<p>U okviru ove disertacije su ispitane mogućnosti primene savremenih postupaka za dobijanje ekstrakata rtanjskog čaja (Satureja montana L.).<br />U ekstraktima dobijenim primenom superkritičnog ugljendioksida (različitih gustina) utvrđeno je prisustvo karvakrola kao najzastupljenije komponente. Ekstrakt sa najvećim sadržajem karvakrola je dobijen pri uslovima 350 bar i 50 &deg;C (60,82%), dok je najveći prinos karvakrola ostvaren pri pritiscima 325 i 350 bar i temperaturi 60 &deg;C, i iznosio je 2,4 g/100 g droge. Primenom ugljendioksida na većim pritiscima se ostvaruje efikasnija ekstrakcija karvakrola iz droge, kao i proizvodnja ekstrakata sa većim sadržajima karvakrola. Druge komponente prisutne u ekstraktima u znatno nižim koncentracijama su: p-cimen, borneol, trans-kariofilen, kariofilen-oksid, &gamma;-terpinen i linalool.<br />Da bi se utvrdila mogućnost unapređenja prinosa ekstrakcije superkritičnim ugljendioksidom, kao i pobolj&scaron;anja kvaliteta ekstrakata, ispitan je uticaj različitih predtretmana biljnog materijala. Ustanovljeno je da predtretman vodom najznačajnije povećava prinos ekstrakcije (za 25%), dok je ultrazvučni predtretman najadekvatniji izbor za dobijanje ekstrakata sa najvećim sadržajem karvakrola (66,46%). Međutim, najveći prinos ekstrakcije karvakrola iz 100 g droge postignut je primenom etanola i vode kao predtretmana.<br />Ekstrakti dobijeni primenom subkritične vode (uz variranje temperature i vremena ekstrakcije) su hemijski okarakterisani i radi utvrđivanja uslova ekstrakcije pri kojima se postiže najveći kvalitet ekstrakata u pogledu sadržaja polifenolnih komponenti, kao i antioksidantne aktivnosti, primenjena je metoda odzivne povr&scaron;ine (RSM). Utvrđena je prednost primene subkritične vode u odnosu na klasičnu metodu ekstrakcije u pogledu sadržaja polifenolnih komponenti i antioksidantne aktivnosti.<br />Suvi ekstrakti S. montana dobijeni spray drying tehnologijom su&scaron;enja (sa različitim koncentracijama maltodekstrina) su ispitani u pogledu fizičkih i hemijskih osobina. Takođe, radi ispitivanja mogućnosti primene u vidu funkcionalnih ili prehrambenih proizvoda, izvr&scaron;ena je senzorna analiza dobijenih suvih ekstrakata, i analizirana je njihova farmakolo&scaron;ka aktivnost u smislu ACE inhibitornog i antioksidantnog delovanja.<br />Ustanovljeno je da je najniža koncentracija maltodekstrina (10%) najadekvatnija za dobijanje suvog ekstrakta S. montana sa najvećim sadržajem polifenolnih komponenti, sadržajem etarskog ulja i u pogledu antioksidantne i ACE inhibitorne aktivnosti. Takođe, suvi ekstrakt sa 10% maltodekstrina ispunjava i ostale fizičko-hemijske parametre, kojima se osigurava kako efikasno su&scaron;enje, tako i kvalitet ekstrakta.<br />In vivo aktivnost odabranih ekstrakata S. montana ispitana je na modelu hepatotoksičnosti indukovane primenom ugljentetrahlorida. Analiziran je uticaj ekstrakata na funkciju jetre, enzimske parametre oksidativnog stresa i serumske parametre oksidativnog o&scaron;tećenja izazvanog ugljentetrahloridom i ustanovljen je hepatoprotektivni učinak ekstrakata S. montana. Takođe, ispitano je dejstvo ekstrakata na rast Ehrlich-ovih ascitnih tumora implantiranih mi&scaron;evima, kao i na biohemijske parametre oksidativnog stresa u ćelijama tumora i utvrđeno je da je vreme aplikacije ekstrakata od izuzetnog značaja.</p> / <p>This dissertation investigates the possibilities of applying contemporary processes for obtaining extracts of winter savory (Satureja montana L.).<br />Carvacrol was determined to be the most abundant component in extracts acquired by using supercritical carbon dioxide (of various densities). Extract with the richest content of carvacrol was obtained under conditions of 350 bar and 50 &deg;C (60,82%), while the highest carvacrol yield was produced under 325 bar and 350 bar pressures and at a 60 &deg;C temperature reaching 2.4 g/100 g of dry weight. By applying carbon dioxide on higher pressures, a more efficient carvacrol extraction from herbal material is performed, alongside production of extracts with higher carvacrol content. Other components in the extracts present in significantly lower concentrations are the following: p-cymen, borneol, trans-caryophyllene, caryophyllene-oxide, &gamma;-terpinene and linalool.<br />In order to recognize the possibility of improving the extraction yield produced by employing supercritical carbon dioxide and enhancing the quality of extracts, the influence of several different pre-treatments was investigated. It was determined that the water pre-treatment raises the extraction yield the most (for 25%), while the ultrasonic pre-treatment was the most adequate choice for acquiring extracts with the highest content of carvacrol (66.46%). However, the highest carvacrol extraction yield from 100 g of dry weight was achieved by applying ethanol and water as pre-treatment.<br />Extracts which were attained with subcritical water (by varying the temperature and time of extraction) were chemically characterized and Response Surface Method (RSM) was applied for the purposes of determining conditions of extractions under which the highest quality of extracts in terms of content of polyphenolic compounds and antioxidant activity is reached. The advantage of employing subcritical water over the classical method of extraction in respect of content of polyphenolic components and antioxidant activity was demonstrated.<br />Dry extracts of S. montana obtained by using the spray drying technology (with different concentrations of maltodextrine) were examined in terms of their physical and chemical characteristics. Also, in order to investigate the possibility of their use as functional or food products, sensory analysis of attained extracts was performed, and furthermore, their pharmacological activity in terms of the ACE inhibitory and antioxidant effect was analysed as well.<br />It was determined that the lowest concentration of maltodextrin (10%) was the most adequate for obtaining dry extracts of S. montana with the richest content of polyphenolic components and essential oil, and in respect of antioxidant and ACE inhibitory activities. Also, dry extract with 10% of maltodextrin meets all other physical-chemical parameters, which provide efficient drying and quality of extracts.<br />In vivo activity of selected extracts of S. montana was examined on a model of hepatotoxicity induced by applying carbon tetrachloride. The influence of extracts on liver function, enzyme parameters of oxidative stress, and serum parameters of oxidative damage caused by carbon tetrachloride was analysed and hepatoprotective effect of S. montana extracts was determined. In addition, the influence of extracts on the growth of Ehrlich ascite tumors implanted in mice was investigated, and their impact on biochemical parameters of oxidative stress in tumor cells as well, and it was determined that the time of application of extracts is of great significance.</p>

<p>U okviru ove disertacije izvr&scaron;eno je preparatvno izolovanje etarskog ulja li&scaron;ća ginka (<em>Ginkgo biloba</em> L.) destilacijom pomoću vodene pare, u cilju određivanja pojedinih fizičko-hemijskih parametara. Oficinalnim postupkom određen je sadržaj etarskog ulja u li&scaron;ću ginka i iznosi 0,0083%. Li&scaron;će ginka je ekstrahovano klasičnim rastvaračima tj. sme&scaron;om alkohol-voda, pri čemu je koncentracija alkohola iznosila 40% (m/m). Primenom navedenog rastvarača, izvr&scaron;ena je vi&scaron;estupna protivstrujna ekstrakcija (u pet stupnjeva) pri čemu je dobijen tečni ekstrakt (<em>Extracta fluida</em>) sa relativno visokim sadržajem ekstraktivnih materija (17,06%). Tečni ekstrakt je direktno kori&scaron;ćen za dobijanje suvog ekstrakta li&scaron;ća ginka (<em>Extracta sicca</em>)primenomvsu&scaron;nie sa raspr&scaron;ivanjem (spray dryer). Kvalitativna i kvantitativna karakterzacija izvr&scaron;ena je primenom postupka tečne hromatografije na tankom sloju (HPTLC) i određen sadržaj ukupnih flavonoida sračunatih na rutin, a i na katehin, a određen je i sadržaj ukupnih fenola sračunatih na hlorogensku kiselinu. Glavni deo doktorske disertacije predstavlja ekstrakcija sistema li&scaron;će ginka-ugljenik (IV)-oksid pod pritiskom, pri čemu je ispitivan uticaj stepena usitnjenosti droge na prinos ekstrakcije, i kori&scaron;ćen koeficijent brze i spore ekstrakcije kao mera kinetičkog pona&scaron;anja ekstrakcije. Dobijeni rezultati ispitivanja su pokazali značajan uticaj stepena usitnjenosti droge na brzinu ekstrakcije, pogotovo, kod ekstrakcije natkritičnim ugljenik (IV) oksidom. Radi izbora optimalnog protoka ekstragensa ispitivani su sledeći protoci 0,095, 0,194 i 0,277 kg/h . Na osnovu prinosa ekstrakcije usvojeno je da je protok ekstragensa od 0,194 kg/h optimalan. Prinos ekstrakcije je ispitivan kori&scaron;ćenjem dva postupka ekstrakcije, i to: ekstrakcija tečnim ugljenik (IV) -oksidom (temperatura ispod kritične temperature Tc= 31,1^oC, a pritisak ne&scaron;to ispod ili iznad kritičnog pritiska p_c=73,8 bar), i ekstrakcija natkritičnim ugljenik (IV)- oksidom (pritisak i temperatura iznad kritičnih vrednosti pritiska i temperature). U natkritičnoj oblasti promenom pritiska se značajno menjaju svojstva ekstragensa, povećava se sposobnost rastvaranja, dielektrična konstanta i dr. Ispitivan je uticaj temperature na prinos ekstrakcije (izotermni proces), pri čemu se dobijaju rezultati koji se ne mogu objasniti jednostavno, analizirajući samo uticaj gustine rastvarača na moć rastvaranja, već se za obja&scaron;njenje dobijenih rezultata uključuje i uticaj napona pare ekstrahovane komponente, tako da rastvorljivost komponente može da se poveća, smanji ili ostane ista sa povećanjem temperature na konstantnom pritisku, u zavisnosti koji uticaj je dominantniji. Kod izotermnih postupaka prinos ekstrakcije raste sa povećanjem pritiska ekstrakcije, &scaron;to je u saglasnosti sa teoretskim principima. S druge strane, ekstrakti dobijeni pri vi&scaron;im pritiscima imaju manji sadržaj etarskog ulja &scaron;to se obja&scaron;njava činjenicom da veći pritisci imaju veću moć rastvaranja glavnih komponenata kao i komponenata kao &scaron;to su smole, voskovi i masna ulja. Kvalitativnom i kvantitativnom analizom selektovanih ekstrakata dobijenih tečnim (130 bar, 20^oC, 3 h) i natkritičnim (100 bar, 40^o C, 4 h) ugljenik (IV)-oksidom, kao i etarska ulja izolovana iz ovih ekstrakata nađeno je da ispitivani uzorci sadrže nalkane, račvaste alkane i jedinjenja sa kiseonikom, među kojima posebno mesto zauzimaju fenoli sa zasićenim i nezasićenim alkil ostacima.<br />Izvr&scaron;ena je uporedna anliza etarskog ulja dobijenog destilacijom li&scaron;ća ginka pomoću vodene pare i etarskih ulja dobijenih iz selektovanih ekstrakata. Interesantan je podatak koji se odnosi na sadržaj etarskog ulja u drogi određen direktnom destilacijom droge pomoću vodene pare i izdvajanjem etarskih ulja iz ekstrakata takođe destilacijom pomoću vodene pare. U ovom drugom slučaju dobija se, preračunavanjem, sadržaj etarskog ulja u drogi vi&scaron;estruko veći (4-10 puta) od sadržaja, određenog oficinalnim postupkom, u drogi. Ova pojava se obja&scaron;njava uvođenjem pojma &bdquo;vezano&ldquo; etarsko ulje i &bdquo;slobodno&ldquo; etarsko ulje. Ekstrakcijom ugljenik (IV)-oksidom pod pritiskom tzv. vezano etarsko ulje se oslobađa voskova i masnog ulja &scaron;to se odražava na njegovu povećanu količinu u CO₂-ekstraktima. Na kraju u ovoj disertaciji izvr&scaron;eno je modelovanje ekstrakcionog sistema li&scaron;će <em>Ginkgo biloba</em> &ndash; ugljenik (IV)-oksid pod pritiskom kori&scaron;ćenjem model jednačine Naika i saradnika, modifikovane model jednačine Reverchon i Sesti-Osseo kao i model, če&scaron;će kori&scaron;ćen, koji je predložila Sovov&aacute;. Kori&scaron;ćeni modeli mogu relativno uspe&scaron;no da se koriste za opisivanje ekstrakcionog sistema li&scaron;će <em>Ginkgo biloba</em> &ndash; ugljenik (IV)-oksid pod pritiskom. Radi iznalaženja najpovoljnijih uslova ekstrakcije primenjen je metod odzivne povr&scaron;ine variranjem parametra ekstrakcije (pritisak, temperatura i vreme ekstrakcije). Na osnovu eksperimentalnih rezultata dobijen je polinom drugog reda za izračunavanje optimalnog prinosa ekstrakcije i određeni su najpovoljniji uslovi ekstrakcije kao i međusobni uticaji pojedinih parametra.</p> / <p>Within this thesis preparative isolation of essential oil from leaves of ginkgo (<em>Ginkgo biloba</em> L.) by steam distillation was carried out, in order to determine some physico-chemical parameters. The essential oil content in the leaves of ginkgo wass determined by an officinal procedure and its value is 0.0083%. Ginkgo leaves were extracted with conventional solvents, i.e. alcohol-water mixture, where the alcohol concentration was 40% (w/w). The forementioned solvent was used to carry out a multistage counter-current extraction (five stages) by which the liquid extract (<em>Extracta fluida</em>) with a relatively high content of extracts (17.06%) was obtained. The liquid extract was directly used to obtain a dry extract of ginkgo leaves (<em>Extracta sicca</em>) by spay drying. The qualitative and quantitative characterisation was based on the proceedings of liquid thin layer chromatography (HPTLC), the content of total flavonoids expressed as rutin, and as catechin, and the total phenol content expressed as chlorogenic acid was determined. The main part of the doctoral thesis is the extraction system of ginkgo leaves-carbon (IV) oxide under pressure, in which the effect of the drug particle size on the extraction yield was studied, and as a measure of the kinetic behavior of extraction the coefficient of fast and slow extraction was used. The obtained results showed a significant effect of the drug particle size on the speed of extraction, particularly, the extraction with supercritical carbon (IV) oxide. For the purpose of selecting the optimal flow of the solvent several flowrates were investigated 0.095, 0.194 and 0.277 kg/h. Based on the yield of extraction the solvent flowrate of 0.194 kg/h was assumed as optimal. The extraction yield was investigated using two extraction procedures: extraction with liquid carbon (IV) oxide (temperature below the critical temperature Tc = 31.1 ⁰C and pressure slightly below or above the critical pressure p_c = 73.8 bar), and extraction with supercritical carbon (IV) oxide (pressure and temperature above the critical values of pressure and temperature). In the supercritical area the change in pressure significantly the influences the properties of the solvent, increases the ability of dissolving, dielectric constant, etc. The effect of temperature on extraction yield was examined (isothermal process), where the obtained results can not be explained simply by analyzing only the effect of solvent density on the power of dissolution, but to explain these results the effect of vapor pressure of the extracted components must be included, so that the solubility of the component may increase, decrease or remain the same with increasing temperature at constant pressure, depending on which influence is dominant. In isothermal processes the extraction yield increases with increasing pressure of extraction, which is consistent with theoretical principles. On the other hand, extracts obtained at high pressures have a lower content of essential oils which can be explained by the fact that higher pressures have a greater power of dissolution of the main components as well as components such as resins, waxes and fatty oils. The qualitative and quantitative analysis of the selected extracts obtained with liquid (130 bar, 20 ⁰C, 3 h) and supercritical (100 bar, 40 ⁰C, 4 h) carbon (IV) oxide, and essential oils isolated from these extracts showed that the studied samples contain n-alkanes, branched alkanes and compounds with oxygen, including phenols with saturated and unsaturated alkyl residues. A comparative analysis of the essential oil obtained by distillation of ginkgo leaves by steam and essential oil obtained from selected extracts was carried out. An interesting fact concerning the essential oil content in the drug determined by direct distillation of drugs by steam and separating the essential oils from extracts also produced by steam distillation. In the other case, by calculation, the obtained essential oil content in the drug is several times higher (4-10 times) of content, determined by an fficinal procedure, in the drug. This phenomenon is explained by introducing the notion of &quot;linked&quot; essential oil and &quot;free&quot; essential oil. The extraction with carbon (IV) oxide under pressure the so called linked essential oil is released from waxes and fatty oils which is reflected in its increased amount in CO₂-extracts. At the end of this dissertation the modeling of the extraction system leaves of <em>Ginkgo biloba</em> - carbon (IV) oxide under pressure was carried out using the model equation of Naik and associates, the modified model equation of Reverchon and Sesti Osseo and also like a frequently used model proposed Sovov&aacute;. The mentioned models can be relatively used to describe the extraction system leaves of <em>Ginkgo biloba</em> - carbon (IV) oxide under pressure. In order to find the most favorable conditions of extraction, the response surface methodology varying extraction parameters was used (pressure, temperature and extraction time). Based on the experimental results a second order polynom for the calculation of the optimum yield of extraction was obtained and the extraction conditions and the mutual influence of some parameters were determined.</p>

<p>Katarakta i glaukom su po svom toku hronične i progresivne bolesti koji predstavljaju dva vodeća uzroka slepila u svetu. Obe bolesti su karakteristične za stariju životnu dob i često se sreću zajedno kod iste osobe. Katarakta podrazumeva hirur&scaron;ko lečenja, dok se lečenje glaukoma zasniva na snižavanju visine intraokularnog pritiska (IOP), medikamentoznim i hirur&scaron;kim sredstvima. Cilj ovog istraživanja bio je da se utvrdi da li i u kojoj meri dolazi promene IOP-a i dubine prednje komore oka (ACD) nakon operacije katarakte, da li su preoperativne vrednosti IOP-a i ACD povezane sa postoperativnom visinom IOP-a i da li postoje razlike u ovim pojavama kod osoba operisanih od katarakte sa i bez prisutnog primarnog glaukoma otvorenog ugla (POAG). Rezultati ove studije pokazuju da postoji statistički značajno sniženje IOP-a 6 meseci nakon operacije katarakte. U poređenju sa preoperativnim vrednostima, ono iznosi prosečno 1,2 mmHg (7,5%) u grupi pacijenata bez POAG i 1,24 mmHg (6,49%) u grupi pacijenata sa POAG. Između dve grupe pacijenata nije postojala razlika u stepenu sniženja (p&gt;0,05). Ustanovljen je statistički značajano veći (p&lt;0,05) porast dubine ACD u grupi pacijenata sa POAG (1,03 mm; 34,8%) u odnosu pacijente bez glaukomske bolesti (0,92 mm; 30,37%). Rezultati korelacione analize, kao i regresionih univarijantih i multivarijantnih modela, pokazali su da statistički značajna povezanost postoji između preoperativne visine IOP-a i njegovog sniženja nakon operacije katarakte. Povezanost je bila pozitivnog smera i nije se uočena značajna razlika između obe grupe pacijenata. Ustanovljena je i pozitiva korelacija, bez statistički značajne razlike u obe grupe pacijenata, između PD indeksa (odnos preoperativnog IOP-a i ACD) i promene IOP-a nakon operacije katarakte. Preoperativna dubina prednje komore oka nije ispoljila povezanost sa postoperativnom promenom IOP-a. Na&scaron;a studija je pokazala statistički značajno postoperativno sniženje IOP-a i povećanje dubine ACD nakon operacije katarakte, koja se održava &scaron;est meseci nakon operacije katarakte. Nije ustanovljena razlika u redukciji IOP-a između pacijenata sa i bez POAG. Ustanovljena je pozitivna korelacija preoperativne visine IOP-a i PD indeksa sa postoperativnom promenom IOP-a, &scaron;to može biti od koristi prilikom odluke o optimalnom lečenju katarakte kod pacijenata sa POAG.</p> / <p>Cataract and glaucoma are chronic and progressive diseases and they are two of the leading causes of blindness wold wide. Both diseases are typical for an older age and often coincide within the same person. Treatment of cataract is surgical, while glaucoma treatment is based on lowering the level of intraocular pressure (IOP) with various medical and surgical options. The aims of this research were to determine whether there is a change in IOP and in the depth of anterior chamber of the eye (ACD) after cataract surgery, whether preoperative values of IOP and ACD are related to postoperative IOP values and to determine if there are differences in these events between people operated from cataract with or without primary open angle glaucoma (POAG). Results of this study show that there is a statistically significant decrease of IOP six months after cataract surgery. Comparing with preoperative values, it was found to be 1.2 mmHg (7.5%) in group of patients without POAG, and 1.24 mmHg (6.49%) in patients with POAG. There was no statistically significant difference found between two groups of patients (p&lt;0.05). Group of patients with POAG had significantly higher (p&lt;0.05) deepening of ACD (1.03 mm; 34.8%), in comparison with patients with no glaucoma (0.92 mm; 30.37%). Results of correlation analysis, as well as univariate and multivariate regression models, have shown significant correlation of preoperative IOP and its reduction after cataract surgery. Correlation was of positive direction with no statistically significant differences among two groups of patients. There was a positive correlation found, with no statistically significant differences in both groups of patients, between PD index (ratio of preoperative IOP and ACD) and IOP change after cataract surgery. Preoperative anterior chamber depth has shown no correlation with postoperativeIOP change. Our study showed statisticallysignificant postoperative reduction ofIOP and deepening of ACD, lasting for six months aftercataract surgery. No difference inpostoperativeIOP decrease has been detected betweenpatients with or without POAG. A positivecorrelation of preoperativeIOP height and PDindex with postoperativeIOP change has beenestablished, which mayprove usefulfordecision of optimal treatmentof cataract among POAG patients.</p>

<p style="text-align: justify;">Glavni cilj ove disertacije koji obuhvata dobijanje i hemijsku karakterizaciju ekstrakata i etarskih ulja rtanjskog čaja (Satureja montana L.), bosiljka (Ocimum basilicum L.) i korijandera (Coriandrum sativum L.), kao i njihove sme&scaron;e, je određivanje biolo&scaron;ke aktivnosti dobijenih ekstrakata u in vitro uslovima pradenjem sposobnosti neutralizacije slobodnih radikala i antiproliferativne aktivnosti.<br />Prvo je izvr&scaron;ena karakterizacija biljnih sirovina (rtanjski čaj, bosiljak i korijander), kao i njihove sme&scaron;e jednakih masenih udela (CBS) u pogledu sadržaja vlage, srednjeg prečnika čestica i sadržaja etarskog ulja. U cilju dobijanja etarskih ulja i ekstrakata iz ispitivanih sirovina su primenjeni hidrodestilacija (konvencionalni postupak) i superkritična ekstrakcija (savremena tehnika). GC-MS analizom je određen kvalitativni sastav i relativni udeo pojedinačnih monoterpenskih ugljovodonika, oksidovanih monoterpena, seskviterpena i ostalih jedinjenja. Dalje je GC-FID analizom kvantitativno određen sadržaj i prinos pojedinačnih terpena (&alpha;-pinen, &beta;-pinen, d-limonen, &gamma;-terpinen, eukaliptol, linalool, kamfor, &alpha;-terpineol, geraniol, metil-havikol, karvakrol i eugenol) i izvr&scaron;eno je poređenje uzoraka dobijenih tradicionalnim i savremenim postupcima.<br />Etarskim uljima i lipofilnim ekstraktima je određena biolo&scaron;ka aktivnost ispitivanjem antioksidativne i antiproliferativne aktivnosti. In vitro anti-oksidativna aktivnost superkritičnih ekstrakata i etarskih ulja je određena DPPH testom, dok je antiproliferativna aktivnost određena u in vitro uslovima na tri linije tumorskih delija (HeLa, MDA-MB-453, K562) i na normalne humane fibroblaste (MRC-5).<br />U cilju boljeg određivanja sličnosti između etarskih ulja i lipofilnih ekstrakata rtanjskog čaja, bosiljka, korijandera i njihove sme&scaron;e (CBS) su primenjene hemometrijska tehnike: analiza glavnih komponenata (Principal component analysis) i hijerarhijska klaster analiza (Hierarchical cluster analysis).</p> / <p>The main aim of this dissertation was recovery and chemical characterization of extracts and essential oils of winter savory (Satureja montana L.), basil (Ocimum basilicum L.) and coriander (Coriandrum sativum L.), as well as their mixture, and determination biological activity of extracts in in vitro conditions by capacity towards neutralization of free radicals and antiproliferative activity.<br />Plant materials (winter savory, basil and coriander) and their mixture (CBS) were characterized in terms of moisture content, mean particle size and essential oil content. In order to obtain essential oil and extracts from investigated plants, hydrodistillation (conventional procedure) and supercritical fluid extraction (novel technique) were applied. GC-MS analysis was used for determination of qualitative content and relative abundance of monoterpene hydrocarbons, oxygenated monoterpenes, sesquiterpenes and other volatile compounds. Furthermore, GC-FID analysis was used for quantitative determination of content and yield of terpene compounds (&alpha;-pinene, &beta;-pinene, d-limonene, &gamma;-terpinene, eucalyptol, linalool, camphor, &alpha;-terpineol, geraniol, methyl-chavicol, carvacrol i eugenol) and samples obtained by traditional and novel techniques were compared. Biological potential of essential oil and lipophilic extracts was determined by antioxidant and antiproliferative activity. In vitro antioxidant activity of supercritical extracts and essential oils was determined by DPPH assay, while antiproliferative activity was determined in in vitro conditions on three cancer cell lines (HeLa, MDA-MB-453, K562) and on normal human fibroblasts (MRC-5).<br />Chemometric techniques such as principal component analysis (PCA) i hierarchical cluster analysis (HCA) were applied for better understanding of similarities between essential oils and lipid extracts.</p>

<p>Almost any large-scale system can be viewed as a network that shows interac-tions among entities which are constituent parts of the system. The focus of this<br />dissertation is on complex networks from three domains: (1) networks extracted<br />from source code of computer programs that represent design of software systems,<br />(2) networks extracted from semantic web ontologies that describe the structure<br />of shared and reusable knowledge, and (3) networks extracted from bibliographic<br />records that depict collaboration in science. We proposed new methods for the<br />extraction of networks from mentioned domains. Secondly, on several case stud-ies we demonstrated benets of network-based analysis of concrete systems from<br />those domains. In contrast to the previous work on the subject, analyses pre-sented in this dissertation are not purely topological, but combine techniques and<br />metrics developed under the framework of complex network theory with domain-dependent metrics.</p> / <p>Skoro svaki kompleksan sistem se može predstaviti mrežom koja opisuje interakcije izmedju entiteta od kojih je sistem komponovan. Fokus ove disertacije je na&nbsp;kompleksnim mrežama iz tri domena: (1) mreže ekstrahovane iz izvornog koda&nbsp;računarskih programa koje reprezentuju dizajn softverskih sistema, (2) mreže ekstrahovane iz ontologija semantičkog web-a koje opisuju strukturu deljenog znanja&nbsp;pogodnog za vi&scaron;ekratnu upotrebu, i (3) mreže ekstrahovane iz bibliografskih zapisa koje opisuju saradnju istraživača. U okviru disertacije predložene su nove&nbsp;metode za ekstrakciju mreža iz pomenutih domena. Drugo, na nekoliko studija&nbsp;slučaja ilustrovani su beneti mrežno orjentisane analize konkretnih sistema iz&nbsp;domena obuhvaćenih disertacijom. U poredjenju sa prethodnim relevantim istraživanjima, analize prezentovane u disertaciji nisu čisto topolo&scaron;ke, nego kombinuju tehnike i metrike razvijene u okviru teorije kompleksnih mreža sa metrikama iz konkretnog domena.</p>

<p>Ispitana&nbsp; je&nbsp; mogućnost ekstrakcije fumonizina iz kukuruza&nbsp;sa vodom i fosfatnim puferom, umesto sa sme&scaron;om&nbsp;acetonitril&ndash;metanol&ndash;voda.&nbsp; Ekstrakcione metode&nbsp;neorganskim&nbsp; rastvaraĉima&nbsp; su&nbsp; uspe&scaron;no&nbsp; primenjene za&nbsp;odreĊivanje&nbsp; fumonizina&nbsp; B₁, B_2&nbsp;i&nbsp; B_3&nbsp;metodom&nbsp; tečne&nbsp;hromatografije sa fluorescentnom detekcijom, kao i&nbsp;ukupnih fumonizina pomoću&nbsp; imunohemijske metode.&nbsp;Analiziran&nbsp; je&nbsp; veći broj&nbsp; uzoraka na&nbsp; prisustvo i sadržaj&nbsp;fumonizina.&nbsp; Ispitani su uzorci&nbsp; kukuruza (235), sakupljeni&nbsp;tokom vi&scaron;egodi&scaron;njeg perioda (2005.&nbsp; i 2009&minus;2013.&nbsp; godine)&nbsp; i&nbsp;p&scaron;enice (83) roda 2010. i 2012. godine, sa područja&nbsp; severne&nbsp;Srbije.&nbsp; Ispitana je kontaminiranost kukuruza sa područja&nbsp;<br />severne Srbije fumonizinima, drugim mikotoksinima i&nbsp;plesnima, kao i mogući uticaj klimatskih faktora na stepen&nbsp;kontaminacije.&nbsp; Rezultati kontaminiranosti useva&nbsp;fumonizinima&nbsp; za svaku godinu&nbsp; pojedinačno&nbsp; su povezivani&nbsp;sa vremenskim prilikama koje su&nbsp; pratile istu. Različita&nbsp;hrana na bazi žitarica je analizirana ELISA metodama.&nbsp;Razvijena je ELISA i metoda&nbsp; tečne hromatografije sa&nbsp;fluorescentnom detekcijom&nbsp; za određivanje fumonizina u tri&nbsp;vrste lekovitog bilja sa područja Srbije.&nbsp; Ispitana je&nbsp;mogućnost&nbsp; primene infracrvene spektroskopije sa&nbsp;Furijeovim transformom&nbsp; za &nbsp;odredivanje&nbsp; fumonizina.&nbsp;Razvijen je&nbsp; ekspertni sistem za re&scaron;avanje problema izbora&nbsp;<br />optimalnog postupka određivanja fumonizina u kukuruzu.</p> / <p>Possibility of fumonisin extraction from maize using water and phosphate buffer instead of acetonitrile-methanol-water mixture was examined. The methods of extraction without organic solvents have successfully been applied for the determination of fumonisins&nbsp; B1, B2 and&nbsp; B3 using&nbsp; liquid chromatography-fluorescence detection&nbsp; method,&nbsp; as well as total fumonisins using enzyme-linked immunosorbent&nbsp; assay&nbsp; (ELISA).&nbsp; Large number of samples was analyzed for the presence and content of fumonisins. Maize samples (total 235) collected throughout several-year period (2005 and 2009-2013) and wheat samples (total 83) from 2010 and 2012 harvest originating from the territory of northern Serbia were analyzed. Contamination of maize originating from the territory of northern Serbia with&nbsp;fumonisins and other mycotoxins and moulds was examined, as well as the potential impact of climatic factors on contamination level.&nbsp; The results on the fumonisin-contamination of cereals obtained for each individual year are related with the climatic&nbsp; conditions characteristic for the relevant year. A variety of cereal-based food was analyzed using ELISA methods. Improved&nbsp; liquid chromatography-fluorescence&nbsp; detection method and ELISA for the determination of fumonisins in three &nbsp;medicinal plant&nbsp; species from the territory of Serbia were developed.&nbsp; Possible application of&nbsp; Fourier transform&nbsp; infrared spectroscopy&nbsp; (FTIR) for quantification of fumonisin was investigated.&nbsp; An expert system&nbsp; to solve the problem of selecting an optimal&nbsp;method for&nbsp; determination of fumonisins in&nbsp; maize has been developed.</p>

<p>U okviru ove doktorske disertacije, proučavana je ekstrakcija bosiljka (<em>Ocimum basilicum L.</em>) primenom postupka hidrodestilacije, Soxhlet ekstrakcije i ugljendioksidom u superkritičnom stanju. Određen je sadržaj etarskog ulja u drogi (0,565%), a primenom GC/MS(FID) metoda određen kvalitativni i kvantitativni sastav detektovanih komponenata. Identifikovane komponente svrstane su u nekoliko grupa (monoterpeni, seskviterpeni i njihovi oksidovani derivati). Rezultati ispitivanja pokazuju da je dominantno jedinjenje etarskog ulja bosiljka linalool (50,09%), i da ono pripada linaloolskom hemotipu (hemotip A).<br />Ispitan je uticaj temperature (40-60&deg;C) i pritiska (100&ndash;300 bar) superkritičnog ugljendioksida na promenu prinosa ekstrakta. Utvrđeno je da se kumulativni prinos ekstrakta povećava sa porastom pritiska ekstrakcije, dok u zavisnosti od temperature, prinos ekstrakcije zavisi od gustine rastvarača i napona pare komponenata u ekstraktu.<br />Primenom sukcesivne (frakcione) superkritične ekstrakcije izvr&scaron;eno je frakcionisanje, a dobijeni ekstrakti upoređivani u pogledu prinosa, kvalitativnog i kvantitativnog sastava.<br />Ispitivanja hemijskog sastava CO₂ ekstrakta (GC/MS i GC/FID) pokazala su da ekstrakti pored komponenata etarskog ulja sadrže i druga lipofilna jedinjenja (voskove, masna ulja, masne kiseline, fitosterole i sl.). Dominantne komponente u svim ispitivanim ekstraktima su linalool, eugenol i &delta;-kadinen, dok su &alpha;-bergamoten, germakren D, &gamma;-kadinen, &beta;-selinen i spatulenol komponente sa manjim saržajem.<br />Na osnovu eksperimentalnih rezultata kinetike superkritične ekstrakcije izvr&scaron;eno je modelovanje ekstrakcionog sistema bosiljak &ndash; superkritični CO₂, primenom tri modela (Kandiah i Spiro, Brunner i Esquivel i sar.). Na osnovu srednjih vrednosti relativnog odstupanja modelovanih i eksperimentalnih vrednosti prinosa ekstrakcije, utvrđeno je da model Kandiah i Spiro pokazuje prihvatljivo slaganje, dok ostali modeli pokazuju lo&scaron;ije slaganje eksperimentalno određenih i modelom izračunatih prinosa ekstrakta.<br />U zavr&scaron;noj fazi rada ispitan je antioksidativni potencijal etarskog ulja i CO₂ ekstrakata, primenom DPPH metode. Najveću antioksidativnu aktivnost pokazao je ekstrakt dobijen na 100 bar, 60&deg;C (IC50 = 18,93 &mu;g/ml), koja je 5 puta veća od antioksidativne aktivnosti etarskog ulja bosiljka.</p> / <p>In this study, the extraction of basil (O. basilicum L.) ussing the hydrodistillation process, Soxhlet extraction and supercritical extraction with carbon dioxide were investigated. The content of essential oil was determined (0,565%), and the qualitative and quantitative composition of detected coumpound was made by GC/MS(FID). The identified coumpounds were classified into five groups (monoterpenes, sesquiterpenes and their oxidative derivates). The results of investigation shows that the dominant compound of basil essential oil is linalool (50,09%), and that it belongs to linalool chemotype (chemotype A).<br />The influence of temperature (40-60&deg;C) and pressure (100&ndash;300 bar) of supercritical carbon dioxide on extraction yields were studied. It was determined that the total yield of extract increases with the increaseing of extraction pressure, while the influence of temperature on the yield depends on the density of the solvent and vapor pressure of components in the extract.<br />Fractional supercritical fluid extraction was performed, and obtained extracts were compared regarding of yield, and the qualitative and quantitative composition of the extract. Chemical analyses of CO2 extract by GC/MS and GC/FID showed that extract contains, besides essential oil componentes, other lipophilic compounds (waxes, fatty oils, fatty acids, phytosterols, etc.). The few compounds were dominant in all analyzed basil extracts: linalool, and to a lesser extent eugenol, &delta;-cadinene, &alpha;-bergamotene, germacrene D, &gamma;-cadinene, &beta;-selinene and spathulenol. Based on the experimental results of the extraction kinetics, a modeling of basil &ndash; supercritical CO2 extraction system was performed, using three models (Kandiah and Spiro, Brunner, and Esquivel et al.). Based on the average values of the relative deviations of modeled and experimental values of extraction yield, it was found that the model Kandiah and Spiro shows acceptable agreement, while other models show lower agreement of the experimentally determined and model calculated extraction yield.<br />In finale phase of work the antioxidant potential of essential oil and CO2 extracts were examined, using DPPH method. The highest antioxidant activity showed CO2 extract obtained at 100 bar, 60&deg;C (IC50 = 18,93 &mu;g/ml), which is 5 time higher then antioxidant activity of basil essential oil.</p>

<p>Ekstrakcija zuba je intervencija prilikom koje se zub vadi iz svog leži&scaron;ta u zubnoj alveoli. Rana koja nastaje kao posledica ove intervncije je takvog oblika da njene ivice nije moguće približiti jednu drugoj , te zarasta per secundam intentionem. Ekstrakcija zuba ima za posledicu mnogobrojne promene na tvrdim i mekim tkivima alveolarnog nastavka u periodu od nekoliko meseci do godinu dana nakon intervencije. Savremena stomatologija se i dalje intenzivno bavi proučavanjem procesa zarastanja ekstrakcione rane iz potrebe da se &scaron;to bolje razumeju promene u tkivu koje nastaju po gubitku zuba da bi se mogle prevenirati i/ili usmeriti tako da se omogući kasnija lak&scaron;a protetska rehabilitacija pacijenata. Mnoge studije su pokazale efikasnost faktora rasta u tokom procesa zaceljivanja tkiva.Opisan je veliki broj tehnika za pripremu autolognih krvnih preparata koji sadrže faktore rasta, ali su njihova praktična primena i efikasnost su dalje nejasni zato &scaron;to svaka od ovih metoda dovodi do izrade različitog produkta sa različitom biologijom i potencijalnim indikacijama za upotrebu. Ekstrakcije mandibularnog trećeg molara spadaju u jednu od najče&scaron;ćih intervencija sa kojom se u svom radu svakodnevno sreću oralni i maksilofacijalni hirurzi. Ova hirur&scaron;ka procedura je povezana za postoperativnim efektima koji u velikoj meri utiču na kvalitet života pacijenta kao &scaron;to su bol, trizmus, edem, infekcija i alveolitis. U literaturi postoje dokazi da aplikacija nekog od autolognog krvnog preparata sa visokim sadržajem faktora rasta u određenoj meri može da pobolj&scaron;a proces zarastanja tkiva i da umanji neželjene propratne pojave hirur&scaron;ke intervencije nakon ekstrakcije mandibularnog trećeg molara. Cilj ovog rada je bio da utvrdimo da li primena autolognih krvnih preparata sa koncentrovanim faktorima rasta ubrzava stvaranje ko&scaron;tanog tkiva u ekstrakcionoj rani, kao i da li utiče na učestalost pojave alveolitisa i pojavu aproksimalinih parodontalnih džepova na susednim zubima nakon hirur&scaron;ke ekstrakcije donjeg trećeg molara. Studija je sprovedena kao prospektivna klinička studija split-mouth dizajna. U studiju je bilo uključeno 30 pacijenata kod kojih je indikovana ekstrakcija oba mandibularna treća molara i kod kojih su ovi zubi bilateralno u približno istom položaju u odnosu na drugi donji molar. Nakon hirur&scaron;ke ekstrakcije u jednu alveolu je aplikovan preparat koncentrovanih faktora rasta. Kontrolnu grupu u istraživanju činilo je 30 zubnih alveola u koje nije aplikovan preparat koncentrovanih faktora rasta. U eksperimentalnu grupu spadalo je 30 alveola u koje su aplikovani preparati koncentrovanih faktora rasta nakon ekstrakcije zuba. Pacijentima je prvi obavezan kontrolni pregled zakazivan za 7 dana nakon intervencije, tokom koga su uklanjane suture, a vr&scaron;en je i klinički pregled rane i parodontolo&scaron;kom sondom je proveravana dubina parodontalnog džepa na distalnoj povr&scaron;ini drugog molara. Druga postoperativna kontrola je zakazivana 4 nedelje nakon intervencije, a treća nakon 8 nedelja i na ovim kontrolama je merena dubina parodontalnog džepa na distalnoj povr&scaron;ini drugog molara. Ispitanicima su napravljena tri CBCT snimka operisanih regija i to po sledećoj dinamici- prvi snimak neposredno nakon ekstrakcije zuba, drugi 4 nedelje i treći 8 nedelja po intervenciji. Svaki CBCT snimak je analiziran da bi se prikupili željeni podaci: zapremina &scaron;upljine alveole koja je ostala nakon ekstrakcije zuba i gustina novostvorenog ko&scaron;tanog tkiva, &scaron;to su parametri na osnovu kojih procenjujemo proces zarastanja ko&scaron;tanog tkiva nakon intervencije. Ova metodologija je originalna , obzirom da su do sada kori&scaron;ćene dvodimenzionalne radiografske metode snimanja sa ciljem praćenja ko&scaron;tanog zarastanja nakon ekstrakcije zuba manje precizne i pouzdane. Dobijenu podaci su obrađeni odgovarajućim matematičko-statističkim postupcima. Najznačajniji rezultati istraživanja su zatim tabelarno i grafički prikazani. Na osnovu dobijenih rezultata do&scaron;li smo do zaključka da iako primena koncentrovanih faktora rasta dovodi do intenziviranja procesa ko&scaron;tanog zarastanja i smanjenja dubine parodontalnog džepa na distalnoj povr&scaron;ini susednih zuba, ta razlika nije statistički značajna. Obzirom da ni u jednom slučaju nije do&scaron;lo do pojave alveolitisa, nismo mogli zaključiti na koji način primena koncentrovanih faktora rasta utiče na učestalost ove komplikacije.</p> / <p>Tooth extraction is an intervention during which a tooth is removed from its socket. A wound that remains after this is of specific size and shape and it heals per secundam intentionem. Where once was a tooth, in following months and years, a large number of changes in composition of hard and soft tissues occure. Haeling of extraction wound in still in focus of contemporary dentistry, since it is imperative to understand all tissue changes in order to prevent and/or gide them and enable prosthodontic rehabilitation of the patient. Many studies confirm a benefitial effect of growth factors douring wound healing. A large number of techniques is developed to prepare autologous blood concentrates containing growth factors, like platelet-rich fibrin (PRF) , but their aplicability and efficancy are still unclear because each of these methods results in product with different biology and physical characteristics, as well as different potential indications. Third mandibular molar extraction is one of the most frequent interventions that oral and maxillofacial surgeon face in their everyday clinical practice. This procedure is usually followed by postoperative effects affecting such as pain, trismus, edema, infection and alveolitis. In contemporary literature there is enough evidence to suport beneficial role of autologous blood preparations in wound healing, and some authors even sugest that they can reduce incidence of postextraction complications afther third molar surgery. The aim of this study was to determin weather concentrated growth factors have beneficial effect on bone healing after tooth extraction, as well as their effect on the incidence of alveolitis and do they reduce pocket depth on distal side of adjacent tooth. This study was conducted as prospective clinical split-mouth designed study. 30 patients with both mandibular third molars indicated for the extraction, in similar position, were included in the study. On the same day surgical removal of both mandibular molars was performed, and in one socket PRF was placed. Patients were scheduled for a check-up and suture removals on the 7th postoperative day. During this visit, as well as after 4 and after 8 weeks, depth of distal pocket of the second molar was measured. CBCT was made on the day of surgery, 4 and 8 weeks afther surgery. On these radiographs volume of the bone defect was measured as well as density of newly formed bone tissue in the socket. This is original methodology, while previous studies used two-dimensional radiography methods in order to evaluate bone healing after tooth extractions, with less precision and liability. We processed and analyzed gained data using appropriate mathematical-statistical methods. According to our data we concluded that application of PRF in the extraction socket improves bone healing and reduces depth of pocket on the adjacent teeth, although this effects are not statistically significant. In our study, alveolitis did not occur neither in control nor in the experimental group, so we could not conclude if the application of PRF has any effect on prevention of this complication.</p>

<p>Upotrebom 50% etanola i 50% acetona kao ekstragensa izvr&scaron;ena je ekstrakcija delova ploda kestena: srž ploda, braon spoljna kora ploda, crvena unutra&scaron;nja kora ploda, ceo plod (bez ježevica), kao i drveta: li&scaron;će, resa, ježevice, stara i mlada kora stabla. Ispitivani su pitomi kesten, lovranski marun i kalemljeni italijanski marun. Nakon određivanja prinosa suvog ekstrakta, primenom standardnih spektrofotometrijskih metoda određen je sadržaj fenolnih jedinjenja, flavonoida i kondenzovanih tanina. Iako je primenom 50% acetona kao ekstragensa dobijen veći prinos fenolnih materija, flavonoida i kondenzovanih tanina, za proizvodnju ekstrakata se preporučuje 50% etanol kao ekstragens, jer obezbeđuje sasvim zadovoljavajuće rezultate, a prihvatljiviji je sa aspekta znatno niže toksičnosti.<br />Ekstrakt lista lovranskog maruna i rese pitomog kestena roda 2007. godine &scaron;tite eritrocite od hemolize izazvane H₂O₂.<br />Glavne komponente hidrolizata nakon metanolizacije ekstrakata su dimetil estar dehidrodigalne kiseline i metil estar dilaktona elaginske i valoneinske kiseline. Kvantitativnom LC/MS i HPLC/DAD analizom najveći sadržaj elagitanina je utvrđen za ekstrakt ježevica (170,6 mg/g ekstrakta).<br />Izv&scaron;eno je ispitivanje antioksidativne aktivnosti ekstrakata u odnosu na 1,1-difenil-2-pikrilhidrazil (DPPH), hidroksi (^&bull;OH) i superoksidni anjon (^&bull;O₂^-) radikale. Kapacitet ekstrakata za transformaciju organskih hidrofilnih radikala, ispitan kao sposobnost redukcije spin probe Tempon je najveći za ekstrakt rese pitomog kestena (A = 18,1%), dok ekstrakti lista pitomog kestena i mlade kore drveta ispoljavaju slabu aktivnost. Ispitivanje protektivnog delovanja ekstrakata u odnosu na UV zračenje određeno je kao sposobnost uklanjanja ^&bull;OH i ^&bull;O₂^- radikala nastalih nakon zračenja. Ekstrakti koji ispoljavaju pozitivne, ali relativno niske RI vrednosti za proizvodnju obe vrste radikala ^&bull;OH i ^&bull;O₂^- su spoljna braon kora lovranskog maruna, resa sa kalemljenog italijanskog maruna i list lovranskog maruna. Negativne RI vrednosti dobijene za ostale ekstrakte ukazuju na prooksidativnu aktivnost u vodenom rastvoru izloženom UV zračenju. Ekstrakti rese, lista i ježevica ispoljavaju aktivnost u cilju preveniranja/otklanjanja lipidne peroksidacije membrane eritrocita.<br />Ispitivanjem<em> in vitro</em> antioksidativne aktivnosti primenom MTT testa je utvrđeno da ekstrakti rese i ježevica pitomog kestena i lista lovranskog maruna imaju izuzetno visoku antioksidativnu aktivnost u ćeliji. Naročito je povoljna činjenica da deluju u niskim koncentracijama (0,02 mg/ml). Antimikrobna aktivnost ekstrakata <em>C. sativa </em>određena je u odnosu na (G+) bakterije: <em>S. aureus, S. lutea, B. cereus, L. lactis ssp. lactis, M. pyrogenes var. albus</em>, kao i na (G-) bakterije: <em>P. mirabilis i S. typhimurium</em>. Značajnu antimikrobnu aktivnost daju ekstrakti kore drveta, ježevica i spoljne braon kore ploda. Ekstrakti srži ploda i celog ploda nisu ispoljili antimikrobnu aktivnost. Postoji značajna i jako značajna korelacija između antimikrobne aktivnosti ekstrakata, kao i antimikrobne i antioksidativne aktivnosti u odnosu na superoksid anjon radikale. Ekstrakti lista, ježevica, spoljne braon i unutra&scaron;nje crvene kore ploda, kao i kore drveta <em>C. sativa</em> Mill. dobijeni primenom 50% etanola kao ekstragensa predstavljaju značajan izvor komponenata sa farmakolo&scaron;kim delovanjem u cilju smanjenja nivoa oksidativnog stresa, poseduju visok kapacitet sprečavanja lipidne peroksidacije, deluju u pravcu preveniranja/otklanjanja lipidne peroksidacije i za&scaron;tite membrane eritrocita, imaju visoku <em>in vitro</em> antioksidativnu aktivnost, a ispoljavaju i značajnu antimikrobnu aktivnost.</p> / <p>Parts of chestnut such as: seeds (without spiny burs), peeled chestnut, red internal seed coat and brown seed coat, as well as parts of the trees: leaf, catkin, spiny burs, young and old chestnut bark have been extracted by 50% ethanol and 50% acetone as an extragent. Three cultivars of <em>Castanea sativa</em> Mill.: sweet chestnut, Lovran&#39;s marrone and grafted Italian marrone were examined. After determination of the yield of dry extract, the content of total phenolic compounds, flavonoids and condensed tannins are determined by application of standard spectrophotometrics methods. Although, the highest content of total phenolics, flavonoids and condensed tannins are obtained by 50% acetone as extragents, for production of extracts 50% ethanol is more suitable, regards much lower toxicity.<br />Extracts of the leaf of Lovran&#39;s marrone and catkin of sweet chestnut native in 2007, protect erythrocytes from hemolysis provoked by H₂O₂.<br />Dehydrodigallic acid dimethyl ester, ellagic acid and valoneic acid dilactone methyl ester are the main compounds in all hydrolysates after methanolisation. The highest content of ellagitannin was detected in extract of spiny burs (170.6 mg/g extract), by application of quantitative LC/MS and HPLC/DAD analysis.<br />The examination of antioxidant activity of 2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl (DPPH), hydroxyl (^&bull;OH) and superoxide (^&bull;O2^-) radicals have been done. Capacity of extracts for removal of organic, hydrophilic radicals, exanimate as potential of reduction of spin probe Tempon is highest in extract of catkin of sweet chestnut (A = 18.1%), while extracts of catkin, leaf and spiny burs almost have no antioxidative activity. The evaluation of UV-protective activity of extracts is determinated as capacity for removal of ^&bull;OH and O₂^- radicals generated after irradiation. Extracts which showed positive, but relative low RI values for production of both radical species, OH and ^&bull;O₂ radicals, are brown seed coat of Lovran&#39;s marrone, catkin of grafted Italian marrone and leaf of Lovran&#39;s marrone. Negative RI values obtained for other extracts show that these have prooxidative activity in aqueous solution exposed to UV radiation. Extracts of catkin, leaf and spiny burs expressed activity to prevent/remove lipid peroxidation in the membrane of erythrocytes.<br />Examination of antioxidant activity <em>in vitro</em> by application of MTT test have been detected especially high antioxidant activity of extracts of catkin, spiny bur of sweet chestnut and leaf of Lovran&rsquo;s marrone in the cell. Particularly is favorable that extracts acting in low concentration (0.02 mg/ml). Antimicrobial activity of extracts of <em>C. sativa</em> was determinated against Gram-positive bacteria:<em> S. aureus, S. lutea, B. cereus, L. lactis ssp. lactis, M. pyrogenes var. albus</em>, as well as Gram-negative bacteria: <em>P. mirabilis and S. typhimurium</em>. The significant antimicrobial activity shows extracts of bark, spiny burs and brown seed coat. Extracts of peeled chestnut and seeds didn&rsquo;t show any antimicrobial activity. The very significant and significant correlation existed between antimicrobial activity of extracts, as well as antimicrobial activity and scavenging of^&bull;O2^- radical. Extracts of leaf, spiny burs, brown seed coat and red internal seed coat, as well as bark of <em>C. sativa</em> Mill. produced by 50% ethanol as extragent represent important resource of components with pharmacological activity in reducing level of oxidative stress, possess high activity to prevent/remove lipid peroxidation and protection of the membrane of erythrocytes, have high<em> in vitro</em> antioxidant activity, and also express significant antimicrobial activity.</p>

<p>U radu su prikazani eksperimentalni rezultati natkritične ekstrakcije etarskog ulja bobica<br />kleke (<em>Juniperus communis</em> L.) i ulja iz semena uljane tikve golice (<em>Cucurbita pepo</em> L.). Ispitan je uticaj pritiska, temperature, stepena usitnjenosti čestica i protoka natkritičnog<br />ugljendioksida na promenu prinosa ulja sa vremenom. U cilju poređenja, usitnjeno seme uljane tikve ekstrahovano je i u ekstraktoru većih dimenzija, NOVA-SWISS, High<br />pressure extraction plant, kao i heksanom i petroletrom u ekstraktoru tipa Sokslet.<br />Praćena je i promena kvaliteta ekstrakata sa vremenom: u etarskom ulju kleke, GC-FID i GC-MS metodama, određen je relativni sadržaj 50 terpenskih jedinjenja i sve komponente ulja su svrstane u 5 osnovnih grupa (monoterpene, seskviterpene, oksidovane monoterpene, oksidovane seskviterpene i ostale komponente). U tikvinom ulju ekstrahovanom natkritičnim ugljendioksidom određen je masnokiselinski sastav GC-MS analizom, sadržaj tokoferola HPLC analizom, sterola i skvalena GC-MS metodom. Određeni su uslovi koji favorizuju ekstrakciju ispitanih jedinjenja za obe sirovine. Dat je dateljan prikaz matematičkih modela koji se koriste za opisivanje natkritične ekstrakcije etarskih ulja i masnih ulja, počev&scaron;i od najop&scaron;tijeg modela koji uključuje diferencijalne bilanse mase za rastvorak u masi natkritičnog fluida, u fluidu unutar pora čestica usitnjenog matrijala i u čvrstoj fazi, koji se uvođenjem određenih pretpostavki pojednostavljuje i svodi na modele koji su izabrani da budu ispitani u okviru ovoga rada. Ispitani su modeli kreireni po analogiji sa hlađenjem vrele kugle u masi fluida, tj. modeli tipa jedne sfere i to: Model jedne sfere-1 (MJS-1), koji pored uticaja koeficijenta efektivne difuzije ulja u materijalu na brzinu prenosa mase uzima u obzir uticaj koeficijenta prenosa mase kroz film natkritičnog fluida oko čestice, pri čemu je njegova vrednost procenjena preko postojećih korelacija; MJS-1 (2 par), u kome je spolja&scaron;nji koeficijent prenosa mase uzet kao drugi prilagodljiv parametar modela; MJS-2, gde je koeficijent efektivne difuzije jedini prilagođeni parametar, Model karakterističnog vremena i pro&scaron;ireni model klipnog toka koji je predložila Sovov&aacute;. Za modelovanje natkritične ekstrakcije ulja semena tikve kori&scaron;ćen je i kombinovani model Honga i sar. Softverskim paketima Mathcad 2001 Professional i Solver dodatka unutar Microsoft Excel 2003, određeni su parametri ispitanih modela u cilju najboljeg slaganja modela sa ekperimentalnim podacima. Za obe ispitane sirovine, među ispitanim modelima, izabrani su modeli koji najbolje opisuju njihovu ekstrakciju natkritičnim ugljendioksidom. Pro&scaron;ireni model klipnog toka koji je predložila Sovov&aacute; pokazao se podjednako dobrim za modelovanje natkritične ekstrakcije obe sirovine i ne&scaron;to bolji od ostalih primenjenih modela.</p> / <p>This study provides results of supercritical carbon dioxide (SCCO₂) extraction of juniper berries (<em>Juniperus communis</em> L.) and pumpkin seeds (<em>Cucurbita pepo</em> L. convar.&nbsp;<em>citrullina</em>) in a laboratorysupercritical fluid extraction apparatus. The influence<br />of pressure, temperature, particle size and carbon dioxide flow on the extraction kinetics of pumpkin seed oil and juniper berry essential oil was studied. Ground pumpkin seeds were also extracted with supercritical carbon dioxide in NOVA-SWISS, High Pressure Extraction Plant, and with hexane and petroleum ether in a laboratory Soxhlet extractor. This work was also aimed to investigate the evolution of the composition of juniper fruit supercritical CO₂ extracts with time, at different extraction pressures and to emphasize the most favorable condition for the extraction of different terpene hydrocarbon groups, reporting the qualitative differences among extracts collected during successive extraction time periods. Juniper berry extracts were analyzed by capillary gas chromatography, using flame ionization (GC-FID) and mass spectrometric detection (GC-MS). More than 200 constituents were detected in the extracts and the contents of 50 compounds were reported in the work. Dependence of the percentage yields of monoterpene, sesquiterpene, oxygenated monoterpene and oxygenated sesquiterpene hydrocarbon groups on extraction time was investigated and conditions that favored the yielding of each terpene groups were emphasized. GC-MS analysis of FAME, prepared by transesterification of pumpkin seed oil with KOH in methanol, was performed. Fatty acid compositions of supercritical CO₂ pumpkin seed extract fractions collected in successive time intervals over the course of the extraction were determined. The same fractions were analyzed by high pressure liquid chromatography (HPLC), using diode-array detector (DAD) in order to determine a- and g-tocopherol contents. Sterol and squalene contents were determined by GC-MS analysis, as well. Conditions that favored the yielding of tocopherols, squalene and sterols were emphasized. A general mass transfer model and its simlifications were analysed. Extraction curves were evaluated by &ldquo;hot sphere&rdquo; mathematical models SSM-1 (Single Sphere Model 1 &ndash; in which the external mass transfer coefficient also influences the extraction profile and film mass transfer coefficients were estimated by the correlations), SSM-1 (2 par) (film mass transfer coefficient is used as the second adjustable parameter), SSM-2 (only effective diffusivity influence is considered), Characteristic time model and by the extended Lack&rsquo;s plug-flow model given by Sovov&aacute;. A combined model of Hong et al. was also fitted to the experimental data for pumpkin seed oil SCCO_2&nbsp;extractions. Relative merits of the models are demonstrated. Good agreement between the extended Lack&rsquo;s plug-flow model and the experimental measurements was obtained.</p>