<p>Uvod. Usled kompromitovanja strukturnog integriteta, rekonstruktivne procedure na endodontski lečenim zubima moraju se veoma pažljivo isplanirati, pogotovo u specifičnoj grupi zuba kao &scaron;to su premolari. U stomatolo&scaron;koj naučnoj i stručnoj javnosti ne postoji usagla&scaron;en stav o tome koja endodontska instrumentacija i rekonstruktivna procedura primenjena u slučajevima ekstenzivnog gubitka zubne supstance predstavlja metodu izbora sa biomehaničkog aspekta. U okviru prezentovane doktorske disertacije ispitivan je uticaj varijacija u endodontskoj instrumentaciji i restaurativnim procedurama na promene naponskih stanja u zubnim tkivima i rekonstruktivnim materijalima kod premolara sa ekstenzivnim gubitkom zubne strukture. Metode. Osnovni 3D model je kreiran pomoću CT snimaka zdravog drugog gornjeg premolara u SolidWorks programu za modelovanje. Kreirano je 135 različitih modela, u kojima su metodom konačnih elemenata proračunati fon Mizesovi naponi u položaju maksimalne interkuspidacije pod dejstvom sile od 150 N. Statistička analiza je izvr&scaron;ena koristeći Op&scaron;ti linearni model. Rezultati. Indirektne zubne rekonstrukcije imaju povoljniji uticaj na naponska stanja u zubnim tkivima. Ukoliko se koristi direktna restauracija, povoljniji su naponi u dentinu i gleđi ukoliko se redukuje palatinalna kvržca. Upotreba kočića uz ispun snižava napone u zubnim tkivima samo u slučaju MOD kaviteta. Naponi u dentinu su niži pri apikalnom terminusu 0,5 mm i instrumentaciji instrumentima manje veličine (kod modela sa kočićem i indirektnim nadoknadama). Uglavnom procedure koje su povoljne za napone u dentinu, nepovoljne su za napone u zubnoj nadoknadi i obratno. Zaključci. Kod opsežnih MOD kaviteta a samo ukoliko se ne redukuje visina palatinalne kvržice, preporučuje se upotreba kompozitnog kočića. Smanjenje povr&scaron;ine zubnih tkiva u kojima su naponi visoki (iako su najvi&scaron;e vrednosti napona slične), moglo bi da utiče na dugotrajnost endodontski lečenih i rekonstruisanih zuba. Krući rekonstruktivni materijali povoljnije utiču na napone u zubnim tkivima biomehanički kompromitovanih endodontski lečenih zuba. Čini se da je optimalnije, u rekonstruktivnim re&scaron;enjima koja podrazumevaju upotrebu kočića, postaviti apikalni terminus bliže vrhu korena i koristiti instrumente srednje &scaron;irine.</p> / <p>Background. Restoration of an endodontically treated premolar with a wide and deep mesial-occlusal-distal (MOD) cavity is often complex due to biomechanical weakening of the tooth. There are no definitive recommendations on the optimal restoration in these cases. The aim of this study was to determine the effects of different endodontic and restorative procedures on von Mises stress values and distribution in dental tissues and restorative materials using finite element analysis (FEA). Methods. Based on CT scans of an second upper premolar, extracted for orthodontic reasons, 135 3D endodontically treated tooth models were created. Each model was subjected to a summary force of 150 N on the occlusal surface simulating the normal biting pattern and maximal von Mises stresses were calculated. Results. MODP cavity design seems to reduce von Mises stress values in dental tissues and P seems to transfer some of the stresses from dental tissues to the composite filling in the MOD cavity when direct restorations are used. Indirect restorations caused lower stresses within dentin. Apical terminus of 0.5 mm induces lower, while the terminus of 1.5 mm induces the highest stresses in dentin in models restored with direct composite and post. It seems that from the aspect of the tooth tissue, it is more recommended to use smaller endodontic instruments sizes. Conclusions. Stiffer restorative materials cause lower stresses in dentin of an endodontically treated structurally weakened tooth, and if a direct restoration is to be used, palatal cuspal reduction could be beneficial for the longevity of the tooth and the restoration. Further, in a wide and deep MOD cavity, without cuspal reduction, the use of a FRC post is recommended in order to reduce the stresses in the enamel and dentin. Moreover, it seems that it is beneficial for the stresses in the tooth tissue to place the apical terminus closer to the root apex as well as to use smaller size endodontic instruments.</p>

<p>Gubitak tvrdih zubnih struktura usled karijesne lezije, traume ili ekstenzivne preparacije dovodi do smanjenja otpornosti preostalih zubnih struktura na dejstvo sila prilikom žvakanja. Osnovni zadatak restaurativne procedure je da se ponovo uspostavi anatomo-morfolo&scaron;ka funkcija zuba i da se preostale zdrave zubne strukture za&scaron;tite od nepovoljnog odgovora na dejstvo sila. Cilj doktorske disertacije bio je da se ispita uticaj različitih restaurativnih procedura na biomehaničke karakteristike premolara sa ekstenzivnim kavitetima. Materijal i metode: Trodimenzionalni model intaktnog drugog gornjeg premolara kreiran je u SolidWorks računarskom programu, na osnovu snimaka ekstrahovanog zuba primenom vi&scaron;eslojnog spiralnog kompjuterizovanog tomografa. Na osnovu ovog modela potom je kreirano ukupno 48 modela, koji su podeljeni u dve grupe: modeli vitalnog premolara sa MOD kavitetom (I grupa) i modeli premolara sa endodontski lečenim kanalom korena sa MOD kavitetom (II grupa). U svakoj grupi ispitivan je uticaj 4 vrste restaurativnog materijala (direktan kompozitni ispun, direktan kompozitni ispun sa smolom modifikovanim glas-jonomer cementom u vidu podloge, indirektan kompozitni ispun, keramički ispun), 3 dizajna preparacije kaviteta (bez skraćivanja kvržica, sa skraćivanjem palatinalne kvržice 2mm, sa skraćivanjem palatinalne i bukalne kvržice 2mm) i 2 &scaron;irine istmusa (1/2 i 2/3 interkuspalnog razmaka). Primenom metode konačnih elemenata proračunate su vrednosti von Mises napona u zubnim strukturama i ispunu za sve modele pri dejstvu statičke sile od 200N. Rezultati: Dizajn preparacije kaviteta je pokazao najveći uticaj na vrednosti von Mises napona u zubnim strukturama. Pri tome, postupak skraćivanja palatinalne, kao i obe kvržice, doprineo je smanjenju vrednosti von Mises napona u gleđi na modelima obe grupe; dok je postupak skraćivanja bukalne i palatinalne kvržice doprineo smanjenju vrednosti von Mises napona u dentinu na modelima vitalnog premolara. U obe grupe, vrsta restaurativnog materijala pokazala je uticaj na vrednosti von Mises napona u gleđi, pri čemu je keramički ispun doveo do pojave napona značajno manjih vrednosti u odnosu na direktan i indirektan kompozitni ispun.Vrsta restaurativnog materijala je uticala i na vrednosti von Mises napona u dentinu, ali samo na modelima vitalnog premolara; pri tome su indirektni kompozitni i keramički ispun podjednako doprineli pojavi napona manjih vrednosti. &Scaron;irina istmusa je uticala na vrednosti von Mises napona u gleđi i dentinu na modelima vitalnog premolara. &Scaron;irina istmusa 1/2 interkuspalnog razmaka dovela je do pojave napona manjih vrednosti u gleđi, dok je &scaron;irina istmusa 2/3 interkuspalnog razmaka dovela do pojave napona manjih vrednosti u dentinu.</p> / <p>Loss of tooth structure from caries, trauma or extensive preparation decreases fracture resistance of tooth. The main goal of restorative procedure is to rebuild lost structures and to protect remaining tooth structures from unfavorable responses from masticatory forces. Aim of thesis was to investigate the influence of different restorative procedures on biomechanical properties of premolar with extensive cavities. Materials and Methods: Three dimensional model of intact maxillary second premolar, based on computerized tomography scan images of extracted tooth, was designed using SolidWorks software. Using this model, 48 models were designed and divided in two groups: models of vital premolars with MOD cavities (group I), and models of premolars with root canal treatment with MOD cavities (group II). In each group use of four restorative materials (direct composite resin restoration, direct composite resin restoration with resin modified glass-ionomer cement as base, indirect composite resin restoration, ceramic restoration), three cavity preparation designs (without cusp coverage, 2mm palatal cusp coverage, 2mm palatal and buccal cusp coverage) and two isthmus width (1/2 and 2/3 intercuspal width) were simulated. After applying static load of 200N, von Mises stresses in enamel, dentin and restoration were calculated using finite element analysis. Results: Cavity preparation design showed the most significant influence on von Mises stress values in tooth structures. Cusp coverage in general decreased stress values in enamel, while palatal and buccal cusp coverage decreased stress values in dentin only in group I. Restorative material affected stress values in enamel, were ceramic restoration contributed to minimal stress values. In dentin, indirect composite resin and ceramic restoration showed no difference in reducing von Mises stress values, but only for models in group I. Cavity isthmus width had influence on stress values in tooth structures only in group I. 1/2 isthmus width decreased stress values in enamel, while 2/3 isthmus width showed same effect in dentin. Conclusion: In order to provide optimal biomechanical characteristics of tooth structures, premolars with MOD cavity should be restored with ceramic overlay covering both palatal and buccal cusp.</p>