<p>Uloga kulture u društvenim promenama javlja se kao nezaobilazna tema u kontekstu postsocijalističke<br />tranzicije. Ispostavilo se da institucionalna transformacija političkog i ekonomskog uređenja društva nije<br />dovoljna, te da uspeh institucionalnih promena uveliko zavisi od nacionalne kulture, i promena na nivou cele<br />nacije (Elste, Offe, Preuss, 1998:19). Ekonomska strana tranzicije se pokazala posebno problematičnom jer<br />ekonomske aktivnosti čine veliki deo svakodnevice svakog pripadnika društva, neprestano ukazujući na<br />probleme vezane za ekonomsku transformaciju društva. Kada se od nje odvoje apstraktni pokazatelji kojima<br />se savremeni ekonomisti služe očito je da ekonomija sama jeste deo kulture (Beugelsdijk i Maseland,<br />2014:116). Društvene i kulturne promene u osnovnoj strukturi i vrsti modifikacija kulturnih institucija tokom<br />nekog vremenskog perioda ogledaju se kroz kulturne obrasce (Koković 2005: 228). Primenjujući savremene<br />ekonomske metode i teorije novi institucionalni ekonomisti uglavnom pokušavaju da izbegnu argumentaciju<br />prisutnu u drugim društvenim naukama – argumentaciju da institucije nisu rezultat efikasnog rešenja<br />ekonomskih problema (Granovetter u Biggard ed. 2002:88), već nešto mnogo kompleksnije. Ipak, kako se<br />kulturni obrasci manifestuju kao ustaljeni načini ponašanja te stoga predstavljaju relativno stabilne pojave,<br />oni su takođe i temelj institucionalizacije – kada se takva ponašanja nađu u okviru većih koherentnih celina<br />prerastaju u institucionalizovano ponašanje, učestvujući u izgradnji institucije (Koković 2005: 228). Jedan od<br />nedovoljno istraženih pristupa u sociologiji kulture je legitimacija kulturnih obrazaca, i sledstveno tome<br />legitimacija institucija i institucionalnih sistema. Mehanizmi legitimacije kao socijalne činjenice zahvataju u<br />široko polje kulture, uključujući socijalnu strukturu, odnose moći i slično, pa se ne mogu posmatrati mimo<br />toga (Berger, Luckmann, 1991. Searl, 1996). Sa svoja četri funkcionalna nivoa, prema Bergeru i Lukmanu,<br />legitimacija povezuje čitav socio-kulturni svet zajednice i pripadajućih individua. U kontekstu<br />postsocijalističke tranzicije u Srbiji stanje ekonomske kulture se posebno manifestuje na relacijama između<br />institucija svojine, tržišta i nacionalne države, kao specifičnih artikulacija srpske kulture, i za njih vezane<br />kulturne obrasce.<br />Disertacija je imala za cilj da pruži uvid u odnos između institucija svojine, tržišta i države kao jednog<br />institucionalnog sklopa iz perspektive ekonomske kulture, a oslanjajući se prvenstveno na legitimaciju<br />institucionalnih i kulturnih obrazaca i sistema. Imajući u vidu složenost zadatka – stanje u savremenom<br />srpskom društvu trebalo je objasniti i iz istorijske perspektive – bilo je neophodno kombinovati različitu vrstu<br />građe i evidencije, i u skladu sa tim različite metode opisa, analize i interpretacije. Pored istorijske građe i<br />radova autora koji su istraživali socioekonomske aspekte srpskog društva i istorije korišćena je empirijske<br />evidencija prikupljena u okviru Evropskog istraživanja vrednosti (EVS) i Projekta jugoistočnog socijalnog<br />istraživanja (SEESSP). Pomenuta empirijska građa obrađna je klaster analizom kako bi se utvrdili<br />legitimacijski obrasci koji korespondiraju kulturnim obrascima u savremnom srpskom društvu. Korišćenjem<br />istorijske i savremene evidencije trebalo je utvrditi kakvu ulogu u srpskoj ekonomskoj kulturi ima institucija<br />tržišta, i u kakvom je odnosu sa institucijama svojine i države, kao i kako se to menjalo kroz razvoj srpske<br />države od XIX veka naovamo – kako se u ovom kulturno-institucionalnom trouglu organizovao ekonomski<br />život srpskog društva.<br />U teorijsko-metodološkom pogledu pokazalo se da su legitimacijski mehanizmi solidni pokazatelji kulturnih<br />obrazaca čak i kada korišćeni podaci nisu optimalni. Sa druge strane, a nimalo neočekivano, ispostavilo se da<br />uvođenje tržišnih mehanizama u ekonomiju društva kontekstualno uslovljen postojećim institucionalnim<br />ograničenjima vezanim za svojinu i državno uređenje, kao i šire kulturne obrasce i etičke norme društva. Ne<br />može se govoriti o uvođenju ili neuvođenju tržišne ekonomije, već o spcefičnim tržišnim mehanizmima i<br />njihovoj strukturi i poziciji u ukupnoj ekonomskoj aktivnosti i kulturi društva.<br />Kada je reč o srpskom društvu, identifikovani kulturni obrasci potvrđuju nalaze drugih autora o kulturi u<br />kojoj značajno mesto zauzimaju egalitaristički principi, kolektivizam, i oslanjanje na državu kao<br />dominantnog ekonomskog arbitra. Istorijska analiza takođe sugeriše da takva kultura nije rezultat<br />višedecenijskog socijalizma, već joj koreni sežu mnogo dalje u prošlost, pojavljujući se kao karakteristika<br />zajednička različitim socio-političkim uređenjima. Kulturni obrasci iz prve decenije XXI veka ukazuju da<br />postoji legitimacijski deficit kad je u pitanju tržište. Tržište u srpskoj kulturi nije institucionalizovano kao<br />mehanizam pogodan za distribuciju bogatstva, odnosno, većina kulturnih obrazaca ne pozicionira tržište kao<br />dobar kriterijum regulacije materijalnih nejednakosti. Takođe, iako većinu kulturnih obrazaca karakteriše<br />preferencija privatne svojine, uočljiva su opredeljenja uspostavljena etičkim normama koje važe u srpskom Uloga kulture u društvenim promenama javlja se kao nezaobilazna tema u kontekstu postsocijalističke</p><p>tranzicije. Ispostavilo se da institucionalna transformacija političkog i ekonomskog uređenja društva nije<br />dovoljna, te da uspeh institucionalnih promena uveliko zavisi od nacionalne kulture, i promena na nivou cele<br />nacije (Elste, Offe, Preuss, 1998:19). Ekonomska strana tranzicije se pokazala posebno problematičnom jer<br />ekonomske aktivnosti čine veliki deo svakodnevice svakog pripadnika društva, neprestano ukazujući na<br />probleme vezane za ekonomsku transformaciju društva. Kada se od nje odvoje apstraktni pokazatelji kojima<br />se savremeni ekonomisti služe očito je da ekonomija sama jeste deo kulture (Beugelsdijk i Maseland,<br />2014:116). Društvene i kulturne promene u osnovnoj strukturi i vrsti modifikacija kulturnih institucija tokom<br />nekog vremenskog perioda ogledaju se kroz kulturne obrasce (Koković 2005: 228). Primenjujući savremene<br />ekonomske metode i teorije novi institucionalni ekonomisti uglavnom pokušavaju da izbegnu argumentaciju<br />prisutnu u drugim društvenim naukama – argumentaciju da institucije nisu rezultat efikasnog rešenja<br />ekonomskih problema (Granovetter u Biggard ed. 2002:88), već nešto mnogo kompleksnije. Ipak, kako se<br />kulturni obrasci manifestuju kao ustaljeni načini ponašanja te stoga predstavljaju relativno stabilne pojave,<br />oni su takođe i temelj institucionalizacije – kada se takva ponašanja nađu u okviru većih koherentnih celina<br />prerastaju u institucionalizovano ponašanje, učestvujući u izgradnji institucije (Koković 2005: 228). Jedan od<br />nedovoljno istraženih pristupa u sociologiji kulture je legitimacija kulturnih obrazaca, i sledstveno tome<br />legitimacija institucija i institucionalnih sistema. Mehanizmi legitimacije kao socijalne činjenice zahvataju u<br />široko polje kulture, uključujući socijalnu strukturu, odnose moći i slično, pa se ne mogu posmatrati mimo<br />toga (Berger, Luckmann, 1991. Searl, 1996). Sa svoja četri funkcionalna nivoa, prema Bergeru i Lukmanu,<br />legitimacija povezuje čitav socio-kulturni svet zajednice i pripadajućih individua. U kontekstu<br />postsocijalističke tranzicije u Srbiji stanje ekonomske kulture se posebno manifestuje na relacijama između<br />institucija svojine, tržišta i nacionalne države, kao specifičnih artikulacija srpske kulture, i za njih vezane<br />kulturne obrasce.<br />Disertacija je imala za cilj da pruži uvid u odnos između institucija svojine, tržišta i države kao jednog<br />institucionalnog sklopa iz perspektive ekonomske kulture, a oslanjajući se prvenstveno na legitimaciju<br />institucionalnih i kulturnih obrazaca i sistema. Imajući u vidu složenost zadatka – stanje u savremenom<br />srpskom društvu trebalo je objasniti i iz istorijske perspektive – bilo je neophodno kombinovati različitu vrstu<br />građe i evidencije, i u skladu sa tim različite metode opisa, analize i interpretacije. Pored istorijske građe i<br />radova autora koji su istraživali socioekonomske aspekte srpskog društva i istorije korišćena je empirijske<br />evidencija prikupljena u okviru Evropskog istraživanja vrednosti (EVS) i Projekta jugoistočnog socijalnog<br />istraživanja (SEESSP). Pomenuta empirijska građa obrađna je klaster analizom kako bi se utvrdili<br />legitimacijski obrasci koji korespondiraju kulturnim obrascima u savremnom srpskom društvu. Korišćenjem<br />istorijske i savremene evidencije trebalo je utvrditi kakvu ulogu u srpskoj ekonomskoj kulturi ima institucija<br />tržišta, i u kakvom je odnosu sa institucijama svojine i države, kao i kako se to menjalo kroz razvoj srpske<br />države od XIX veka naovamo – kako se u ovom kulturno-institucionalnom trouglu organizovao ekonomski<br />život srpskog društva.<br />U teorijsko-metodološkom pogledu pokazalo se da su legitimacijski mehanizmi solidni pokazatelji kulturnih<br />obrazaca čak i kada korišćeni podaci nisu optimalni. Sa druge strane, a nimalo neočekivano, ispostavilo se da<br />uvođenje tržišnih mehanizama u ekonomiju društva kontekstualno uslovljen postojećim institucionalnim<br />ograničenjima vezanim za svojinu i državno uređenje, kao i šire kulturne obrasce i etičke norme društva. Ne<br />može se govoriti o uvođenju ili neuvođenju tržišne ekonomije, već o spcefičnim tržišnim mehanizmima i<br />njihovoj strukturi i poziciji u ukupnoj ekonomskoj aktivnosti i kulturi društva.<br />Kada je reč o srpskom društvu, identifikovani kulturni obrasci potvrđuju nalaze drugih autora o kulturi u<br />kojoj značajno mesto zauzimaju egalitaristički principi, kolektivizam, i oslanjanje na državu kao<br />dominantnog ekonomskog arbitra. Istorijska analiza takođe sugeriše da takva kultura nije rezultat<br />višedecenijskog socijalizma, već joj koreni sežu mnogo dalje u prošlost, pojavljujući se kao karakteristika<br />zajednička različitim socio-političkim uređenjima. Kulturni obrasci iz prve decenije XXI veka ukazuju da<br />postoji legitimacijski deficit kad je u pitanju tržište. Tržište u srpskoj kulturi nije institucionalizovano kao<br />mehanizam pogodan za distribuciju bogatstva, odnosno, većina kulturnih obrazaca ne pozicionira tržište kao<br />dobar kriterijum regulacije materijalnih nejednakosti. Takođe, iako većinu kulturnih obrazaca karakteriše<br />preferencija privatne svojine, uočljiva su opredeljenja uspostavljena etičkim normama koje važe u srpskom.</p> / <p>The role of culture in social changes appears as unavoidable topic in the context of post-socialist transition. It<br />turned out that institutional transformation of political and economic systems is not sufficient and that social<br />success of instituional changes depends on culture, and requires changes at the national level (Elster, Offe,<br />Preuss, 1998:19). Economic transition has proven particularly problematic given that economic activities<br />make a significant part of daily routine for every member of a society, hence constantly bringing about<br />problems related to economic transformation of a society. Looking beyond abstract indicators contemporary<br />economists rely on economy is obviously part of culture (Beugelsdijk i Maseland, 2014:116). Social and<br />cultural changes in structure and substance of social institutions are manifested over time as changes in<br />cultural patterns (Koković 2005: 228). By applying contemporary economic methods and theories new<br />institutional economists try mainly to avoid an argument present in other social sciences – institutions are not<br />a result of efficient solution to economic problems (Granovetter u Biggard ed. 2002:88), but rather something<br />much more complex. Cultural patterns as habitual behavioural models manifest relatively stable phenomena,<br />and make foundation for institutionalization – when such behaviour finds itslef within larger coherent units it<br />turns into institutionalized behaviour, contributing to institution building (Koković 2005: 228). One of the<br />less explored directions in sociology of culture is legitimation of cultural patterns, and subsequently<br />legitimation of institutions and institutional systems. Legitimating mechanisms as identifiable social facts<br />reach into a broad field of culture, including social structure, power relations and similar, and therefore<br />cannot be analyzed separately (Berger, Luckmann, 1991. Searl, 1996). With four functional levels, according<br />to Berger and Luckmann, legitimation connects all socio-cultural world of a community and its members. In<br />the context of post-socialist transition in Serbia the state of economic culture is manifested through relation<br />between institutions of property, market and national state, as specific articulations of Serbian culture and<br />relevant cultural patterns.<br />The goal of the thesis was to provide insight into a relationship between institutions of property, market and<br />the state as an institutional entity from the perspective of economic culture, relying primarily on legitimation<br />of institutional and cultural patterns and systems. Having in mind complexity of the task – contemporary<br />Serbian society had to be explained from economic culture perspective – it was necessary to combine a<br />variety of sources and evidence, and accordingly a different ways of description, analysis and interpretation.<br />Apart from historical evidence and works of scholars dealing with socioeconomic aspects of Serbian society<br />and history two other sources of evidence were used: European Values Survey (EVS), and Southeastern<br />European Social Study Project (SEESSP). This empircal evidence was analysed using cluster analysis in<br />order to explore legitimation patterns that corespond to cultural patterns in contemporary Serbian society.<br />Recent empirical evidence was used to assess the role market as an institution plays in Serbian economic<br />culture, and its relation to institutions of property and the state, as well as changes from XIX century onwards<br />– to analyse how economic life of Serbian society was organised in this cultural-institutional triangle.<br />From methodological and theoretical side legitimation mechanisms proved to be solid indicators of cultural<br />patterns, even if data used was not optimal. On the other hand, and not unexpected, introduction of market<br />mechanisms into a national economy turned out to be dependent on the context defined by existing<br />institutional boundaries related to property and state organization, as well as more general kultural patterns<br />and ethical norms. We cannot simply talk about introduction of market economy, but rather about specific<br />market mechanisms and their structue and position in general economic practice of a society.<br />Regarding Serbian society specifically, identified cultural patterns coincide with conclusions of other authors<br />where egalitarian principles, collectivism and reliance on the state as a dominant economic player have<br />prominent role. Historical analysis also suggests that such a culture is not a result of many decades of<br />socialism but rather its roots reach much farther into the past, as a constant common to different sociopolitical<br />systems. Cultural patterns from the first decade of XXI century suggest legitimation deficit in<br />relation to the market. The market is not parceived as a mechanism appropriate for wealth distribution, and<br />majority of cultural patterns do not percieve market as a good criteria for inequalities regulation. Also, even<br />though most cultural patterns suggest preference towards private property, the norm linked to accumulation<br />and liberties to use property leads to ethical norm of Serbian society. Given the results, and although<br />indirectly, it can be claimed with certainty that ethical norm of relative egalitarianism in functional (as the<br />most appropriate mechanism to uphold and reproduce the norm) and legitimation (by establishing institutional interdependence) sense rely on the state as an institution – not the market. Long lasting</p><p>transitional uncertainity and lack of real reforms can be pointed at as reasons for identified situation in<br />Serbian society and culture, as well as a cause of cognitively dissonant legitimation and cultural patterns.<br />The research suggests conclusion in three main points: economic prosperity of a society requires<br />unambiguous cultural patterns which can provide clear guidance for economic action of an individual; one of<br />the preconditions is stability of the framework in which economic life happens, something we can with<br />caution claim is the situation in Serbia today; and finally, apart from stability and clear value orientation,<br />economic culture in Serbia depends equally on ability of society itself to eliminate cultural norms and<br />patterns for which there is a modern alternative. Apart from these conclusions theorietical framework and<br />results of this work by openning new questions present a solid ground for future research of economic culture<br />in Serbia.<br /> </p>
| Identifer | oai:union.ndltd.org:uns.ac.rs/oai:CRISUNS:(BISIS)99995 |
| Date | 03 June 2016 |
| Creators | Cvetković Vladimir |
| Contributors | Koković Dragan, Milošević Božo, Mojić Dušan, Jovanović Đokica |
| Publisher | Univerzitet u Novom Sadu, Filozofski fakultet u Novom Sadu, University of Novi Sad, Faculty of Philosophy at Novi Sad |
| Source Sets | University of Novi Sad |
| Language | Serbian |
| Detected Language | Unknown |
| Type | PhD thesis |
Page generated in 0.0086 seconds