br />možemo razvijati i postići efekte razvoja<br />vokalnih sposobnosti učenika prema<br />paramertima Skale provere vokalanih<br />sposobnosti. Rezultati eksperimentalne<br />provere ukazuju da realizacija časova<br />prema modelu IMP kod učenika doprinosi<br />većoj angažovanosti učenika, misaona<br />aktivnost dobija &scaron;ire razmere, intenzivnije<br />se razvijaju vokalne sposobnosti, izražajne<br />i doživljajne moći i razvijaju se muzičke<br />sposobnosti.</p>

<p>Predmet istraživanja ove disertacije predstavlja unapređenje, modelovanje i optimizacija procesa elektroerozivne obrade (EDM) savremenih inženjerskih materijala. Prvo su predstavljene dve inovativne metode: EDM u dielektrikumu sa pome&scaron;anim prahom i EDM sa pomoćnom elektrodom, a zatim i njihova kombinacija. Za generisanje matematičkih modela primenjene su metodologija odzivne povr&scaron;ine i alati ve&scaron;tačke inteligencije. U nastavku su postavljeni optimizacioni procesi određivanja ulaznih parametara sa jednom i vi&scaron;e funkcija cilja koji su re&scaron;eni primenom klasičnih metoda optimizacije. U zavr&scaron;nom osvrtu sprovedena je verifikacija dobijenih modela i optimalnih ulaznih parametara elektroerozivne obrade.</p> / <p>The subject of the research of this dissertation is the improvement, modeling and optimization of the electrical discharge machining (EDM) of advanced engineering materials. First, two innovation methods are presented: EDM in powder mixed dielectric fluid and EDM with assisted electrode and that their combination. The method of response surface and artificial intelligence tools were applied to generate mathematical models. The optimization problems of determining the input parameters with single and multiple target functions are solved by the application of classical optimization methods. Finally, verification of the obtained models and optimal input parameters of electrical discharge machining was carried out.</p>