Στα πλαίσια της συγκεκριμένης πτυχιακής εργασίας μελετήθηκαν οι υδρογεωλογικές συνθήκες της περιοχής Κίτι-Περβόλια στην Κύπρο. Κατά την διάρκεια της συγγραφής της εργασίας αυτής εκτελέστηκαν οι ακόλουθες εργασίες: 1. Συγκέντρωση γεωλογικών, υδρογεωλογικών και υδρολογικών μελετών που αφορούν την περιοχή αυτή. 2. Συγκέντρωση κλιματικών και μετεωρολογικών δεδομένων καθώς και γεωμορφολογικών στοιχείων της περιοχής . 3. Πραγματοποιήθηκε δειγματοληψία και χημική / -

Η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή ειδίκευσης εκπονήθηκε στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστήμιου Πατρών, στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών με γενικό θέμα «Γεωεπιστήμες και περιβάλλον». Σκοπός της εργασίας είναι η περιβαλλοντική και υδρογεωλογική μελέτη της λεκάνης του Θολοποτάμου ποταμού, Δήμου Αιγείρας, ενώ η ευρύτερη περιοχή έρευνας περιλαμβάνει επίσης τις υδρολογικές λεκάνες των ποταμών Κράθι και Κριού. Προκειμένου να εξαχθούν τα κατάλληλα αποτελέσματα, προηγήθηκε επεξεργασία και μελέτη των γεωλογικών, υδρογεωλογικών και μετεωρολογικών συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή, ύστερα από την απαραίτητη συλλογή δεδομένων. Η ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίζεται ως επί το πλείστον από πρόσφατους Πλειο-Πλειστοκαινικούς και Τεταρτογενείς σχηματισμούς στο πεδινό και ημιορεινό της τμήμα, ενώ στις πιο ορεινές τοποθεσίες οι σχηματισμοί είναι αλπικοί και συγκαταλέγονται κυρίως στη γεωτεκτονική ζώνη Ωλονού – Πίνδου. Πιο συγκεκριμένα, στην πεδινή περιοχή, εμφανίζονται σε μεγάλη έκσταση μάργες, ψαμμίτες και κροκαλοπαγή, συνιστώντας έτσι το κύριο υδροφόρο στρώμα της περιοχής, ενώ στα μεγαλύτερα υψόμετρα διακρίνουμε ασβεστόλιθους της ζώνης Πίνδου αλλά και της ζώνης Τριπόλεως. Από τεκτονικής άποψης, η περιοχή είναι ιδιαίτερα ενεργή, γεγονός που έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στην μεταλπική ιζηματογένεση, στη διαμόρφωση της γεωμορφολογίας αλλά και στην ανάπτυξη του υδρογραφικού δικτύου. Η εκφόρτιση του συστήματος της περιοχής πραγματοποιείται μέσω ενός πλήθους πηγών, σχηματίζοντας έτσι τις υπό μελέτη υδρολογικές λεκάνες. Όσον αφορά τον Θολοπόταμο, οι πηγές του βρίσκονται σε Πλειο-Πλειστοκαινικό γεωλογικό υπόβαθρο μαργαϊκής σύστασης, σε αντίθεση με τους ποταμούς Κράθι και Κριό, των οποίων οι πηγές εμφανίζονται στην επώθηση της ζώνης Πίνδου με την Τριπόλεως. Σύμφωνα με τις χημικές αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν, τα νερά της υπό έρευνα περιοχής ομαδοποιούνται σε τέσσερις κύριους υδροχημικούς τύπους: Τα νερά με χημικό τύπο Ca-Mg-HCO3 τα οποία αποτελούν το επικρατέστερο τύπο υδάτων της περιοχής, τα νερά με χημικό τύπο Ca-Mg-HCO3-SO4 που έχουν σχετικά μεγάλη εμφάνιση, τα νερά με τύπο Ca-HCO3 που εμφανίζονται ελάχιστα και τέλος αυτά με χημικό τύπο Ca-Na-HCO3-Cl-S που αποτελούν τμήμα της περιοχής και συναντήθηκαν μόνο σε μια τοποθεσία. Επιπλέον, οι τιμές των ιοντικών λόγων Na+/K+ και (Ca2++Mg2+)/(Na++K+) δείχνουν τη διαφοροποίηση μεταξύ των σημείων εμπλουτισμού του υδροφόρου και των σημείων στα κατάντη τμήματα του υδροφόρου, δηλαδή στις περιοχές εκφόρτισης του υδροφόρου. / The purpose of this Master Thesis is to deal with the environmental and hydrochemical conditions of the basin of the river Tholopotamos, in Aigeira, Achaia. The study area also includes the neighboring basins of the rivers Krios and Krathis. In order to export the final results, firstly the necessary data were gathered and then they were appropriately elaborated. The lower and plain regions of the study area consist of recent Pleio-Pleistocene and Quaternary formations, whereas the higher and mountainous regions are comprised of the alpine formations of the Olonos – Pindos geotectonic Zone. Specifically, the plain areas are covered by marls, conglomerates and sandstones which appear in a great scale, comprising the main aquifer bed of the basin of Tholopotamos. On the other hand, the alpine bedrock of the mountainous areas consists of limestone of the Olonos – Pindos or the Tripoli’s Zone. The aquifer discharges through numerous springs that are located on the marls formations, in contrast to the springs of Krathis and Krios basins, which occur on the overthrust of the Olonos zone over the Tripoli’s one. Αccording to the chemical analysis, the study areas’ waters can be classified in three categories: waters with hydrochemical type Ca-Mg-HCO3, which are the most common for the study area, waters with hydrochemical type Ca-Mg-HCO3-SO4 which appear in a rather great scale, waters with type Ca-HCO3 that appear in one area and lastly, those with chemical type Ca-Na-HCO3-Cl-S which were found only in one place.

Στα πλαίσια της παρούσας πτυχιακής εργασίας μελετώνται οι υδρογεωλογικές και υδροχημικές συνθήκες που επικρατούν στις καρστικές πηγές της Οκτωνιάς στην Κεντρική Εύβοια. Η περιοχή ανήκει στην Πελαγονική Γεωτεκτονική Ζώνη και αποτελείται από ασβεστόλιθους του Ιουρασικού και Τριαδικού, Αλλουβιακές αποθέσεις και νεογενελις σχηματισμούς. Για ττην υδροχημική έρευνα χρησιμοποιήθηκαν δείγματα από 6 πηγές. Με βάση τα αποτελέσματα των αναλύσεων και με την βοήθεια των διαγραμμάτων Piper τα νερά κατατάσσονται στην ομάδα των γαιοαλκαλικών- οξυανθρακικών νερών. / In the frame of the present undergraduated thesis the hydrogeological and hydrochemical conditions that prevail in the karst springs of Oktonia region in Central Evia are studied. The study area belongs to Pelagonian Geotectonic zone and is constituted of Jurassic and Triassic limestones, Alluvial deposits and Neogene formations. Samples of 6 water springsare collected and analyzed in the laboratory of Hydrogeology in the Department of Geology,University Patras. The waters are classified as geo- alkaline with elevated alkaline percentage. The springs present very low discharge rates.

Στα πλαίσια της παρούσας διπλωματικής εργασίας συλλέχθηκαν τα μετεωρολογικά δεδομένα της ευρύτερης περιοχής του Αιγίου, διεξήχθησαν μηνιαίες μετρήσεις στάθμης ενώ κατά τον Οκτώβριο του 2008 έγινε δειγματοληψία νερού από πηγάδια της περιοχής, με στόχο να μελετηθούν οι υδρογεωλογικές και υδροχημικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή και να καθοριστούν οι παράμετροι του υδρολογικού ισοζυγίου. Η περιοχή μελέτης ανήκει στον νομό Αχαΐας και αποτελεί τμήμα της Κορινθιακής Τάφρου. Το υπόβαθρο της περιοχής δομείται από τους σχηματισμούς της ζώνης Ωλονού-Πίνδου που έχουν επιφανειακή εμφάνιση σε υψηλότερα υψόμετρα, ενώ το πεδινό τμήμα της περιοχής καλύπτεται Πλειο-Πλειστοκαινικούς και Τεταρτογενής σχηματισμούς. Ο συντελεστής εξατμισοδιαπνοής για την περιοχή έρευνας έχει τιμή 0,77 και το πλεόνασμα νερού εμφανίζεται τους μήνες Ιανουάριο έως Μάρτιο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο. Η μεγαλύτερη διακύμανση της στάθμης του υδροφόρου παρατηρείται στα 1,15 (m) και η υδραυλική κλίση που υπολογίστηκε κυμαίνεται από 4‰ ‐6‰. Τέλος τα υπόγεια νερά της περιοχής είναι δυνατόν να ομαδοποιηθούν σε δυο κύριους υδροχημικούς τύπους Ca‐HCO3 και Ca-Mg‐Na‐SO4‐HCO3. / In the frames of this study the climatological data of the broader area of Aigion were collected. Moreover, water level measurements and groundwater sampling has been carried out in order to define the hydrochemical and hydrogeological that prevail in the study area. The water balance of the area was also estimated. The study area is located in Achaia prefecture and consists a part of the Corinth Trench. The bedrock of the study area consists of the formations of Olonos-Pindos zone that out crop in the mountainous part, whereas the Neogene and Quaternary formations cover the lowlands of the study area. The evaporotranspiration coefficient is 0.77 and there is a surplus of water during the periods January-March and November-December. The highest variance of water level of the aquifer was 1.15 (m) and the hydraulic gradient ranges between 4‰ ‐6‰. Finally, the groundwater samples of the study area can be classified into two hydrochemical types Ca‐HCO3 και Ca-Mg‐Na‐SO4‐HCO3.

Το αντικείμενο της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι η υδρογεωλογική έρευνα της λεκάνης του Γλαύκου ποταμού στο ΒΔ τμήμα του Νομού Αχαΐας. Ο Γλαύκος ποταμός πηγάζει από το Παναχαϊκό όρος και στη διαδρομή του τροφοδοτείται από διάφορες πηγές (βλέπε 5.3) και χύνεται στην νότια πλευρά του Πατραϊκού κόλπου. Η λεκάνη του ποταμού Γλαύκου εκτείνεται επί των δυτικών κλιτυών του Παναχαϊκού, στο ΒΔ/κό τμήμα του νομού Αχαΐας, ΝΑ της πόλης των Πατρών. Η περιοχή έρευνας εντοπίζεται αποκλειστικά σε σχηματισμούς της γεωτεκτονικής ζώνης Ωλονού – Πίνδου.Η έρευνα επικεντρώθηκε στο πεδινό τμήμα της λεκάνης, που δομείται από προσχωσιγενείς υδροφορείς, οι οποίοι καλύπτουν τις υδατικές ανάγκες της πόλης των Πατρών. Στα πλαίσια της εργασίας έγινε συλλογή στοιχείων απο εκθέσεις παλαιότερων ετών για την περιοχή και στη συνέχεια βιβλιογραφική επεξεργασία για την παρουσίαση συμπερασμάτων. Τα στοιχεία αυτά είναι γεωλογικά, μετεωρολογικά, υδρολογικά και υδρογεωλογικά. Επίπλεον, στα πλαίσια της υδρογεωλογικής έρευνας, πραγματοποιήθηκε η ποσοτική ανάλυση του μορφολογικού αναγλύφου και του υδρογραφικού δικτύου, με δεδομένα που αντλήθηκαν από τα τοπογραφικά φύλλα Χαλανδρίτσας και Πάτρας. Για την πιεζομετρία έγιναν δέκα (10) μετρήσεις στάθμης, στο διάστημα Δεκέμβριος 2007 - Νοέμβριος 2008 (μία ανά μήνα, εκτός των μηνών Ιουλίου και Αυγούστου λόγω άντλησης), σε δεκατέσσερις (14) γεωτρήσεις, που βρίσκονται ανάντη και κατάντη του ποταμού και περιορίζονται στο πεδίο της λεκάνης του ποταμού. Τα αποτελέσματα επεξεργάστηκαν και στη συνέχεια χαράχθηκαν πιεζομετρικοί χάρτες του υδροφόρου ορίζοντα των προσχώσεων στη λέκανη του ποταμού, προκειμένου να αντληθουν συμπεράσματα για το υδρογεωλογικό καθεστώς αλλά και για την κίνηση του υπογείου νερού στη συγκεκριμένη περίοδο. Για να ολοκληρωθεί η υδρογεωλογική έρευνα, πραγματοποιήθηκε δειγματοληψία νερού κατά την χειμερινή περίοδο (Νοέμβριος 2008). Λόγω ανομβρίας αλλά και φραγής μερικών απο τις γεωτρήσεις, ήταν εφικτό να παρθεί περιορισμένος αριθμός δειγμάτων. Κατόπιν, πραγματοποιήθηκε, στο εργαστήριο Υδρογεωλογίας του Τμήματος, υδροχημική ανάλυση σε κύρια στοιχεία και ιόντα. Με αυτό τον τρόπο και στη συνέχεια με τη χάραξη υδροχημικών χαρτών της περιόδου, έχουμε μία εικόνα για την ποιότητα του υπογείου νερού. Αξίζει να σημειωθεί ότι σήμερα στο Γλαύκο ποταμό γίνονται έργα ρύθμισης της κοίτης του, με κατασκευή τοιχωμάτων από οπλισμένο σκυρόδεμα και ανακατασκευή του παραποτάμιου δρόμου που τον διασχίζει. Ο δρόμος αυτός θα συνδέει την περιμετρική οδό με το νέο λιμάνι της πόλης και στις εκβολές του θα κατασκευαστεί αερογέφυρα. / The object of this thesis is the hydrogeological investigation of the Glaucus River basin in northwestern part of the prefecture of Achaia. Glaukos River springs from Panachaikon mountain and in its path it is fed by various sources (see 5.3) and it is poured on the south side of Patras Gulf. Its Basin is extended on the western slopes of Panachaicon in NW part of the Achaia peripheral unit, southeast of the city of Patras. The study area lies entirely in formations of the geotectonic zone Olonou - Pindou. This research focuses on the flat part of the basin, which is structured by alluvial aquifers, fulfilling the water needs of the city of Patras. Part of the research included collecting data from reports from previous years for this region and then bibliographical procession in order to present conclusions. These figures are geological, meteorological, hydrological and hydrogeological. Moreover, the hydrogeological investigation included a quantitative analysis of the morphological relief and river network, with data drawn from the topographic sheets '' Chalandritsa '' and '' Patras ''. The reseach's gauge included ten (10) level measurements in the period December 2007 - November 2008 (one per month, except July and August due to pumping) in fourteen (14) wells, located upstream and downstream limited by the area of ​​the basin. The results were processed and then piezometric maps of alluvial aquifers in the basin of the river were drawn, in order to jump to conclusions on the hydrogeological regime and movement of underground water of this period. To complete the hydrogeological survey, water was sampled during the winter period (November 2008). Due to drought and block of some of the wells it was possible to pick a limited number of samples. Afterwards analysis of the primary elements and ions took place, in the laboratory of the Department of Hydrogeology. This way it possible for hydrochemical maps of the period to be drawn and have an idea of the quality of underground water. It is worth noting that today Glaukos River is undergoing technical adjustment of the bed, with construction of reinforced concrete walls and reconstruction of the riverside road that crosses it. This road will connect the perimeter road with the new port city and the mouth of the bridge will be constructed.

Στα πλαίσια της παρούσας μεταπτυχιακής εργασίας μελετώνται οι υδρογεωλογικές και υδροχημικές συνθήκες που επικρατούν στο βορειοδυτικό τμήμα της Πελοποννήσου. Συγκεκριμένα, η περιοχή μελέτης αποτελεί την βόρεια απόληξη της εκτεταμένης πεδινής έκτασης Πύργου- Αμαλιάδας- Κάτω Αχαΐας, ενώ δίνεται έμφαση στη μελέτη του προσχωματικού υδροφόρου της περιοχής. Η περιοχή μελέτης γεωλογικά χαρακτηρίζεται από την επικράτηση αποθέσεων του Νεογενούς (Πλειόκαινο) και του Τεταρτογενούς, με τοπικές εμφανίσεις των αλπικών σχηματισμών της Ιόνιας ζώνης, στην οποία ανήκει η περιοχή, σύμφωνα με την γεωτεκτονική διαίρεση του Ελληνικού χώρου. Οι Πλειοτεταρτογενείς αποθέσεις αποτελούνται από εναλλαγές υδροπερατών, ημιπερατών και υδατοστεγανών σχηματισμών και χαρακτηρίζουν την ανάπτυξη της υπόγειας υδροφορίας που παρουσιάζεται με τη μορφή επάλληλων υπό πίεση ή μερικώς υπό πίεση υδροφόρων οριζόντων. Στην παρούσα εργασία μελετήθηκαν γεωτρήσεις που υδρομαστεύουν στρώματα σε διαφορετικά βάθη. Έτσι στις βαθιές γεωτρήσεις το βάθος φτάνει μέχρι και 170 μέτρα, ενώ στις αβαθείς δεν ξεπερνά τα 40 μέτρα. Η κύρια τροφοδοσία των μελετηθέντων υδροφόρων γίνεται κατά κύριο λόγο από την απευθείας κατείσδυση του νερού των βροχοπτώσεων κυρίως δια μέσου των υπερκείμενων τεταρτογενών αποθέσεων και από τη διήθηση του από τις κοίτες του δικτύου ρεμάτων. Για την υδροχημική έρευνα χρησιμοποιήθηκε πυκνό δίκτυο δειγματοληψίας νερού σε 21 αρδευτικές γεωτρήσεις της περιοχής έρευνας. Τα νερά των βαθύτερων γεωτρήσεων κατατάσσονται κατά Piper στις εξής ομάδες: α) Κανονικά γαιοαλκαλικά νερά-οξυανθρακικά (Ca-HCO3), β) Κανονικά γαιοαλκαλικά νερά- οξυανθρακικά – θειϊκά (Ca-HCO3-SO4) γ) Γαιοαλκαλικά νερά με υψηλό ποσοστό αλκαλίων - οξυανθρακικά (Ca-Na-Mg-HCO3, Ca-Na-HCO3) και δ) Αλκαλικά νερά- χλωριοθειϊκά (Na-Cl-SO4). Στην τελευταία κατηγορία κατατάσσεται γεώτρηση του Ι. Γ. Μ. Ε με θερμομεταλλικό χαρακτήρα, που πιθανόν να συνδέεται με τις θερμομεταλλικές εμφανίσεις στην ευρύτερη περιοχή της χερσονήσου της Κυλλήνης. Παρατηρείται τοπικά αύξηση της αγωγιμότητας (κυρίως στο βορειοανατολικό τμήμα της περιοχής μελέτης) με παράλληλη αύξηση των ιόντων χλωρίου, λόγω υφαλμύρινσης του νερού του υδροφόρου. Επίσης, παρουσιάζουν αυξημένες συγκεντρώσεις των ιχνοστοιχείων Fe και Mn, που πιθανή προέλευσή τους μπορεί να θεωρηθούν οι κόνδυλοι σιδήρου και μαγγανίου που βρίσκονται μέσα στους κερατόλιθους της ζώνης της Πίνδου, οι οποίοι αναπτύσσονται ανατολικά της περιοχής έρευνας. Αντίστοιχα, τα νερά των αβαθών γεωτρήσεων ομαδοποιούνται ως εξής: α) Κανονικά γαιοαλκαλικά νερά – οξυανθρακικά (Ca-HCO3), β)Κανονικά γαιοαλκαλικά νερά- οξυανθρακικά – θειϊκά (Ca-HCO3-SO4), γ) Γαιοαλκαλικά νερά με υψηλό ποσοστό αλκαλίων - οξυανθρακικά (Ca-Na-HCO3, Ca-Na-Mg-HCO3, Ca-Na-HCO3-SO4) και δ) Αλκαλικά νερά- χλωριοθειϊκά (Na-Ca-Cl). Αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι διαπιστώθηκε σημειακή ρύπανση στο βόρειο και κυρίως στο νοτιοανατολικό τμήμα της περιοχής μελέτης από νιτρικά, λόγω αφ’ενός των κτηνοτροφικών αποβλήτων, και αφ’ετέρου των λιπασμάτων που χρησιμοποιούνται ευρέως στην περιοχή. Παράλληλα, παρατηρείται αύξηση προς τα κατάντη (στο βόρειο τμήμα της περιοχής μελέτης) τόσο της αγωγιμότητας όσο και των ιόντων νατρίου και χλωρίου λόγω της υφαλμύρινσης του υδροφόρου ορίζοντα, συνέπεια των υπεραντλήσεων που συμβαίνουν στην περιοχή. Μεταξύ των βαθιών και αβαθών γεωτρήσεων παρατηρείται σημαντική διαφοροποίηση ως προς τη θερμοκρασία, με τα νερά των βαθύτερων να εμφανίζουν υψηλότερες θερμοκρασίες λόγω γεωθερμικής βαθμίδας. Όσον αφορά την ποιότητα του νερού σε σχέση με την άρδευση τα νερά τόσο των βαθιών όσο και των αβαθών γεωτρήσεων χαρακτηρίζονται από μέτρια ποιότητα, καθώς παρουσιάζουν μικρή επικινδυνότητα νατρίου και μέση έως μεγάλη επικινδυνότητα αλατότητας. / In the frame of the present thesis the hydrogeological and hydrochemical conditions that prevail in the the north-western department of Peloponnese are analyzed and interpreted. Concretely, the region of study constitutes the northern ending of extensive flat extent of Pirgos-Amaliada-Kato Achaia. The study emphasizes in the unconfined aquifer of the region. The geology of the research area is characterized by the predominance of depositions of Neogene (Pliocene) and Quaternary, with local appearances of Alpine shapings of Ionian zone, in which belongs the region, according to the geotectonic division of Greek space. Plio-Quaternary depositions are constituted by alternations of shapings with small or medium permeability or without permeability and they characterize the growth of the aquifer system that is presented like equitant layers under pressure or partially under pressure of water wagon horizons. In the present work were studied drillings which are collecting water from layers in different depths. Thus in the deep drillings the depth reaches until 170 meters, while in the drillings of smaller depth it does not exceed 40 meters. The main catering of studied water wagon becomes in the first place from the direct percolation of water of rainfalls mainly via means of hypertexts of quaternary depositions and from his filtering from the watercourses of network of streams. For the hydrochemical research was used dense network of sampling of water in 21 irrigatory drillings of region of research. The waters of deeper drillings are classified at Piper in the following teams: a) Regularly waters (Ca-HCO3), b) Regularly waters- sulphurous (Ca-HCO3-SO4) g) Waters with high percentage of alkalis - (Ca-Na-Mg-HCO3, Ca-Na-HCO3) and [d]) Alkaline waters (Na-Cl-SO4). In the last category is classified drilling of Institute of Geological and Mineral Research with geothermal mineral’s character, that likely it is connected with the appearances of geothermal mineral’s waters in the wider region of the spring of Kyllinis. It’s locally observed increase of conductivity (mainly in the north-eastern department of region of study) with parallel increase of ions of chloride, because of sea water intrusion and as result catio-exchange phenomena took place. Also, they present increased stockings of trace elements Fe and Mn, that likely the cause of their existense can be considered the condyles of iron and manganese that finds in the cherts of area of Pindos, which are developed easternly of the region of research. Respectively, the waters of shallow drillings are grouped as follows: a) Regularly waters - (Ca-HCO3), b) Regularly waters - sulphurous (Ca-HCO3-SO4), g) Waters with high percentage of alkalis - (Ca-Na-HCO3, Ca-Na-Mg-HCO3, Ca-Na-HCO3-SO4) and [d]) Alkaline waters (Na-Ca-Cl). It deserves we underline that was realised specific pollution in the nothern and mainly in the south-eastern department of region of study from nitric, because on the one hand the veterinary surgeon waste, and on the other hand the fertilizers that are used widely in the region. At the same time, it is observed increase of the conductivity, in the northern department of region of study, with high quantities of ions of sodium and chloride because of the sea water intrusion, consequence of overpumpings that happens in the study area. Between the deep and shallow drillings is observed important differentiation as for the temperature, with waters of deepest they present higher temperatures because geothermal rung. With regard to the quality of water concerning the irrigation the waters of so much deep what shallow drillings are characterized by mediocre quality, while present small venturousness of sodium and middle until big venturousness of salinity.

Η λεκάνη του ποταμού Γλαύκου εκτείνεται επί των δυτικών κλιτύων του Παναχαϊκού, στο ΒΔ/κό τμήμα του νομού Αχαΐας, NA/κά της πόλης των Πατρών καταλαμβάνοντας συνολική έκταση 101,67 Km2 και αποτελεί την κύρια πηγή κάλυψης των υδατικών αναγκών της. Χαρακτηρίζεται από μέτρια ανάπτυξη υδρογραφικού δικτύου δενδριτικού τύπου αποστράγγισης και κατά συνέπεια υψηλή διαπερατότητα των πετρωμάτων και σημαντική κατείσδυση, σε βάρος της επιφανειακής απορροής. Οι σπουδαιότεροι από τους χείμαρρους που διαρρέουν την περιοχή έρευνας είναι ο Ξηροπόταμος, ο Φίλιουρας, η Σούτα, του Βερβενίου και το Ελεκιστριάνικο, οι οποίοι συμβάλουν εντός του Γλαύκου. Το αλπικά πτυχωμένο υπόβαθρο της λεκάνης περιλαμβάνει μια ακολουθία προορογενετικών ιζημάτων (πελαγικοί ασβεστόλιθοι, ραδιολαρίτες, κ.α.) της ζώνης Πίνδου, και μια συνορογενετική κλαστική ακολουθία (φλύσχης), που αποτελείται από εναλλαγές ιλυολίθων, ψαμμιτών και σπανιότερα κροκαλοπαγών. Τα στρώματα της ζώνης Πίνδου αναδύθηκαν με την τελική φάση των πτυχώσεων στο Κάτω Ολιγόκαινο, όπου έλαβε χώρα η επώθηση της Πίνδου, υπό μορφή καλύμματος, πάνω στη ζώνη Γαβρόβου – Τριπόλεως. Τα μέτωπα των επωθήσεων μεταξύ των λεπιών και οι άξονες των πτυχώσεων έχουν διεύθυνση ΒΔ – ΝΑ με κατεύθυνση της κίνησης από τα ανατολικά προς τα δυτικά και άμεση σχέση με την πλειονότητα των καρστικών πηγών. Στην περιοχή του Πατραϊκού κόλπου επικρατεί ένα ρομβοειδές σύστημα ρηγμάτωσης με μεγάλης κλίσης και ΑΒΑ/κής και ΔΒΔ/κής διεύθυνσης κανονικά ρήγματα που δημιουργεί ένα μωσαϊκό κατατεμαχισμένων τεκτονικών μπλοκ και μια γενική ανύψωση της περιοχής που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Τη διάνοιξη των κοιλάδων της ευρύτερης περιοχής έρευνας, η οποία συχνά συνοδεύεται από κατολισθήσεις, την καθορίζουν 4 δέσμες νεοτεκτονικών ρηγμάτων, ΒΔ/κής, ΒΑ/κής, ΔΒΔ/κής, και ΒΒΑ/κής διεύθυνσης. Το Πλειοτεταρτογενές επικάλυμμα που εμφανίζεται στην παράκτια και λοφώδη περιοχή αποτελείται από δύο λιθοστρωματογραφικές ενότητες. Η κατώτερη συνίσταται από αργίλους και άμμους, που αποτέθηκαν σε ένα λιμναίο έως υφάλμυρο περιβάλλον ιζηματογένεσης κατά τη διάρκεια του Πλειόκαινου έως το Κατώτερο Πλειστόκαινο και η ανώτερη από Καλάβριας ηλικίας δελταϊκά και χερσαία κροκαλοπαγή. Γενικά οι προσχώσεις χαρακτηρίζονται από λιθολογική ανομοιομορφία τόσο κατά την κατακόρυφη όσο και κατά την οριζόντια διεύθυνση και το πάχος τους παρουσιάζει βαθμιαία αύξηση από τα βορειότερα και νοτιότερα όρια προς το κεντρικό τμήμα της λεκάνης, όπου και υπερβαίνει τα 200 μ. Το ετήσιο ύψος βροχόπτωσης (1071 mm) στην περιοχή έρευνας είναι αρκετά υψηλό για τα δεδομένα της χώρας μας και κυμαίνεται από 640 – 900 mm στις πεδινές περιοχές, ενώ στις ορεινές περιοχές φθάνει τα 1560 mm. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μια εποχιακή μετακίνηση των βροχοπτώσεων από τον χειμώνα προς την άνοιξη και το φθινόπωρο, η οποία συνεπάγεται απώλεια του διαθέσιμου νερού της ενεργής κατείσδυσης, λόγω αυξημένης εξατμισοδιαπνοής. Από υδρολογικής άποψης η λεκάνη του Γλαύκου δέχεται ετησίως κατά μέσο όρο 108,89 106 m3 νερού από βροχόπτωση, εκ’ των οποίων ποσοστό 48,9 % επανέρχεται στην ατμόσφαιρα με τις διαδικασίες της εξάτμισης και διαπνοής, 28,6 % απορρέει επιφανειακά και 22,5 % κατεισδύει, κυρίως σε σημαντικούς από υδρογεωλογική άποψη σχηματισμούς (ασβεστόλιθους και τεταρτογενείς αποθέσεις). Χαρακτηριστικό υδρογεωλογικό γνώρισμα της περιοχής έρευνας αποτελούν οι ημιαυτόνομες υδρογεωλογικά καρστικές ενότητες, που αναπτύσσονται λόγω της λεπιοειδούς και ρηξιγενούς τεκτονικής στην περιοχή και διαφοροποιούν την κίνηση του υπόγειου νερού. Σχετικά με τις προσχωματικές αποθέσεις του Τεταρτογενούς ο ελεύθερος υδροφόρος ορίζοντας της ανώτερης ζώνης κάμπτεται προοδευτικά και μεταπίπτει σε επάλληλους υπό πίεση υδροφόρους ορίζοντες στην παράκτια ζώνη. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 στην παράκτια περιοχή, λόγω της υπεράντλησης, διαπιστώθηκαν αρνητικές τιμές της πιεζομετρικής επιφάνειας σε απόσταση έως 3 Κm από την ακτή, με συνέπεια την αλμύρινση του προσχωματικού υδροφόρου από τη διείσδυση της θάλασσας. Η μείωση των αντλήσεων στα μέσα της δεκαετίας του ’90 οδήγησαν στην άνοδο των πιεζομετρικών στάθμεων και στην επανεμφάνιση φαινομένων αρτεσιανισμού των γεωτρήσεων της παράκτιας ζώνης. Από την επεξεργασία των αντλητικών δεδομένων διαπιστώθηκε η εμφάνιση υψηλών τιμών του συντελεστή της υδραυλικής αγωγιμότητας τόσο στους προσχωματικούς υδροφόρους της παράκτιας ζώνης, όσο και στους καρστικούς σχηματισμούς. Μικρότερες ταχύτητες κίνησης του υπόγειου νερού εμφανίζουν οι υδροφόροι των αποθέσεων του Νεογενούς, αλλά και των προσχώσεων της νότιας όχθης του ποταμού Γλαύκου σε σχέση με αυτούς της βόρειας όχθης, λόγω της επικράτησης των λεπτομερών έναντι των αδρομερών υλικών. Ο σημαντικότερος παράγοντας τροφοδοσίας του προσχωσιγενή υδροφόρου της λεκάνης του Γλαύκου είναι η πλευρική τροφοδοσία κατά μήκος της κοίτης του ποταμού και εν’ συνεχεία αυτός της πλευρικής τροφοδοσίας από τους ασβεστόλιθους, ενώ λιγότερο σημαντικοί εμφανίζονται οι παράγοντες του απευθείας κατεισδύοντος νερού από τις βροχοπτώσεις και από το περίσσευμα του προς αρδευτική χρήση νερού. Με βάση το ισοζύγιο εισροών – εκροών των προσχωματικών υδροφόρων της λεκάνης του Γλαύκου, για τα υδρολογικά έτη 1999 – 2002 προέκυψε μέσο ετήσιο πλεόνασμα 6,5*106 m3 νερού. Γενικά, αν εξαιρεθεί η παράκτια ζώνη της λεκάνης του Γλαύκου, η ποιότητα του νερού των προσχωσιγενών υδροφόρων, καθώς και των νεογενών αποθέσεων, αλλά και των καρστικών σχηματισμών της λεκάνης, κρίνεται καλή. Στην πλειονότητά τους τα υπόγεια νερά, όπως και τα επιφανειακά και τα πηγαία, εμφάνιζαν τον τύπο Ca-HCO3, που περιλαμβάνει γενικά νερά με καλή τροφοδοσία και ανανέωση κυρίως κατά μήκος των αξόνων αποστράγγισης. Η χωροχρονική μετακίνηση της ζώνης υφαλμύρινσης στην παράκτια ζώνη, την περίοδο 1999 – 2002, διαπιστώθηκε εκτός από την αυξημένη κατανομή διάφορων ιόντων και με την χρησιμοποίηση των συντελεστών S.A.R., Revelle και Schoeller, αλλά και των λόγων rBr-/rCl- και rBr-/rI-. Στη διάρκεια της περιόδου 1999 – 2002, προέκυψε μια αισθητή μείωση της ρύπανσης από τη διείσδυση θαλασσινού νερού στην παράκτια περιοχή. Σημαντικό ρόλο στην επιτάχυνση του ρυθμού της αποκατάστασης των παράκτιων υδροφόρων της λεκάνης του Γλαύκου διαδραμάτισε η πληθώρα γεωτρήσεων αυτόματης ροής στην παράκτια ζώνη, οι οποίες παροχετεύουν περί τα 3,5*106 m3 ρυπασμένου νερού, σε ετήσια βάση, προς τη θάλασσα. Η θέση και η χωροχρονική μετακίνηση της ζώνης υφαλμύρινσης στην παράκτια ζώνη διαπιστώθηκε επίσης από γεωηλεκτρικές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν με τις διατάξεις Schlumberger, Wenner – Schlumberger και Pole – Pole. Από τη γεωηλεκτρική έρευνα διαπιστώθηκε ότι η διείσδυση του υφάλμυρου νερού σπανίως εμφανίζεται με τη μορφή μετώπου, αλλά ακολουθεί επιλεκτικές οδούς μέσω των αδρομερέστερων σχηματισμών, ενώ οι λεπτομερείς αργιλικοί σχηματισμοί παίζουν τον ρόλο υδραυλικού φραγμού. Τέλος, με τη μέθοδο της σεισμικής ανάκλασης προσδιορίστηκαν η γεωμετρία και το βάθος συνάντησης του υποβάθρου στην παράκτια ζώνη. Επισημαίνεται η ανάγκη τεχνητού εμπλουτισμού του προσχωσιγενή υδροφόρου ορίζοντα με τις χειμερινές απορροές του Γλαύκου για την ταχύτερη αποκατάσταση της ποιότητας του νερού και την αύξηση του υδατικού δυναμικού της λεκάνης. Εφαρμόστηκε η μέθοδος DRASTIC για την εκτίμηση της τρωτότητας των υπόγειων νερών απέναντι σε εξωτερική ρύπανση, όπου με βάση τις τιμές του δείκτη DRASTIC κατασκευάστηκε χάρτης τρωτότητας της περιοχής. Περιοχές υψηλής τρωτότητας εντοπίζονται στο παράκτιο τμήμα του υδροφορέα, ενώ αντίθετα περιοχές μέσης τρωτότητας στο Α/κό τμήμα του υδροφορέα. Τέλος, κατασκευάστηκε μαθηματικό ομοίωμα των υδροφορέων της προσχωματικής λεκάνης του Γλαύκου με την εφαρμογή του κώδικα MODFLOW παρέχοντας έτσι ένα όσο το δυνατόν πιο αξιόπιστο πρότυπο διαχείρισης του υπόγειου υδατικού δυναμικού της περιοχή έρευνας. / The Glafkos’ river basin is extended on the west side of the Panaxaikon mountain in the northwest area of the prefecture of Achaia, southeast of the city of Patras, occupying a total extent of 101,67 Km2 and constituting the main source of Patras’ water needs. It is characterized by the mediocre growth of the hydrographical network (a dendrite type of draining) and consequently the high permeability of rocks and the important infiltration at the expense of the runoff. The most important torrents that flow through the region of research are Xiropotamos, Filiouras, Souta, Verveniou and Elekistrianiko, which contribute inside the Glafkos River. The Alpine folded basin’s basement includes a sequence of pre-orogenetic sediments (marine limestone, radiolarites, etc) of the Pindos zone, and a clastic orogenetic sequence (flysch), which is constituted by alternations of silt rocks, sandstones and rarely conglomerates. The layers of the Pindos zone emerged at the final phase of the folding tectonics in the Lower Oligocene, where the Pindos’ thrust occurred in the form of a nappe, above the Gavrovo – Tripolitsa zone. The foreheads of the thrusts between the slices as well as the axes of folds have a NW – SE direction, with the direction of movement from east to west, and have a direct relation to the majority of the karstic springs. In the region of Patraikos Gulf, what prevails is a rhomboid faulting system with high slope and ENE, WNW directed normal faults that create a mosaic of fragmentized tectonic blocks and a general rising of region that continues until today. The opening up of the valleys in the wider region of research, which is often accompanied by landslides, is determined from 4 bunches of neotectonic faults directed NW, NE, WNW and NNE. The Plio-quaternary cover that appears in the coastal and hilly region is constituted by two stratigraphical units. The lower one consists of clays and sands, which were deposited in a lacustrine to brackish environment of sedimentation during the Pliocene to the Lower Pleistocene and the upper one consists of Calabria dating from the deltaic and land conglomerates. Generally the alluvium deposits are characterized by lithological heterogeneity both at the vertical and the horizontal direction and their thickness presents a gradual increase from the northerner and southerner limits to the central department of the basin, which exceeds 200 m. The annual height of rainfall (1071 mms) in the region of research is quite high for our country’s data and fluctuates from 640 to 900 mms in flat regions, whereas in the mountainous regions it reaches 1560 mms. During the last years, what takes place is a seasonal displacement of rainfall from winter to spring and autumn, which leads to the loss of the available water of the active infiltration because of increased evaporotranspiration. From a hydrologic aspect, the Glafkos basin receives annually, on average, 108,89 106 m3 of the water from rainfall, from which 48,9 % comes back to atmosphere with the processes of evaporation and transpiration, 28,6 % rises on the surface and 22,5 % infiltrates, mainly in important, from a hydrogeological aspect, formations (limestones and quaternary depositions). The semi-independent hydrogeologically karstic units, which are developed because of the laminated and faulty tectonics in the region and differentiate the movement of groundwater, constitute a characteristic hydrogeological feature of the region of research. In relation to the alluvium deposits, the unconfined aquifer of the superior area is progressively bent and falls into successive under pressure (confined) aquifers in the coastal area. At the beginning of the ‘90s in the coastal region, because of the overpumping, negative values of the piezometric surface in a distance up to 3 Km from the coastline were realised, having as a consequence the salinity of coastal alluvium aquifer from the seawater intrusion. The reduction of pumping in the middle of the ‘90s led to the rise of piezometric levels and to the reappearance of the phenomena of artesian wells in the coastal area. Due to the elaboration of the pumping data, what was realised is the appearance of high values of the hydraulic conductivity’s factor in the alluvium aquifers of the coastal zone as well as in the karstic aquifers. The aquifers of the Neogene formations as well as the alluvium aquifers of the southern bank of the river Glafkos present a smaller speed of movement of groundwater as compared to those of the northern bank, because of the predominance of the fine-grained clastics. The most important factor of the recharge of the Glafkos’ basin alluvium aquifer is basically the costal recharge from the river bank and then follows the inductive recharge from the limestones, whereas the direct infiltrated water from the rainfall and from the surplus of the irrigation water seem to be the least important factors. Based on the balance of the inflows – outflows of the Glafkos’ basin alluvium aquifer, an average annual surplus of 6,5*106 m3 of water has resulted, during the hydrologic years 1999 –2002. Generally, the quality of water in the alluvium aquifers as well as in the aquifers of Neogene formations, but also that in the karstic aquifers is considered to be good, if the coastal area of the Glafkos’ basin is excluded. Most of the groundwater, as well as the surface and spring water, presented the geochemical type Ca-HCO3, which generally includes water of good recharge and renewal, mainly along the drainage axes. The time-space movement of the brackish zone in the coastal area, in the period 1999 –2002, was realised not only by the increased distribution of various ions but also by the utilisation of factors S. A. R., Revelle and Schoeller, as well as the ratios rBr-/rCl- and rBr-/rI-. During the period 1999 – 2002, a perceptible reduction of the pollution from the saline intrusion in the coastal region took place. The abundance of wells of automatic flow into coastal area, which drain 3,5*106 m3 of brackish water, annually, to the sea played an important role in the acceleration of the restoration of the coastal basin aquifers of the river Glafkos. The position and the time-space movement of the brackish zone in the coastal area was realised also by geoelectrical researches that took place with the dispositions Schlumberger, Wenner – Schlumberger and Pole – Pole. Geoelectrical research revealed that seawater intrusion rarely appears in the form of a forehead, but follows selective paths via the coarse-grained clastics, while the fine-grained clastic formations play the role of a hydraulic barrier. Finally, the geometry and the depth of the basement in the coastal area were determined with the application of the seismic reflection method. The need of artificial enrichment of the alluvium aquifer from the wintry flows of the Glafkos River is pointed out, for a more rapid restoration of the water quality and the increase of the Glafkos’ basin water potential. The DRASTIC method was applied for the estimation of the vulnerability of the groundwater towards exterior pollution, where based on the DRASTIC indicator’s values, a map of the vulnerability of the region of research was constructed. Areas of high vulnerability are located in the coastal part of the aquifer, while areas of medium vulnerability are located in the eastern part of the basin. Finally, a mathematic model of the Glafkos’ basin alluvium aquifers was constructed with the application of code MODFLOW, thus providing an as much as possible reliable model of the management of the Glafkos’ basin groundwater potential.

Στην παρούσα εργασία έγινε προσπάθεια να διερευνηθούν οι υδρογεωλογικές συνθήκες των καρστικών υδροφόρων οριζόντων του κεντρικού τμήματος του νομού Αχαΐας και να οριοθετηθούν οι κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες ή ενότητες της περιοχής. Στα πλαίσια της έρευνας αυτής εκτελέσθηκαν οι παρακάτω εργασίες: α) Γεωλογική αναγνώριση της περιοχής. β) Ανάλυση του υδρογραφικού δικτύου και του μορφολογικού αναγλύφου της περιοχής έρευνας. γ) Χάραξη γεωλογικών τομών που καλύπτουν όλη την περιοχή μελέτης με σκοπό τη διερεύνηση του υδρογεωλογικού καθεστώτος στην περιοχή. δ) Αναγνώριση των κυριοτέρων πηγών στην ύπαιθρο και σχεδιασμός σκαριφημάτων για κάθε μία από αυτές. ε) Χάραξη υδρογεωλογικών λεκανών για την περιοχή μελέτης που αποστραγγίζονται από τις αντίστοιχες πηγές. ζ) Επεξεργασία των υδροχημικών δεδομένων στα νερά των πηγών. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την παρούσα έρευνα φαίνεται ότι η έντονη τεκτονική καταπόνηση που έχουν δεχθεί οι γεωλογικοί σχηματισμοί κατά το παρελθόν παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των υδρογεωλογικών λεκανών της περιοχής, καθώς τα ρήγματα ελέγχουν την εξάπλωσή τους. Ακόμη, τα παράλληλα τεκτονικά λέπια δημιουργούν υδρογεωλογικές λεκάνες διεύθυνσης περίπου Β-Ν. Τοπικό επίπεδο βάσης αποτελούν πολλές φορές οι πυριτικές παρενστρώσεις των ανωκρητιδικών ασβεστολίθων, αφού συντελούν στο σχηματισμό μικρής σημασίας υδροφόρων οριζόντων. Στα μέτωπα των επωθήσεων παρουσιάζεται μεγαλύτερο ποσοστό καρστοποίησης των ασβεστολίθων (π.χ. Καλούσι, Πλατανόβρυση) λόγω μεγαλύτερης καταπόνησης των πετρωμάτων στις περιοχές αυτές. Τα διαγράμματα Piper δίνουν γενικά τύπο νερού Ca – HCO3 που δείχνει νερά που φιλοξενούνται σε καθαρά ασβεστολιθικούς υδροφόρους. Τέλος, η πλήρης ή μερική υδρομάστευση των πηγών συντελεί στην αλλαγή του υδραυλικού καθεστώτος των πηγών, με αποτέλεσμα μερικές από αυτές να μην λειτουργούν πλέον, ενώ η ρύπανση του νερού των πηγών σε ορισμένες θέσεις οφείλεται καθαρά σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες. / This paper presents the results of the hydrogeological research in the karst aquifers conducted in the central part of the Achaia province, as well as the limitation of the hydrogeological basins. During the research, the tasks that were performed were the following: a) Geological research of the whole area. b) Geomorphological and hydrographical analysis of the research area. c) Side elevations in order to define the hydrogeological conditions in the exploration area. d) Location of the springs and drawing side elevations for each one of them. e) Drawing of the hydrogeological basins that are dewatered of the springs. f) Elaboration of the hydrochemical data of the spring waters. According to the results that came up at the end of this research, it seems that the tectonic pressure to the rocks and the sediments of the area has infected the development of the hydrogeological basins because the faults usually control their diffusion. Furthermore, the parallel tectonic flakes form hydrogeological basins with a North-South orientation. Local base-level of the karst aquifers are usually the clay intrusions inside the limestone layers, that form aquifers of small importance. In the areas near the thrust, there is bigger solution in the karst aquifers (e.g. Platanovrisi, Kalousi etc.), because of the amount of pressure that affected those areas. The Piper diagrams suggest a water type of Ca-HCO3 that shows water from limestone aquifers. Finally, the use of the spring waters in many cases is so big that it affects the level of the underground water, while the contamination of the water seems to be imputed to the stock farming in some places.