<p>Predmet disertacije predstavlja istraživanje trži&scaron;ta organskih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda i analiza mera za pobolj&scaron;anje proizvodnje i potro&scaron;nje istih u Republici Srbiji.&nbsp; Osnovni cilj istraživanja je sagledavanje trenutnog stanja na međunarodnom i domaćem trži&scaron;tu organskih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda i ispitivanje i jasnije definisanje određenih grupacija i stavova potro&scaron;ača u vezi potro&scaron;nje istih.&nbsp; Za potrebe ovakvog cilja istraživane su navike potro&scaron;ača, mi&scaron;ljenja, motivi, iskustva i stavovi u vezi potro&scaron;nje organskih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda u Republici Srbiji. Ovo istraživanje sprovedeno je da bi se utvrdile karakteristike trži&scaron;ta organskih proizvoda u Srbiji, stavovi, praksa i osobine različitih grupa potro&scaron;ača organskih prehrambenih proizvoda, kao i faktori koji utiču na kupovinu ovih proizvoda. Jedan deo istraživanja posvećen je i analizi kretanja proizvodnje i trži&scaron;ta hrane proizvedene u organskom sistemu proizvodnje u Evropskoj uniji i na globalnom nivou.&nbsp; Organska proizvodnja u odnosu na konvencionalnu poljoprivrednu proizvodnju ima čitav niz prednosti, naročito ukoliko se sektor posmatra iz ugla multifunkciolalnosti poljoprivredne proizvodnje. Multifunkcionalnost poljoprivrede ne mora da se posmatra samo sa aspekta trži&scaron;nih relacija, već čitavog niza drugih funkcija koje poljoprivreda, kao delatnost, ostvaruje u ruralnim područjima. Proizvodnja organskih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda u svetu u konstantnom je porastu jer je u svetu evidentan značajan rast u povr&scaron;inama pod organskom proizvodnjom. Promet organskih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda, očekivano, uglavnom raste u zemljama sa vi&scaron;om kupovnom moći, ekolo&scaron;kom i prehrambeno-zdravstvenom sve&scaron;ću i navikama proizvođača. U isto vreme, značajno raste i tražnja za ovakvom vrstom poljoprivredno-prehrambenih proizvoda.&nbsp; Republika Srbija poseduje značajne potencijale za proizvodnju organskih poljoprivrednoprehrambenih proizvoda. Mogu se istaći prirodni potencijali, svest o potrebi za kvalitetom u mnogim industrijskim granama; velike povr&scaron;ine poljoprivrednog zemlji&scaron;ta koje nisu zagađene niti intenzivno obrađivane, &scaron;to ubrzava i olak&scaron;ava konverziju; pozitivan stav o organskoj poljoprivredi među akademskim osobljem, mnogim poljoprivrednicima i potro&scaron;ačima kao i ugovori o slobodnoj trgovini (EFTA, CEFTA, Ruska federacija, Belorusija, Turska).&nbsp; Ipak, u Srbiji postoji nedovoljan nivo obrazovanja u oblasti organske proizvodnje, nepovoljna struktura poljoprivrednih gazdinstava (veliki broj malih gazdinstava koja međusobno ne sarađuju; visoka prosečna starost farmera; tradicionalan pristup u proizvodnji; kriza stočarskog sektora), ali i neadekvatna primena ekolo&scaron;kog marketinga, nedovoljno svesni i informisani potro&scaron;ači, na jednoj strani i nedovoljno &scaron;irok asortiman, količina proizvoda i stalnost u ponudi, na drugoj strani. Trži&scaron;te organskih prehrambenih proizvoda karakteri&scaron;e uglavnom niska kupovna moć stanovni&scaron;tva, nedovoljna informisanost potro&scaron;ača i niska ekolo&scaron;ka svest stanovni&scaron;tva u Srbiji.</p> / <p>The subject of the dissertation is the research of the market of organic agricultural food products and the analysis of the measures for improving the production and consumption of these products in the Republic of Serbia. The main goal of the research is to gain insight into the current situation in the international and domestic market of organic agricultural food products and to examine and more clearly define certain consumers&rsquo; groups and attitudes related to the consumption of these products. In order to achieve this research goal, the dissertation examined consumers&#39; habits, opinions, motives, experiences and attitudes regarding the consumption of organic agricultural food products in the Republic of Serbia. This research was conducted to determine the characteristics of the market of organic products in Serbia, the attitudes, practices and features of different groups of organic food consumers, as well as the factors that influence the purchase of these products. One part of the research is devoted to the analysis of the trends in the production and the market of the food produced in the organic production system in the European Union and the world. Compared to conventional agricultural production, organic production has a number of advantages, especially if the sector is viewed from the perspective of multifunctionality of agricultural production. Multifunctionality of agriculture does not have to be viewed only from the point of view of market relations, but also within the whole range of other functions that agriculture, as a business activity, realizes in rural areas. Production of organic agricultural food products in the world is constantly increasing, as the areas used for organic production are significant growing globally. The trade of organic agricultural food products, as expected, grows mainly in the countries with higher purchasing power, and higher environmental and food health consciousness and habits of the</p><p><br />VI<br />producers. At the same time, there is a significant increase in the demand for this kind of agricultural food products. The Republic of Serbia has significant potential for production of organic agricultural food products. This is due to its natural potentials, awareness of the need for quality in a number of industrial branches; large areas of agricultural land that have not been contaminated or intensely farmed, which can speed up and facilitate the conversion; the positive attitude towards organic farming among university staff, many farmers and consumers, as well as free trade agreements (EFTA, CEFTA, Russian Federation, Belarus, Turkey). However, the population in Serbia is still not sufficiently educated in the field of organic production, there is unfavorable structure of the farms (a large number of small farms, which do not cooperate; aging of the farmers; the traditional approach to production; crisis of the livestock sector), as well as inadequate application of environmental marketing, insufficiently aware and informed consumers, on the one hand, and insufficiently wide assortment, quantity of products and steady offer, on the other. The market of organic food products is characterized mainly by low purchasing power of the population, lack of consumer awareness and low environmental awareness of the population in Serbia. The analysis of the market in Serbia showed great potential to increase the production and exports to foreign markets, while the increasing consumption of these products in the domestic market is still limited by the purchasing power of domestic consumers. On the other hand, problems of the legislative regulation of the sector of organic farming, problems of the regulation of certification bodies, low volume of production, and the fact that still primary, instead of processed organic products are exported, prevents the increase in the value of total exports.</p>

<p>Akvatični ekosistemi su izloženi simultanom delovanju velikog broja potencijalno<br />toksičnih supstanci u vremenski i prostorno promenljivim uslovima u životnoj sredini.<br />U ovoj disertaciji je poređen&nbsp; efekat pojedinačnih herbicida&nbsp; &ndash;&nbsp; atrazina, izoproturona i<br />trifluralina&nbsp; &ndash;&nbsp; sa efektima njihovih sme&scaron;a u testu sa&nbsp;<em> Lemna minor</em>. Odabrane su sme&scaron;e sa sličnim (dvo-komponentna sme&scaron;a atrazina/izoproturona) i različitim (dvo-komponentna sme&scaron;a atrazina/trifluralina i izoproturona/trifluralina, kao i tro-komponenta sme&scaron;a)&nbsp; mehanizmom toksičnog dejstva. Kako se sve če&scaron;će ističe<br />neophodnost sagledavanja ne samo&nbsp; potencijalnih&nbsp; razlika&nbsp; u&nbsp; toksikolo&scaron;koj&nbsp; osetljivosti jedinki/populacija, već i&nbsp; razlika&nbsp; u&nbsp; efikasnosti&nbsp; njihovog oporavka, u ovoj disertaciji, je određen&nbsp; potencijal oporavka&nbsp; vrste&nbsp;<em> L. minor&nbsp;</em> nakon izloženosti navedenim pojedinačnim herbicidima/sme&scaron;ama. Ispitano je da li prirodna&nbsp; organska&nbsp; materija (POM),&nbsp; koja&nbsp; je&nbsp; u testovima na akvatičnim makrofitama&nbsp; simulirana&nbsp; preko huminskih materija (HM) u realnim koncentracijama u povr&scaron;inskim vodama, modulira toksičnost atrazina i 2,4 D, i njihove dvo-komponentne sme&scaron;e,&nbsp; u&nbsp; testu sa&nbsp;<em> L. minor</em>, odnosno izoproturona, dikambe i njihove dvo-komponentne sme&scaron;e, u testu sa&nbsp; <em>Myriophyllum aquaticum</em>.&nbsp; Utvrđen je stepen&nbsp; odstupanja između empirijske&nbsp; toksičnosti svih navedenih sme&scaron;a herbicida, sa teorijski očekivanim vrednostima na osnovu modela adicije koncentracija (CA), u testovima na obe vrste akvatičnih makrofita.&nbsp; Ispitano je da li se postojeći CA model može koristiti i za procenu toksičnog dejstva sme&scaron;a uzimajući u obzir integralno i podatke o oporavku eksponiranih&nbsp; vrsta akvatičnih makrofita.&nbsp; Rezultati u ovoj disertaciju su pokazali da&nbsp; modifikacijom laboratorijskog protokola gde se oporavak akvatičnih makrofita pratio tokom dodatnih pet/sedam dana testa nakon sedmodnevne ekspozicije se mogu dobiti ekolo&scaron;ki relevantni podaci o odloženom toksičnom dejstvu pojedinačnih supstanci/sme&scaron;a.&nbsp; U testu sa atrazinom i izoproturonom, kao pojedinačnim supstancama, je uočen efikasan oporavak vrste&nbsp;<em> L.minor</em>. Sa druge strane, u slučaju trifluralina i 2,4 D u periodu oporavka je zabeleženo odloženo toksično dejstvo. Na primeru trifluralina i 2,4 D se pokazalo da standardnitestovi toksičnosti, zanemarujući podatke o potencijalu oporavka, mogu potceniti realan rizik od pesticida. U slučaju drugog sintetičkog auksina, dikambe, pri izabranoj seriji koncentracija nije zabeleženo toksično dejstvo na vrstu&nbsp;<em> L. minor</em>.&nbsp; Odgovor vrste<em> L. minor</em>&nbsp; na dejstvo dvo-komponentne sme&scaron;e atrazina i izoproturona je sličan onom zabeleženom u testu sa navedenim herbicidima, kao pojedinačnim supstancama. Zabeležen je efikasan oporavak biljne kulture, nezavisno od primenjene koncentracije herbicida u sme&scaron;i. Sa druge strane, oporavak vrste&nbsp; <em>L. minor</em>&nbsp; nakon izloženosti dvo-&nbsp; i tro-komponentnim sme&scaron;ma sa trifluralinom zavisi od primenjene koncentracije herbicida u sme&scaron;i i zabeležen je jedino u&nbsp; tipu sme&scaron;a gde su koncentracije pojedinačnih herbicida bliske relativno bliske mogućim koncentracijama herbicida u životnoj sredini.&nbsp; Povećanje toksičnosti pojedinačnih supstanci/sme&scaron;a uslovljeno prisustvom HM je primećena u slučaju atrazina, 2,4 D i njihove dvo-komponentne sme&scaron;e, u testu na vrsti&nbsp;<em> L. minor,</em> odnosno&nbsp; dikambe u testu sa<em> M. aquaticum</em>. Suprotan efekat HM je primećen u testu sa&nbsp; <em>M. aquaticum</em>&nbsp; u slučaju&nbsp; izoproturona i dvo-komponentne sme&scaron;e izoproturona i dikambe, jer je zabeležena&nbsp; niža&nbsp; toksičnost u prisustvu HM.&nbsp; Iako određene razlike u toksičnosti između ispitivanih test tretmana u prisustvu i odsustvu HM postoje, one nisu bile statistički značajne.&nbsp; Oporavak akvatičnih makrofita od efekta dvo-komponentnih sme&scaron;a, u prisustvu/odsustvu HM, zavisi od primenjene koncentracije herbicida u sme&scaron;i. Izuzetak čini dvo-komponentna sme&scaron;a atrazina i 2,4&nbsp; D, u testu sa <em>L. minor,</em> gde nije do&scaron;lo do oporavka biljne kulture ni u jednom od tipova sme&scaron;a u prisustvu HM. Generalno, uočena je dobra saglasnost između empirijske i predviđene toksičnosti,&nbsp; na osnovu&nbsp; CA modela, nezavisno od mehanizma toksičnog dejstva supstanci prisutnih u sme&scaron;i ili&nbsp; prisustva odnosno odsustva HM.&nbsp; Odstupanje od adivnosti je zabeleženo jedino u testu sa&nbsp;<em> L. minor&nbsp;</em> u slučaju dvo-komponentnih sme&scaron;a sa trifluralinom&nbsp; (atrazin+trifluralin i izoproturon+trifluralin), gde se ispostavilo da&nbsp; CA model u određenoj meri potcenjuje dejstvo navedenih sme&scaron;a, &scaron;to&nbsp; upućuje na pojavu sinergističkih interakcija između supstanci.&nbsp; Pokazano je i&nbsp; da se CA model može alternativno koristiti za procenu toksičnosti odabranih sme&scaron;a, na osnovu integralnih saznanja o osetljivosti i potencijalu oporavka eksponiranih&nbsp; jedinki/populacija, pod uslovom da su dostupni takvi podaci za pojedinačne susptance koje ulaze u sastav sme&scaron;e.</p> / <p>Aquatic ecosystems are exposed to a simultaneous effect of a large number of potentially toxic substances in a temporally and spatially variable conditions in the environment. In this doctoral thesis, the effect of the individual herbicides&nbsp; atrazine,isoproturon, and trifluralin was compared with the effect of their mixtures, in the test with&nbsp;<em> Lemna minor.</em> Mixtures with a similar (binary mixture of&nbsp; atrazine/isoproturon) and dissimilar (binary mixtures with atrazine/trifluralin, soproturon/trifluralin, and ternary mixture) mode of action were selected. There is a clear need to take into account not only the differences in toxicological sensitivity of the exposed individuals/populations, but also the differences in their recovery efficiency.Therefore, in this&nbsp; thesis,&nbsp; L<em>. minor&nbsp;</em> recovery potential was assessed after &nbsp; the exposure to the individual herbicides/mixtures. It was tested whether a natural organic matter (NOM), which was, in these tests, simulated through the humic matter (HM) used in real concentrations&nbsp; in surface waters, modulated the toxicity of atrazine, 2.4 D, and their binary mixture, in tests with&nbsp; L.<em> minor,</em> and disoproturon, dicamba and their binary mixture, in tests with Myriophyllum aquaticum. The deviation between the empirical toxicity of the herbicidal mixtures and the predicted toxicity based on the concentration addition (CA) model was determined. It was also examined whether the current CA model can be used to predict mixture&nbsp; oxic effects by taking into account the information about the plant recovery potential as well. The results showed that by modifying laboratory protocols, where the recovery of aquatic macrophytes was followed for additional five/seven days after the seven day exposure, environmentally relevant data on delayed toxic effects of the individual substances/mixtures can be obtained. In the tests with atrazine and isoproturon as individual substances, the efficient recovery of&nbsp; L.<em> minor</em>&nbsp; was observed. On the other hand, in the case of trifluralin and 2,4 D, delayed toxic effects&nbsp; were recorded during the recovery period.In the test with trifluralin and 2.4 D, it was shown that standard toxicity tests may underestimate the real risk of pesticides by not considering data on recovery. In the case of another synthetic auxin, dicamba, toxic effect on&nbsp; L.<em> minor</em>&nbsp; was&nbsp; not reported in the selected concentration series. The response of&nbsp; L. <em>minor</em>&nbsp; after the exposure tobinary mixtures of atrazine and isoproturon was similar to the one recorded in the tests with these herbicides as the individual&nbsp; substances. Efficient plant recovery was recorded, regardless of the applied herbicide concentration in the mixture. On the other hand, the recovery of&nbsp; L.<em> minor</em>&nbsp; after exposure to binary and ternary mixtures with trifluralin depended on the applied herbicide concentration in the mixture, and was recorded only in the type of mixtures where the concentrations of&nbsp; the individual herbicides were close to the possible concentration of these herbicides in the environment. The toxicity increase of the individual substances/mixtures, influenced by the presence of HM was observed in the case of atrazine, 2,4 D, and their binary mixture, in the test with L. <em>minor</em>, that is,&nbsp; dicamba, in the test with&nbsp; M.<em> aquaticum</em>. In the test with&nbsp; M.<em> aquaticum</em>, the opposite effect was observed in the case ofisoproturon and binary mixture of isoproturon and &nbsp; dicamba, due to&nbsp; lower&nbsp; toxicity being recorded in the presence of HM. Even though some differences in toxicity between the test treatments in the presence and absence of HM&nbsp; were recorded, the differences were not statistically significant. The recovery of macrophytes after the exposure to the binary mixtures, in the presence/absence of HM, depended on the applied herbicide concentration in the mixture. The exception was noticed in the test with&nbsp; L<em>. minor</em>&nbsp; in the binary mixture with atrazine and 2,4 D, where no recovery was recorded in any type of the mixture in the presence of HM. Generally, there was a good agreement between the empirical toxicity and the predicted one based on the CA model, regardless of the mode of action of the toxic substances present in the mixture, or presence/absence of HM. The deviation from additivity was recorded only in the test with L.<em> minor</em> in the case of the binary mixture&nbsp; with trifluralin (atrazine/trifluralin and isoproturon/trifluralin), which meant that the CA model underestimated the mixture effect to a certain extent, suggesting that synergistic interaction between the substances might have appeared. It was also shown that the CA model may alternatively be&nbsp; used for the assessment of toxicity of&nbsp; the selected mixture, based on the integrated knowledge of both sensitivity and recovery potential of the exposed species/populations, providing that such information about individual substances in&nbsp; the mixture exists.</p>

<p>Osnovni cilj istraživanja jeste da se izgradi brend koji će organski proizvod pojedinog proizvođača da razlikuje od proizvoda drugih proizvođača, stavljajući akcenat na njegovu prepoznatljivost, diferenciranost i lak&scaron;u identifikaciju kao i na učvr&scaron;ćivanje veza i razvijanje partnerskih odnosa sa potro&scaron;ačima. Brend je postao izuzetno značajan deo marketinga uz pomoć kojeg se kreira vrednost za potro&scaron;ače na trži&scaron;tu i otuda i potreba da se njime upravlja. Pored navedenog, cilj istraživanja jeste da istraži stavove i mi&scaron;ljenja ispitanika o organskim poljoprivredno-prehrambenim proizvodima i njihovim brendovima. Za dobijanje podataka o stavovima i mi&scaron;ljenjima ispitanika primenjen je metod ispitivanja pomoću anketnog upitnika. Trži&scaron;te organskih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda je u ekspanziji u svetu i potro&scaron;ači pokazuju značajnu rastuću lojalnost. Sa razvojem trži&scaron;ta ovih proizvoda i u cilju boljeg nastupa na trži&scaron;tu proizvođačima nameće se potreba kreiranja i razvoja brenda koji će omogućiti lojalnost potro&scaron;ača, sigurniji i bolji plasman i veći profit. Organska poljoprivredno-prehrambena proizvodnja ima trend rasta i sve značajniju ulogu u razvoju sektora poljoprivredne i prehrambene industrije u Republici Srbiji. Organska poljoprivreda jeste delatnost kroz koju Srbija može i treba da stvori svoj proizvod, odnosno kasnije brend koji će biti konkurentan i prepoznatljiv na svetskom trži&scaron;tu sa pozitivnim imidžom kod potro&scaron;ača. Potrebno je da proizvođači razvijaju brend kako bi uspe&scaron;no nastupili kako na domaćem tako i na međunarodnom trži&scaron;tu. Prilikom brendiranja organskih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda i njihovom plasiranju na trži&scaron;tu neophodno je poznavati potro&scaron;ače, njihove specifičnosti, navike i pona&scaron;anje kako bi se ostvario trži&scaron;ni uspeh.&nbsp; Organski poljoprivredno-prehrambeni proizvodi ne ispunjavaju samo svoju funkcionalnu vrednost odnosno za ishranu, oni govore o njihovim proizvođačima ali i potro<br />&scaron;ačima, njihovom načinu života, kulturnim karakteristikama, verovanjima i vrednostima. Potro&scaron;ači postaju ekolo&scaron;ki svesniji,vi&scaron;e je izražena briga za zdravlje. U Republici Srbiji povećava se interesovanje za organske poljoprivredno-prehrambene proizvode. Briga za zdravlje u velikoj meri determini&scaron;e odluku o izdvajanju vi&scaron;e sredstava za kupovinu i konzumiranje organske hrane. Cena i visina dohotka ispitanika predstavljaju osnovne limitirajuće činioce tražnje organskih poljoprivrednoprehrambenih proizvoda. Niska kupovna moć stanovni&scaron;tva otežava potro&scaron;ačima da ionako visoke izdatke za ishranu uvećaju kupovinom skupljih organskih proizvoda. Koncept brenda sve vi&scaron;e dobija na značaju zbog prednosti koje donosi, kako za organskog proizvođača kojima omogućava sigurniji plasman i veće premijske cene, tako i potro&scaron;ačima kojima olak&scaron;ava izbor, skraćuje vreme kupovine i pruža veću sigurnost u kvalitet organskih proizvoda. Proizvođači organske hrane treba da marketin&scaron;kim aktivnostima od robne marke naprave brend čime će imati konkurentsku prednost na trži&scaron;tu. Na taj način stvara se lojalnost potro&scaron;ača i povećava prodaja a samim tim ostvaruju se i bolji finansijski rezultati. Vrednost brenda organskih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda usko je povezana sa lojalno&scaron;ću potro&scaron;ača organskih proizvoda. Lojalnost potro&scaron;ača pretpostavka je stabilnog nivoa proizvodnje i prodaje organskih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda. Brendiranje u užem smislu uključuje odluke povezane sa izborom elemenata identiteta tj. stvaranje imena, logoa, dizajna. U &scaron;irem smislu obuhvata čitav niz strategija i postupaka kojima se defini&scaron;u zajednički i specifični elementi i njihovo uklapanje u postojeći portfolio organskog proizvoda sa ciljem da se brend izdvoji ne samo vizuelno već i u svesti potro&scaron;ača. Snaga brenda zasniva se na imidžu brenda i locirana je u svesti potro&scaron;ača. Imidž brenda organskih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda je način na koji je brend percipiran od strane potro&scaron;ača. Postojanje jakih, povoljno ocenjenih asocijacija koje su jedinstvene za brend i impliciranje superiornosti preko brenda su kritične a često puta i odlučujuće za uspeh brenda. Kreiranjem pozitivnog imidža brendova organskih proizvoda proizvođači stvaraju pozitivnu sliku ili percepciju kod potro&scaron;ača &scaron;to vodi njihovom favorizovanju u procesu kupovine i potro&scaron;nje.</p> / <p>The main objective of this study is to build a brand that will differentiate organic products of an individual producer from products of other producers, with an emphasis on their recognizability, differentiation and easy identification, as well as on establishing and maintaining strong relations and partnership with consumers. Brand has become an extremely significant segment of marketing which contributes to creating value for consumers in the market; hence the need to be managed. Besides this, research goal is to explore the respondents&prime; attitudes and opinions about organic agricultural-foodstuff products and their brands. The research method used to obtain the data on the respondents&prime;attitudes and opinions was a questionnaire. The market for organic agricultural products is expanding worldwide and the consumers of organic products are showing significant increasing loyalty. With the development of the market for organic products and in order to improve performance on the market by producers of organic&nbsp; agricultural products, there arises the need to create and develop a brand that will enable consumer loyalty, a safer and better placement, as well as bigger profits.&nbsp; The organic agricultural-food production is on the rise and is getting a more significant role in the development of agricultural and food industry in the Republic of Serbia. Organic farming is the activity through which Serbia can and should create its own product, i.e. brand that will be competitive and recognizable in the world market, having a positive image among consumers. It is necessary for producers to develop the brand in order to have a successful appearance both on the domestic and international market. When branding and marketing organic agricultural-food products, it is<br />necessary to be familiar with consumers, their specific characteristics, habits and behavior, all in order to achieve success in the market. Not only do organic agricultural-food products have their functional, i.e. nutritional value, they also say much about their producers, but also about their consumers, their lifestyle, cultural characteristics, beliefs and values. Consumers are becoming more and more environmentally aware, whereas health concerns are more expressed. Interest in organic agricultural-foodstuff products in the Republic of Serbia is increasing. The decision on the allocation of more funds for purchase and consumption of organic food is largely determined by health concerns. The price of organic food and the respondents&prime; level of income are the main limiting factors affecting the demand for organic agricultural-foodstuff products. Due to low purchasing power of the population, it is difficult for consumers to increase already high food expenditures by purchasing organic products, which are even more expensive. The concept of brand is gaining importance because of the benefits it brings, both for organic farmers whom it provides secure product marketing and higher premium rates, and for consumers whom it provides easier selection, shortens the purchase time and secures greater confidence in the quality of organic products. Organic farmers should use marketing activities to transform their trademark into a brand, which will provide them with a competitive advantage in the market. In this way, consumer loyalty is created and sales increase, leading to better financial results. The brand equity of organic agricultural products is closely linked to loyalty of the consumers of organic agricultural products. Consumer loyalty is essential for he stable level of production and sale of organic agricultural products. In narrow sense, branding includes decisions related to the selection of identity elements, i.e. creating the name, logo, design. In a broader sense, it includes a whole range of policies and procedures used to define common and specific components and their integration into the existing portfolio of an organic product in order to make the brand distinctive, not only visually, but also in the consumers&rsquo; minds. The strength of a brand lies in its image and resides in the consumers&prime; consciousness. The image enjoyed by a brand of organic food products is the manner in which the brand is perceived by consumers. Having powerful, favourably evaluated associations uniquely identifiable with the brand and subtle implications of its superiority are of the essence and very often decisive for the brand&prime;s success. The creation of a positive image for a brand of organic food products instils a positive impression or perception in consumers resulting in preference for these products, both for the purpose of purchasing and consumption.</p>

<p>U prvom delu rada ispitana je adsorpcija četiri grupe organskih&nbsp;jedinjenja: (1) nitroaromatičnih (nitrobenzen), (2) nepolarno alifatičnih&nbsp;(heksan), (3)&nbsp; monoaromatičnih (benzen, toluen, 1,2,3- i 1,2,4-trihlorbenzen) i (4) policikličnih aromatičnih ugljovodonika, PAH&nbsp;(naftalen, fenantren, piren i fluoranten) na vi&scaron;eslojnim ugljeničnim&nbsp;nanocevima (od eng. multiwalled carbon nanotubes, MWCNTs). Cilj&nbsp;ovog dela rada bio je pronaći korelaciju između parametara adsorpcije i&nbsp;fizičko-hemijskih karakteristika organskih molekula, kao i parametara&nbsp;<br />adsorpcije i karakteristika adsorbenata. Na osnovu dobijenih korelacija&nbsp;predložiti mehanizam adsorpcije ispitivanih organskih molekula na&nbsp;MWCNT-u.</p><p>U cilju ispitivanja uticaja kiseoničnih funkcionalnih grupa na povr&scaron;ini&nbsp;MWCNT-a odabrane su tri vrste MWCNT-a: originalni, nemodifikovani&nbsp;MWCNT (OMWCNT) i dve vrste funkcionalno modifikovanog&nbsp;MWCNT-a koji su dobijeni tretiranjem sa kiselinom tokom 3 h&nbsp;(FMWCNT3h) i 6 h (FMWCNT6h). Sve adsorpcione izoterme opisane&nbsp;<br />su Freundlich-ovim modelom. Nelinearnost izotermi bila je u opsegu od&nbsp;0,418 do 0,897. Rezultati pokazuju da dobijeni afiniteti adsorpcije (za ravnotežnu koncentraciju 50% rastvorljivosti jedinjenja u vodi, K_d0,5 S_W) za PAH-ove rastu sa povećanjem specifične povr&scaron;ine (SP) adsorbenta. Veći afiniteti adsorpcije dobijeni su za velike molekule kao &scaron;to su PAH-ovi u poređenju sa malim molekulima (benzen, toluen i heksan) &scaron;to može biti posledica veće kontaktne povr&scaron;ine između većih molekula i povr&scaron;ine adsorbenta. Pozitivna korelacija između afiniteta adsorpcije i hidrofobnosti molekula ukazuje da hidrofobne interakcije dominantno kontroli&scaron;u adsorpciju ispitivanih organskih jedinjenja, osim u slučaju nitobenzena. Da bi se ispitao uticaj &pi;-&pi; interakcija,&nbsp; K_d za odabranu ravnotežnu koncentraciju su normalizovane sa hidrofobno&scaron;ću molekula pri čemu su dobijeni odgovarajući&nbsp; K_d/K_OW&nbsp;odnosi. Za sva ispitivana jedinjenja K_d/K_OW<font size="1">&nbsp;</font>odnosi na svim ispitivanim MWCNT rastu u sledećem nizu: nepolarni alifatični &lt; monoaromatični &lt; PAH-ovi &lt; nitrobenzen, &scaron;to ukazuje da &pi;-&pi; interakcije značajno pobolj&scaron;avaju adsorpciju aromatičnih jedinjenja na MWCNT-u. Snažne interakcije između MWCNT-a i nitrobenzena posledica su formiranja &pi;-&pi; elektron donorsko-akceptorskih (EDA) interakcija izemđu nitroaromatičnih molekula (elektron akceptori)i visoko polarizovane ugljenične povr&scaron;ine nanocevi (elektron donori). Na osnovu dobijenih rezultata može se uočiti da se pri adsorpciji ispitivanihorganskih molekula na MWCNT-u istovreme odigrava vi&scaron;e mehanizama.</p><p>U drugom delu rada ispitan je uticaj ugljeničnog nanomaterijala (od eng.&nbsp;carbon based nanomaterial, CNM) natransport odabranih organskih&nbsp;jedinjenja (1,2,3- i 1,2,4-trihlorbenzena, naftalena, fenantrena, pirena i&nbsp;fluorantena) kroz sediment Dunava. Cilj ovog dela rada bio je ispitati&nbsp;mehanizam transporta odabranih organskih jedinjenja u prisustvu i&nbsp;odsustvu CNM. C/C_0&nbsp;vrednosti, dobijene za vreme trajanja eksperimenta&nbsp;<br />(t=96 h), ispitivanog jedinjenja u eluatu kolone napunjene samo&nbsp;sedimentom rastu u sledećem nizu: fluoranten &lt; piren &lt; fenantren &lt;&nbsp;1,2,4-trihlorbenzen &lt; 1,2,3-trihlorbenzen &lt; naftalen. U cilju ispitivanja&nbsp;uticaja hidrofobnosti ispitivanih molekula na sorpciju u neravnotežnim&nbsp;uslovima, dobijene vrednosti C/C₀ ispitivanih molekula su korelirane sa&nbsp;hidrofobno&scaron;ću molekula. Uočena je negativna korelacija &scaron;to ukazuje da&nbsp;hidrofobniji molekuli pokazuju duže vreme zadržavanja na koloni, a time&nbsp;i veću neravnotežnu sorpcijutokom transporta.&nbsp;</p><p>U prisustvu FMWCNT3h u koloni kojaje napunjena sedimentom može&nbsp;se uočiti da su koncentracije ispitivanih jedinjenja u eluatu manje za 2-3&nbsp;puta. Pri datim uslovima procenat detektovane koncentracije ispitivanog&nbsp;jedinjenja u eluatu raste u sledećem nizu: fluoranten &lt; fenantren &lt; piren &lt; naftalen &lt; 1,2,4-trihlorbenzena &lt; 1,2,3-trihlorbenzen. Predloženi mehanizam je sledeći: na eksperimentalnoj pH (pH=6,5) karboksilne grupe na FMWCNT3h su negativno naelekrisane, s druge strane tačka nultog naelektrisanja sedimenta Dunav je 4, &scaron;to ukazuje da je ukupna povr&scaron;ina pri pH=6,5 negativno naelektrisana. Međutim, metalni oksidi i hidroksidi gvožđa, aluminijuma i nikla na povr&scaron;ini sedimenta uzrokuju pozitivno naelektrisane centre &scaron;to dovodi do depozicije FMWCNT3h kao posledica elektrostatičkog privlačenja. Pri transportu organskih jedinjenja kroz sediment Dunava u prisustvu FMWCNT3h dolazi do simultane sorpcije organskih jedinjenja na organskom ugljeniku sedimenta i do adsorpcije na FMWCNT3h. Kada se pH vrednost poveća smanjuje se pozitivno naelekrisanje metalnih&nbsp; oksida i hidroksida na povr&scaron;ini sedimenta &scaron;to dovodi do povećane mobilnosti FMWCNT3h, a time i organskih jedinjenja adsorbovanih na njima. Svi rezultati ukazuju da pH vrednost ima veoma značajnu ulogu i može povećati &nbsp;transport funkcionalizovanog MWCNT-a, a time i transport organskih molekula adsorbovanih na njima.</p> / <p>The first part of the thesis investigates the adsorption of four&nbsp;groups of organic compounds (OCs): (1) nitroaromatics (nitrobenzene),&nbsp;(2) nonpolar aliphatics (hexane), (3) monoaromatics (benzene, toluene,&nbsp;1,2,3- and 1,2,4-trichlorobenzene) and (4) polycyclic aromatic&nbsp;hydrocarbons (PAHs, napthalene,&nbsp; phenanthrene, pyrene and&nbsp;fluoranthene) on multiwalled carbon nanotubes (MWCNTs). This part of&nbsp;the work aimed to find a correlationbetween the adsorption parameters&nbsp;and physical-chemical properties of the organic molecules, as well as the&nbsp;parameters of adsorption and the characteristics of the adsorbents. On the&nbsp;basis of the obtained correlations the adsorption mechanism was&nbsp;proposed. In order to investigate the influence which oxygen containing&nbsp;functional groups exert on the adsorption process, three MWCNTs were&nbsp;used: the pristine (original, as-received) MWCNTs (OMWCNT) and two&nbsp;<br />MWCNTs functionally modified by acid treatment of OMWCNT over 3&nbsp;h and 6 h (FMWCNT3h, FMWCNT6h). All adsorption isotherms well&nbsp;fitted with the Freundlich model. The nonlinearity of the isotherms&nbsp;ranged from 0.418 to 0.897. The results show that K_d&nbsp;values for PAHs&nbsp;increased with increasing specific surface areas (SSAs). The adsorption&nbsp;affinities of the larger molecular size OCs (PAHs) were higher &nbsp;than those of the smaller size OCs (benzene, toluene and hexane) which is probably due to their large contact area with the surface of the adsorbent. Adsorption of OCs on MWCNTs was mainly controlled by hydrophobic interactions, except for the nitroaromatic compound, as shown by the increasing adsorption affinities with the compound&rsquo;s hydrophobicity. K_OW-normalized adsorption coefficients (K_d/K_OW) for all the investigated compounds on all the MWCNTs followed the order: nonpolar aliphatic &lt; monoaromatics &lt; PAHs &lt; nitroaromatic, implying that &pi;-&pi; interactions enhanced the adsorption of aromatics on the MWCNTs. It can be concluded that the strong adsorptiveinteractions between the MWCNTs and nitroaromatics was due to the &pi;-&pi; electron-donor&ndash;acceptor (EDA) interaction between nitroaromatic molecules (electron acceptors) and the highly polarisable graphene sheets(electron donors) of the carbon nanotubes. Based on the obtained results, it can be concluded that multiple mechanisms control the adsorption of organic compounds on MWCNTs.</p><p>In the second part, the influence of carbon based nanomaterials CNM on&nbsp;transport of selected organic compounds (1,2,3 - and 1,2,4-trichlorobenzene, naphthalene, phenanthrene, pyrene and fluoranthene)&nbsp;through sediment Danube was investigated. &nbsp;The aim of this part of the&nbsp;work was to investigate the transport mechanism of selected organic&nbsp;compounds in the presence and absence of CNM. The C/C_0&nbsp;values for the&nbsp;tested compounds in the eluate of the column filled with sediment only&nbsp;increased in the following order: fluoranthene &lt;pyrene &lt;phenanthrene&nbsp;&lt;1,2,4-trichlorobenzene &lt;1,2,3-trichlorobenzene &lt;naphthalene. In order&nbsp;to investigate the influence of&nbsp; hydrophobicity of the investigated&nbsp;compounds on the nonequilibrium sorption, the obtained C/C_0&nbsp;values (for&nbsp;the duration of the experiment, t = 96 h) for these molecules were&nbsp;correlated with the hydrophobicity of the molecules. There was a&nbsp;negative correlation, indicating that more hydrophobic molecules show&nbsp;long residence times in the column, and thus had higher non-equilibrium&nbsp;sorption during transport. In the presence of FMWCNT3h in the column&nbsp;filled with sediment, it can be observed that the concentrations of&nbsp;compounds in the column eluate decreased by factors of 2-3. C/C_0&nbsp;values&nbsp;for the investigated compounds in the eluate increased in the following&nbsp;order: fluoranthene &lt;phenanthrene &lt;pyrene &lt;naphthalene &lt;1,2,4-trichlorobenzene &lt;1,2,3-trichlorobenzene. The proposed mechanism is as&nbsp;follows: under the experimental pH (pH = 6.5), carboxyl groups are&nbsp;negatively charged on the surface of FMWCNT3h and the point of zero&nbsp;charge of the Danube sediment is 4, which indicates thatthe total surface of the Danube sediment at pH 6.5 isnegatively charged. However, metal oxides and hydroxides of iron, aluminum and nickel on the surface of the sediment cause a positively charged centre that leads to the deposition of FMWCNT3h as a result of electrostatic attraction. Transport of organic compounds through the Danube sediment in the presence FMWCNT3h leads to the simultaneous &nbsp;sorption oforganic compounds on the sediment organic carbon and the adsorption of &nbsp;FMWCNT3h. When the pH increased, the positive charge of metal oxides and hydroxides on the sediment surface decreased, which leads to increased FMWCNT3h mobility and thus the organic compounds adsorbed on them. All results indicate that the pH value plays animportant role and can increase the transport of functionally modified MWCNT&#39;s, and thus the transport of organic molecules adsorbed on them.&nbsp;</p>

<p>Prirodna organska materija zemlji&scaron;ta/sedimenata predstavlja glavnu oblast<br />za sorpciju hidrofobnih organskih jedinjenja, a njene osobine utiču na stepen<br />retencije i konsekventnu (bio)dostupnost organskih jedinjenja. Da bi se procenio<br />ekotoksikolo&scaron;ki rizik zagađenih zemlji&scaron;ta/sedimenata po okolinu, dizajnirala<br />odgovarajuća strategija remedijacije ili predvidela sudbina i transport organskih<br />polutanata u zagađenim zonama, neophodno je razumevanje mehanizma sorpcije i<br />desorpcije na nivou mehanizma uspostavljenih veza. U radu je izvr&scaron;eno ispitivanje<br />sorpcije i desorpcije odabranih hidrofobnih organskih polutanata, pentahlorbenzena<br />i lindana, na sekvencijalno ekstrahovanim huminskim kiselinama i huminima iz<br />jednog uzorka sedimenta u cilju pronalaženja veze između strukturnih<br />karakteristika izolovanih huminskih kiselina i humina i sorpcionih i desorpcionih<br />parametara. Afinitet za sorpciju, nelinearnost izotermi i prividna sorpciono-desorpciona histereza korelirani su&nbsp; sa osobinama sorbenata dobijenim iz<br />elementarne i FTIR spektroskopske analize. Predloženo je da je mehanizam<br />sorpcije na huminskim kiselinama rezultat odigravanja raspodele i specifične<br />adsorpcije, pri čemu se pri nižim koncentracijama pentahlorbenzena i lindana prvo<br />popune sorpciona mesta u kondenzovanoj aromatičnoj oblasti, a tek potom pri<br />vi&scaron;im koncentracijama sorpciona mesta u amorfnim alifatičnim oblastima.<br />Sveukupno vi&scaron;i koeficijenti nelinearnosti dobijeni za sorpciju pentahlorbenzena na huminskim kiselinama u odnosu na nelinearnost sorpcionih izotermi lindana, ukazuju na to da u ukupnoj sorpciji pentahlorbenzena veći značaj ima mehanizam raspodele i sme&scaron;tanje molekula pentahlorbenzena u hidrofobne &scaron;upljine huminskih kiselina, u odnosu na specifičnu adsorpciju. Ovi zaključci su potvrđeni rezultatima spektroskopskih istraživanja interakcija&nbsp; odabranih organskih jedinjenja i N-metilformamida. Predloženi mehanizam sorpcije ne može objasniti sorpciju pentahlorbenzena i lindana na uzorcima humina, većje pretpostavljeno da nelinearna sorpcija za uzorke humina može biti rezultat ostvarivanja povr&scaron;inskih interakcija, a visoki afinitet za sorpciju rezultat je raspodele organskih jedinjenja u amorfnim alifatičnim oblastima koje pružaju odlično okruženje za sorpciju.</p><p>U cilju daljeg proučavanja mehanizma sorpcije, izvr&scaron;eno je ispitivanje kinetike<br />desorpcije tri odabrana hidrofobna organskajedinjenja, pentahlorbenzena, lindana i<br />pentahloranilina, posredstvom&nbsp; čvrstog adsorbenta, XAD-4 makroporozne<br />jonoizmenjivačke smole. Na osnovu rezultata dobijenih za uzorak sedimenta i<br />frakciju &lt; 125 &micro;m za dva ravnotežna vremena (15 i 90 dana) i za sva odabrana<br />organska jedinjenja može se zaključiti da se za procenu potencijalne (bio)dostupne<br />frakcije organskih jedinjenja može koristiti jednostavna desorpcija u prisustvu<br />XAD-4 makroporozne jonoizmenjivačke smole i to na dva načina: (1) ekstrakcijom<br />sedimenta tokom 24 časa, kada frakcija koja se desorbuje odgovara frakciji<br />jedinjenja koja se nalazi u brzo-desorbujućem domenu organske materije, ili (2)<br />ekstrakcijom tokom 6 časova, kada frakcija koja se desorbuje odgovara polovini<br />one frakcije jedinjenja koja se nalazi u brzo-desorbujućem domenu organske<br />materije.</p> / <p>Natural organic matter of soil/sediment make the main region for&nbsp;sorption of hydrophobic organic compounds, ant its properties influence the degree&nbsp;of retention and, consequently, (bio)availability of organic compounds. In order to&nbsp;assess the ecotoxicological risks of contaminated soils/sediments to the&nbsp;environment and design the appropriate remediation strategy or predict the fate and&nbsp;transport of organic pollutants in contaminated zones, it is necessary to understand&nbsp;the mechanisms of sorption/desorption at the level of the mechanism of established&nbsp;bonds. Study of the sorption and desorption of selected hydrophobic organic&nbsp;pollutants, pentachlorobenzene and lindane, on sequentially extracted humic acids&nbsp;and humins from a single sediment sample with the aim of finding the relationship&nbsp;between the structural characteristics of the isolated humic acids and humin and&nbsp;sorption and desorption parameters. Sorption affinity, nonlinearity of isotherms,&nbsp;and apparent sorption-desorption hysteresis were correlated to the sorbent&nbsp;characteristics obtained from elemental analysis and FTIR spectroscopic data. The&nbsp;proposed sorption mechanism on humic acids assumes that at low concentrations&nbsp;of pentachlorobenzene and lindane the sorption sites in the condensed aromatic&nbsp;region are occupied first, and then, at their higher concentrations, the sorption sites&nbsp;in the amorphous and aliphatic regions. Generally higher nonlinearity coefficient obtained for the sorption of pentachlorobenzene on &nbsp;umic acids compared with the nonlinearity of sorption isotherms for lindane, indicate that in the overall sorption of pentachlorobenzene of higher significance is the &nbsp;echanism of distribution and insertion of pentachlorobenzene molecule into hydrophobic dips of humic acids, compared to specific adsorption. These conclusions were confirmed with the results of spectroscopic investigation of &nbsp;intermolecular interaction of chosen organic compounds and N-methylformamide.Since suggested sorption mechanism could not explain sorption of &nbsp;pentachlorobenzene and lindane onto humin samples, it is supposed that the nonlinearity can be a result of surface interactions, while the high sorption affinity is result of distribution of organic compounds in the amorphous aliphatic regions that offer an excellent environment for sorption.</p><p>With the aim of further insight into the sorption mechanism, investigation of&nbsp;desorption kinetics of three chosen hydrophobic organic compounds,&nbsp;pentachlorobenzene, lindane and pentachloroaniline, in the presence of &nbsp;soild&nbsp;adsorbent XAD-4 macroporous ion-exchange resin was performed. On the basis of&nbsp;the results obtained for sediment sample and fraction &lt; 125 &micro;m at two equilibrium&nbsp;times (15 and 90 days) and for all selected organic compounds, it can be concluded&nbsp;that the assessment of the potential (bio)avialable fraction of organic compounds&nbsp;may be obtained by using simple method of desorption in the presence of XAD-4&nbsp;macroporous ion-exchange resin, performed in two ways: (1) by sediment&nbsp;<br />extraction during 24 hours, when the desorbing fraction corresponds to the fraction&nbsp;of &nbsp;he compound that is found in the fast-desorbing domain of organic matter, or&nbsp;(2) by 6-hour extraction, when the desorbing fraction corresponds to one half of the&nbsp;fraction appearing in the fast-desorbing domain of the organic matter.</p>

<p>Органска ђубрива садрже готово све неопходне хранљиве елементе за гајене биљке, али имају значајно мању ефикасност од синтетичких ђубрива јер је садржај хранива неупоредиво нижи у односу на синтетичка, а облици у којима се налазе нису директно приступачни гајеним биљкама. Циљ истраживања био је да се испита утицај примене различитих органских ђубрива биљног и животињског порекла, као и течних ђубрива на хемијска својства земљишта, принос и квалитет јагоде у оквиру два система производње (малчирања земљишта). Пољски оглед је постављен као двофакторијални по методи/плану подељених парцела (Split/plot), са случајним распоредом третмана. Оглед се састојао од две главне парцеле на којима је испитан утицај два различита начина покривања земљишта (малч од сламе и црна полиетиленска фолија), док је на основним парцелама испитан утицај 13 различитих третмана ђубрења (контрола &ndash; без примене ђубрива, &Oslash;; говеђи стајњак, С; говеђи стајњак + гуано (фолијарно), С+Г; говеђи стајњак + екстакт глистењака (фолијарно), С+ЕГ; глистењак, ГЛ; глистењак + гуано (фолијарно), ГЛ+Г; глистењак + екстракт глистењака (фолијарно), ГЛ+ЕГ; компост из производње печурака, К; компост из производње печурака + гуано (фолијарно), К+Г; компост из производње печурака + екстракт глистењака, К+ЕГ; гуано (фертигација + фолијарно), Г; екстракт глистењака (фертигација + фолијарно), ЕГ; стандардни програм ђубрења са минералним NPK ђубривима, NPK). У узорцима земљишта одређен је садржај минералних облика N, приступачних облика P, K, Ca, Mg, Fe, Mn, Cu, Zn и pH вредност земљишта. Поред параметара приноса јагоде (број цветова, прој плодова, просечна маса плода) у све три године плодоношења одређени су садржај макро и микроелемената у листу и плоду јагоде, и параметри квалитета плода јагоде (укупан садржај растворљиве суве материје, укупан садржај киселина, садржај укупних антоцијана, антиоксидативна активност, обојеност и чврстина плода). Резултати истраживања су показали да се продужено дејство примене чврстих и течних органских ђубрива на садржај хранљивих елемената у земљишту значајно разликује у зависности од елемента који се посматра. Примена чврстих органских ђубрива имала је највећи утицај на садржај приступачних облика фосфора, затим калијума, док је најмањи утицај имала на садржај минералних облика азота у земљишту. Изузев стајњака, примена органских ђубрива, у количини еквивалентној 170 kg N ha-1, није имала утицај на концентрацију приступачних облика секундарних макроелемената и микроелемената у земљишту. Земљиште покривено црном ПЕ фолијом одликовало се вишим садржајем минералних облика азота и приступачних облика Fe, Mn, Zn и Cu у односу на земљиште покривено сламом, у свим терминима мерења. Примена чврстих органских ђубрива приликом садње јагоде довела је до значајног повећања приноса, у односу на контролу, само у првој години плодоношења, док је у другој и трећој години плодоношења највиши принос јагоде остварен на третманима где су примењена NPK ђубрива и течни гуано. Третмани ђубрења имали су значајан утицај на минерални састав, садржај растворљиве суве материје, садржај киселина, садржај антоцијана, антиоксидативну активност и обојеност плода. Примена црне полиетиленске фолије, поред позитивног утицаја на садржај хранљивих елемената у земљишту, довела је до вишег приноса и квалитета плода јагоде у односу на примену сламе као малча. Rезултати показују да се применом црне фолије може значајно повећати ефикасност ђубрива чиме се смањује ризик од загађења животне средине и остварује већа економска добит у производњи јагоде.</p> / <p>Organska đubriva sadrže gotovo sve neophodne hranljive elemente za gajene biljke, ali imaju značajno manju efikasnost od sintetičkih đubriva jer je sadržaj hraniva neuporedivo niži u odnosu na sintetička, a oblici u kojima se nalaze nisu direktno pristupačni gajenim biljkama. Cilj istraživanja bio je da se ispita uticaj primene različitih organskih đubriva biljnog i životinjskog porekla, kao i tečnih đubriva na hemijska svojstva zemljišta, prinos i kvalitet jagode u okviru dva sistema proizvodnje (malčiranja zemljišta). Poljski ogled je postavljen kao dvofaktorijalni po metodi/planu podeljenih parcela (Split/plot), sa slučajnim rasporedom tretmana. Ogled se sastojao od dve glavne parcele na kojima je ispitan uticaj dva različita načina pokrivanja zemljišta (malč od slame i crna polietilenska folija), dok je na osnovnim parcelama ispitan uticaj 13 različitih tretmana đubrenja (kontrola &ndash; bez primene đubriva, &Oslash;; goveđi stajnjak, S; goveđi stajnjak + guano (folijarno), S+G; goveđi stajnjak + ekstakt glistenjaka (folijarno), S+EG; glistenjak, GL; glistenjak + guano (folijarno), GL+G; glistenjak + ekstrakt glistenjaka (folijarno), GL+EG; kompost iz proizvodnje pečuraka, K; kompost iz proizvodnje pečuraka + guano (folijarno), K+G; kompost iz proizvodnje pečuraka + ekstrakt glistenjaka, K+EG; guano (fertigacija + folijarno), G; ekstrakt glistenjaka (fertigacija + folijarno), EG; standardni program đubrenja sa mineralnim NPK đubrivima, NPK). U uzorcima zemljišta određen je sadržaj mineralnih oblika N, pristupačnih oblika P, K, Ca, Mg, Fe, Mn, Cu, Zn i pH vrednost zemljišta. Pored parametara prinosa jagode (broj cvetova, proj plodova, prosečna masa ploda) u sve tri godine plodonošenja određeni su sadržaj makro i mikroelemenata u listu i plodu jagode, i parametri kvaliteta ploda jagode (ukupan sadržaj rastvorljive suve materije, ukupan sadržaj kiselina, sadržaj ukupnih antocijana, antioksidativna aktivnost, obojenost i čvrstina ploda). Rezultati istraživanja su pokazali da se produženo dejstvo primene čvrstih i tečnih organskih đubriva na sadržaj hranljivih elemenata u zemljištu značajno razlikuje u zavisnosti od elementa koji se posmatra. Primena čvrstih organskih đubriva imala je najveći uticaj na sadržaj pristupačnih oblika fosfora, zatim kalijuma, dok je najmanji uticaj imala na sadržaj mineralnih oblika azota u zemljištu. Izuzev stajnjaka, primena organskih đubriva, u količini ekvivalentnoj 170 kg N ha-1, nije imala uticaj na koncentraciju pristupačnih oblika sekundarnih makroelemenata i mikroelemenata u zemljištu. Zemljište pokriveno crnom PE folijom odlikovalo se višim sadržajem mineralnih oblika azota i pristupačnih oblika Fe, Mn, Zn i Cu u odnosu na zemljište pokriveno slamom, u svim terminima merenja. Primena čvrstih organskih đubriva prilikom sadnje jagode dovela je do značajnog povećanja prinosa, u odnosu na kontrolu, samo u prvoj godini plodonošenja, dok je u drugoj i trećoj godini plodonošenja najviši prinos jagode ostvaren na tretmanima gde su primenjena NPK đubriva i tečni guano. Tretmani đubrenja imali su značajan uticaj na mineralni sastav, sadržaj rastvorljive suve materije, sadržaj kiselina, sadržaj antocijana, antioksidativnu aktivnost i obojenost ploda. Primena crne polietilenske folije, pored pozitivnog uticaja na sadržaj hranljivih elemenata u zemljištu, dovela je do višeg prinosa i kvaliteta ploda jagode u odnosu na primenu slame kao malča. Rezultati pokazuju da se primenom crne folije može značajno povećati efikasnost đubriva čime se smanjuje rizik od zagađenja životne sredine i ostvaruje veća ekonomska dobit u proizvodnji jagode.</p> / <p>Organic fertilizers contain almost all the necessary nutritional elements for cultivated plants, but they have a significantly lower efficiency compared to synthetic fertilizers due to lower nutrient content and the forms of nutrients in which they are not directly accessible to the cultivated plants. The aim of this study was to quantify the effect of the application of different plant and animal origin organic fertilizer, as well as liquid fertilizers, on soil chemical properties, yield and quality of strawberries in two production systems (soil mulching). The field experiment was conducted using a 2-factorial split-plot completely randomized design, with ground cover management (mulch) as main-plot factor and fertilization treatments in sub-plot. On the main plots we examined the influence of two different mulches (straw and black polyethylene sheet), while on sub-plots the effect of 13 different treatments of fertilization was examined (control - no fertilization, &Oslash;; dairy manure, С; dairy manure + guano (foliar application), С+Г; dairy manure + vermicompost leachate (foliar application), С+ЕГ; vermicompost, ГЛ; vermicompost leachate + guano (foliar application), ГЛ+Г; vermicompost + vermicompost leachate (foliar application), ГЛ+ЕГ; spent mushroom compost, К; spent mushroom compost + guano (foliar application), К+Г; spent mushroom compost + vermicompost leachate, К+ЕГ; guano (fertigation + foliar application), Г; vermicompost leachate (fertigation + foliar application), ЕГ; standard fertilization with mineral NPK fertilizers, NPK). The soil samples were analysed to determine the content of mineral forms of N, available forms of P, K, Ca, Mg, Fe, Mn, Cu, Zn and soil pH value. Beside parameters of strawberry yield (number of flowers, number of fruits, average fruit weight) in all three fruiting years we determined the content of macro- and microelements in the leaves and fruits, as well as fruit quality parameters (total soluble solids, total acidity, total anthocyanins, antioxidant activity, coloring and fruit firmness). The results showed that application of solid and liquid organic fertilizers had a different residual effect on concentration of macro- and micro elements in the soil. Application of solid organic fertilizer had the greatest influence on the content of available forms of phosphorus, than potassium, while the least impact had on the content of mineral forms of nitrogen in the soil. Except for dairy manure, the application of organic fertilizers, in amount equivalent to 170 kg N ha-1, had no effect on concentration of available forms of secondary macroelements and microelements in the soil. Soil covered with black polyethylene mulch had higher content of mineral forms of nitrogen and available forms of Fe, Mn, Zn and Cu, compared to soil covered with straw mulch, in all terms of measuring. The application of solid organic fertilizers led to a significant increase in yield compared to the control in the first fruiting year, while in the second and third fruiting years the highest yields were achieved on the treatments where NPK fertilizer and liquid guano were applied. Fertilization treatments had a significant effect on the mineral composition, content of soluble solids, titrible acidity, content of anthocyanins, antioxidant activity and color of the strawberry fruits. Black polyethylene mulch had positive impact on concentration of macro- and microelements in soil and led to higher yield and quality of strawberry fruits compared to straw mulch. The results shows that the black polyethylene mulch can significantly increase fertilizer efficiency, which reduce the risk of environmental pollution and may result in greater economic gain in strawberry production.</p>

<p>Urea kao deo neproteinske frakcije azota mleka, predstavlja krajnji produkt metabolizma proteina u predželucima preživara. Portalnim krvotokom toksični amonijak, nastao mikrobiolo&scaron;kom razgradnjom proteina u rumenu dolazi do jetre gde se transformi&scaron;e u ureu, koja kasnije krvotokom dospeva u mleko. Ishrana, odnosno sadržaj sirovih proteina u obroku ima najveći uticaj na sadržaj uree u mleku. Sadržaj uree sve vi&scaron;e se koristi kao parametar pomoću kojeg je moguće pratiti unos sirovih proteina i energije obrokom kod mlečnih krava. Pored ishrane na sadržaj uree u mleku utiču i drugi faktori, kao &scaron;to su sezona, prinos mleka, stadijum laktacije, paritet i dr.<br />Plodnost krava je veoma važna osobina mlečnih goveda na koju utiče veliki broj faktora. Dosada&scaron;nja istraživanja u ovoj oblasti ukazuju na moguću vezu između plodnosti krava i sadržaja uree u mleku.<br />Određivanje sadržaja uree u mleku primenom infracrvene spektrofotometrije u analizi mleka prilikom redovne mesečne kontrole mlečnosti krava pružilo je nove mogućnosti u praćenju kvaliteta mleka.<br />Cilj ovog istraživanja bio je da se utvrdi:<br />1. variranje sadržaja uree u mleku unutar stada,<br />2. uticaj paragenetskih faktora (farma, sistem proizvodnje, sistem držanja, sezona, redni broj laktacije i stadijum laktacije) na sadržaj uree u mleku,<br />3. korelacija sadržaja uree sa parametrima mlečnosti krava i brojem somatskih ćelija i<br />4. korelacija između sadržaja uree u mleku i dužine servis perioda.</p><p>U okviru ovog istraživanja analizirano je 46.315 uzoraka mleka, u okviru redovne kontrole mlečnosti, sa 11 farmi sa područija Vojvodine. Od kojih je jedna sa organskom, a 10 farmi sa konvencionalnom proizvodnjom. Određivanje sadržaja uree u mleku vr&scaron;eno je na aparatu MilcoScan.<br />Prosečan sadržaj uree u mleku (25,18 mg/dl) bio je u okviru optimalnih vrednosti sadržaja uree u mleku. Koeficijent varijacije za sadržaj uree (34,15%) bio je znatno veći od koeficijenta varijacije za ostale sastojke mleka.<br />Dobijeni rezultati u okviru ove doktorske disertacije ukazuju da najveći uticaj na sadržaj uree u mleku ima menadžment farme. Utvrđen je i statitički značajan uticaj ostalih ispitivanih paragenetskih faktora.<br />Sistem držanja statistički značajno utiče na sadržaj uree u mleku. Niži sadržaj uree u mleku bio je kod krava u slobodnom sistemu držanja.<br />Kao posledica specifičnosti organske proizvodnje konstatovane su statistički značajne razlike između organske i konvencionalne proizvodnje mleka. Razlike se ogledaju u smanjenom sadržaju uree u mleku i prinosu mleka, a povećanom sadržaju mlečne masti i proteina. Broj somatskih ćelija u mleku iz organske proizvodnje je znatno manji u odnosu na broj istih u mleku iz konvencionalne proizvodnje mleka, dok je servis period u posmatranom periodu bio duži kod krava u organskoj proizvodnji u odnosu na krave u konvencionalnoj proizvodnji mleka.<br />Posmatrano po sezonama kontrole najniži sadržaj uree u mleku bio je u jesenjem periodu (22,19 mg/dl), a najveći u letnjem period (27,11 mg/dl). Razlike u sadržaju uree po laktacijama su male, ali statistčki značajne.<br />Konstatovan je statistički značajan uticaj stadijuma laktacije na sadržaj uree u mleku. Najniži sadržaj bio je na početku laktacije (23,05 mg/dl), a maksimalan sadržaj uree u mleku od 26,40 mg/dl, bio je od 121 do 180 dana laktacije.<br />Utvrđene su pozitivne, statistički visoko značajne, korelacije između sadržaja uree i pojedinih sastojaka mleka, kao i između sadržaja uree i prinosa mleka. Korelacija između sadržaja uree i broja somatskih ćelija u mleku je negativna i visoko statistički značajna.<br />U okviru ovog istraživanja utvrđena je pozitivna i statistički visoko značajna korelacija između sadržaja uree u mleku i dužine servis perioda.<br />Dobijeni rezultati, tumačeni u kontekstu drugih istraživanja na ovu temu ukazuju na veliki značaj praćenja sadržaja uree u mleku, koji može doprineti pobolj&scaron;anju menadžmenta ishrane i reprodukcije na farmama mlečnih krava, a sve u cilju smanjenja tro&scaron;kova na farmama, kroz smanjenje tro&scaron;kova ishrane i tro&scaron;kova veterinarskih usluga.</p> / <p>Urea as a part of non-protein fraction of nitrogen in milk represents the final product of protein metabolism in the rumen of ruminants. By portal bloodstream toxic ammonia comes into liver where it is transformed into urea, which comes later into milk by bloodstream. Nutrition and contents of crude proteins in the diet have the greatest influence on the milk urea content. The content of milk urea has been increasingly used as a parameter by which it is possible to monitor balance of energy and crude proteins in the feed of dairy cows.<br />Apart from feeding, milk urea content can be influenced by some other factors as season, milk yield, stage of lactation, parity etc.<br />A great number of factors influence cow&rsquo;s fertility. Previous research in this field has indicated a possible relationship between the fertility of cows and urea content in milk.<br />Determination of urea content in milk, by infrared spectrophotometric, on monthly bases, for milk recording porpoises, offers new opportunities for milk quality monitor.<br />The aim of this study was to determine:<br />1. Variations of milk urea content within the herd,<br />2. The influence of paragenetic factors (a farm, production and housing system, season, parity and stage of lactation) on the milk urea content,<br />3. The correlation with milk urea content and parameters of milk yield as well as the somatic cells count,<br />4. The correlation between the milk urea content and the length of open days.<br />This research includes 46,315 samples of milk which were analysed as regular milk recording samples from 11 farms in Vojvodina. There are 10 farms with</p><p>conventional and only one farm with organic production.<br />Determination of the milk urea contents was carried out by MilkoScan FT+.<br />In the analyzed milk samples the average milk urea content (25.18 mg / dl) was within the optimum values. The coefficient of variation for the milk urea content (34.15%) was significantly higher than the coefficient of variation for the other ingredients in milk.<br />The obtained results in this PhD thesis indicate that the management of a farm has the greatest influence on the content of milk urea. Statistically some significant influence of other examined paragenetic factors was found.<br />According to statistics the housing system significantly influences the milk urea content. Lower milk urea content was found in cow&#39;s milk in free-stall system.<br />As the result of specific organic production some statistically significant differences between organic and conventional milk production were found. The differences shows lower milk urea content and milk yield, as well as higher milk fat and protein content. The somatic cells count in organic milk production is significantly lower than their number in milk from conventional milk production. The open days during observation period were longer in cows from an organic dairy farm then the cows from conventional dairy farms.<br />According to season and stage of lactation an important influence on milk urea was found. The seasonal observation shows the lowest milk urea content in autumn period (22.19 mg / dl) and the highest in summer period (27.11 mg / dl). The lowest content was at the beginning of lactation (23.05 mg / dl) and the maximum milk urea content (26.40 mg /dl) was from 121 to 180 days of lactation. Differences in the milk urea content between lactation were small, but statistically significant.<br />There are positive and statistically significant, correlations between the milk urea content and some ingredients of milk, as well as between milk urea content and milk yield. The correlation between the milk urea content and somatic cells count in milk is negative and high statistically significant.<br />It is shown in this research that high milk urea content has negative impact on the length of open days.<br />Obtained results, interpreted in the context of other studies on the same subject indicate the great importance of the observation of the milk urea content. It can contribute to improving the feeding and reproduction on dairy farms, and lead to reduction of both feeding and veterinary costs.</p>

<p>U okviru doktorske disertacije predstavljene su elektronska i fononska struktura odabranih organometalnih materijala koji u svom sastavu imaju metale cink, kobalt ili bakar i organsko jedinjenje piridoksalaminogvanidin (PLAG). Predstavljene su realizacija i karakteristike organske svetleće diode zasnovane na najboljem od ispitivanih materijala. Urađena je detaljna analiza fotoluminescentnih spektara i njihovo razlaganje na proste komponente koristeći Lorencov model. Izvršeno je poređenje sa od ranije poznatim materijalom koji pokazuje visok stepen luminescencije. S obzirom da istraživanja vezana za organske svetleće diode uzimaju sve veći zamah i da ove diode postaju sve prisutnije u industrijskoj serijskoj proizvodnji, napravljena je detaljna analiza ove tehnologije i mehanizama koji se kriju iza nje. Urađeno je podrobno istraživanje kako na nivou elektrona u datim supstancama, tako i na nivou sloja organske svetleće diode. Na kraju je izvršena analiza rada diode sa integrisanim slojem sa materijalom koji u sebi sadrži cink i PLAG.</p> / <p>In this thesis electronic and phonon structure of specific organometallic<br />materials which have zinc, cobalt, copper metals and organic compound<br />pyridoxalaminoguanidin are presented. Implementation and characteristics of<br />organic light emitting diode based on the best material among examined<br />ones are also showed up. Detailed analysis of photoluminescence spectra<br />was done and its decomposition to its elementar components using<br />Lorentzian multipeak method. Comparison to well-known material that shows<br />high level of luminescence was implemented. In accordance to the fact that<br />research of organic light emitting diodes expands and that these diodes start<br />to be more present in industrial serial production, detailed analysis of this<br />technology and mechanisms behind it are made. Thorough research was<br />done both on electron level in these substances and organic light emitting<br />diode layer level. Finally, analysis of diode operation with integrated layer<br />made of material which includes zinc and pyridoxalaminoguanidin compound<br />is implemented.</p>

<p>U&nbsp; radu&nbsp; je&nbsp; ispitan&nbsp; uticaj&nbsp; amida&nbsp; kao&nbsp; modela&nbsp; AOM-a (Algalne organske materije)&nbsp; na adsorpciju nitrofenola iz vodene&nbsp; sredine&nbsp; na&nbsp; aktivnom&nbsp; uglju.&nbsp; Istraţivanje&nbsp; se sastojalo&nbsp; iz&nbsp; tri&nbsp; faze:&nbsp; ispitivanje&nbsp; uticaja&nbsp; karateristika amida&nbsp; na&nbsp; adsorpciju&nbsp; nitrofenola,&nbsp; ispitivanje&nbsp; uticaja granulacije na adsorpciju nitrofenola u prisustvu amida i ispitvanje karakterisitka samih nitrofenola na adsorpciju u&nbsp; prisustvu&nbsp; amida.&nbsp; Pre&nbsp; ispitivanja&nbsp; adsorpcije&nbsp; u dvokomponentnim&nbsp; sistemima&nbsp; ispitana&nbsp; je&nbsp; adsorpcija jednokomponentnih&nbsp; sistema&nbsp; 4-nitrofenola,&nbsp; 2,4-dinitrofenola&nbsp; i&nbsp; 2,4,6-trinitrofenola,&nbsp; kao&nbsp; i&nbsp; amida&nbsp; Nmetilbenzamid,&nbsp; nikotinamida&nbsp; i&nbsp; N-benzilbenzamida&nbsp; na komercijalnim&nbsp; aktivnim&nbsp; ugljevima&nbsp; NORIT&nbsp; SA2&nbsp; i&nbsp; dve granulacije&nbsp; aktivnog&nbsp; uglja&nbsp; DARCO.&nbsp; Aktivni&nbsp; ugljevi&nbsp; su ispitani&nbsp; metodom&nbsp; FTIR&nbsp; spektroskopije,&nbsp; SEM&nbsp; analizom, analizom&nbsp; povr&scaron;ine&nbsp; adsorpcijom&nbsp; azota&nbsp; na&nbsp; niskoj temperaturi&nbsp; i&nbsp; određivanjem&nbsp; taĉke&nbsp; nultog&nbsp; naelektrisanja. Urađena&nbsp; je&nbsp; geometrijska&nbsp; optimizacija&nbsp; modela&nbsp; molekula ispitivanih nitrofenola i amida i izraĉunati su molekulski parametri.&nbsp; Uticaj&nbsp; amida&nbsp; kao&nbsp; modela&nbsp; AOM-a&nbsp; je&nbsp; ispitan kori&scaron;ćenjem&nbsp; razliĉitih&nbsp; ravnotežnih&nbsp; i&nbsp; difuzionih adsorpcionih&nbsp; modela.&nbsp; Kao&nbsp; kriterijum&nbsp; za&nbsp; određivanje najsporije&nbsp; adsorpcione&nbsp; faze&nbsp; kori&scaron;ćen&nbsp; je&nbsp; Biotov&nbsp; broj.<br />Adsorpcioni&nbsp; parametri&nbsp; dobijeni&nbsp; u&nbsp; eksperimentima&nbsp; sa dvokomponentnim&nbsp; sistemima&nbsp; su&nbsp; upoređivani&nbsp; sa parametrima dobijenim za adsorpciju samih nitrofenola.</p> / <p>In this research influence of selected amides, as a model of&nbsp; AOM&nbsp; (Algal&nbsp; organic&nbsp; matter),&nbsp; on&nbsp; adsorption&nbsp; of nitrophenols&nbsp; from&nbsp; water&nbsp; on&nbsp; activated&nbsp; carbon&nbsp; has&nbsp; been<br />investigated.&nbsp; Research&nbsp; is&nbsp; divided&nbsp; in&nbsp; three&nbsp; phases: investigation&nbsp; of&nbsp; influence&nbsp; of&nbsp; amide&nbsp; molecule characteristics&nbsp; on&nbsp; the&nbsp; adsorption&nbsp; of&nbsp; nitrophenols, investigation&nbsp; of&nbsp; granulation&nbsp; influence&nbsp; on&nbsp; nitrophenol adsorption in&nbsp; the&nbsp; presence of amide and investigation of nitrophenol characteristics that can influence adsorption in&nbsp; the&nbsp; presence&nbsp; of&nbsp; amides.&nbsp; Adsorption&nbsp; of&nbsp; nitrophenols and&nbsp; amides&nbsp; in&nbsp; single- component&nbsp; systems&nbsp; has&nbsp; also&nbsp; been carried&nbsp; out.&nbsp; Adsorption&nbsp; kinetics&nbsp; of&nbsp; 4-nitrophenol,&nbsp; 2,4-dinitrophenol,&nbsp; 2,4,6-trinitrophenol,&nbsp; N-methylbenzamide,<br />nicotinamide&nbsp; and&nbsp; N-benzylbenzamide&nbsp; has&nbsp; also&nbsp; been investigated. Commercial activated carbons NORIT SA2 and&nbsp; two&nbsp; granulations&nbsp; of&nbsp; DARCO&nbsp; were&nbsp; used.&nbsp; Activated carbons&nbsp; were&nbsp; characterized&nbsp; using&nbsp; FTIR&nbsp; spectroscopy, SEM&nbsp; analysis,&nbsp; internal&nbsp; surface&nbsp; analysis&nbsp; using&nbsp; nitrogen adsorption&nbsp; on&nbsp; low&nbsp; temperature&nbsp; and&nbsp; determination&nbsp; of point&nbsp; of&nbsp; zero&nbsp; charge.&nbsp; Geometry&nbsp; optimization&nbsp; of nitrophenol&nbsp; and&nbsp; amide&nbsp; molecules&nbsp; has&nbsp; been&nbsp; carried&nbsp; out and different molecular parameters have been calculated. Influence&nbsp; of&nbsp; amides&nbsp; as&nbsp; AOM&nbsp; model&nbsp; has&nbsp; been investigated by using diffusion and equilibrium models. Biot number has been obtained&nbsp; in order to establish the limiting&nbsp; step&nbsp; in&nbsp; adsorption&nbsp; process.&nbsp;&nbsp; Adsorption parameters&nbsp; obtained&nbsp; in&nbsp; two-component&nbsp; adsorption systems&nbsp; were&nbsp; compared&nbsp; to&nbsp; parameters&nbsp; obtained&nbsp; for adsorption of nitrophenols alone.</p>

<p>Ово истраживање има за циљ да процени резерве органског угљеника у земљишту и представи његову просторну дистрибуцију у земљиштима Републике Србије, као и да утврди зависност садржаја органског угљеника у земљишту од типа земљишта, температуре, падавина, надморске висине, начина коришћења земљишта и морфогенетских карактеристика рељефа. Резерве органског угљеника у земљишту процењене су за слој 0-30 cm и 0-100 cm дубине на основу резултата из базе података уз коришћење педолошке карте и карте коришћења земљишта. За потребе утврђивања зависности садржаја органског угљеника и типа земљишта педолошка карта Србије је прилагођена WRB класификацији и садржи 15.437 полигона. Примењена методологија за процену резерве органског угљеника за дату дубину је базирана на сумирању резерве органског угљеника по слојевима земљишта која се добија на основу запреминске масе, вредности садржаја органског угљеника и дебљине слоја. Прорачун је урађен за сваки профил посебно, затим је урађена калкулација за сваку референтну групу земљишта на основу резултата средњих вредности садржаја органског угљеника до 30 cm и 100 cm дубине за главне референтне групе и њихових површина. На основу површина референтних група земљишта, површине Републике Србије и вредности садржаја за сваку референтну групу, добијене су укупне резерве органског угљеника до 30 cm дубине које износе 0,71 Pg. Резултати анализе резерве органског угљеника до 100 cm дубине показују вредност 1,16 Pg.<br />На основу Corine Land Cover (CLC) базе података за 2006. годину издвојене су површине главних категорија начина коришћења земљишта. На основу резултата средњих вредности садржаја органског угљеника до 30 и 100 cm дубине и површине коју заузима Corine Land Cover категорија начина коришћења земљишта израчуната је укупна вредност резерве органског угљеника за пољопривредна земљишта, шуме и полуприродна подручја и вештачке површине.<br />Резултати показују да су резерве органског угљеника у оквиру категорије пољопривредних површина 303,22 x 1012g (Tg) до 30 cm дубине и 600,25 x 1012g (Tg) до 100 cm дубине. Категорије шуме и полуприродна подручја имају резерве од основних климатских елемената температуре и падавина и надморске висине показује да постоји средње јака до јака статистичка зависност у оквиру испитивања реализованих до 30 и 100 cm дубине.</p><p>органског угљеника 345,26 x 1012g (Tg) угљеника до 30 cm и 457,55 x 1012g (Tg) до 100 cm дубине. Резултати показују вредности резерве органског угљеника у категорији вештачке површине која углавном обухватају локалитете у оквиру зелених урбаних подручја и рекреационих површина 19,21 x 1012g (Tg) до 30 cm и 41,50 x 1012g (Tg) до 100 cm дубине.<br />Анализа садржаја резерве органског угљеника према начину коришћења земљишта показује да су вредности садржаја органског угљеника веће у шумама и полуприродним подручјима у односу на пољопривредне површине и то за 40,71 % до 30 cm, односно за 11,43 % до 100 cm дубине. Прорачун губитка резерве органског угљеника у земљишту на подручјима где је извршена пренамена пољопривредних површина, шума и полуприродних подручја у урбано земљиште, без категорије зелена урбана подручја, у периоду 1990-2006. године показује укупну вредности од 0,92 Mt С, односно 1,49 Mt С за дубинe до 30 cm, односно до 100 cm.<br />Утврђивање статистичке зависности садржаја органског угљеника у земљиштуод основних климатских елемената температуре и падавина и надморске висине показује да постоји средње јака до јака статистичка зависност у оквиру испитивања реализованих до 30 и 100 cm дубине.</p><p>Прорачун садржаја резерве органског угљеника у земљишту у зависности од морфометријских карактеристика рељефа показујe да резерва садржаја органског угљеника у земљишту расте са порастом надморске висине. Највеће средње вредности садржаја измерене су на терену који обухвата планине са надморским висинама од 1.000-2.000 m и који обухвата 11,5 % територије Републике Србије</p> / <p>Ovo istraživanje ima za cilj da proceni rezerve organskog ugljenika u zemljištu i predstavi njegovu prostornu distribuciju u zemljištima Republike Srbije, kao i da utvrdi zavisnost sadržaja organskog ugljenika u zemljištu od tipa zemljišta, temperature, padavina, nadmorske visine, načina korišćenja zemljišta i morfogenetskih karakteristika reljefa. Rezerve organskog ugljenika u zemljištu procenjene su za sloj 0-30 cm i 0-100 cm dubine na osnovu rezultata iz baze podataka uz korišćenje pedološke karte i karte korišćenja zemljišta. Za potrebe utvrđivanja zavisnosti sadržaja organskog ugljenika i tipa zemljišta pedološka karta Srbije je prilagođena WRB klasifikaciji i sadrži 15.437 poligona. Primenjena metodologija za procenu rezerve organskog ugljenika za datu dubinu je bazirana na sumiranju rezerve organskog ugljenika po slojevima zemljišta koja se dobija na osnovu zapreminske mase, vrednosti sadržaja organskog ugljenika i debljine sloja. Proračun je urađen za svaki profil posebno, zatim je urađena kalkulacija za svaku referentnu grupu zemljišta na osnovu rezultata srednjih vrednosti sadržaja organskog ugljenika do 30 cm i 100 cm dubine za glavne referentne grupe i njihovih površina. Na osnovu površina referentnih grupa zemljišta, površine Republike Srbije i vrednosti sadržaja za svaku referentnu grupu, dobijene su ukupne rezerve organskog ugljenika do 30 cm dubine koje iznose 0,71 Pg. Rezultati analize rezerve organskog ugljenika do 100 cm dubine pokazuju vrednost 1,16 Pg.<br />Na osnovu Corine Land Cover (CLC) baze podataka za 2006. godinu izdvojene su površine glavnih kategorija načina korišćenja zemljišta. Na osnovu rezultata srednjih vrednosti sadržaja organskog ugljenika do 30 i 100 cm dubine i površine koju zauzima Corine Land Cover kategorija načina korišćenja zemljišta izračunata je ukupna vrednost rezerve organskog ugljenika za poljoprivredna zemljišta, šume i poluprirodna područja i veštačke površine.<br />Rezultati pokazuju da su rezerve organskog ugljenika u okviru kategorije poljoprivrednih površina 303,22 x 1012g (Tg) do 30 cm dubine i 600,25 x 1012g (Tg) do 100 cm dubine. Kategorije šume i poluprirodna područja imaju rezerve od osnovnih klimatskih elemenata temperature i padavina i nadmorske visine pokazuje da postoji srednje jaka do jaka statistička zavisnost u okviru ispitivanja realizovanih do 30 i 100 cm dubine.</p><p>organskog ugljenika 345,26 x 1012g (Tg) ugljenika do 30 cm i 457,55 x 1012g (Tg) do 100 cm dubine. Rezultati pokazuju vrednosti rezerve organskog ugljenika u kategoriji veštačke površine koja uglavnom obuhvataju lokalitete u okviru zelenih urbanih područja i rekreacionih površina 19,21 x 1012g (Tg) do 30 cm i 41,50 x 1012g (Tg) do 100 cm dubine.<br />Analiza sadržaja rezerve organskog ugljenika prema načinu korišćenja zemljišta pokazuje da su vrednosti sadržaja organskog ugljenika veće u šumama i poluprirodnim područjima u odnosu na poljoprivredne površine i to za 40,71 % do 30 cm, odnosno za 11,43 % do 100 cm dubine. Proračun gubitka rezerve organskog ugljenika u zemljištu na područjima gde je izvršena prenamena poljoprivrednih površina, šuma i poluprirodnih područja u urbano zemljište, bez kategorije zelena urbana područja, u periodu 1990-2006. godine pokazuje ukupnu vrednosti od 0,92 Mt S, odnosno 1,49 Mt S za dubine do 30 cm, odnosno do 100 cm.<br />Utvrđivanje statističke zavisnosti sadržaja organskog ugljenika u zemljištuod osnovnih klimatskih elemenata temperature i padavina i nadmorske visine pokazuje da postoji srednje jaka do jaka statistička zavisnost u okviru ispitivanja realizovanih do 30 i 100 cm dubine.</p><p>Proračun sadržaja rezerve organskog ugljenika u zemljištu u zavisnosti od morfometrijskih karakteristika reljefa pokazuje da rezerva sadržaja organskog ugljenika u zemljištu raste sa porastom nadmorske visine. Najveće srednje vrednosti sadržaja izmerene su na terenu koji obuhvata planine sa nadmorskim visinama od 1.000-2.000 m i koji obuhvata 11,5 % teritorije Republike Srbije</p> / <p>The aim of this study was to quantify current SOC stocks and present the spatial distribution of organic carbon (SOC) in the soils of Republic of Serbia. The relation of SOC content to soil type, temperature, precipitation, altitude, land use and topography was investigated. Organic carbon stocks were estimated for soil layers 0-30 cm and 0-100 cm based on the results from a database and using soil and land use maps.<br />To establish the relationship between organic carbon content and soil type, a soil map of Serbia was adapted to the WRB classification and divided into 15,437 polygons (map units). The methodology for SOC stocks estimation was based on bulk density, organic carbon content and thickness of the analyzed soil layers. We calculated the values for each reference soil group based on mean values of SOC at 0-30 and 0-100 cm in the main reference groups and their areas. Based on the size of the reference groups, total area of Republic of Serbia, and the SOC values for each reference group, we calculated the total SOC stocks. The obtained values for the soil layers 0-30 cm and 0-100 cm amounted to 0,71 Pg and 1,16 Pg respectively.<br />Using Corine Land Cover (CLC) database for 2006, we defined areas of the major categories of land use. Based on the obtained mean values of organic carbon content at 0-30 and 0-100 cm and the areas indicated by Corine Land Cover categories of land use, we calculated the organic carbon stocks in agricultural land, forest land, semi-natural areas, and artificial areas. The results showed that the organic carbon stocks in the category of agricultural land were 303.22 x 1012 g (Tg) and 600.25 x 1012 g (Tg) at 0-30 cm and 0-100 cm, respectively. In the category of forests and semi-natural areas, the organic carbon stocks were 345.26 x 1012 g (Tg) and 457.55 x 1012 g (Tg) at 0-30 cm and 0-100 cm, respectively. In the category of artificial areas, which mainly included sites within urban green areas and recreational areas, the organic carbon stocks were 19.21 x 1012 g (Tg) and 41.50 x 1012 g (Tg) at 0-30 cm and 0-100 cm, respectively. The map of organic carbon distribution depending on land use method indicated that organic carbon stocks were higher in forests and semi-natural areas than in agricultural land, up to 40.71% and 11.43% at 0-30 cm and 0-100 cm, respectively.<br />SOC loss amount to 0,92 Mt С at 0-30 cm layer and 1,49 Mt С at 0-100 cm layer in the period 1990-2006 as a results of conversion from agricultural land, forestland and semi-natural areas to artificial areas.<br />For soil layers 0-30 and 0-100 cm, a medium to strong statistical relationship between temperature, precipitation and altitude and amount of organic carbon in soil is indicated. The soil organic carbon density was significantly affected by altitude. SOC content increased with increasing altitude.<br />The highest mean values of organic carbon content were found in the mountainous areas within the elevation of 1000-2000 m, which covers 11,5 % of the territory of the Republic of Serbia.</p>