L’écologie industrielle s’inspire du fonctionnement cyclique des écosystèmes naturels pour réorganiser et pérenniser les systèmes de production et de consommation. Elle encourage la coopération interorganisationnelle pour développer des stratégies de mutualisation (les acteurs se regroupent pour partager des services) et de substitution (le déchet d’un acteur devient la matière première d’un autre). Ces pratiques donnent lieu à des transactions de déchets entre les agents économiques. Si les projets se multiplient en France et à l’étranger, les transactions d’écologie industrielle restent difficiles à mettre en place. Dans la littérature, la présence d’un acteur-tiers peut faciliter l’établissement et la pérennisation des stratégies collectives, notamment les démarches éco-industrielles. Adoptant une approche micro-analytique et une méthodologie qualitative, cette thèse cherche à identifier les contributions de l’acteur-tiers aux transactions d’écologie industrielle sur un territoire. Trois réseaux interorganisationnels, situés dans le Nord-Pas-de-Calais et pilotés par un acteur-tiers, sont explorés. La mobilisation de la théorie des coûts de transaction permet une analyse fine et comparative des dispositifs d’écologie industrielle. Ce travail de recherche évalue aussi l’intérêt économique de l’acteur-tiers ainsi que les coûts et les bénéfices des transactions de mutualisation et de substitution pour l’entreprise (facilitation des actions collectives, absorption des coûts de transaction, accroissement du pouvoir de négociation, réduction des coûts de production, coordination avec l’acteur-tiers et nouveaux coûts de transaction…). / Industrial ecology draws on the cyclic functioning of natural ecosystems in order to reorganize and sustain production and consumption systems. It encourages inter-organizational cooperation in order to develop strategies of utility sharing (organizations pool together to share services) and waste exchanges (the waste of an organization becomes the raw material of another one). These practices lead to waste transactions between economic actors. Such projects are increasing in France and abroad, nevertheless eco-industrial transactions remain difficult to implement. The literature shows that the presence of a broker makes it easier to establish and sustain collective strategies, including eco-industrial initiatives. Adopting a micro-analytical approach and a qualitative methodology, this PhD thesis aims at identifying the contributions of the broker to eco-industrial transactions on a territory. Three inter-organizational networks, located in the NPDC region and operated by a broker, are studied. The mobilization of the theory of transaction costs allows a fine and comparative analysis of industrial ecology practices. This research also assesses the economic interest of the broker and the costs and benefits of utility sharing and waste exchanges for the firm (facilitation of collective actions, absorption of transaction costs, increase in bargaining power, reduction of production costs, coordination with the broker and new transaction costs…).

Η παρούσα διπλωματική εργασία μελετά την επίδραση του κόστους περιστολής της ρύπανσης σε συγκεκριμένους κλάδους της ελληνικής βιομηχανίας, την χρονική περίοδο 1993-2006, στην παραγωγικότητά τους. Από θεωρητικής πλευράς εστιάζει στις αντικρουόμενες προσεγγίσεις της win-win υπόθεσης του Porter (1990,1991) και των Porter and Van der Linde (1995) με την νεοκλασική θεωρία, που είχε ως κύριους εκφραστές τους Jaffe και Palmer (1995,1997). Η μεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθείται στηρίζεται στην μη παραμετρική μέθοδο της DEA με στόχο την εκτίμηση δεικτών παραγωγικότητας Malmquist (Malmquist Total Factor Productivity Index). Για την μελέτη της επίδρασης του κόστους περιστολής της ρύπανσης σε κλάδους της Ελληνικής βιομηχανίας ακολουθήθηκε η μεθοδολογία που αναπτύχθηκε απο τους Aiken et al., (2009) για τον διαχωρισμό και υπολογισμό μεταξύ regulated-unregulated συναρτήσεων ορίων παραγωγής. Στην εμπειρική εφαρμογή της μελέτης χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα απο την ετήσια έρευνα βιομηχανίας της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας σε 23 βιομηχανικούς κλάδους, σύμφωνα με την κωδικοποίηση ΣΤΑΚΟΔ 2003, και παρατηρείται συνολικά επουσιώδης αρνητική επίδραση τους κόστους περιστολής των ρύπων στην παραγωγικότητα. Πιο συγκεκριμένα, κλάδοι με υψηλή ενεργειακή ένταση φαίνεται να εμφανίζουν μηδενική επίδραση των περιβαλλοντικών δαπανών στην παραγωγικότητά τους με μοναδική εξαίρεση του κλάδου των ορυκτών-μετάλλων. / The passage of environmental regulation has been associated with a potential negative or positive effect on firm’s productivity. The present study studies the effect of pollution abatement activities on the productive efficiency of polluting industries in Greece over the period 1993-2006. A methodological approach based on Aiken et al., (2009) study have been developed in order to specify regulated and unregulated production frontiers and to determine the possible link between pollution abatement activities and sector’s productivity growth. Data derived form the Hellenic Statistical Authority has been used in order to estimate the possible association. Our results indicate, for the majority of the manufacturing industries, that increased rates of productivity growth have been simultaneously experienced with decreased rates of pollution abatement.