<p>Kako se efekat globalnog zagrevanja odigrava širom planete, tako se svetska populacija suočava sa verovatno jednim od najvažnijih socijalnih i naučnih fenomena-promenom parametara životne sredine usled zagađenja. Preduzimanje bilo kakve akcije zahteva precizna i tačna merenja parametara životne sredine u više desetina hiljada tačaka, postavljenih širom sveta. Pošto je finansijski skupo, a i praktično nemoguće napraviti tako veliki broj mernih stanica koje bi premrežile celu planetu, očigledno je da se moraju pronaći neka alternativna rešenja. Napravljen je merni sistem i realizovane su merne metode za udaljeno merenje parametara životne sredine. Ovaj sistem može biti realizovan kao stacionarna ili kao pokretna merna stanica. Radna hipoteza se zasniva na korišćenju statističke analize izmernih podataka, gde se dolazi do pretpostavke i dokaza o mogućnosti smanjenja broja senzora na mernoj stanici, jer se praćenjem jedne veličine (koncentracija ugljen-monoksida) može doći do pretpostavljene vrednosti druge veličine (koncentracija azot-dioksida) u slučaju da potiču iz istog izvora. A korišćenjem predikcije, pomoću regresionog modela &ndash; interpolacije i ekstrapolacije pokazala se mogućnost smanjenja broja mernih stanica. Naime, korišćenjem interpolacionih krivih moguće je na teritoriji jednog grada prikazati estimacije koncentracija gasova na osnovu podataka sa pokretne merne stanice. Takođe, na osnovu matematičkog ARMA modela pokazana je estimacija koncentracije gasova na osnovu prethodnih merenja.</p> / <p>As the effects of global warming are spreading globally, the world population encounters one of the most important social and scientific phenomena- changing the parameters of the environment due to pollution. Any conducted action requires precise and accurate measuring of the environmental parameters at several dozens of thousands points deployed around the world. Since financially, as well as practically, it is impossible to create such a large number of measuring stations which would network all over the planet, it is obvious that some alternative solutions must be found. A new measuring system is developed and measuring methods for remote measurement of environmental parameters are implemented. This system can be implemented as a stationary or mobile measuring station. The working hypothesis is based on the use of statistical analysis of measurement data. It leads to the possibility of reducing the number of sensors at measure station, as based on the monitoring of one value-gas concentration (the concentration of carbon monoxide) can be estimated values of other gas (the concentration of nitrogen - dioxide) in the case that they originate from the same source. Using prediction and regression models - interpolation and extrapolation have shown the possibility to reduce the number of measuring stations. Specifically, in the territory of one observedcity, by using interpolation curves, the estimation of concentrations of gases based on data from the measuring system can be shown. Also, based on a mathematical model (ARMA) estimation of concentrations of gases based on previous measurements is shown.</p>

<p>U disertaciji je opisan namenski projektovan bežični senzorski čvor namenjen za praćenje parametara životne sredine. Razvijeno rešenje se odlikuje malom cenom i dimenzijama, širokom primenom i minimalnim utocajem na životnu sredinu u poređenju sa primerima iz literature. Koristi se prikupljanje energije sunca iz okoline i superkondenzator za napajanje, što utiče na povećanje životnog veka i smanjivanje troškova održavanja. Izvršena testiranja su potvrdila funkcionalnost predloženog rešenja i mogućnost praćenja različitih parametara korišćenjem komercijalnih i namenski projektovanih senzora. Unapređeno, modularno, rešenje rešava uočena ograničenja i povećava broj parametara životne sredine koji se mogu pratiti.</p> / <p>The dissertation describes a specially designed WSN node for application in<br />environmental monitoring. The developed solution is characterized by low price and<br />dimensions, wide application and minimal environmental impact compared to<br />example in literature. Solar energy harvesting and supercapacitor are used as power<br />supply, which increase node lifetime and reduce maintenance costs. The performed<br />tests confirmed the functionality of the proposed solution and the ability to monitor<br />various environmental parameters using commercial and specially designed sensors.<br />The new enhanced solution, with modular design, solves the observed limitations and<br />increases the number of environment parameters that can be monitored.</p>

<p>U disertaciji su predstavljena istraživanja uticajnih parametara u procesu izrade alata za utiskivanje tehnikom aditivne proizvodnje, tačnije tehnikom deponovanja istopljenog materijala (FDM). Izrađena je kontrolna grupa alata za utiskivanje konvencionalnom tehnikom hemijskog nagrizanja i SLA tehnikom 3D štampe. Cilj istraživanja je definisanje optimalnih procesnih parametara izrade alata za<br />utiskivanje FDM tehnikom štampe. Ustanovljena je metodologija za karakterizaciju proizvodnih parametara koja se može primeniti na ostale tehnike aditivne proizvodnje. Analizom dobijenih rezultata i zaključaka istraživanja ustanovljena su ograničenja i mogućnosti zamene konvencionalnih alata za utiskivanje alatima izrađenim tehnikama 3D štampe.</p> / <p>The study of the influencing parameters in the production process of embossing dies using Fused Deposition Modelling (FDM) additive manufacturing technique, was investigated in this dissertation. Embossing dies, produced using conventional chemical etching and vat photopolymerization technique, were developed as a control group. This research aims to define the optimal process parameters of Fused Deposition Modelling (FDM) in embossing dies manufacturing. A new methodology for the characterisation of production parameters, which can be applied to other additive production techniques, has been established. By analysing the results and the conclusions of this research, the possibility of replacing<br />conventional embossing dies produced using 3D printing techniques has been established as well as its limitations.</p>

<p>Jedan od doprinosa ove disertacije je realizacija modela prenosivog<br />mernog sistema za karakterizaciju senzora uz mogućnost daljinskog<br />pristupa rezultatima merenja. U LTCC tehnologiji je fabrikovan<br />senzor za merenje pH vrednosti, na bazi TiO2 filma na alumina<br />substratu, koji je karakterisan razvijenim mernim sistemom. Izvršena<br />je i obrada podataka dobijenih prilikom karakterizacije senzora<br />formiranjem polinomske statičke karakteristike i modelovanjem<br />senzora ekvivalentnom električnom mrežom. Predložen je novi<br />neiterativni metod estimacije vrednosti parametara modela koji, u<br />poređenju sa metodom najmanjih kvadrata, omogućava jednostavniju<br />estimaciju uz kraće vreme izvršavanja.</p> / <p>One of the contributions of this research is a model of the portable electronic<br />measurement system for sensors characterization with remote access to the<br />measurement results. In LTCC technology a TiO2-based pH sensor is<br />fabricated on the alumina substrate and it was characterized with developed<br />measurement system. Experimentally obtained data was analyzed with<br />polynomial sensor characteristic as well as equivalent electric circuit (model).<br />A new method for parameter estimation of the used 2R-1C model is<br />presented and comparison with complex nonlinear least squares was<br />performed.</p>

<p>Predmet istraživanja je identifikaciji i adaptivna estimacija<br />parametara široke klase linearnih sistema. Predloženi algoritmi<br />za adaptivnu estimaciju parametara su primenjivi na sisteme koji se<br />opisuju funkcijama prenosa proizvoljnog oblika, što uključuje sisteme<br />sa kašnjenjem, distribuiranim parametrima, frakcione sisteme i<br />druge sisteme opisane iracionalnim funkcijama prenosa. Na<br />posletku, dat je algoritam za identifikaciju CNG sistema koji se ne<br />izvršava u realnom vremenu i pretpostavlja da struktura modela nije<br />poznata unapred.</p> / <p>The subject of this research is the system identification and adaptive<br />parameter estimation in wide class of linear processes. Proposed<br />approaches for adaptive parameter estimation can be applied to systems<br />described by transfer functions of arbitrary form, including systems with<br />delay, distributed-paratemeter systems, fractional order systems, and other<br />system described by irrational transfer functions. In the final part, an offline<br />algorithm for identification of CNG system which does not assume any a<br />priori known model structure is proposed.</p>