<p>&nbsp;Osnovni cilj ove disertacije je prikaže efekte integracionih procesa na poljoprivredu Srbije. Poljoprivreda Srbije je sektor privrede koji sa sobom nosi velike potencijale zasnovane na resursima, tradiciji u bavljenju ovom granom privrede, povoljnoj klimi i odličnoj geostrate&scaron;koj poziciji zemlje, te su sve projekcije daljih razvojnih potencijala od izuzetnog značaja za pro&scaron;irivanje fonda naučnog i stručnog znanja. Međunarodni integracioni procesi u koje je na&scaron;a zemlja uključena, ali i oni kojih je Republika Srbija već postala član, u velikoj meri oblikuju poljoprivredno-prehrambeni kompleks zemlje. Takođe, neki od njih (a pre svega integracija u Evropsku uniju) posebnu pažnju posvećuju pitanjima ruralnog razvoja. Tokom procesa pristupa, kao i samim kasnijim članstvom, zemlja dobija (ili gubi) mogućnosti primene određenih mera politike u svrhu podsticanja razvoja poljoprivrede i ruralnog razvoja. Na taj način počinje oblikovanje ovog sektora privrede putem instrumenata koji su zajednički za sve članove multilateralnih sistema kojih zemlja postaje član. U ovoj disertaciji su kori&scaron;ćena dva metoda za predviđanje razvoja poljoprivrednog razvoja Srbije. Prvi pristup je zasnovan na PEATSIM modelu. PEATSIM (Partial Equilibrium Agricultural Trading Simulation Model) predstavlja Model parcijalne uravnotežene poljoprivredne trgovinske simulacije koji, na osnovu zadatih makroekonomskih podataka iz prethodnog desetogodi&scaron;njeg perioda i uz pretpostavku konstantne poljoprivredne i ekonomske politike pruža simulaciju budućih trgovinskih kretanja za odabrane poljoprivredne proizvode i regione porekla ovih proizvoda. Pored PEATSIM modela, primenjen je i tzv. ARIMA model (Autoregressive Integrated Moving Average). U analizi vremenskih serija od naročitog je interesovanja, sa aspekta ovog rada, posebna klasa stohastičkih procesa. Do nje se dolazi nametanjem izvesnih ograničenja na proces. Tako se defini&scaron;u stacionarne stohastičke procese na osnovu kojih se razvija klasa parametarskih stacionarnih modela vremenskih serija. Kao takav, ARIMA model je &scaron;iroko primenjivan za predviđanje budućih tokova poljoprivredne trgovine, kako na agregatnom nivou, tako i na nivou pojedinačnih proizvoda. Drugi pristup je zasnovan na komparativnoj analizi iskustava zemalja u okruženju (Poljska, Mađarska, Slovenija, Bugarska i Rumunija) koja su pro&scaron;la slične integracione procese koji predstoje Srbiji. Ova iskustva i efekti integracija na poljoprivredu su kori&scaron;ćena za dragoceni materijal za dono&scaron;enje zaključka i mera za redefinisanje agrarne politike Srbije. Posebno su značajni pregledi ograničenja domaće agrarne politike, osnovni pravci delovanja, neophodne institucionalne promene i očekivani efekti punog integrisanja Srbije u međunarodne institucije i organizacije.</p> / <p>&nbsp;Main goal of this dissertation is to present integration processes effects on agriculture of Serbia. Serbian agriculture is sector of economy with great potential built on resources, tradition in this sector, favourable climate and excellent geostrategic position of the country so every projection of further development of potentials is of vital importance for expanding scientific and experts knowledge in the area. International integration processes in which our country participates, together with organizations that Serbia is already member of, shape agri food complex of the country to a large extent. Also, some of these processes (in first place integration in European Union) are devoting special attention on issues related to rural development. During accession process and later membership, country gets (or looses) possibilities of implementation certain policy measures for supporting agriculture and rural development. By this starts shaping of this sector of economy using common instruments for all members of multilalateral systems country is becoming a member. Two methods for forecasting agricultural development of Serbia are used in this dissertation. First one is based on PEATSIM model. PEATSIM (Partial Equilibrium Agricultural Trading Simulation Model) presents model of partial balanced agricultural trade simulation which, based on set macroeconomic data from past ten years period and under assumption of constant future agricultural and economic policy, provides simulation of future trade flows for selected agricultural products and originating regions. Apart from PETSIM model it is also applied so called ARIMA model (Autoregressive Integrated Moving Average). In time series analyses it is of paramount importance, from this dissertation aspect, special class of stochastic processes which is reached by imputing certain limitations to the process. This way, stationary stochastic processes are defined which serve as a basis for development of classes of parameter stationary time series models. As such, ARIMA model has been widely used for forecasting future agricultural trade flows, on aggregate and individual products level. Second approach is based on comparative analyses of neighbouring countries experiences (Poland, Hungary, Slovenia, Bulgaria and Romania) which went through similar integrations processes which are ahead of Serbia. These experiences and agricultural integration effects are used as valuable material for defining conclusions and measures for redefinition of Serbian agricultural policy. Particularly important are limitatations of domestic agrarian policy, basic directions of interventions, necessary institutional changes and expected effects of complete Serbian integration in international institutions and organizations.</p>

<p>U ovoj disertaciji je definisan i predstavljen pristup monitoringu poljoprivredne su&scaron;e (SPEI-based approach to agricultural drought monitoring - ADM-SPEI) u Vojvodini koji objedinjuje vi&scaron;e poznatih i priznatih metoda i kritičko mi&scaron;ljenje eksperata zasnovano na njihovom znanju i iskustvu i pri tome uzima u obzir lokalne specifičnosti agroklimatskih uslova. Iako je kreiran za područje Vojvodine, predloženi pristup monitoringu poljoprivredne su&scaron;e baziran na SPEI indeksu opisan je generalno kroz tri faze i pripadajuće korake koji su detaljno opisani i obja&scaron;njeni &scaron;to omogućava da se ADM- SPEI pristup modifikuje i primeni u bilo kojim drugim agroklimatskim uslovima. Predstavljeni pristup baziran je na modifikovanom i &scaron;iroko prihvaćenom i kori&scaron;ćenom Standardizovanom Indeksu Padavina i Evapotranspiracije (SPEI). Ovom modifikacijom SPEI je povezan sa&nbsp; specifičnom kulturom &scaron;to omogućava da se su&scaron;a, odnosno uslovi vlažnosti analiziraju individualno za specifičnu ratarsku ili povrtarsku kulturu u agroklimatskim uslovima Vojvodine. Kreiranju pristupa monitoringu poljoprivredne su&scaron;e prethodilo je istraživanje koje se tiče uticaja referentne evapotranspiracije (ET0) na rezultate SPEI indeksa kako bi se potvrdila polazna pretpostavka da različiti metodi za izračunavanje ET0 u okviru SPEI indeksa daju u nekim slučajevima značajno različite vrednosti indeksa na području Vojvodine. Iz navedenih razloga je važno koristiti metod koji najvi&scaron;e odgovara specifičnom području od interesa. Modifikacija SPEI indeksa, odnosno zamena ET0 sa ETc (potencijalnom evapotranspiracijom kulture) izvr&scaron;ena je uključivanjem ekspertskog mi&scaron;ljenja odnosno intervjuisanjem vi&scaron;e stručnjaka različitih ekspertiza iz domena kori&scaron;ćenja i upravljanja vodama u poljoprivredi &scaron;to je omogućilo da se dođe do grupne odluke koja u najvećoj meri reprezentuje lokalne agroklimatske prilike. U tu svrhu upotrebljen je Analitički Hijerarhijski Proces (AHP metod) kao podr&scaron;ka odlučivanju kako bi se dobile individualne odluke stručnjaka i da bi se u narednom koraku dobila jedna grupna odluka o najpogodnijem metodu za izračunavanje ET0, odnosno ETc. U narednoj fazi predloženog pristupa, prateći dalju proceduru originalnog SPEI indeksa izračunati su klimatski vodni bilansi kultura. Analizom su obuhvaćeni podaci sa devet meteorolo&scaron;kih stanica na području Vojvodine, kao i jedanaest ratarskih i povrtarskih kultura. Zatim je statističkim metodama odabrana odgovarajuća teorijska distribucija za koju je potvrđeno najbolje slaganje sa empirijskim vrednostima klimatskog vodnog bilansa kultura i u narednom koraku dobijen modifikovani SPEI povezan sa specifičnom kulturom (agricultural drought SPEI - AD-SPEIcrop). Pristup omogućava i direktnu transformaciju indeksa u vrednosti klimatskog vodnog bilansa kulture, odražavajući potrebe useva za vodom. Sagledavanjem su&scaron;e i sa tog aspekta omogućava analizu mogućnosti sistema za navodnjavanje u borbi protiv su&scaron;e. U sledećoj fazi izvr&scaron;ena je validacija predloženog pristupa sa vi&scaron;e različitih aspekata koji podrazumevaju: ispitivanje povezanosti indeksa sa prinosima kultura, kako na lokalnom nivou op&scaron;tina tako i na nivou cele teritorije Vojvodine; poređenje stepena slaganja sa prinosima kultura u odnosu na originalni indeks SPEI; komparaciju sa op&scaron;te priznatim i prihvaćenim indeksima su&scaron;e (SPI, SPEI i SC-PDSI); i povratnu informaciju od strane eksperata. Bazirajući se na dobijenim rezultatima u fazi validacije može se zaključiti da predloženi pristup monitoringu poljoprivredne su&scaron;e na području Vojvodine baziran na SPEI indeksu može biti uspe&scaron;no primenjen i sa dobrim performansama, odnosno da indeks AD-SPEIcrop, dobijen kao rezultat ovog pristupa, predstavlja adekvatan pokazatelj poljoprivredne su&scaron;e na području Vojvodine.</p> / <p>In the doctoral dissertation, the SPEI-based approach to agricultural drought monitoring (ADM-SPEI) in Vojvodina has been defined and presented. While integrating several well-known and recognized methods and experts&rsquo; critical opinion based on their knowledge and experience, ADM-SPEI takes into account local specificities of agro-climatic conditions. Although it was created for the Vojvodina region, the proposed approach to agricultural drought monitoring based on the SPEI index has been described in three phases alongside the corresponding steps, for which a detailed description and explanation have also been provided. This allows for the ADM-SPEI approach to be modified and applied in any other agro-climatic conditions. The presented approach is based on the modified and widely accepted and used Standardized Precipitation and Evapotranspiration Index (SPEI). The modification enables relating the SPEI to a specific crop, thereby ensuring the possibility for the analysis of drought or moisture conditions separately for specific field or vegetable crops in the agro-climatic conditions of Vojvodina. The creation of the approach to agricultural drought monitoring was preceded by the research of the impact of reference evapotranspiration (ET0) on the results of the SPEI index. The aim of the research was to confirm the initial assumption that different methods for calculating ET0 within the SPEI index give in some cases significantly different index values in the Vojvodina region. For these reasons, it is important to use the most appropriate method for the specific area of interest. Carrying out the modification of the SPEI index, i.e., the replacement of the ET0 with the ETc (potential crop evapotranspiration) included the involvement of experts&rsquo; opinions by interviewing experts of various expertise in the domain of water use and water management in agriculture. This led to making a group decision representing the local agro-climatic conditions. For this purpose, the Analytical Hierarchy Process (AHP method) was used as a decision-making support in order to get experts&rsquo; individual decisions and, in the next step, to obtain a group decision on the most suitable method for calculating ET0 and ETc. In the next phase of the proposed approach, following the procedure of the original SPEI index, the cropspecific climate water balances were calculated. The analysis includes data from nine meteorological stations in the Vojvodina region, as well as eleven field and vegetable crops. Then, statistical methods were used to select the appropriate theoretical distribution which proved to best fit to the empirical values of the crop-specific climatic water balance. In the next step, the modified SPEI related to specific crops (agricultural drought SPEI - ADSPEIcrop) was obtained. The approach also enables the direct transformation of the index into the values of the climate water balance of crops reflecting the crop water needs. Examining drought from this perspective as well makes it possible to analyze the capabilities of irrigation systems to cope with drought. In the next phase, the validation of the proposed approach was carried out from several different perspectives including examining the correlation of the index with the crop yields, both at the local county level and at the level of the entire territory of Vojvodina; the comparison between the degree of the agreement of the AD-SPEIcrop and the original SPEI index with the crop yields, respectively; the comparison with the generally acknowledged and accepted drought indices (SPI, SPEI and SC-PDSI); and experts&rsquo; feedback. According to the obtained results in the validation phase, it can be concluded that the proposed approach to agricultural drought monitoring in the Vojvodina region based on the SPEI index can be applied successfully and with good performance, and that the ADSPEIcrop index obtained as a result of this approach is an adequate indicator of agricultural drought in the Vojvodina region.</p>

<p>Agrarna politika vlasti u periodu od 1945-1950. godine je<br />shodno ideolo&scaron;kim određenjima, bila usmerena na promenu<br />dru&scaron;tvenih odnosa na selu. Međutim, osim ideolo&scaron;kih<br />razloga ne treba zanemariti činjenicu da je usitnjen zemlji&scaron;ni<br />posed već ispoljio mnoge slabosti i da su u uslovima<br />uvećane potražnje za poljoprivrednim proizvodima ti problemi<br />dodatno ubedili vlast u neophodnost koncentracije<br />zemlje i formiranja krupnih, pre svega, zadružnih gazdinstava.<br />U cilju realizacije tog cilja, primenjene su rigidne<br />ekonomske i političke mere, naročito na prostoru Vojvodine<br />među kojima je bilo i brutalnih metoda izrazito oprečnih<br />tradicionalnim vrednostima i etičkom kodeksu očuvanom u<br />seoskim sredinama. Ovakva agrarna politika izazvala je<br />veliko nezadovoljstvo selja&scaron;tva i veliki pad poljoprivredne<br />proizvodnje. Razni vidovi opstrukcije velikog dela stanovni&scaron;tva<br />prema državi i strah od gladi u jeku sukoba sa SSSRom,<br />ubedili su partijsko rukovodstvo zemlje u neophodnost<br />promene dotada&scaron;njeg odnosa prema poljoprivredi i selja&scaron;tvu.<br />Mada se nije lako odustajalo od politike kolektivizacije, gore<br />navedeni razlozi doveli su do njenog napu&scaron;tanja već<br />1950. godine, a zadružni sistem od 1953. godine transformisan<br />je u ekonomski racionalnije organizacije. Ove promene,<br />nisu značile i kraj primene revolucionarnih mera na<br />selu. One su posebno nagla&scaron;ene 1953. godine ograničenjem<br />privatnog poseda na 10 hektara po domaćinstvu.<br />Ipak, agrarna politika KPJ od tada se razvija na principima<br />većeg uvažavanja selja&scaron;tva i uspostavljanja ekonomske<br />saradnje sa privatnim posedom. Novu politiku karakteri&scaron;e<br />dobrovoljnost kooperacije i značajnije ulaganje u prerađivačku<br />industriju i poljoprivredu proizvodnju.</p> / <p>Agrarian policy of the Government in the period from 1945<br />to 1950, according to ideological determinations, was<br />pointed to the changes of social relations in a village. However,<br />beside ideological reasons, it should not be neglected<br />the fact that fragmented land property had already shown<br />many weaknesses and that in the circumstances of higher<br />requests for agricultural products, those issues persuaded<br />the Government in the necessity of gathering land and<br />forming large collective economies. In order to realize that<br />goal, rigid economic and political measures were taken,<br />especially in the territory of Vojvodina, some of them very<br />brutal, totally opposite to traditional values and ethical codex<br />preserved in rural areas. This agrarian policy caused<br />great discontent among peasantry and huge decline of agricultural<br />production. Different ways of obstruction by people<br />towards the state and the fear of hunger in the middle<br />of the conflict with Soviet Union (USSR), persuaded the<br />Party leader-ship of the State in the necessity of changing<br />the relation towards agriculture and peasantry.<br />Even though it was not easy to give up the policy of collectivization,<br />reasons mentioned above brought to it&#39;s abandonment<br />in 1950, and collective economy sys-tem was<br />transformed in 1953 into economically more rational organizations.<br />Those changes did not led to the end of use<br />revolutionary measures in a village. They were even emphasized<br />in 1953 by limiting the private properties to 10<br />hectares per house-holds. However, agrarian policy since<br />that period was developing on the principles of higher respect<br />of the peasantry and establishing cooperation with<br />private property. New policy was characterized by willingly<br />cooperation and significant investment in manufacturing<br />industry and agrarian production.</p>

<p>U radu se analiziraju agroekonomski faktori odrţivog razvoja na primeru regiona Fru&scaron;ke gore. Potreba za istraţivanjem ovih faktora polazi od ĉinjenice da je poljoprivreda najzastupljenija delatnost u ovom regionu, taĉnije u njegovoj za&scaron;titnoj zoni. Identifikovanje i kvantifikovanje agroekonomskih faktora putem relevantnih indikatora odrţive poljoprivrede pro&scaron;ireno je i na aspekt ruralnog razvoja. U radu je dat pregled vladajuće literature, kao i veći broj metodologija odrţivog razvoja, odrţive poljoprivrede i ruralnog razvoja. Prikazani su razliĉiti pristupi u regionalne ekonomije i oceni regionalne konkurentnosti ruralnih podruĉja u cilju sveobuhvatne analize posmatrane problematike. Date su karakteristike istraţivanog prostora na primeru Fru&scaron;ke gore (potencijala za odrţivi razvoj, profili op&scaron;tina/gradova koji ulaze u obuhvat ovog regiona, kao i prikaz odrţivih opredeljenja za sve delatnosti). Na osnovu dostupnih podataka analiziran je uticaj pojedinih agroekonomskih faktora odrţivog razvoja regiona Fru&scaron;ke gore, i data je procena njihovog daljeg delovanja u budućem periodu, uz uvaţavanje ostalih ekonomskih pokazatelja Republike Srbije i AP Vojvodine. U dokazivanju ili opovrgavanju hipoteza, osim identifikacije agroekonomskih faktora odrţivog razvoja, kori&scaron;ćeno je anketno istraţivanje svih zainteresovanih subjekata u regionu Fru&scaron;ke gore. Isto tako, izloţene su ideje i predlozi za buduća istraţivanja i predloţen je model koji bi na najoptimalniji naĉin valorizovao sve potencijale Fru&scaron;ke gore, a prvenstveno onih koji su u funkciji unapreĊenja poljoprivrede, ruralnog i odrţivog razvoja.</p> / <p>This paper analyses agrieconomics factors of sustainable development in the case of region of Fru&scaron;ka gora. The need for research on these factors comes from the fact that agriculture is the most common activity in the region, specifically in its protective zone. An identifying and quantifying agrieconomics factor through relevant indicators of sustainable agriculture has been extended to an aspect of rural development. The paper gives an overview of the actual literature, and a number of methodologies for sustainable development, sustainable agriculture and rural development. Different theoretical approaches of the regional economy and the assessment of regional competitiveness of rural areas are presented, in order a comprehensive analysis of the observed issues. The characteristics of the area in the case of Fru&scaron;ka gora are presented (potential for sustainable development, profiles of municipalities/cities which are located in the scope of this region, as well as the sustainable orientation for all business activity). Based on available data, was analysed the influence of the certain agrieconomics factors of sustainable development of the region of Fru&scaron;ka gora, and assessment of their impact in the following period, together with other economic indicators of the Republic of Serbia and AP Vojvodina. In proving or disproving the hypothesis, except the identification agrieconomics factors of sustainable development, the research by a survey questionnaire of all stakeholders in the region of Fru&scaron;ka gora was used. Also, the ideas and suggestions for future research are expressed and a model that would optimally valorised all potentials of Fru&scaron;ka gora is proposed, primarily those that are aimed at improving the agricultural, rural and sustainable development.</p>

<p>Dono&scaron;enje odluka u poljoprivredi i vodoprivredi podrazumeva uvažavanje ekonomskih, dru&scaron;tvenih i&nbsp;kriterijuma za&scaron;tite životne sredine. Proces je složen jer se odluke zbog nemogućnosti kvantifikacije&nbsp;često donose na osnovu kvalitativnih podataka, ili jo&scaron; če&scaron;će, u kombinaciji sa postojećim kvantitativnim&nbsp;podacima. Analitički hijerarhijski proces (AHP) je teorijsko-metodolo&scaron;ki koncept vi&scaron;ekriterijumske<br />analize i optimizacije za podr&scaron;ku složenih procesa individualnog i grupnog odlučivanja, koji se pokazao&nbsp;kao jedan od najpogodnijih da podrži takve procese i zato je u svetu &scaron;iroko rasprostranjen. Kod&nbsp;odlučivanja u poljoprivredi i vodoprivredi, zbog složenosti procesa, podrazumeva se interdisciplinarni&nbsp;pristup sa uče&scaron;ćem vi&scaron;e interesnih strana (donosilaca odluka). Kod grupnih primena AHP, odluka se<br />najče&scaron;će dobija objedinjavanjem individualnih ocena ili objedinjavanjem individualnih prioriteta. U&nbsp;novije vreme AHP se sve vi&scaron;e kombinuje sa modelima za postizanje konsenzusa.<br />U disertaciji je predložen mogući novi način objedinjavanja individualnih odluka u grupnu zasnovan na&nbsp;minimizaciji odstupanja grupne od individualnih odluka. Ideja je da se na osnovu individualnih&nbsp;vrednovanja elemenata odlučivanja po metodologiji AHP generi&scaron;e grupni vektor pomoću algoritma&nbsp;simuliranog kaljenja (SA - simulated annealing) iz klase inteligentnih stohastičkih optimizacionih&nbsp;algoritama, posebno pogodnog kada re&scaron;enje treba tražiti u beskonačnim diskretnim prostorima. Po&scaron;to se<br />u AHP mogu koristiti različiti metodi za određivanje vektora prioriteta, koji se uobičajeno nazivaju&nbsp;&quot;prioritizacioni metodi&quot;, da bi se postupak objedinjavanja učinio nezavisnim od metoda prioritizacije, u&nbsp;disertaciji je definisan univerzalni pokazatelj grupne konzistentnosti nazvan grupno euklidsko rastojanje&nbsp;(GED - group Euclidean distance). Inteligentnim približavanjem grupnog vektora prioriteta&nbsp;individualnim odlukama, odnosno minimizacijom GED, identifikuje se grupni vektor koji dovoljno<br />dobro predstavlja individualne odluke. Predloženi postupak nazvan je metod SAAP (SA aggregation&nbsp;procedure). Za testiranje ispravnosti metoda SAAP kori&scaron;ćena su tri primera i rezultati predloženog&nbsp;metoda su poređeni sa rezultatima najče&scaron;će kori&scaron;ćenih kombinacija metoda grupnog objedinjavanja,<br />konsenzus modela i metoda prioritizacije koje su nazvane &scaron;eme objedinjavanja. Dobijeni rezultati su&nbsp;pokazali da je SAAP konkurentan sa ostalim &scaron;emama objedinjavanja.<br />U disertaciji je predložena i transparentna metodologija za grupno vi&scaron;ekriterijumsko ocenjivanje&nbsp;pogodnosti lokaliteta za navodnjavanje na datoj teritoriji. U FAO dokumentima je sugerisano da treba&nbsp;vr&scaron;iti ocenu pogodnosti lokaliteta za navodnjavanje a ne isključivo zemlji&scaron;ta i da treba uzeti u obzir sve<br />faktore (kriterijume) koji utiču na uspe&scaron;nost uvođenja navodnjavanja. Vi&scaron;ekriterijumsko određivanje&nbsp;pogodnosti lokaliteta za navodnjavanje je zasnovano na kombinaciji AHP i geografskog informacionog&nbsp;sistema (GIS) u grupnom kontekstu. Metodologija se sastoji iz četiri faze. U prvoj fazi se identifikuju&nbsp;podkriterijumi za određivanje pogodnosti lokaliteta za navodnjavanje od interesa za dato područje.<br />Podkriterijumi se zatim grupi&scaron;u u kriterijume (kao &scaron;to su osobine zemlji&scaron;ta, klima, socio-ekonomski&nbsp;kriterijum, tehničko-pravni kriterijum i za&scaron;tita životne sredine) i na taj način se formira hijerarhija&nbsp;problema odlučivanja. Identifikovani donosioci odluka vrednuju elemente hijerarhije, takođe po metodu&nbsp;AHP, a zatim se vrednovanja koriste za izračunavanje individualnih težina podkriterijuma.<br />Sastavni deo druge faze metodologije je predloženi vi&scaron;ekriterijumski metod za određivanje težina&nbsp;donosilaca odluka. Koristeći individualne težine podkriterijuma izračunate u prvoj i težine donosilaca&nbsp;odluka izračunate u ovoj fazi, &quot;otežanim&quot; aritmetičkim osrednjavanjem određuju se grupne (konačne&nbsp;težine) podkriterijuma (GIS slojeva). Da bi rastersko preklapanje slojeva bilo moguće, u trećoj fazi se<br />standardizuju GIS slojevi. Množenjem vrednosti piksela u svakom sloju sa pripadajućim grupnim&nbsp;težinama slojeva i njihovim sabiranjem dobija se konačna mapa pogodnosti lokaliteta za navodnjavanje i&nbsp;ona predstavlja osnovu za definisanje prostornih prioriteta izgradnje novih sistema za navodnjavanje na&nbsp;datom području. U četvrtoj fazi (analiza osetljivosti) se prvo isključuju slojevi koji predstavljaju<br />antropogene podkriterijume, a zatim i slojevi zasnovani na prirodnim &nbsp;karakteristikama. Na ovaj način se&nbsp;dobijaju dve nove mape pogodnosti lokaliteta za navodnjavanje koje pružaju dodatne informacije za&nbsp;definisanje prostornih prioriteta izgradnje novih sistema za navodnjavanje.</p> / <p>Agricultural and water management decision problems are usually complex because many criteria (such<br />as economical, social and environmental) need to be considered. For this kind of problems, decision<br />making process is often based only on qualitative data or sometimes on combination of quantitative and<br />qualitative data. The Analytic Hierarchy Process (AHP) is a multi criteria decision-making method that<br />has been used in many applications related with decision-making based on qualitative data, and is<br />applicable to both individual and group decision making situations. Because of the increasing<br />complexity of decision making problems in agriculture and water management and the necessity to<br />include all interested participants in problem solving, nowadays many AHP decision making processes<br />take place in group settings. There are various aggregation procedures for obtaining a group priority<br />vector within AHP-supported decision making, the most common of which are the aggregation of<br />individual judgments (AIJ), aggregation of individual priorities (AIP) and aggregations based on<br />consensus models.<br />A heuristic stochastic approach to group decision making is proposed in this dissertation as an<br />aggregation procedure which searches for the best group priority vector for a given node in an AHP&ndash;<br />generated hierarchy. The group Euclidean distance (GED) is used as a group consistency measure for<br />deriving the group priority vector for a given node in the AHP hierarchy where all participating<br />individuals already set their judgments. The simulated annealing (SA) algorithm tries to minimize the<br />GED, of the process of which can be considered an objective search for maximum consensus between<br />individuals within the group. The group priority vector obtained in this way is invariant to any<br />prioritization method; that is, there is no need to have individual priority vectors as is required by some<br />other aggregation procedures. This approach is named simulated annealing aggregation procedure<br />(SAAP). In order to check validity of this approach, three examples are used to compare it&#39;s results with<br />results obtained by various combinations of aggregations (AIJ and AIP), consensus models and<br />prioritization methods. In this dissertation, SAAP and other known combinations of aggregation<br />procedures and prioritization methods are labeled as aggregation schemes. Results shows that the SAAP<br />performs better or at least equally to several other well known combinations of prioritization and<br />aggregation in AHP group decision making frameworks.<br />The second objective of this dissertation was to establish a transferable and transparent procedure for<br />multi criteria group evaluations of land suitability for irrigation. The multi criteria approach is<br />recommended because according to FAO documents all aspects of the problem (environment, social<br />aspect, economy) need to be considered in the evaluation, not just soil. To make a decision on where to<br />build new, sustainable irrigation systems, here we propose multi criteria group decision making<br />approach which combines AHP and Geographic Information System (GIS). This approach is presented<br />as four-phase decision making framework. In the first phase, subcriteria relevant in validating land<br />suitability were grouped into five major criteria: soil, climate, economy, infrastructure and environment.<br />Considered as spatially determined decision making elements, criteria and subcriteria were evaluated<br />within the AHP framework by identified experts in the subject area.<br />In the second phase new multi criteria method is developed for deriving decision makers&#39; weights. Using<br />this weights and individual priority weights of subcriteria from first phase final group weights of<br />subcriteria (GIS layers) are computed. In third phase each subcriterion (GIS layer) is standardized. Then,<br />the cell values in each of the subcriterion layers are multiplied by the corresponding final weights of the<br />subcriteria and aggregated into the final land suitability maps for irrigation in GIS environment. Finally,<br />in the fourth phase, a sensitivity analysis is applied to check the influence of different criteria on the<br />result. By changing the weights of criteria, two more maps were generated showing land suitability for<br />irrigation regarding natural conditions and economy-water infrastructure.</p>

<p>Osnovni zadatak ove doktorske disertacije jeste da sagleda dru&scaron;tveno&ndash;ekonomski, prosvetni, kulturni i demografski razvoj Užičkog okruga od 1947. god 1963. godine. U disertaciji je prikazan razvoj najznačajnijih privrednih organiazcija Užičkog orkuga (kasnije Sreza Titovo Užice) koje su podstakle promene u svim sverama dru&scaron;tvenog života ovog kraja. Industrijalizacije je inicirala preseljenje stanovnižtva sa sela u industrijske centre. Da bi se obezbedio život novih stanovnika gradova gradili su se infrastrukturni objekti, stanovi, &scaron;kole, vrtide, domovi zdravlja, bolnice, ustanove za sovijalno staranje i kulturne ustavnove. I pored svih dru&scaron;tveno &ndash; političkih protivurečnosti koje su obeležile ovo doba, može se konstatovati da je užički kraj ostvario vidan ekonomski i kulturni razvoj.</p> / <p>The main task of this doctoral dissertation is to<br />examine the socio-economic, educational, cultural<br />and demographic development of the District of<br />Uzice from 1947 to 1963. The dissertation presents<br />the development of the most important business<br />organizations of District of Uzice ( later the County<br />of Titovo Uzice) that have encouraged changes in all<br />spheres of social life in this region. Industrialization<br />has initiated migration of population from rural to<br />industrial centers. In order to maintain a certain<br />quality of life for the new city inhabitants the new<br />infrastructure objects, housing, schools,<br />kindergartens, healthcare centres and hospitals,<br />social welfare and cultural institutions were built.<br />Despite all the socio - political controversies that<br />have marked this period, it can be concluded that<br />the region of Uzice made a significant economic and<br />cultural development in that period.</p>

<p>Саобраћајно-географски и стратешки положај Книнске Крајине, условљавају сталну присутност овог подручја у балканским и европским збивањима, мада значај природних потенцијала није томе адекватан. Овим простором су пролазиле многе војске и владале бројне империје. Кроз бурне догађаје неки природни елементи су деградирани (вегетација, земљиште, укупан пејсаж), а дешавале су се и потпуне смене становништва, те рушења и паљења, што се веома негативно одражавало на привредну активност. Виталност становништва дуго је успешно надокнађивала стална исељавања. Међутим, стално погоршавање укупних природно-друштвених елемената, као и савремени привредни токови, поспешили су процес исељавања, па је крајем двадесетог века број становника у многим насељима пао на ниво из средине деветнаестог века. Сточарство је вековима било доминантна активност, али су деградација природне средине, слаба улагања и стално исељавање утицали на знатно опадање значаја ове гране. Ипак за равномеран развој, осим индустријализације, мора бити добро организована и пољопривредна производња. Пољопривредна делатност, на овом простору, мора тражити своју будућност и у производњи здраве хране, како у ратарству тако и у сточарству. Концентрација индустрије у Книну није добра за равномеран развој, а пошто изградња малих погона у неколико мањих наеља показује позитивне ефекте, мора се наставити у том правцу. Територијалне и политичке промене на простору бивше СФРЈ, утичу на појачање централних функција Книна, те он постаје значајан међурегионални и републички центар. Побољшању укупног развоја треба да допринесе и туристичка привреда, али и правилно валоризовање саобраћајног положаја и неких природних богатстава. Да би што боље оживела сеоска насеља, мора се побољшати функционално-комунална опремљеност локалних центара.</p> / <p>Saobraćajno-geografski i strateški položaj Kninske Krajine, uslovljavaju stalnu prisutnost ovog područja u balkanskim i evropskim zbivanjima, mada značaj prirodnih potencijala nije tome adekvatan. Ovim prostorom su prolazile mnoge vojske i vladale brojne imperije. Kroz burne događaje neki prirodni elementi su degradirani (vegetacija, zemljište, ukupan pejsaž), a dešavale su se i potpune smene stanovništva, te rušenja i paljenja, što se veoma negativno odražavalo na privrednu aktivnost. Vitalnost stanovništva dugo je uspešno nadoknađivala stalna iseljavanja. Međutim, stalno pogoršavanje ukupnih prirodno-društvenih elemenata, kao i savremeni privredni tokovi, pospešili su proces iseljavanja, pa je krajem dvadesetog veka broj stanovnika u mnogim naseljima pao na nivo iz sredine devetnaestog veka. Stočarstvo je vekovima bilo dominantna aktivnost, ali su degradacija prirodne sredine, slaba ulaganja i stalno iseljavanje uticali na znatno opadanje značaja ove grane. Ipak za ravnomeran razvoj, osim industrijalizacije, mora biti dobro organizovana i poljoprivredna proizvodnja. Poljoprivredna delatnost, na ovom prostoru, mora tražiti svoju budućnost i u proizvodnji zdrave hrane, kako u ratarstvu tako i u stočarstvu. Koncentracija industrije u Kninu nije dobra za ravnomeran razvoj, a pošto izgradnja malih pogona u nekoliko manjih naelja pokazuje pozitivne efekte, mora se nastaviti u tom pravcu. Teritorijalne i političke promene na prostoru bivše SFRJ, utiču na pojačanje centralnih funkcija Knina, te on postaje značajan međuregionalni i republički centar. Poboljšanju ukupnog razvoja treba da doprinese i turistička privreda, ali i pravilno valorizovanje saobraćajnog položaja i nekih prirodnih bogatstava. Da bi što bolje oživela seoska naselja, mora se poboljšati funkcionalno-komunalna opremljenost lokalnih centara.</p> / <p>The regional trafffic, geographic and strategic position of Knin Krajina was the main cause for its constant presence in Balcan and European events, though the inportantce its natural resources had not been adequate. Many armies passed through this region and a number of empires ruled it. Thruogh the turmoils of these events some natural elements were degraded (vegetation, soil, the whole scenery), total changes in its population emerged, destructions and arsons which had an-extremely negative effect on public economy. Vitality of the population had for a long time been successful in substituting for the constant migrations. However, constant deteriorating of natural and social elements, as well as modem natural movements, had influenced the speed of depopulation process, so that at the end of the XX centry a number of people in many settlements had decreased to the level equal to the middle XIX century period. Forming used to be dominant for centuries but the degradation of the nature and its qualities, poor investments and constant depopulation had affested it and made it inferior. Still, in order to have a balanced growth, apart from industralisation and agricultural production also needed to be very well organised. Agriculture, in this area, had to search for its future prospects in production of healthy food, both in cattle-breeding and in farming. The concentrated industry in Knin is not sufficiently good for a balanced growth and since building of new little factories in a few of small communities has showed positive effects, this direction should be followed. Changes in territory and in politics in the area of exYugoslavia, affects the increasing growth of central functions in Knin and therefore it has become an important internacional and republic center. Tourism should also contribute to the total development, and a proper evaluation of its traffic position and some natural resources as well. To make village communities more active some functional and communal facilities in local centres have to be improved.</p>