<p>Decenijama unazad, klijentova oĉekivanja ishoda tretmana isticana su od strane teoretiĉara kontekstualnih psihoterapijskih modela kao jedan od kljuĉnih op&scaron;tih faktora psihoterapijske promene. MeĊutim, rezultati dosada&scaron;njih istraţivanja uloge ovog fenomena daju nekonzistentne rezultate jer se ovom konstruktu pristupa veoma raznovrsno. Pojedini istraţivaĉi istiĉu vaţnost poĉetnih pretretmanskih oĉekivanja ishoda tretmana, drugi ulogu promene oĉekivanja ishoda tretmana u postizanju ţeljene terapijske promene, dok treći istiĉu da se efekti oĉekivanja ishoda tretmana na ishod ostvaruju kako direktno tako i indirektno posredstvom promene klijentovih generalnih oĉekivanja.<br />Da bismo detaljnije istraţili ulogu klijentovih oĉekivanja ishoda tretmana u ostvarivanju psihoterapijske promene, sproveli smo longitudinalno korelaciono istraţivanje koje je za cilj imalo praćenje kako promene klijentovih oĉekivanja ishoda tretmana i generalnih oĉekivanja, tako i varijabli ishoda - op&scaron;te uznemirenosti, pozitivnog i negativnog afekta, te zadovoljstva ţivotom u funkciji protoka psihoterapijskog tretmana. Uzorak se sastojao od ispitanika koji pate od neke forme psiholo&scaron;kog problema subkliniĉkog intenziteta i samoinicijativno su se javili na tretman. Od 117 klijenata inicijelnog uzorka, 36 ispitanika proseĉne starosti 31 godinu i dominantno ţenskog pola (80.6%) privelo je tretman kraju i popunilo upitnike tri meseca nakon zavr&scaron;etka tretmana. Tretman se sastojao od deset susreta sa psihoterapeutom po principu rutinske terapijske prakse Centra za ratnu traumu u Novom Sadu koji su sprovodili 19 psihoterapeuta edukovanih u okvirima razliĉitih psihoterapijskih orijentacija. Istraţivanje je obuhvatalo ukupno &scaron;est merenja - prvo prilikom dijagnostiĉkog susreta sa klijentom, drugo u proseku dve nedelje kasnije neposredno pre poĉetka prve tretmanske seanse, treće nakon treće seanse tretmana, ĉetvrto nakon &scaron;este seanse, peto na kraju tretmana, te &scaron;esto merenje tri meseca nakon zavr&scaron;etka tretmana. Primenjivani su sledeći instrumenti: Skala depresivnosti, anksioznosti i stresa (DASS 21) za procenu op&scaron;te uznemirenosti, Srpski inventar afekata baziran na Positive and Negative Affect Schedule - X (SIAB - PANAS) za procenu pozitivnog i negativnog afekta, Skala zadovoljstva ţivotom (SWLS) za procenu zadovoljstva ţivotom, Skala generalizovane self-efikasnosti (SGSE) i Skala liĉnog optimizma (PO) za procenu generalnih oĉekivanja, te Skala oĉekivanja promene (ACES) za procenu oĉekivanja ishoda tretmana. Serijom analiza kriva latentnog rasta te multilevel analiza me&scaron;ovitih efekata dobijeni su rezultati koji sugeri&scaron;u da dolazi do znaĉajne redukcije op&scaron;te uznemirenosti i negativnog afekta i to pre poĉetka tretmana i u njegovim ranim fazama, dok se zadovoljstvo ţivotom i pozitivni afekat znaĉajno ne menjaju u funkciji protoka tretmana. Promena pozitivnih i negativnih pokazatelja klijentovog stanja ne prate obrnuto proporcionalni obrazac. Oĉekivanja ishoda tretmana i liĉni optimizam linearno rastu nakon poĉetka tretmana, dok generalizovana self-efikasnost znaĉajno raste u zavr&scaron;noj fazi tretmana. Vrednosti praćenih varijabli stabilne su tri meseca nakon kraja tretmana. Pretretmanska oĉekivanja ishoda tretmana, kao i njihov porast tokom tretmana, znaĉajani su prediktori trendova svih praćenih varijabli. Porast liĉnog optimizma ima nedvosmislenu medijacionu ulogu u relacijama porasta oĉekivanja ishoda tretmana i promene u kriterijumima, dok porast generalizovane self-efikasnosti nema tu ulogu, te se vi&scaron;e moţe smatrati ishodom nego medijatorom ishoda tretmana. Nasumiĉni efekti i rezidualne varijanse ovih modela sugeri&scaron;u postojanje moderacionog efekta trećih varijabli, ali rezultati pokazuju da pretretmanska oĉekivanja ishoda tretmana takvu ulogu ne poseduju.<br />Rezultati snaţno idu u prilog kontekstualnim modelima u psihoterapiji i istiĉu da su klijentova pretretmanska oĉekivanja ishoda tretmana i promena tih oĉekivanja tokom tretmana neosporivo moćni op&scaron;ti faktori promene koji u znaĉajnoj meri predviĊaju i obja&scaron;njavaju ishod psihoterapijskog tretmana.</p>

<p>U doktorskoj disertaciji su istraženi problemi katastrofalnih &scaron;teta, upravljanja njima u uslovima klimatskih promena i uticaja klimatskih promena na delatnost osiguranja. U cilju ispitivanja povezanosti klimatskih promena i &scaron;teta u osiguranju napravljen je regresioni model koji karakteri&scaron;e tu vezu.Rezultati istraživanja ukazuju da klimatske promene imaju snažan uticaj na povećanje svih hazarda povezanih sa vremenskim prilikama, &scaron;to ima negativan uticaj na raspoložive kapacitete i uspe&scaron;nost poslovanja sektora osiguranja. Transfer rizika i saradnja sa javnim sektorom neophodni su u cilju održivog finasiranja posledica klimatskih promena.</p> / <p>In the doctoral dissertation problems of catastrophic losses, their management under climate changes and the impact of climate changes on insurance industry are explained in detail. With the aim of investigation the link between climate changes and insurance lossses we use regression model. The research results indicate that climate changes have strong impact on the increase of all hazards connected with weather conditions and that increase have negative impact on available capacities and business success of insurance industry. Risk transfer and cooperation with public sector is necessary for financing of losses of climate changes but insurance industry can play an important role in prevention of future losses.</p>

<p>Na uzorku od 485 dece uzrasta od 5 do 7 godina, podeljenih u dve grupe &ndash; eksperimentalnu (259 - 53,4%) i kontrolnu (226 &ndash; 46,6%) sprovedena su morfolo&scaron;ka merenja, te motorička i intelektualna testiranja. Eksperimentalnu grupu sačinjavali su polaznici Sportske &scaron;kolice &bdquo;Luka&rdquo; iz Novog Sada, dok su deca iz Pred&scaron;kolske ustanove &bdquo;Radosno detinjstvo&rdquo;, organizacione jedinice vrtić &bdquo;Petar Pan&rdquo; činila kontrolnu grupu. Prosečni uzrast eksperimentalne grupe na dan inicijalnih merenja, odnosno testiranja iznosio je 5,4&plusmn;0,8 decimalnih godina, dok je prosečan uzrast kontrolne grupe bio 5,6&plusmn;0,6 decimalnih godina.<br />Cilj rada bio je da se ustanove i analiziraju efekti longitudinalne primene različitih modela vežbanja kineziolo&scaron;kih aktivnosti na podizanju nivoa razvoja i pobolj&scaron;anje kognitivnog, posebno intelektualnog, kao i motoričkog i morfolo&scaron;kog razvoja pred&scaron;kolske dece. Stoga je na eksperimentalnoj grupi primenjen kineziolo&scaron;ki program u trajanju od devet meseci, a sve u svrhu pobolj&scaron;anja navedenih karakteristika i sposobnosti. Program je sproveden u &scaron;kolskoj 2013/14. godini, ali i nastavljen na deci koja su i dalje pohađala sportsku &scaron;kolicu i tokom naredne 2014/15. &scaron;kolske godine. Detaljna koncepcija programa data je u samom radu.<br />Baterija za ispitivanje i praćenje promena prouzrokovanih eksperimentalnim tretmanom sastojala se od osam antropometrijskih mera, osam motoričkih testova i dva testa za procenu inteligencije, s tim &scaron;to drugi primenjeni test za procenu inteligencije predstavlja ustvari bateriju testova koja je imala za cilj da proceni vi&scaron;e segmenata intelektualnih sposobnosti i to: planiranje, simultanu pažnju i sukcesiju.<br />Temeljem dobijenih rezultata sprovedene empirijsko-istraživačke studije, dobijene su i detaljno obrazložene sve pojave koje su ishod programiranog i pod stručnim nadzorom sprovedenog eksperimentalnog kineziolo&scaron;kog tretmana. U svetlu toga, moguće je bilo zaključiti da je do&scaron;lo do pobolj&scaron;anja nekih morfolo&scaron;kih karakteristika, te pojedinih motoričkih i intelektualnih sposobnosti dece iz eksperimentalne grupe u odnosu na kontrolnu. Do izvesnih promena do&scaron;lo je i u kvalitativnom, a ne samo kvantitativnom smislu, a predložen je i model varijabli koji bi verovatno u budućnosti mogao ukazati na jo&scaron; bolje rezultate.<br />Osim toga, buduća istraživanja u smislu pouzdanijih rezultata trebala bi biti sprovođena uz primenu preciznijih mernih instrumenata, koji bi, pretpostavlja se, dali za generalizaciju rezultata adekvatnije informacije.</p> / <p>Based on the sample of 485 children of 5 to 7 years of age, divided into two groups &ndash; experimental (259 &ndash; 53.4%) and control group (226 &ndash; 46.6%), morphological measurements, motoric and intellectual testing were done. The experimental group was consisted of the pupils of the Sport School &ldquo;Luka&rdquo; from Novi Sad, while the control group was consisted of the children from the Preschool institution &ldquo;Radosno detinjstvo&rdquo;, and the organisational unit of the nursery &ldquo;Peter Pan&rdquo;. The average age of the experimental group on the day of initial measuring, or testing, was 5.4&plusmn;0.8 decimal years, while the average age of the control group was 5.6&plusmn;0.6 decimal years.<br />The purpose of this paper was to define and analyse the effects of longitudinal application of various models of exercises of kinesiology activity on raising the level of development and improvement of cognitive, in particular of intellectual and motoric and morphological development of preschool children. Therefore, a kinesiology programme was applied to the experimental group for the period of nine months, all in order to improve the stated characteristics and abilities. The programme was implemented in the school year 2013/2014, but it was continued for the children who still attended the sport school in the next school year 2014/2015. The detailed idea of the programme is provided in the paper.<br />Battery for testing and monitoring the changes caused by experimental treatment was consisted of eight anthropometric measurements, eight motoric tests and two tests for intelligence assessment, while the second applied test for assessment of intelligence is actually the battery of tests which aim was to assess several segments of intellectual abilities, including the following: planning, simultaneous attention and succession.<br />Based on the obtained results of the conducted empirical research study, all changes which are the outcome of the programmed and conducted experimental kinesiology treatment under expert surveillance, have been explained in details. In that respect, it is possible to conclude that certain morphological characteristics have improved, and that certain motoric and intellectual abilities of children from the experimental group have also improved in comparison with the control group. Certain changes occurred also in the qualitative, not only in the quantitative aspect, and a model of variables was also proposed, which is likely to indicate even better results in the future.<br />In addition to that, the future research, when it comes to more reliable results, should be conducted with the application of measuring instruments, which would, as assumed, provide more adequate information for the generalization of results.</p>

<p>Природним процесима и појавама неминовно се мења кроз време морфолошки изглед једног простора. Рељефне промене су резултат деловања ендогених и егзогених сила. На прве се не може утицати јер потичу из Земљине унутрашњости, док се друге могу у многим елементима поспешивати или интензивирати човековим активностима. Нагле промене морфологије Стига почеле су у другој половини XX века, када се интензивира површинска експлоатација лигнита у Костолачном угљоносном басену и подижу термоелектране. Највеће промене у рељефу одвијају се у зони површинског копа &bdquo;Дрмно&ldquo;. Даљи рударски радови у зависности су од наметнутих потреба друштвене заједнице за електричном енергијом. С обзиром да су потребе све веће, очекиване промене у рељефу до краја предвиђене експлоатације 2041. године, биће још брже и све мање поправљиве. Поред морфоскулптурних промена, експлоатација угља изазвала је и климатске, хидрографске, педолошке и биогеографске промене. Занемаривањем и непоштовањем еколошких принципа и законитости, непоштовање закона и прописа којима се штитит природа, па чак и озакоњење недопустивог стихијског искоришћавања природних ресурса, води непоправљивим штетама у животној средини. И поред тога што мењају намену великим површинама пољопривредног земљишта, копови и електране обезбеђују брзи друштвено&ndash;економски развој околног подручја, запошљавање и подизање опште-културног и образовног нивоа, раније, претежно пољопривредног становништва, као и пораст животног стандарда.</p> / <p>Prirodnim procesima i pojavama neminovno se menja kroz vreme morfološki izgled jednog prostora. Reljefne promene su rezultat delovanja endogenih i egzogenih sila. Na prve se ne može uticati jer potiču iz Zemljine unutrašnjosti, dok se druge mogu u mnogim elementima pospešivati ili intenzivirati čovekovim aktivnostima. Nagle promene morfologije Stiga počele su u drugoj polovini XX veka, kada se intenzivira površinska eksploatacija lignita u Kostolačnom ugljonosnom basenu i podižu termoelektrane. Najveće promene u reljefu odvijaju se u zoni površinskog kopa &bdquo;Drmno&ldquo;. Dalji rudarski radovi u zavisnosti su od nametnutih potreba društvene zajednice za električnom energijom. S obzirom da su potrebe sve veće, očekivane promene u reljefu do kraja predviđene eksploatacije 2041. godine, biće još brže i sve manje popravljive. Pored morfoskulpturnih promena, eksploatacija uglja izazvala je i klimatske, hidrografske, pedološke i biogeografske promene. Zanemarivanjem i nepoštovanjem ekoloških principa i zakonitosti, nepoštovanje zakona i propisa kojima se štitit priroda, pa čak i ozakonjenje nedopustivog stihijskog iskorišćavanja prirodnih resursa, vodi nepopravljivim štetama u životnoj sredini. I pored toga što menjaju namenu velikim površinama poljoprivrednog zemljišta, kopovi i elektrane obezbeđuju brzi društveno&ndash;ekonomski razvoj okolnog područja, zapošljavanje i podizanje opšte-kulturnog i obrazovnog nivoa, ranije, pretežno poljoprivrednog stanovništva, kao i porast životnog standarda.</p>

<p>Prognoze Međuvladinog panela o klimatskim promenama govore da će&nbsp;prostor Jugoistočne Evrope biti&nbsp; pod snažnim uticajem izmenjenih klimatskih&nbsp;uslova u 21. veku. Očekuje se da će leta biti toplija i suvlja sa vi&scaron;e&nbsp;ekstremnih događaja i temperaturama koje mogu u proseku porasti i za čak&nbsp;3,8&deg;C, &scaron;to predstavlja veliki izazov za &scaron;umarstvo. Da bi se odgovorilo na taj&nbsp;izazov neophodno je načiniti i sprovesti adekvatne mere adaptacije, &scaron;to bi&nbsp;značilo prilagođavanje mera gazdovanja &scaron;umama novonastlim ekolo&scaron;kim&nbsp;uslovima. Jedan od značajnih alata u tom prilagođavanju predstavljaju&nbsp;različiti &nbsp;modelarski pristupi. U&nbsp; ovoj disertaciji su upotrebljene&nbsp;najsavremenije metode modeliranja uticaja klimatskih promena na &scaron;ume.&nbsp;Radi se o pionirskom istraživanje koje je prvo takve vrste u regionu. Dva&nbsp;različita metodska pristupa, vezanih za distribuciju, rast, adaptivno i&nbsp;multifunkcionalno gazdovanja bukovim &scaron;umama u Srbiji u klimatskim&nbsp;uslovima 21. veka su uputila na nekoliko najbitnijih rezultata i zaključaka. &nbsp;Izmenjeni klimatski uslovi će imati uticaj na rast i distribuciju bukovih &scaron;uma&nbsp;u 21. veku na osnovu simulacija sa 4C modelom i predikcija pomoću&nbsp;Elenbergovog koeficijenta. Na &nbsp;kraju simuliranog perioda 2001-2030 pomoću&nbsp;4C modela zabeležene su &nbsp;veće zapremine za devet sastojina&nbsp;monodominantnih bukovih &scaron;uma u odnosu na referentni period 1961-1990,&nbsp;dok su zapremine na kraju perioda 2071-2100 po pravilu bile veće ili &nbsp;slične&nbsp;referentnom period. Simulacije u period 2001-2030 su proseku imale najveće&nbsp;godi&scaron;nje priraste i najvi&scaron;e mrtvog drveta, a one u period 1961-1990 &nbsp;najmanje.&nbsp;Najbolje rezultate za vezivanje ugljenika i očuvanje biodiverziteta je pokazao&nbsp;scenario gazdovanja u kojem nije bilo intervencija. Suprotno tome, &nbsp;najvi&scaron;e prinosa drveta je zabeleženo u scenarijima sa najintenzivnijim&nbsp;intervencijama. U adaptivnom multifunkcionalnom gazdovanju bukovim&nbsp;&scaron;umama za scenarija preferencija koje su kreirale tri grupe zainteresovanih&nbsp;strana (Uprava za &scaron;ume, sektor za&scaron;tite prirode i JP &bdquo;Srbija&scaron;ume&ldquo;) pokazalo se&nbsp;da gazdovanje koje podrazumeva če&scaron;će zahvate (pet godina između seča)&nbsp;daje bolje rezultate u odnosu scenarija koji podrazumevaju desetogodi&scaron;nje&nbsp;intervale. Scenariji gazdovanja u kojima su posečena visoka stabla su&nbsp;pokazale bolje rezultate u multifunkcionalnom gazdovanju u odnosu na&nbsp;scenarija gde su sečena niža stabla u istom zapreminskom odnosu za sva&nbsp;<span style="font-size: 12px;">scenarija preferencija zainteresovanih strana. Elenbergov koeficijent je&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">pokazao dobru prediktivnu sposobnost za određivanje donje granice&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">distribucije bukovih &scaron;uma u &nbsp;Srbiji. Do kraja 21. veka okvirno 90% dana&scaron;njih&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">bukovih &scaron;uma će se naći izvan bioklimatske ekolo&scaron;ke ni&scaron;e u kojoj su bili u&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">20. veku, dok će se 50% naći u zoni u kojoj je &nbsp;zabeležen njen masovni&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">mortalitet u Mađarskoj. Izračunate granice EQ su bile ne&scaron;to niže od dobijenih&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">u sličnim studijama u region &scaron;to implicira striktan regionalni i lokalni pristup&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">problem. Poređenje rezultata simulacija sa 4C modelom i EQ za posmatranih&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">devet sastojina je pokazalo različite trendove vezano za rast (distribuciju)&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">bukovih &scaron;uma u Srbiji do kraja 21. veka. 4C model je predvideo pobolj&scaron;anje&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">uslova, dok je EQ predvideo pogor&scaron;anje uslova. Iz tog razloga potrebna su&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">dalja kontinuirana dugoročna istraživanja bukovih &scaron;uma kako bi smo dobili&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">pouzdaniju osnovu za procenu budućeg rasprostranjenja, rasta i planiranja&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">gazdovanja ovim &scaron;umama u budućnosti.</span></p> / <p>Predictions of the Intergovernmental Panel on Climate Change suggest that&nbsp;the region of Southeast Europe will be strongly influenced by the altered&nbsp;climate conditions in 21 century. It is expected that the summers will be&nbsp;hotter and drier with more extreme events and temperatures that can rise on&nbsp;average as much as 3.8 &deg;C. That is a big challenge for forestry. To respond&nbsp;to this challenge it is necessary to make and implement appropriate&nbsp;adaptation measures which would mean adapting forest management&nbsp;practice to changed environmental conditions. Different models are one of&nbsp;the important tools which can be used in this purpose. In this dissertation&nbsp;state-of-the art methods for calculating the impact of climate change on&nbsp;forests have been applied. This is a pioneering work and the first of its kind&nbsp;in the region. Two different methodological approaches, related to the&nbsp;distribution, growth, adaptive and multifunctional management of&nbsp;European beech forests in Serbia has been performed and provided&nbsp;following results and conclusions. Changed climatic conditions will have&nbsp;<br />an impact on the growth and distribution of beech forests in 21st century&nbsp;based on simulations with the 4C model and predictions of Ellenberg&rsquo;s&nbsp;climate quotient (EQ). At the end of the simulated period 2001-2030 higher&nbsp;volumes were recorded for the nine beech stands in comparison to the&nbsp;reference period 1961 to 1990, while the volume at the end of the period&nbsp;2071-2100 were higher or similar to the reference period. Simulations in&nbsp;the period 2001-2030&nbsp; have had the greatest average annual increment and&nbsp;the biggest amount of dead wood. The best results for carbon sequestration&nbsp;and biodiversity were provided by management scenario in which there&nbsp;were no management measures. In contrast, the highest yield&nbsp; of timber is&nbsp;recorded in the scenarios with the most intensive management measures.&nbsp;The adaptive multifunctional &nbsp;management of beech forests including three&nbsp;<span style="font-size: 12px;">scenarios of preferences&rsquo; (Forest Directorate , Nature Protection Sector and&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">Public Enterprise &quot;Srbija&scaron;ume&quot; ) suggested that management measures that&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">involved more frequent interventions (five years between felling) gives</span><span style="font-size: 12px;">better results than scenario which include a ten-year periods. Scenarios in&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">which higher trees are cut provide better results than scenario where the&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">lower trees are cut. EQ showed good predictive capability for determining&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">the lower (xeric) limit of the distribution of beech forests in Serbia. By the&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">end of 21st century, approximately 90 % of today&#39;s beech forests will be&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">found outside the bioclimatic niches in which they were in the 20th century,&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">while the 50 % of them will be in the zone in which their mass mortality is&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">observed in Hungary. Calculated EQ beech threshold distribution for Serbia&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">were slightly lower than in similar studies in the region (Hungary) , which&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">implies strict regional and local approach to the problem. Comparison of&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">simulated results with the 4C model and EQ for nine stands showed </span><span style="font-size: 12px;">different trends related to growth (distribution) of beech forests in Serbia by&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">the end of 21st century. 4C model predicted improvement of environmental </span><span style="font-size: 12px;">conditions, while the EQ predicted their worsening. For this reason,&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">continuing long-term studies of beech forests are needed in order to get a&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">more reliable basis for estimating future distribution, growth and planning&nbsp;</span><span style="font-size: 12px;">of forest management in the future.</span></p>

<p>Kvantifikovanjem uticaja klimatskih promena na biljnu proizvodnju stiče se mogućnost obrazovanja dugoročnih planova u poljoprivrednoj proizvodnji kako bi se održao visok i stabilan prinos ključnih gajenih kutura (p&scaron;enice, kukuruz). Najpre su urađene analize klime i agroklimatskih pokazatelja za sada&scaron;nje uslove 1971-2000. i očekivane uslove za 2030. i 2050. godinu za 11 lokaliteta Republike Srbije. Tek nakon analize klime uzima se u obzir poznata činjenica da postoji međusobna interakcija između meteorolo&scaron;kih uslova, zemlji&scaron;ta i biljke. Na ovoj interakciji zasnivaju se modeli biljne proizvodnje i upotrebljavaju se u cilju kvantifikovanja uticaja klimatskih promena na biljnu proizvodnju tj. na dinamiku vegetacije i prinos.<br />U radu su kori&scaron;ćeni osmotreni dnevni meteorolo&scaron;ki podaci sa jedanaest stanica sakupljenih u Republičkom Hidrometeorolo&scaron;kom Zavodu Srbije. Za buduće stanje klime kori&scaron;ćeni su izlazni podaci globalnih klimatskih modela (ECHAM, HadCM, NCAR) i njihovom statističkom regionalizacijom Met &amp; Roll vremenskim generatorom dobijeni su podaci o budućem stanju klime na području jedanaest izabranih lokaliteta. Podaci o zemlji&scaron;tu (mehaničke i hemijske osobine) preuzeti su od Agencije za za&scaron;titu životne sredine iz Beograda. Ulazni podaci o biljnoj vrsti i njenoj agrotehnologiji, neophodni u radu sa modelom biljne proizvodnje (kalibraciji i validaciji), obezbeđeni su sa vi&scaron;egodi&scaron;njih ogleda zasnovanih na oglednim poljima Rimskih &Scaron;ančeva Insituta za ratarstvo i povrtarstvo u Novom Sadu.<br />Kao metod kori&scaron;ćeni su modeli za određivanje agroklimatskih parametara Agriclim i model biljne proizvodnje DSSAT v. 4.2.<br />4<br />Analizom buduće klime, temperature vazduha i padavina, utvrđeno je da se može očekivati porast temperature vazduha na godi&scaron;njem nivou i tokom svih delova vegetacinog perioda, a količina padavina se očekuje da bude vi&scaron;a tokom zimskog perioda, dok u prolećnom periodu (mart &ndash; april - maj) ne&scaron;to niža do 10 mm, a tokom letnjih meseci jun-jul-avgust značajno niža.<br />Analizom rezultata DSSAT 4.2 modela biljne proizvodnje, utvrđeno je da u očekivanim klimatskim uslovima 2030. i 2050. godine pri koncentraciji CO2 od 330 ppm prinos zrna ozime p&scaron;enice ostaje nepromenjen u većini lokaliteta izuzev Kru&scaron;evcu, Somboru i Vranju gde prinos opada do 12% u 2030. i do 11% u 2050. godini. Uzrok visokih i stabilnih prinosa su povećane količine padavina i povećanje temperature vazduha u zimskom periodu, manji broj mraznih i ledenih dana. Jedan od najvažnijih faktora stabilnosti prinosa je i dovoljna količina rezerve vlage u zemlji&scaron;tu za prolećni period i količina padavina za prolećni period, koji je u literaturi određen kao kritični period potrebe p&scaron;enice za vodom. U budućim uslovima analizom rezultata broja dana potrebnih od setve do cvetanja i od setve do zrelosti, ustanovljeno je da se očekuje manji broj dana, tj. da će fenofaze kraće trajati do cvetanja i zrelosti &scaron;to je posledica očekivanih vi&scaron;ih temperatura vazduha i suma efektivnih temperatura. U uslovima 2030. i 2050. godine i očekivane koncentracije CO2 po IPCC izve&scaron;taju iz 2007. godine, uticaj povi&scaron;ene koncentracije CO2 na prinos zrna p&scaron;enice je pozitivan. Prinosi kod većine lokaliteta ostaju nepromenjeni dok je mali pad prinosa zrna bio primećen na lokalitetima Kru&scaron;evac i Sombor, gde neznatno opada do 7% u 2030. godini i 2050. godini. U Somboru se očekuje nepromenjena količina padavina za mart &ndash; april - maj period i mnogo manja količina padavina u periodu jun &ndash; jul - avgust, a u Kru&scaron;evcu ne&scaron;to manja količina padavina u periodu mart &ndash; april &ndash; maj i do 40% manja količina u periodu jun &ndash; jul - avgust u 2050. godini.<br />Analizom rezultata prinosa zrna kukuruza za 2030. i 2050. godinu pri koncentracije CO2 od 330 ppm dobijen je veoma značajan pad prinosa i u uslovima bez navodnjavanja i u uslovima navodnjavanja normom od 180 mm za sve lokalitete. U 2030. i 2050. godini u uslovima povi&scaron;ene koncentracije CO2 uticaj očekivane koncentracije CO2 na prinos zrna kukuruza simulacijama ocenjen je kao negativan, jer je dobijeni prinos zrna kukuruza bio jo&scaron; niži nego pri koncentraciji CO2 od 330 ppm.<br />Veoma značajan pad prinosa posledica je vi&scaron;ih temperatura vazduha u JJA periodu, povećanja fiziolo&scaron;kog stresa kod biljaka usled povećanja broja letnjih i tropskih dana, značajno smanjenje količine padavina, posebno u periodu jun &ndash; jul &ndash; avgust i povećanje broja su&scaron;nih dana tokom istog perioda. Analizom dužine trajanja vegetativne sezone za oba režima uzgajanja kukuruza moglo se zapaziti da se u budućim uslovima očekuje skraćenje perioda vegetacije zbog vi&scaron;ih temperatura vazduha i sume temperatura. Analizom rezultata simulacije prinosa zrna soje za 2030. i 2050. godinu pri koncentraciji CO2 od 330 ppm, očekuje se nepromenjen prinos zrna u lokalitetima Ćuprija, Ni&scaron;, Vranje i Prizren, ili neznatno vi&scaron;i do 9 % u lokalitetima Kraljevo, Kru&scaron;evac, Novi Sad, Sombor i Zaječar. Samo u istočnom lokalitetu Dimitrovgrad i centralnom Požega se očekuje značajno vi&scaron;i prinos do 14% u 2030. godini i do 23% u 2050. godini. U 2030. i 2050. godini pri povi&scaron;enoj koncentracije CO2 po IPCC izve&scaron;taju iz 2007. godine očekuje se veoma značajno vi&scaron;i prinos u svim lokalitetima, a posebno je nagla&scaron;eno u lokalitetima Dimitrovgrad i Požega gde su dobijene najniže srednje temperature vazduha za AMJ i JJA period, najmanji broj letnjih i tropskih dana. Nakon dobijenih rezultata prinosa zrna za izabrane biljne kulture, rezultati prinosa zrna kukuruza ukazivali su na potrebu definisanja i uvođenja mera adaptacija u dosada&scaron;nju agrotehnologiju. DSSAT model biljne proizvodnje je izabran u istraživanju i kvantifikovanju mera adpatacija, jer se potrebe i fiziolo&scaron;ke reakcije biljke u simulacijama mogu pratiti na dnevnom nivou (Wang et al., 2011). Kao mere adaptacije analizirane su adaptacija roka setve i navodnjavanje. Adaptacija roka setve urađena je za kukuruz u uslovima bez navodnjavanja, da bi se ocenio isključivo uticaj primene ranijeg roka setve na prinos, a ne i navodnjavanje. Na osnovu analize<br />5<br />rezultata relativne promene prinosa za sve lokalitete, pokazalo se da se u uslovima ranijeg roka setve očekuju vi&scaron;i prinosi nego u uslovima uobičajenog datuma setve. Međutim, u svim lokalitetima i dalje se očekuje veoma značajan pad prinosa, izuzev u Dimitrovgradu, Vranju i Prizrenu, gde se očekuje značajan porast u odnosu na prinose perioda 1971-2000. godina.<br />Na osnovu analize rezultata simuliranih prinosa za ozimu p&scaron;enicu, kukuruz i soju, konstatovano je da se p&scaron;enica može proizvoditi u uslovima bez navodnjavanja, a prolećni usevi kukuruz i soja bi morali da se navodnjavaju zbog očekivanog velikog smanjenja količine padavina u letnjem periodu. Da bi se procenila adekvatna norma navodnjavanja u proizvodnji kukuruza u simulacijama u DSSAT modelu biljne proizvodnje izabrana je opcija 50 % dostupne vode biljci. Simulacije proizvodnje kukuruza u uslovima 50% dostupne vode biljci dale su pozitivne rezultate prinosa. Prinosi su bili nepromenjeni u lokalitetima Ćuprija, Kru&scaron;evac, Kraljevo, Ni&scaron;, Novi Sad, Sombor, Vranje, Zaječar u 2030. godini i 2050. godini izuzev u Kraljevu gde je prinos bio niži do 17% u 2050. godini. U lokalitetima Dimitrovgrad, Požega i Prizren prinos je bio vi&scaron;i oko 9% u 2030. godini i nepromenjen u 2050. godini. Uvećanje norme navodnjavanja je bilo veoma značajno na većini lokaliteta od 20% do 30% sa maksimumom u Požegi do 45% u 2030. i 84% u 2050. godini. Lokalitet Požega imao je zemlji&scaron;te tipa ilovasti fluvisol i izmeren visok procenat peska, iznad 50% u svom mehaničkom sastavu, &scaron;to je uslovilo i veću propusnost vode, njeno kraće zadržavanje u profilu zemlji&scaron;ta i potrebu za većom količinom vode u navodnjavanju. Simulacije prinosa soje odmah su urađene u uslovima navodnjavanja od 50% dostupne vode biljci, jer je opcija u uslovima bez navodnjavanja davala jako niske prinose, a opcija 50% dostupne vode je davala takve norme navodnjavanja koje su bile slične u na&scaron;im uslovima na Institutu za ratarstvo i povrtarstvoPri takvoj opciji navodnjavanja u svim lokalitetima norma navodnjavanja je u budućim uslovima veoma značajno rasla od 10 do 40% u 2030. godini i od 13 do 110% u 2050. godini, a rezultati relativne promene prinosa ukazivali su na veoma značajno povećanje prinosa u budućim&nbsp;uslovima.</p> / <p>DSSAT 4.0 is a crop model commonly used to quantify the climate change impact on agriculture production. The model predictions are very important for long term planning in agriculture to keep high and stable yield production. At the first, the climate was analysed for 1971-2000 period, 2030 and 2050 year. After these analyses the crop model was run. Crop model is based on interaction between climate, soil and plant. Simulations were predicted the yield and dynamic in vegetation for 2030 and 2050 climate conditions. As input parameters were used observed daily weather data from eleven weather stations for 1971-2000 period. For 2030 and 2050, the data were used from global climatology models ECHAM5, HadCM3 and NCAR-PCM for two scenarios A1B and A2. Before crop simulations, the out results from global climatology models had to be regionalised and downscaled with Met &amp; Roll weather generator. The soil input data were assumed from Agency for Environmental Safety from Belgrade. The data were consist of mechanical and chemical characteristics of soil which were chosen near the weather station. The crop input data were collected from the literature and personal communication of Institute of Field and Vegetable Crops and their long term period experiments. A current and future agroclimatic indices were calculated with Agriclim model. As a crop model, DSSAT v. 4.2. was chosen for crop simulations of major field crops: winter wheat, maize and soybean.<br />The results of climate shown that the air temperature should be higher in all vegetation phases, and precipitation should be higher during winter months, lower for 10 mm in spring and significantly lower in summer months June- July-August.<br />In 2030 and 2050 year (CO2=330 ppm) simulations shown that winter wheat yield might be the same as in 1971-2000 period in most locations except in Krusevac, Sombor and Vranje where yield might be lower for 12% in 2030 year and lower for 11% in 2050 year. It is a consequence of expected higher precipitation and higher air temperatures during winter period, less frosty and frozen days, higher precipitation during spring, which is a critical period for winter wheat production. It was analysed the dinamyc in vegetation in future<br />9<br />conditions. The results showed the shorter vegetation, less number of days from seeding to anthesis and seeding to maturity. These changes in vegetation duration were caused by expected higher air temperatures and higher effective temperatures.<br />The yield results were also analysed for expected conditions under future CO2 concentration from IPCC report 2007, and shown that winter wheat yields were not changed for most locations except in Krusevac and Sombor in 2030 and 2050 year.<br />The maize yield results for 2030 and 2050 under CO2 concentration of 330 ppm shown a significant decrease in yield in non irrigated conditiond and irrigated conditions with 180 mm water added per vegetation season. Also, the results given under expected CO2 concentration from IPCC Report 2007, shown great decrease in 2030 and 2050 and lower yield than under CO2 was set on 330 ppm. The significant decrease in yield was caused by expected higher temperatures in JJA period, higher physiologicaly stress caused by more days with extreme high temperatures (summer and tropical days) and very significant decrease in precipitation during JJA period. The results showed the shorter vegetation, less number of days from seeding to anthesis and seeding to maturity. These changes in vegetation duration were caused by expected higher air temperatures and higher effective temperatures.<br />The soybean yield analyses for 2030 and 2050 under CO2 concentration of 330 ppm shown no changes in yield for Cuprija, Nis, Vranje and Prizren, a little higher to 10% in Kraljevo, Krusevac, Novi Sad, Sombor, Zajecar and up to 24% higher in Dimitrovgrad and Pozega. In 2030 and 2050 under future CO2 concentrations from IPCC Report 2007, it is expected a significantly higher yield in all locations especially for Dimitrovgrad and Pozega, where the air temperatures were lowest in AMJ and JJA period. The results showed the shorter vegetation in soybean production, less number of days from seeding to anthesis and seeding to maturity. These changes in vegetation duration were caused by expected higher air temperatures and higher effective temperatures. After all simulations for winter wheat, maize and soybean, it is concluded that maize production need some adaptation measures for future conditions. As an adaptation measure it were chosen two measures: the shift in sowing date and irrigation quantity. The adaptation in sowing date was set for maize under non irrigated conditions, to analyse only the time of sowing not irrigation. The sowing date was set 15 days earlier, on the 5th of April. The yield results shown less decrease than results given at usual sowing date (20th of April), but in all locations the predicted yield decreased except in DM, VR and PR where the yield shown significant increase in a comparison with 1971-2000 yield. The change in irrigation quantity was more efficient for yield. It was done for maize production and soybean, because winter wheat irrigation was estimated as non economic. The irrigation method was set on 50% available water for plant. The maize yield was stable in Ćuprija, Kru&scaron;evac, Kraljevo, Ni&scaron;, Novi Sad, Sombor, Vranje, Zaječar in 2030 and 2050 year except in Kraljevo where the yield decreased up to 17% in 2050 year. In Dimitrovgrad, Požega and Prizren the yield was higher for 9% in 2030 year and not chaged in 2050 year. The water requirements had significantly higher values than in 1971-2000 period up to 20-30% in 2030 year with maximum in Požega up t 45% in 2030 year and 84% in 2050 year. The location Požega has soil with a high percent of sand in structure, above 50%, what caused quick water filtration and more water in irrigation. The soybean simulations were done in irrigation option of 50% available water at the begining, because the non irrigated method did not gave the satisfied yield results in crop model. The 50% irrigation method gave adequate yield and water requirements as in experiments on Institute. The water requirements had significantly higher values in 2030 year from 10-40% and from 13% to 110% in 2050 year than in 1971-2000 period.<br />Key words: climate change, CO2 fertilization, DSSAT v. 4.2. crop model, effective irrigation, maize yield, soybean yield, vegetation, winter wheat yield.</p>

<p>U radu se razmatraju demografski problemi regije Hercegovine s posebnim osvrtom na Zapadnohercegovačku županiju te njihov uticaj na morfolo&scaron;ko-funkcionalne promene naselja (gradova s pripadajućim naseljenim mestima) u pedesetogodi&scaron;njem &nbsp; vremenskom periodu,&nbsp; s naglaskom za vremenski period od&nbsp; 1961.&nbsp; do 2011. godine. &nbsp;Područje koje se analizira u ovome radu odnosi se na područje koje je funkcionalno vezano za Zapadnohercegovačku županiju, jednu od deset kantona/županija u FBiH. &nbsp;Proučavani prostor obuhvata 100 naseljenih mesta (četiri gradska naselja). U radu se analizira demografski razvitak, te međusobna povezanost demografskog i socio-ekonomskog razvitka naselja na području&nbsp;Zapadnohercegovačke županije te funkcionalno-morfolo&scaron;ke promene naselja. Zapadnohercegovačka županija tradicionalno je emigracijsko područje koje&nbsp;je već decenijama zahvaćeno procesom depopulacije. &Scaron;ire je područje značajnije počelo&nbsp;&nbsp; izumirati nakon Drugog svetskog rata, dok su&nbsp; gradski prostor i njegova okolina, inače centri imigracija, stvarali područja i žari&scaron;ta ekonomskog i op&scaron;teg razvitka Zapadnohercegovačke županije.&nbsp;Depopulaciju je u &nbsp;naseljenim mestima planinskog&nbsp; dela Županije (brdski prostori) pratilo napu&scaron;tanje tradicionalnih privrednih aktivnosti (u prvom redu zemljoradnje&nbsp; i stočarstva), do&scaron;lo je do pojave socijalnog pusto&scaron;enja, promena u krajoliku te&nbsp;izumiranja pojedinih naselja. Najznačajniji uticaj imali su znatno iseljavanje&nbsp; stanovni&scaron;tva u drugoj polovini 20. veka, direktne i indirektne posledice dvaju svetskih ratova, zatim različite epidemije, agrarna reforma, ekonomske krize koje su se u&nbsp;nekoliko navrata javljale tokom 20. veka. Tome su&nbsp;&nbsp;&nbsp; pridoneli i ostali faktori, kao &scaron;to su ekonomska emigracija od sredine &scaron;ezdesetih godina 20. veka, urbanizacija, industrijalizacija te snažan razvitak sredi&scaron;njih i prigradskih &nbsp;naselja. Deagrarizacija i&nbsp;deruralizacija, tranzicija nataliteta, rat na području Bosne i Hercegovine u prvoj polovini devedesetih godina 20. veka, te neprimerena populaciona politika,&nbsp; ostavile su traga na ovim područjima.&nbsp; S obzirom na dominantne demografske trendove u&nbsp;Županiji može se pretpostaviti da će reprodukcija, odnosno obnavljanje radne snage u budućnosti biti smanjeno. Naime, na navedenu će činjenicu uticati smanjenje stope prirodnog kretanja stanovni&scaron;tva prisutno na području &nbsp;Zapadnohercegovačke županije&nbsp; već nekoliko decenija, &scaron;to znači da će se smanjenje broja mladih stanovnika negativno odraziti na obim radne snage.&nbsp;</p><p>Depopulacija ima negativne posledice na funkcije naselja te na morfologiju naselja. U pojedinim naseljima je do&scaron;lo do promene u njihovoj strukturi i obliku osnove naselja, a gotovo sva naselja u Županiji imaju promene u fizionomiji.</p> / <p>This paper discusses the demographic problems of the region Herzegovina with special reference to the West Herzegovina County and their impact on the morphological and functional changes of settlements (cities with the belonging populated areas) in fifty years time, with particular emphasis on the period&nbsp;from 1961 to 2011. The area that is analyzed in this paper refers to the area that is functionally related to the West Herzegovina County, one of ten cantons/counties in the Federation of Bosnia and Herzegovina. The studied area covers 100 settlements (four &nbsp;urban settlements). The paper analyzes the demographic development andinterconnection of demographic and socio&nbsp; -economic development of settlements &nbsp;in theWest&nbsp; Herzegovina&nbsp; County and functional and morphological changes of settlements.</p><p>West Herzegovina County&nbsp; is a traditional&nbsp; emigration area that has been affected by the process of depopulation for decades. Wider area&nbsp;began depopulating after World &nbsp;War II, while the urban area and its surroundings,&nbsp; which arein fact&nbsp; immigration centers, were creating areas and foci of economic and general development of West Herzegovina County. Depopulation in settled places of mountainous part of the County (mountain areas)&nbsp; was followed by the abandonment of traditional economic activities (primarily agriculture and animal husbandry).&nbsp;There&nbsp; was&nbsp; considerable social fallow as well as changes in the landscape and the extinction of some settlements. The emigration in the second half of the 20th century, the direct and indirect consequences of the two world wars, then various epidemics, agrarian reform, &nbsp;economic crises that have occurred on several occasions during the 20th century had &nbsp;the most significant influence on the depopulation in this area. Some &nbsp;other factors, such as the economic emigration from the mid-sixties of the 20th century, urbanization, industrialization and a strong development of central and suburban areas, contributed to this as well. Deagrarization and deruralization, fertility transition, the war in Bosnia and Herzegovina in the first half of the nineties of the 20th &nbsp;century and inadequate population policy made their mark in this area.&nbsp;Concerning the dominant demographic trends in the County it can be assumed that the &nbsp;reproduction or recovery of the&nbsp; labor force in the future will be reduced. Namely, this fact will be&nbsp; affected by&nbsp; reduction in the rate of natural population&nbsp; growth that has been&nbsp; present in the area of&nbsp; West County for several decades, which&nbsp;means that the reduction in the &nbsp;number of young&nbsp;&nbsp; people has&nbsp; a negative impact on the volume of the &nbsp;labor force.</p><p>Depopulation has negative effects on the function of the village and the morphology of&nbsp;settlements. In some villages there is a change in their structure and form of the basics of the village, and almost all the villages in the County have a change in the &nbsp;physiognomy. The concentration of population and economic activities in urban and suburban area had also influence on the&nbsp; landscape change.&nbsp;Demographic processes, that have occurred in West County, affected the socio&nbsp; -&nbsp; economic,physiognomic and functional transformation of urban neighborhoods and some parts of the County.</p>

<p>Инфективна болест бурзе (Гамборо болест) је контагиозна вирусна болест младих пилића. Узрочник је РНК вирус који припада фамилији Birnaviridae. Испољава тропизам према Фабрицијусовој бурзи доводећи до оштећења лимфоцита и атрофије. Болест се контролише вакцинацијом родитељских јединки и пријемчивих пилића. Употреба атенуираних вакцина може довести до смањења неких технолошких параметара. Циљ овог рада је био да се докаже које од примењених атенуираних вакцина, интермедијарних Гумбокал, Гумбокал D78 и интермедијарне-плус Гумбокал 228Е, индукује најбољи развитак имнунолошког одговора и доводе до најмањих оштећења у ткиву Фабрицијусове бурзе и слезене. Пратили смо да ли делују имуносупресивно на вакцину против Њукастл болести и да ли утичу на смањење телесне масе бројлерских пилића. Основне огледне групе су вакцинисане четрнаестог дана старости против Гамборо болести, а затим су од основних огледних група оформљене подгрупе које су вакцинисане против Њукастл болести у различитим временским периодима: О1-1, О2-2, О3-1 после седам дана, О1-2, О2-2, О3-2 после четрнаест дана, О1-3, О2-3, О3-3 после двадесетједан дан од вакцинације против Гамборo болести .Од првог до четрдесетдругог дана експеримента сваких седам дана је вађена крв пилићима, мерена њихова телесна маса и узорковане бурзе и слезене. Крвни серуми су испитивани на висину титра антитела ЕЛИСА тестом за Гамборо болест, а методом инхибиције хемагутинације за Њукастл болест. Највишу висину титра на Гамборо болест је показала огледна група О1, затим група О2 и најнижи О3. У огледним подгрупама О3-1, О3-2 и О3-3 се испољио имуносупресивни ефекат на имунолошки одговор према Њукастл болести. Фабрицијусовим бурзама је одређивана релативна маса и бурзални индекс да би се установило да ли је дошло до атрофије након примене вакцина. Најнижи бурзални индекс је установљен у огледној групи О3, затим у О2 и у О1. Таквим редоследом су устновљене и патохистолошке промене у бурзи. Добијени резултати указују да употреба интермедијане-плус вакцине индукује најбољи имунолошки одговор, али и најнижу релативну масу и вредност бурзалног индекса, као и нижу телесну масу у односу на инермедијарне вакцине. Примењене вакцине нису утицале на релативну масу слезене и нису довеле до појаве патохистолошких промена у њој.</p> / <p>Infektivna bolest burze (Gamboro bolest) je kontagiozna virusna bolest mladih pilića. Uzročnik je RNK virus koji pripada familiji Birnaviridae. Ispoljava tropizam prema Fabricijusovoj burzi dovodeći do oštećenja limfocita i atrofije. Bolest se kontroliše vakcinacijom roditeljskih jedinki i prijemčivih pilića. Upotreba atenuiranih vakcina može dovesti do smanjenja nekih tehnoloških parametara. Cilj ovog rada je bio da se dokaže koje od primenjenih atenuiranih vakcina, intermedijarnih Gumbokal, Gumbokal D78 i intermedijarne-plus Gumbokal 228E, indukuje najbolji razvitak imnunološkog odgovora i dovode do najmanjih oštećenja u tkivu Fabricijusove burze i slezene. Pratili smo da li deluju imunosupresivno na vakcinu protiv NJukastl bolesti i da li utiču na smanjenje telesne mase brojlerskih pilića. Osnovne ogledne grupe su vakcinisane četrnaestog dana starosti protiv Gamboro bolesti, a zatim su od osnovnih oglednih grupa oformljene podgrupe koje su vakcinisane protiv NJukastl bolesti u različitim vremenskim periodima: O1-1, O2-2, O3-1 posle sedam dana, O1-2, O2-2, O3-2 posle četrnaest dana, O1-3, O2-3, O3-3 posle dvadesetjedan dan od vakcinacije protiv Gamboro bolesti .Od prvog do četrdesetdrugog dana eksperimenta svakih sedam dana je vađena krv pilićima, merena njihova telesna masa i uzorkovane burze i slezene. Krvni serumi su ispitivani na visinu titra antitela ELISA testom za Gamboro bolest, a metodom inhibicije hemagutinacije za NJukastl bolest. Najvišu visinu titra na Gamboro bolest je pokazala ogledna grupa O1, zatim grupa O2 i najniži O3. U oglednim podgrupama O3-1, O3-2 i O3-3 se ispoljio imunosupresivni efekat na imunološki odgovor prema NJukastl bolesti. Fabricijusovim burzama je određivana relativna masa i burzalni indeks da bi se ustanovilo da li je došlo do atrofije nakon primene vakcina. Najniži burzalni indeks je ustanovljen u oglednoj grupi O3, zatim u O2 i u O1. Takvim redosledom su ustnovljene i patohistološke promene u burzi. Dobijeni rezultati ukazuju da upotreba intermedijane-plus vakcine indukuje najbolji imunološki odgovor, ali i najnižu relativnu masu i vrednost burzalnog indeksa, kao i nižu telesnu masu u odnosu na inermedijarne vakcine. Primenjene vakcine nisu uticale na relativnu masu slezene i nisu dovele do pojave patohistoloških promena u njoj.</p> / <p>Infectious bursal disease (Gumboro disease) is a contagious viral disease of young chickens. The causative agent is an RNA virus that belongs to the family Birnaviridae. It exhibits tropism toward bursa of Fabricius causing damage to cells and atrophy. The disease is controlled by vaccination of susceptible broiler breeders and chickens. The use of attenuated vaccines may lead to the reduction of certain production parameters. The aim of this study was to prove which of the applied attenuated vaccines, intermediate Gumbokal, Gumbokal D78 and intermediate-plus Gumbokal 228E, induces the best immunological response and leads to fewest damages to burza of Fabricijus tissue and spleen. We tracked whether it influences on immunosuppressive vaccine against Newcastle disease and if it leads to reduce of body mass of broiler chickens. Basic experimental groups were vaccinated on the fourteenth day of age against Gamboro diseases, and sub-groups were formed of the basic experimental groups which have been vaccinated against Newcastle disease in different time periods: O1-1, O2-2, O3-1 after seven days, O1-2 , O2-2, O3-2 after fourteen days, O1-3, O2-3, O3-3 after twenty-one days of vaccination against Gumboro disease. From the first to the fourty second day of the experiment, blood was extracted form the chicks every seven days, their body weight was measured and burza and spleen were sampled. Blood serum were assayed for the amount of the antibody titer by enzyme-linked immunosorbent assay test (ELISA) for Gumboro disease, and with Hemagglutination-inhibition test (HI) for Newcastle disease. The biggest titer for Gamboro disease were showed by experimental group O1, then O2 and group O3 the lowest. In the experimental subgroups O3-1, O3-2 and O3-3 immunosuppressive effect was exhibited on the immune response to Newcastle disease. Relative weight and bursal index were determined for burza of Fabricius to determine whether there was atrophy after administration of the vaccine. The lowest bursal index was established in the experimental group O3, followed by O2 and O1. Such sequence was establilshed also for histopathological changes in the burza. The obtained results indicate that the use of the intermediate-plus vaccine induces the best immune response, but also the lowest relative value of the mass and burzal index, as well as a lower body weight compared to the inermediate vaccine. Applied vaccines did not affect the relative weight of the spleen and have not led to the appearance of histopathological changes in it.</p>

<p>Ova disertacija predstavlja rezultate istraživanja uticaja dve vrste<br />intenzivnih promena Sunčevog zračenja na prostiranje radio talasa. Prvi deo<br />prikazanih rezultata odnosi se na efekte neperiodičnih zračenja u X-opsegu<br />talasnih dužina u toku trajanja Sunčevog X-flera. Izvršeno je modelovanje<br />karakteristika jonizovane sredine D-sloja jonosfere u toku celokupnog<br />trajanja efekata dodatne energije jonizacije i karakteristika prostiranja<br />radio talasa određenih frekvencijskih opsega u okviru navedene sredine.<br />Drugi deo rezultata prikazuje periodičnu promenu nivoa prijemnog signala<br />usmerene mikrotalasne radio komunikacije koja nastaje u toku jutarnjih<br />časova. Pokazano je da ova promena ima visok stepen korelisanosti sa<br />promenama vrednosti geomagnetskog polja i da je uzrokuje pojava Sunca na<br />horizontu. Na osnovu rezultata dobijenih merenjem je predložen model koji<br />opisuje trend navedene promene u jutarnjim časovima.</p> / <p>This thesis presents the research results of intensive solar radiation variation<br />influence on radio propagation. The first part of presented results is related to the<br />effects of non-periodic radiation within X-ray wavelength during Solar X-flare.<br />Modelling of ionosphere D-layer medium is performed during all time duration of<br />additional ionization energy, as well as radio propagation characteristics within this<br />medium. The second part of the measured results presents periodic variation of<br />receiving microwave radio signal level of experimental Line-of-site communication<br />during the morning hours. It is shown that this variation is highly correlated with<br />geomagnetic field component values variation and that is caused by the Sun<br />appearance on the horizon. Based on the experimentally collected results, the model<br />that describes this variation during morning hours is proposed.</p>

<p>Ricin je prirodni protein, toksin koji spada među najpristupačnije i najsmrtonosnije otrove. Nalazi se u biljci Ricinus (Ricinus communis), sa najvećim sadržajem u semenu (1-5 %). Ricin se smatra potencijalnim bioterorističkim oružjem i prema riziku za ljudsko zdravlje svrstan je u B kategoriju biolo&scaron;kog oružja. U novije vreme kori&scaron;ćen je za konstruisanje imunotoksina protiv tumorskih ćelija u terapiji maligniteta. Dokumentovana su mnoga trovanja ricinom, kako zadesna, tako i samoubilačka i ubilačka. U tu svrhu koristilo se intaktno seme ricinusa ili ekstrahovani ricin. Osim ricina, u semenu ricinusa je prisutan toksični alkaloid ricinin u količini 0.3-0.8 %. Ricinus je jedini poznati prirodni izvor ricinina, koji se ko-ekstrahuje sa ricinom iz semena biljke. Ricinin se jednostavno detektuje u kliničkim uzoracima metodom tečne hromatografije i masene spektrometrije i, s obzirom na komplikovanu identifikaciju ricina u biolo&scaron;kim uzorcima, smatra se biomarkerom za intoksikaciju ricinusom, odnosno ricinom. Osnovni ciljevi ovog istraživanja su da se uz pomoć HS-GC metode i patohistolo&scaron;kom&nbsp; analizom dokaže prisustvo ricinina u krvi laboratorijskih pacova u odnosu na vremenski interval koji je protekao od oralne aplikacije suspenzije do vremena žtvovanja, da se odredi distribucija i koncentracija ricinina u organima laboratorijskih pacova u različitim vremenima žrtvovanja, kao i da se utvrdi da li postoji značajna razlika u razvoju patomorfolo&scaron;kih promena na organima laboratorijskih pacova u različitim vremenima žrtvovanja. Istraživanje je bilo otvoreno, randomizirano i prospektivnog tipa. Laboratorijski pacovi su u istom vremenu oralno tretirani suspenzijom koja je sadržaja subletalnu koncentraciju ricina. Nakon žrtvovanja u precizno definisanim vremenskim intervalima uzeti su uzorci krvi i unutra&scaron;njih organa radi daljih analiza. Odgovarajući uzorci su analizirani metodom HC-GS u cilju određivanja koncentracije i distribucije ricinina, kao pouzdanog markera trovanja ricinom, u krvi i unutra&scaron;njim organima. Takođe je izvr&scaron;ena patohistolo&scaron;ka analiza uzoraka tkiva unutra&scaron;njih organa u cilju utvrđivanja promena izazvanim delovanjem ricina u odnosu na vreme proteklo od aplikacije suspenzije. Dobijeni rezultati su obrađeni odgovarajućim statističkim metodama. Rezultati istraživanja omogućavaju standardizaciju postupaka odabira reprezentativnih uzoraka prilikom sumnje na trovanje ricinusom i metode dokazivanja akutnog trovanja. Na taj način može se pouzdano i efikasno dokazati trovanje ricinusom.</p> / <p>Ricin is a naturally occurring protein, a toxin which belongs to the category of the most accessible and the most lethal poisons. It is obtained from the castor oil plant ( Ricinus communis), whose seeds contain its highest content (1-5%). Ricin is also thought to be a potential weapon of bioterrorism and taking into account the risk for human health, it is classified as a biological weapon category B. Lately it has been used for the construction of the immunotoxins against tumor cells in the therapy of malignant diseases. Numerous poisonings using ricin have been documented, not only accidental poisoning, but also in case of suicides and homicides. In those cases, intact ricin seeds or extracted ricin were used. Apart from ricin, castor oil plants also contain a toxic alkaloid ricinine (0.3-0.8%). Castor oil plants are the only known natural source of ricinine, which is co-extracted with ricin from the seeds of this plant. Ricinine is simply detected in clinical samples by using the method of liquid chromatography and mass spectrometry. Taking into account a complicated identification of ricin in biological samples, it is considered to be a biomarker for the intoxication by castor oil plant, or ricin itself. The main aim of this research is to use the HS-GC method and pathohistological analysis in proving the existence of ricinine in the blood of experimental rats in relation to the time interval between the oral application of solution of castor seeds in water and the time of sacrificing, to determine the distribution and concentration of ricinine in the organs of experimental rats, as well as to establish whether there was a significant difference in the development of pathomorphological changes on the organs of experimental rats at various points of sacrificing. The research was open, randomised and prospective. Experimental rats were simultaneously orally tested by the solution which contained sublethal concentration of ricin. After sacrificing, blood samples were taken from inner organs in specifically defined intervals of time and used for further analysis. The appropriate samples were analysed by HC-GS method in order to determine the concentration and distribution of ricinine as a reliable marker of ricin poisoning in blood and inner organs. Also, pathohistological analysis of the samples of inner organ tissues was made with the purpose of establishing the changes caused by the effects of ricinine in relation to time which passed from the application of the solution. The obtained results were processed by appropriate statistical methods. The results of this research allow for the standardisation of the actions in selecting the representative samples in case there is a possibility of ricin poisoning and the method of proving the acute poisoning. Following these steps, ricin poisoning can be proved in a reliable and an efficient way.</p>