<p>Predmet ovog istraživanja je ponašanje donosilaca odluka u uslovima<br />neizvesnosti. Na osnovu sprovedene simulacije među subjektima i<br />dobijenih rezultata, cilj ove disertacije je da se utvrde dominantni<br />faktori prilikom poslovnog odlučivanja u uslovma kada donosiolac<br />poslovnih odluka ne raspolaže informacijama potrebnim za ispravno<br />donošenje odluka u trenucima kada njegova investicija ostvaruje<br />gubitak. Prilikom utvrđivanja sklonosti donosioca odluke u obzir je<br />uzet i pol donosioca odluke i poslovni status, kao i prethodno<br />iskazane sklonosti ka riziku.</p> / <p>The subject of this research is behavior of decision &ndash; makers in ambiguous<br />surroundings. Based on the simulation that was conducted among subjects<br />and results obtained from it, the aim of this dissertation is to establish<br />dominant factors that influence decision &ndash; making process in situations<br />where information neccesery for adequate decision &ndash; making are not<br />available to decision &ndash; makers in situations where decision &ndash; makers are<br />facing loss. Gender and employmet status were taken into consideration<br />during determination of decision &ndash; makers preferences, as well as their<br />previously exhibited risk preferences.</p>

<p>Istraživanja su sprovedena na jedanaest genotipova &scaron;ećerne repe (Beta vulgaris ssp. vulgaris, L., označeni brojevima 1-11) koji su u poljskim uslovima ispoljili razlike u opservacionom testu nivoa tolerantnosti prema su&scaron;i (visoko, srednje i nisko tolerantni). U prvom delu eksperimenta biljke su gajene u polukontrolisanim uslovima, u stakleniku u supstratu koji je bio me&scaron;avina zemlje i peska. Biljke su svakodnevno zalivane tokom 90 dana, nakon čega je izazvan vodni deficit prestankom zalivanja, dok je kod kontrolnih biljaka zalivanje nastavljeno. Pet dana po prestanku zalivanja analizirani su parametri koji bi trebalo da ukažu na genotipske razlike u smislu tolerantnosti prema nedostatku vode. Utvrđen je sadržaj vode/suve materije u zemlji&scaron;tu i u biljnim tkivima (koren stablo i list). Lisna povr&scaron;ina i koncentracija pigmenata hloroplasta su ustanovljeni kod kontrolnih biljaka s ciljem utvrđivanja genotipskih specifičnosti. Osim toga, mereni su parametri fluorescencije hlorofila (F0, Fm, Fv, Fv/Fm i t1/2) kako bi se utvrdio efekat stresa izazvanog nedostatkom vode na inhibiciju transporta elektrona kroz PSII, i koncentracija slobodnog prolina, amino kiseline koja se nakuplja u uslovima stresa. U drugom delu eksperimenta ovi genotipovi su testirani u kontrolisanim, in vitro uslovima gajenja. Aksilarni izdanci su gajeni na podlozi za mikropropagaciju sa 0 (kontrola), 3 i 5% polietilen glikola (PEG 6000) pune četiri nedelje, a potom su vr&scaron;ene analize. Utvrđena je sveža masa izdanaka, sadržaj suve materije i koncentracija slobodnog prolina. U trećem delu eksperimenta upoređene su razlike u ekspresiji 13 kandidat-gena, koji su povezani sa reakcijom biljaka na uslove stresa, posebno su&scaron;e, u listovima biljaka gajenih u polukontrolisanim uslovima.<br />Biljke izložene stresu u polukontrolisanim uslovima gajenja su u proseku imale oko tri lista manje, za četiri procenta veći udeo suve materije i sedmostruko veći sadržaj prolina. Koncentracija prolina u listovima je bila vi&scaron;a u uslovima nedostatka vode u polukontrolisanim uslovima kod svih genotipova, a posebno kod nekih iz slabo tolerantne (2, 6) i visoko tolerantne (4) grupe.<br />U in vitro uslovima usled tretmanom PEG-om smanjila se ukupna suva masa i vi&scaron;e nego prepolovio broj aksilarnih izdanaka. PEG u koncentraciji od 3% je doveo do<br />povećanja ukupne sveže mase, a koncentracija prolina se povećala se porastom koncentracije PEG. Koncentracija prolina u uslovima stresa je kod oba eksperimenta bila značajno povećana u odnosu na kontrolu i to u in vitro uslovima &scaron;est puta, a u polukontrolisanim uslovima u stakleniku &scaron;esnaest puta u odnosu na odgovarajuće kontrole. Povećanje sadržaja prolina u biljkama gajenim u polukontrolisanim uslovima je bilo tri puta veće u odnosu na eksperiment sa PEG-om.<br />Koncentracija slobodnog prolina, kao jedan od potencijalnih parametara - pokazatelja tolerantnosti genotipova &scaron;ećerne repe prema su&scaron;i, je adekvatniji od ukupne suve mase. Rezultati su pokazali da je test u in vitro uslovima (posebno tretman 3% PEG-om) efikasiji za ocenu tolerantnosti prema su&scaron;i od eksperimenta u polukontrolisanim uslovima. Grupisanje genotipova prema nivou tolerisanja nedostatka vode na osnovu koncentracije prolina ustanovljene u ekperimentu in vitro dalo je isti rezultat kao i opservacioni test u poljskim uslovima.<br />Utvrđene su promene u ekspresiji kandidat-gena u uslovima su&scaron;e u odnosu na kontrolu, a ustanovljene su i razlike između genotipova. Jedan od analiziranih kandidat-gena može da posluži za dalji razvoj markera.<br />Ovi rezultati mogu da se primene u procesu oplemenjivanja &scaron;ećerne repe koje je usmereno na povećanje tolerantnosti prema ovom abiotičkom činiocu.</p>

<p>Masna punjenja predstavljaju grupu proizvoda koje se<br />koriste u konditorskoj i pekarskoj industriji. Kako ona<br />najče&scaron;će sadrže između 30-40% masti, teži se dobijanju<br />formulacija sa redukovanim sadržajem masti. To se<br />može postići zamenom dela masne faze uz upotrebu<br />zamenjivača masti, najče&scaron;će hidrokoloida koji imaju<br />osobine slične osobinama zamenjene masti.<br />Maltodekstrini i njihovi geli mogu se koristiti kao<br />zamenjivači masti. Oni predstavljaju produkte hidrolize<br />skroba koji su rastvorljivi u vodi, mogu da poseduju<br />osobine formiranja gela, imaju slične mazive osobine<br />kao i masti i blagi i neutralni ukus.<br />U ovom radu ispitivane su reolo&scaron;ke osobine različitih<br />maltodekstrina kao i sme&scaron;a namenske biljne masti i<br />rastovora/gela maltodekstrina u odnosu 9:1. Na<br />osnovu dobijenih rezultata utvrđeno je da su od svih<br />ispitivanih komercijalnih maltodekstrina,<br />maltodekstrini <em>01970 </em>i <em>N-Lite D</em> sa namenskom biljnom<br />masti davali stabilne sisteme. Stoga su maltodekstrini<br /><em>01970</em> i <em>N-Lite D</em> kori&scaron;ćeni za dalja istraživanja.<br />Namenska biljna mast zamenjivana je sa 15 i 20%<br />gelima maltodekstrina <em>01970</em> i <em>N-lite D</em> u tri različita<br />odnosa: 16,7% gela maltodekstrina i 83,3% namenske<br />biljne masti; 33,3% gela maltodekstrina i 66,7%<br />namenske biljne masti i 50% gela maltodekstrina i<br />50% namenske biljne masti. Određivane su reolo&scaron;ke<br />osobine metodom histerezisnog postupka,<br />viskoelastične osobine, kao i teksturne osobine<br />pripremanih sme&scaron;a. Dobijeni rezultati su ukazivali da<br />prisustvo maltodekstrinskih gela u sme&scaron;i sa<br />namenskom biljnom masti utiče na pad tiksotropnosti i<br />čvrstoće i povećanje prividnog viskoziteta i<br />viskoelastičnosti ispitivanih sistema. Sve sme&scaron;e<br />namenske biljne masti i gela maltodekstrina služile su<br />kao komponenta masne faze za pripremu masnih<br />punjenja sa smanjenim sadržajem masti. Povećanjem</p><p>zamene dela masne faze maltodekstrinskim gelima u<br />masnim punjenjima uzrokovalo je povećanje<br />tiksotropnosti i čvrstoće kao i promenu boje krajnjeg<br />proizvoda. Na osnovu senzorske ocene sprovedene od<br />strane iskusnog senzorskog panela i na osnovu testa<br />prihvatljivosti od strane netreniranih potro&scaron;ača,<br />najbolje ocenjena masna punjenja bila su ona kod kojih<br />je 5% masti zamenjeno maltodekstrinskim gelima.<br />Međutim, na osnovu rezultata testa prihvatljivosti<br />uočeno je da su i sistemi sa 15% zamene masti bili<br />senzorski prihvatljivi. Takođe je i na osnovu rezultata<br />sprovedenog upitnika na uzorku od 250 ispitanika<br />utvrđeno da su potro&scaron;ači (64,4%) zainteresovani za<br />konzumiranje konditorskih proizvoda sa smanjenim<br />sadržajem masti.</p> / <p>Confectionery fat fillings are products used in<br />confectionery and baking industry. They contain<br />approximately 30-40% of fat. Due to the high fat<br />content, fat fillings have considerable high caloric<br />value. Therefore, there is a trend to decrease fat<br />content in fat filling formulation. That can be achieved<br />by replacing the portion of the fat phase with fat<br />replacers, most often with hydrocolloids having<br />characteristics which tend to mimic properties of<br />replaced fat. Maltodextrins and their gels can be used<br />as potential fat replacers. Maltodextrins represent<br />starch hydrolysis products soluble in water. Also they<br />posses gel forming ability, spreading ability similar to<br />fats, and bland and non sweet taste.<br />Rheological properties of different types of<br />maltodextrins were examined. Also, blends prepared<br />with 90 % of vegetable fat and 10% of maltodextrin<br />solution/gels were rheologically characterised.<br />According to obtained results, it was found that among<br />all tested commercial maltodextrins,<em> 01970</em> and <em>N-Lite<br />D</em> built stable systems. Therefore, they were used in<br />further measurements.<br />Vegetable fat was partially replaced by 15 and 20% of<br /><em>01970</em> and <em>N-Lite D</em> maltodextrin gels in three different<br />ratios (16.66%, 33.33% and 50% respectively). Steady<br />shear, dynamic oscillatory measurements as well as<br />textural measurements were performed. The obtained<br />results indicated that the presence of maltodextrin gels<br />in blends with vegetable fat influenced the decrease of<br />thixotropy and hardness and increase of viscosity and<br />viscoelasticity of the tested systems. All maltodextrin<br />gel/vegetable fat blends were further used for</p><p>preparation of confectionery fat fillings. The increase in<br />the amount of fat reduction resulted in the increase of<br />thixotropy and hardness and change in colour of the<br />final product. According to sensory analysis performed<br />by trained sensory panel as well as by measurement of<br />product acceptance&ndash;preference performed by<br />untrained panellists (consumers), fat filling with 5% fat<br />reduction had the highest scores. However, according<br />to product acceptance&ndash;preference measurements it<br />was estimated that the final product with 15% fat<br />reduction was also sensory acceptable. The results of<br />survey performed on 250 participants showed that<br />consumers (64.4%) were interested in consuming low<br />fat confectionery product</p>

<p>Iako je dijabetes melitus (DM) tip 2 je hronično oboljenje čija se stopa značajno povećala poslednjih decenija, podaci o odnosu pacijenta prema leku i lečenju dijabetes melitusa su retki i odnose se na pojedine aspekte terapije. Glavni kamen spoticanja u lečenju dijabetesa jeste nepridržavanje pacijenata propisanim lekovima, &scaron;to otežava održavanje normalne glikoregulacije i doprinosi razvoju te&scaron;kih komplikacija koje značajno utiču na kvalitet života pacijenata sa DM. Raspolaganje tačnim podacima o upotrebi antidijabetičnim lekova, kao i uvidom u realno stanje o odnosu pacijenata prema leku u lečenju DM tipa 2, omogućava pobolj&scaron;anje farmakoterapijske prakse i kreiranje intervencije za pobolj&scaron;anje adherencije pacijenata Ciljevi ovog istraživanja bili su: 1) analiza obima potro&scaron;nje i strukture antidijabetičnih lekova na teritoriji Republike Srpske i njihovo poređenje sa upotrebom i strukturom propisivanja u okolnim zemljama kao i državama sa razvijenom farmakoterapijskom praksom; 2) analiza obima potro&scaron;nje i strukture antidijabetičnih lekova u op&scaron;tini Foča i poređenje sa savremenim farmakoterapijskim smernicama; 3) određivanje procenta pokrivenosti antidijabetičnom terapijom pacijenata sa DM tip 2 tokom jedne godine u op&scaron;tini Foča; 4) određivanje adherencije pacijenata sa DM tipa 2 prema antidijabetičnoj terapiji metodom brojanja tableta/doza insulina i putem validiranog upitnika; 5) određivanje kvaliteta života povezanog sa zdravljem pacijenata sa DM tipa 2 u op&scaron;tini Foča primenom validiranog upitnika SF-36v2; 6) određivanje prediktora neadherenije kod primene obe metode merenja adherencije u odnosu na karakteristike i kvalitet života pacijenata sa DM tip 2 u op&scaron;tini Foča. Ispitivanje se sastojalo iz dva dela. U prvom delu sprovedeno je retrospektivno farmakoepidemiolo&scaron;ko praćenje upotrebe antidijabetičnih lekova kao i određivanje strukture ovih lekova na teritoriji Republike Srpske u periodu od 01.01.2013. do 31.12.2013.godine i izvr&scaron;eno je poređenje sa upotrebom i strukturom propisivanja u okolnim zemljama kao i državama sa razvijenom farmakoterapijskom praksom. U drugom delu ispitivanja sprovedeno je farmakoepidemiolo&scaron;ko ispitivanje primene antidijabetičnih lekova na nivou same op&scaron;tine Foča u okviru koje je pored analize obima potro&scaron;nje i strukture antidijabetičnih lekova u istom periodu kao i na teritoriji Republike Srpske i poređenja sa savremenim farmakoterapijskim smernicama, određivan i procenta pokrivenosti antidijabetičnom terapijom mereno redovno&scaron;ću ponovnih popunjavanja recepata od strane lekara op&scaron;te prakse tokom jednogodi&scaron;njeg perioda. Takođe je sprovedeno i ispitivanje adherencije prema antidijabetičnim lekovima primenom dve različite metode merenja kao i kvalitet života pacijenata sa DM tip 2 između 01.01.2015. i 31.12.2015.godine. Ukupna upotreba antidijabetika za lečenje dijabetesa tip 1 i tip 2 na teritoriji Republike Srpske iznosila je 38,29 DDD/1000st/dan. Upotreba insulina i analoga iznosila je 11,28 DDD/1000st/dan. Ukupna upotreba oralnih lekova koji snižavaju glukozu i krvi, isključujući insuline iznosila je 27,01 DDD/1000st/dan, a metformin je najče&scaron;će kori&scaron;ćeni predstavnik. Sličan obim i struktura upotrebe antidijabetičnih lekova utvrđena je i u op&scaron;tini Foča. Procenat pokrivenosti antidijabetičnom terapijom pacijenata sa DM tip 2 tokom jedne godine u op&scaron;tini Foča iznosio je vi&scaron;e od 94,91%. Adherencija određivana metodom brojanja tableta/doza insulina iznosila je 52,3%, a merena primenom validiranog upitnikom iznosila je svega 44,9%. Statistički značajni prediktori neadherencije određivane primenom metode brojanja tableta/doza insulina su doplata cena leka kao i niži skor dimenzije mentalnog zdravlja kada je u pitanju kvalitet života. Prediktori neadherencije merene primenom validiranog upitnikom bili su mu&scaron;ki pol, kao i niži skor dimenzije mentalnog kao i fizičkog zdravlja kada je u pitanju kvalitet života. Na osnovu ovih saznanja, intervencije za pobolj&scaron;anje adherencije pacijenata bi bile usmerene na edukaciju pacijenata mu&scaron;kog pola, zatim na smanjivanje izdataka pacijenata za lekove, &scaron;to će doprineti i boljem kvalitetu života ovih pacijenata.</p> / <p>Although diabetes mellitus (DM) type 2 is a chronic disease whose rate has increased significantly in recent decades, data on the patient&#39;s attitudes towards the medicine and the treatment of diabetes mellitus are rare and relate to individual aspects of the therapy. The main stumbling block in the treatment of diabetes is not taking prescribed drugs regularly, which makes it difficult to maintain normal glycoregulation and contribute to the development of severe complications that significantly affect the quality of life of patients with DM. The disposition of accurate data on the use of antidiabeticdrugs, as well as the insight into the real state of the patient&#39;s relationship with the medication in the treatment of DM type 2, enables the improvement of pharmacotherapeutic practice and the creation of an intervention to improve patient adherence.<br />The objectives of this research were:<br />1) analysis of the volume of consumption and structure of anti-diabetic medicines on the territory of the Republic of Srpska and their comparison with the use and structure of prescribing in the surrounding countries as well as countries with developed pharmacotherapeutic practice;<br />2) analysis of the volume of consumption and structure of antidiabetic drugs in the municipality of Foča and comparison with modern pharmacotherapeutic guidelines;<br />3) determining the percentage of coverage with antidiabetic therapy of patients with DM type 2 during one year in the municipality of Foča;<br />4) determining the adherence of patients with DM type 2 in antidiabetic therapy by the method of pill counts /volume of insulin and by validated questionnaire;<br />5) determining the quality of life associated with the health of patients with DM type 2 in the municipality of Foča using the validated questionnaire SF-36v2;<br />6) determination of the predictor of nonadherence in the application of both methods of adherence measurement in relation to the characteristics and quality of life of patients with DM type 2 in the municipality of Foča.<br />The investigation consisted of two parts.<br />In the first part, a retrospective pharmacoepidemiological monitoring of the use of antidiabetic drugs was carried out, as well as determining the structure of these drugs in the territory of the Republic of Srpska in the period from January, 1st 2013 until December, 31st 2013, and a comparison was made with the use and prescription structure in neighboring countries as well as countries with developed pharmacotherapeutic practices. In the second part of the study, a pharmacoepidemiological study was carried out on the use of antidiabetic drugs at the level of the municipality of Foča itself, in which, besides analyzing the volume of consumption and structure of anti-diabetic drugs in the same period as in the territory of the Republic of Srpska and comparison with modern pharmacotherapeutic guidelines, the percentage of coverage by antidiabetic therapy was measured by the regularity of the prescription prescribed by the general practitioner over a one-year period. Medication adherence to antidiabetic drugs was also carried out using two different methods of measurement as well as the quality of life of patients with DM type 2 between January, 1st 2015 and December, 31st 2015. The total use of antidiabetic for the treatment of type 1 diabetes and type 2 in the territory of the Republic of Srpska was 38.29 DDD / 1000st / day. The use of insulin and analogs was 11.28 DDD / 1000st / day. The total use of blood glucose lowering drugs , excluding insulins, was 27.01 DDD / 1000st / day, and metformin is the most commonly used representative. A similar volume and structure of the use of anti-diabetic drugs was also determined in the municipality of Foča. The percentage of coverage of antidiabetic therapy of patients with DM type 2 during one year in the municipality of Foca amounted to more than 94.91%. Adherence determined by the pill counts and the volume of insulin method was 52.3%, and measured by applying the validated questionnaire was only 44.9%. Statistically significant predictors of nonadherence determined by the method of pill counts/volume of insulin are copayment, a fix fee for prescription made by patients as well as the lower score of the mental health dimension when it comes to quality of life. The non-adherence predictors measured using the validated questionnaire were the male sex, as well as a lower score of the mental dimension as well as physical health when it comes to quality of life. Based on these findings, interventions to improve patient adherence would focus on health education of male patients, and policy changes regarding availability of antidiabetic medication through copayment reductions , which will contribute to a better quality of life for these patients.</p>

<p>U poslednje vreme upotreba računara se smatra značajnim okidačem za nastanak primarnih glavobolja. Svi rizikofaktori pri radu na računaru značajni za nastanak glavobolja su nedovoljno jasni i ispitani, te su i strategije prevencije nepoznate. Ciljevi ovog istraživanja su utvrđivanje razlika u prevalenciji primarnih glavobolja kod ispitanika koji koriste i koji ne koriste računar, kao i utvrđivanje uticaja vremena provedenog u radu na računaru i pona&scaron;anja pri radu na računaru na ispoljavanje određenog tipa primarne glavobolje. U studiji preseka finalni uzorak je činilo 1500 ispitanika. Uzorak je podeljen na dve grupe: 1. ispitanici koji koriste računar (95.7%), 2. ispitanici koji ne koriste računar (4.3%). Obe grupe su nadalje podeljene na: 1. one koji imaju glavobolju i 2. one koji nemaju glavobolju. Kod ispitanika koji koriste računar, glavobolju je imalo 69.6% ispitanika, a kod ispitanika koji ne koriste računar 27.4%. Nadalje, kod ispitanika koji koriste računar od glavobolje tenzionog tipa boluje 30.3%, od migrene 16.7%, od verovatno sekundarne glavobolje 14.0% ispitanika. Kod ispitanika koji ne koriste računar od glavobolje tenzionog tipa boluje 19.4%, od migrene 4.8% ispitanika, i od verovatno sekundarne glavobolje 3.2% ispitanika. Utvrđeno je da su korisnici računara imali značajno veću prevalenciju primarnih glavobolja u odnosu na one koji ne koriste računar. Korisnici računara sa glavoboljom u odnosu na one bez glavobolje duže rade na računaru, če&scaron;će ne prave pauzu, a kada je i naprave, one traju kratko, če&scaron;će zauzimaju nepravilan položaj tela. Korisnici računara sa migrenom u odnosu na one sa glavoboljom tenzionog tipa značajno duže vremena provode na računaru kod kuće, ređe prave pauze, a kada ih prave one su kratke, pravilnije sede za računarom, a u pauzi ređe sede i koriste mobilni telefon ili tablet. Prilikom klasifikacije glavobolja izdvojila se grupa od 8.6% ispitanika koji su imali glavobolju koja se nije ispunjavala kriterijume za migrenu, glavobolju tenzionog tipa, ni trigeminalnu autonomnu glavobolju, a nije postojala sumnja da je to sekundarna glavobolja. Obzirom da se ona javljala isključivo kod korisnika računara i da je većina njih izvestila da rad na računaru može biti okidač, ona je svrstana u ostale primarne glavobolje, za koju se pretpostavlja da za njen nastanak upotreba računara ima značajan uticaj. Korisnici računara oboleli od ostalih primarnih glavobolja u odnosu na obolele od migrene vi&scaron;e vremena provode u radu na računaru na poslu, ređe zauzimaju pravilan položaj, ali če&scaron;će prave pauzu, a u odnosu na one sa glavoboljom tenzionog tipa, če&scaron;će izve&scaron;tavaju da vi&scaron;e vremena provode na računaru i na poslu i kod kuće, da nakon dužeg vremena prave pauzu ili nikada, i da im pauze kraće traju, ali da pravilnije sede pri radu na računaru. Na osnovu rezultata može se zaključiti da primarne glavobolje predstavljaju značajan zdravstveni problem kod korisnika računara. U uzorku su detektovani ispitanici sa glavoboljom, koja je bila prisutna samo kod korisnika računara, koja nije ogovarala postojećim kriterijumima klasifikacije ni za jednu primarnu glavobolju i za koju se sumnja da za njen nastanak rad na računaru imao značajan uticaj. Korisnici računara sa glavoboljom se ne pridržavaju definisanih ergonomskih preporuka pri radu na računaru, te se javlja potreba za sprovođenjem sistematske edukacije korisnika računara o ergonomskim preporukama u cilju prevencije ataka glavobolja.</p> / <p>As of recently, the use of computers is considered a significant trigger for the development of primary headaches. The risk factors when working on a computer which are important for the occurrence of headaches are insufficiently clear and unexamined, thus making prevention strategies unknown. The aims of this study are to determine differences in the prevalence of primary headaches in respondents who use and do not use a computer, as well as to determine the impact of time spent working on a computer and computer work related behavior on the manifestation of a particular type of primary headache. In the cross-sectional study, the final sample consisted of 1500 subjects. The sample was divided into two groups: 1. respondents who use a computer (95.7%), 2. respondents who do not use a computer (4.3%). Both groups were further divided into: 1. those who have a headache and 2. those who do not have a headache. Among respondents who use a computer, 69.6% of respondents had a headache, and among respondents who do not use a computer, 27.4%. Furthermore, in respondents who use a computer, 30.3% suffer from tension-type headaches, 16.7% from migraines, and 14.0% from probable secondary headaches. In subjects who do not use a computer, 19.4% suffer from tension-type headaches, 4.8% from migraines, and 3.2% from suspected secondary headaches. Computer users were found to have a significantly higher prevalence of primary headaches compared to those who did not use a computer. Computer users with headaches, compared to those without headaches, work on As of recently, the use of computers is considered a significant trigger for the development of primary headaches. The risk factors when working on a computer which are important for the occurrence of headaches are insufficiently clear and unexamined, thus making prevention strategies unknown. The aims of this study are to determine differences in the prevalence of primary headaches in respondents who use and do not use a computer, as well as to determine the impact of time spent working on a computer and computer work related behavior on the manifestation of a particular type of primary headache. In the cross-sectional study, the final sample consisted of 1500 subjects. The sample was divided into two groups: 1. respondents who use a computer (95.7%), 2. respondents who do not use a computer (4.3%). Both groups were further divided into: 1. those who have a headache and 2. those who do not have a headache. Among respondents who use a computer, 69.6% of respondents had a headache, and among respondents who do not use a computer, 27.4%. Furthermore, in respondents who use a computer, 30.3% suffer from tension-type headaches, 16.7% from migraines, and 14.0% from probable secondary headaches. In subjects who do not use a computer, 19.4% suffer from tension-type headaches, 4.8% from migraines, and 3.2% from suspected secondary headaches. Computer users were found to have a significantly higher prevalence of primary headaches compared to those who did not use a computer. Computer users with headaches, compared to those without headaches, work on influenced by computer use. Computer users with headaches do not adhere to the defined ergonomic recommendations when working on the computer, hence there is a need for systematic education of computer users on ergonomic recommendations in order to prevent headache attacks.</p>

<p>Uvod: Pojam &quot;sekretor&rdquo; ili &bdquo;nesekretor&quot; se odnosi na sposobnost pojedinca da luči antigene krvnih grupa ABO sistema u telesnim tečnostima. Određivanje ABO krvne grupe i sekretornog statusa, testom inhibicije hemaglutinacije pljuvačke i Lewis fenotipa na eritrocitima su važni u kliničkoj i forenzičkoj medicini, u odnosu na etiopatogenezu mnogih bolesti. Nesekretorstvo ABO krvnogrupne supstance je udruženo sa če&scaron;ćom pojavom autoimunih inflamatornih oboljenja među kojima su i seronegativne spondiloartropatije. Veća učestalost seronegativnih spondiloartropatija među osobama koje imaju HLA-B27 antigen predstavlja polaznu osnovu stanovi&scaron;ta da genetski faktori u kombinaciji sa faktorima sredine utiču na pojavu seronegativnih spondiloartropatija u genetski predisponiranih individua. Teza istražuje značaj testa inhibicije hemaglutinacije plijuvačke i određivanja ABO i Lewis fenotipa na eritrocitim u dijagnostici seronegativnih spondiloartropatija. Ciljevi i hipoteze: Cilj istraživanja je bio da se utvrdi učestalost nesekretora i sekretora ABO krvnogrupne supstance i Lewis fenotipa u grupi obolelih od seronegativnih spondiloartropatija i izvr&scaron;iti poređenje rezultata u odnosu na grupu zdravih ispitanka. Pretpostavljeno je da postoji značajno veći broj nesekretora ABO krvnogrupne supstance u obolelih od seronegativnih spondiloartropatija u odnosu na zdrave ispitanike. Pretpostavljeno je i da postoji značajno veća učestalost nesekretora ABO krvnogrupne supstance u obolelih od seronegativnih spondiloartropatija sa negativnim HLA-B27 antigenom. Pretpostavljeno je da kod osoba obolelih od seronegativnih spondiloartropatija dolazi do promene Lewis fenotipa na eritrocitima u odnosu na sekretorni status u pljuvačci. Metode: Sprovedena je longitudinalna prospektibvna studija. Ispitanici stariji od &scaron;est godina oba pola podeljeni su u dve randomizovane grupe. Eksperimentalnu grupu sačinjavalo je 110 ispitanika sa dijagnozom oboljenja iz grupe seronegativnih spondiloartropatija. Kontrolnu grupu sačinjavalo je 103 dobrovoljna davaoca krvi, bez dijaghnoze oboljenja iz grupe seronegativnih spondiloartropatija. Ispitanicima kontrolne i eksperimentalne grupe određena je pripadnosti ABO krvnogrupnom sistemu, sekretorni status i Lewis fenotip, dok je osobama eksperimentalne grupe određen i fenotip HLA-B27. Uključujući kriterijumi osim navedenog bili su da ispitivane osobe ženskog pola nisu trudinice i da ispitanici obe grupe nisu primali transfuziju krvi tri meseca pre uključivanja u istraživanje. Rezultati: Rezultati istraživanja ukazuju da nesekretori ABO krvnogrupne supstance imaju 1,63 puta veći rizik (veću učestalost), oboljevanja od seronegativnih spondiloartropatija u odnosu na zdravu populaciju ispitanika, kao i da smanjena ekspresija Lewis (b) antigena predstavlja doprinoseći faktor razvoja seronegativnih spondiloartropatija. Ustanovljeno je da pod uticajem seronegativnih spondiloartropatija dolazi do izmene Lewis fenotipa na eritrocitima obolelih. Verovatnoća dokazivanja oboljenja iz grupe seronegativnih spondilartropatija među obolelima veća je za 11% kod nesekretora fenotipa HLA-B27- u odnosu na obolele nesekretore fenotipa HLA-B27+. Zaključak: Sekretorni status i Lewis fenotip predstavljaju zasebne dijagnostičke biohemijske markere nezavisne od HLA-B27 antigena koji doprinose ranijem otkrivanju osoba koje imaju predispoziciju razvoja oboljenja iz grupe seronegativnih spondiloartropatija.</p> / <p>Introduction:The term secretory state referes to ability of individual to secrete ABO blood group antigens in body fluids. Determination of the ABO blood group antigens and secretory status by hemagglutionation inhibition test using saliva as well as Lewis phenotype on erythrocytes are important in clinical and forensic medicine, in relation to the etiopathogenesis of many diseases. Non secretory status of ABO blood groupantegens is related with higher incidence of autoimmune inflammatory disease which include seronegative spondyloarthropathyes. Increased frequency of seronegative spondyloarthropathies among people who have the HLA-B27 antigen is starting point of the view that genetic factors in combination with environmental factors influence the occurence of seronegative spondyloarthropathies in genetically predisposed individuals. The tesis explores the significance of the hemagglutionation inhibition test of saliva and determination of ABO and Lewis antigens in diagnostics of seronegativespondyloarthropathyes. Goals and hypothesis: The aim of this study was to determine the frequency of non secretors and secretors of ABO blood group antigens and Lewis phenotype in a group of patient with seronegative spondyloarthropathies and make comparsion to the healthy examined group. It was assumed that there is a significantly higher number of non secretors of ABO blood group antigens among the patients with seronegative spondyloarthropathies compared to healthy examined persons. It was assumed that there is a significantly higher number of non secretors of ABO blood group antigens among the patients with seronegative spondyloarthropathies who do not have HLA-B27 antigen. It was assumed that in patients with seronegative spondyloarthropathies Lewis phenotype on erythrocits can be changed in relation to the secretory status in the saliva. Methods: We performed a prospective longitudinal study. Respondants older than six years of both gender were divided into two randomized groups. Experimental group is consisted of 110 patients diagnosed with seronegative spondyloarthropathy. The control group consisted of 103 blood donors who did not have diagnosed disease from the group of seronegative spondyloarthropathies. To the subjects of the control and experimental groups was determined ABO blood group antigens, secretory status and Lewis phenotype, while to the subjects of experimental group also was designated HLA-B27 phenotype. Including criteria other than the above were that among female respondants were not pregnant, and that both groups of respondants did not receive a blood transfusion three months before joining the study. Results: The resuts of the study showed that non secretors of ABO blood group antigens have a 1,63 times higher rise (higher incidence) of developing disease from the group of seronegative spondyloarthropathies compared to a healthy population of subjects, as well as that decreased expression of Lewis antigens (b) represents a contributing factor for development of seronegativespondyloarthropathies. It was found that under the influence of seronegative spondyloarthropathies there are changes in Lewis phenotype on erythrocytes of patients. It was found that under the influence of seronegative spondyloarthropathies there are changes in Lewis phenotype on erythrocytes of patients. Probability for confirmation seronegative spondyloarthropathies is higher for 11% among non secretors who have HLA-B27 negative phenotype in comparison to non secretors who have HLA-B27 positive phenotype. Conclusion: Secretory status and Lewis phenotype are separate diagnostic biochemical markers independent of HLA-B27 antigen that contribute to the early detection of people who have a predisposition of the disease from the group of seronegative spondyloarthropathies.</p>

<p>Napredak na polju molekularne biologije omogućio je identifikaciju molekularnih markera za karcinom bronha sa vrednim prognostičkim i prediktivnim značajem i njihova uloga kod uznapredovalog, metastatskog oblika bolesti je u velikoj meri istražena, dok kod ranih stadijuma bolesti jo&scaron; uvek nije sasvim jasna. Cilj ovog istraživnja bio je da se utvrdi učestalost najče&scaron;ćih genskih alteracija u tumorskim ćelijama bolesnika sa ranim stadijumom adenokarcinoma bronha, da se utvrdi pojedinačna zavisnost ispitivanih genskih alteracija u tumorskim ćelijama sa određenim kliničko-patolo&scaron;kim karakteristikama i da se utvrdi potencijalni prognostički značaj pojedinačne genske alteracije u tumorskim ćelijama na vreme preživljavanja bez povratka bolesti i ukupno vreme preživljavanja. Istraživanje je obuhvatilo 161 bolesnika sa adenokarcinomom bronha, stadijuma bolesti od I do IIIA, kod kojih je sprovedena radikalna hirur&scaron;ka resekcija u Institutu za plućne bolesti Vojvodine u periodu izmedju 2007 i 2014 godine. U tumorskim uzorcima fiksiranim u parafinu odredjivane su mutacije EGFR, KRAS i PIK3CA gena, ALK i ROS1 rearanžman i PD1 i PD-L1 ekspresija. Kliničkopatolo&scaron;ke karakteristike su preuzete iz registra za karcinom bronha Instituta za plućne bolesti Vojvodine. Ukupno preživljavanje je računato od dana operacije do dana smrti, a preživljavanje bez povratka bolesti je računato od dana operacije do momenta ponovne pojave bolesti. Od 161 testiranog tumorskog uzorka, prisustvo mutacija detektovano je kod 96 uzoraka (59.6%). Prisustvo mutacije KRAS gena detektovano je kod 69 (42.9%), mutacije EGFR gena kod 10 (6.2%), a mutacije PIK3CA gena kod 7 (4.3%) tumorskih uzoraka. ALK rearanžman je detektovan kod 3 (1.9%), a ROS1 rearanžman kod 7 (4.3%) tumorskih uzoraka. PD-1 ekspresija detektovana je u 71 tumorskom uzorku (45%), dok je PD-L1 ekspresija detektovana u 59 tumorskih uzoraka (36.6%). PD-1 ekspresija nije bila značajno povezana ni sa jednim od klinčko-patolo&scaron;kih karakteristika (uključujući KRAS, EGFR, ALK, ROS1 i PI3KCA status). PD-L1 ekspresija je bila značajno povezana sa tipom hirurgije (P = 0.01) i sa prisustvom KRAS mutacije (P = 0.02). Mutacioni status u domenu KRAS gena je bio značajno povezan sa godinama starosti (P = 0.004), polom (P = 0.006) i pu&scaron;ačkim statusom (P = 0.004). Mutacioni status u domenu EGFR gena je bio značajno povezan sa pu&scaron;enjem (P &lt; 0.001) i sa godinama starosti (P = 0.013). Mutacioni statusi u domenu gena za ALK, ROS1 i PI3KCA nisu bili značajno povezani ni sa jednom od ispitivanih kliničko-patolo&scaron;kih karakteristika. Prisustvo PD-1 ekspresije je bilo značajno povezano sa preživljavanjem bez povratka bolesti (P = 0.03) i ukupnim preživljavanjem (P = 0.01). PD-L1 ekspresija, KRAS, EGFR, ALK, ROS1 i PIK3CA mutacioni status nisu bili značajno opvezani sa preživljavanjem bez povratka bolesti i ukupnim preživljavanjem. Najče&scaron;će detektovane genske alteracije su mutacije u domenu KRAS i EGFR gena. Prisustvo KRAS mutacije je značajno povezano sa godinama starosti ispitanika, polom i pu&scaron;ačkim statusom dok je prisustvo EGFR mutacije značajno povezano sa godinama starosti ispitanika i pu&scaron;ačkim statusom. Prisustvo PD-L1 ekspresije je značajno povezano sa vrstom hirur&scaron;kog lečenja i sa prisustvom KRAS mutacija. Jedino prisustvo PD-1 ekspresije u tumorskim ćelijama predstavlja nezavistan prognostički faktor za preživljavanje bez povratka bolesti i ukupno preživljavanje bolesnika sa ranim stadijumom adenokarcinoma bronha.</p> / <p>Advances in the field of molecular biology gave us insight into biomarkers for lung cancer with great prognostic and predictive value and their role in advanced stage disease is well known while in early stage disease is yet to be proven. The aim of this study was to determine the frequencies of the most common gene alterations in patients with early stage lung adenocarcinoma, to determine the relationship between gene alterations in tumor cells and clinicopathologial characteristics and to determine prognostic value of each gene alteration regarding overall survival and disease free survival. One hundred sixty-one patients diagnosed with lung adenocarcinoma clinical stage I-IIIA who underwent radical surgical resection at the Institute for Pulmonary Diseases of Vojvodina between 2007 and 2014 were included in this study. Mutations in EGFR, KRAS and PIK3CA gene, ALK and ROS1 rearrangement and PD-1 and PD-L1 expression were determined in representative formalin-fixed, paraffin-embedded (FFPE) tumor block from each patient. Clinical data were extracted from the institutional lung cancer registry of the Institute for Pulmonary Diseases. Overall survival was calculated as time from the day of surgery to the day of death. Disease free survival was calculated as time from the day of surgery to the day of disease relapse. Among 161 tested tumor tissue, presence of mutation was found in 96 (59.6%) of them. There were 69 (42.9%) mutations in KRAS gene, 10 (6.2%) in EGFR gene and 7 (4.3%) in PIK3CA gene. ALK and ROS1 rearrangement were present in 3 (1.9%) and 7 (4.3%), respectively. PD-1 expression was determined in 71 (45.0%) tumor sample while PD-L1 expression was determined in 59 (36.6%). PD-1 expression was not correlated with any of the clinicopathologial characteristics (including KRAS, EGFR, ALK, ROS1 and PIK3CA mutational status). PD-L1 expression correlated with type of surgery (P = 0.01) and KRAS positivity (P = 0.02). KRAS mutation status correlated with age (P = 0.004), sex (P = 0.006) and smoking status (P = 0.004). EGFR status correlated with smoking status (P &lt; 0.001) and age (P = 0.013). ALK, ROS1 and PIK3CA status were not correlated with any of the clinicopathologial characteristics. PD-1expression was significantly associated with disease free survival (P = 0.03) and overall survival (P = 0.01). PD-L1 expression, KRAS, EGFR, ALK, ROS1 and PIK3CA status were not associated with disease free survival and overall survival. The most frequent gene alteration are mutations in KRAS and EGFR gene. Presence of KRAS mutation is in correlation with patients age, sex and smoking status while presence of EGFR mutation is in correlation with patients age and smoking status. PD-L1 expression is in correlation with type of surgery and KRAS mutational status. Only presence of PD-1 expression represent an independent prognostic factor for disease free survival and overall survival.</p>