Return to search

Briefwechsel mit August Hermann Francke 1689–1704

Der Briefwechsel zwischen August Hermann Francke und Philipp Jakob Spener, der im 19. Jahrhundert durch Gustav Kramer zum großen Teil schon publiziert wurde, ist im vorliegenden Band durch weitere Quellenbestände erweitert und nach modernen Kriterien der Briefedition dargelegt und kommentiert worden.
Dadurch fällt ein neues Licht auf die Geschichte des Pietismus in der letzten Dekade des 17. Jahrhunderts. Schon die frühen Aktivitäten Franckes in Halle sind ohne seine guten Kontakte nach Berlin nicht denkbar. Dies gilt für seine Auseinandersetzungen mit der orthodoxen hallischen Stadtgeistlichkeit und dem Konsistorium ebenso wie für seine pfarramtliche Praxis in Glaucha, in der er auf Grund seiner hohen ethischen Anforderungen an die Gemeindeglieder Widerstand erfuhr, die dann durch seine Beziehungen zum Berliner Hof erfolgreich abgewehrt werden konnten. Diese waren die Voraussetzung dafür, daß die Ideen Franckes in die in dieser Zeit gegründete Universität Halle eingebunden werden konnte. Erst so konnte sich der Pietismus hallischer Prägung entwickeln.
Vor dem Hintergrund des Problems, sein theologisches und pädagogisches Konzept in seiner Glauchaer Gemeinde nur bedingt durchsetzen zu können, ist die Gründung des Waisenhauses im Jahr 1698 zu begreifen. Hier konnten Menschen in der Weise geprägt werden, wie er es sich vorstellte. Der Horizont erweiterte sich durch ausgedehnte Beziehungen, missionarische Aktivitäten, wirtschaftliche und diplomatische Kontakte nach Skandinavien, das Baltikum, Russland, die Niederlande und England. Halle mit seinem Waisenhaus sollte als Ausgangspunkt und Modell der Besserung von Menschen und Gesellschaft dienen. Gleichzeitig (um 1700) wurde ein (zweites) Untersuchungsverfahrens eingeleitet, das Franckes Orthodoxie überprüfen sollte.
In dem Zeitraum des hier vorgelegten Briefwechsels (1689-1704) vollzog sich Franckes Abwendung von Frömmigkeitsformen, die gesellschaftliche und kirchlich umstritten waren, hin zu etablierteren Weisen des Glaubensausdrucks. Dies führte zu deutlichen Spannungen auch innerhalb der Glauchaer Schulanstalt, die sich in dem Briefwechsel Franckes mit Spener spiegeln. Aber auch das Verhältnis der beiden verlief keineswegs immer harmonisch. Brüche zeigen sich durch längere Phasen des Schweigens beider Briefpartner und trotz diplomatischer Formulierungen, die Spener eigen waren, zeigt sich gelegentlich harte Kritik an Francke.
Das Verhältnis zwischen Spener und Francke, das gekennzeichnet ist durch Anregung, Weiterführung, kritische Begleitung u.a. läßt sich durch die Analyse der Briefe an einem Beispiel gut demonstrieren: Für Speners Theologie war die „Hoffnung auf einen künftig besseren Zustand der Kirche“ grundlegend. Francke verband diesen Gedanken mit seinen konkreten Aktivitäten und „Projekten“. Durch sie wurde die Hoffnung durch einen „innerweltlichen Realismus“ konkretisiert.:Inhalt
Vorwort
Editorische Vorbemerkungen
Abkürzungen und Siglen
Abgekürzt zitierte Literatur und Quellen

Briefe des Jahres 1689
Nr. 1 A.H. Francke an Ph.J. Spener 21.8.1689
Nr. 2 A.H. Francke an Ph.J. Spener 1.10.1689
Nr. 3 A.H. Francke an Ph.J. Spener 7.10.1689
Nr. 4 A.H. Francke an Ph.J. Spener 8.10.1689
Nr. 5 A.H. Francke an [Ph.J. Spener] 13.10.1689
Nr. 6 A.H. Francke an Ph.J. Spener 12.11.1689

Briefe des Jahres 1690
Nr. 7 A.H. Francke an Ph.J. Spener 15.7.1690
Nr. 8 A.H. Francke an Ph.J. Spener 21.8.1690
Nr. 9 A.H. Francke an Ph.J. Spener 4.10.1690
Nr. 10 A.H. Francke an Ph.J. Spener 18.12.1690

Briefe des Jahres 1691
Nr. 11 A.H. Francke an Ph.J. Spener 8.1.1691
Nr. 12 A.H. Francke an Ph.J. Spener 7.8.1691
Nr. 13 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.10.1691
Nr. 14 A.H. Francke an Ph.J. Spener 2.11.1691

Briefe des Jahres 1692
Nr. 15 A.H. Francke an Ph.J. Spener [9.(?)1.1692]
Nr. 16 A.H. Francke an Ph.J. Spener 16.1.1692
Nr. 17 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.1.1692
Nr. 18 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.1.1692
Nr. 19 A.H. Francke an Ph.J. Spener 30.1.1692
Nr. 20 Ph.J. Spener an A.H. Francke [23.(?)] 2.1692
Nr. 21 A.H. Francke an Ph.J. Spener [23.2.(?)1692]
Nr. 22 A.H. Francke an Ph.J. Spener 15.3.1692
Nr. 23 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.3.1692
Nr. 24 A.H. Francke an Ph.J. Spener 22.3.1692
Nr. 25 Ph.J. Spener an A.H. Francke 2.4.1692
Nr. 26 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.4.1692
Nr. 27 Ph.J. Spener an A.H. Francke 17.5.1692
Nr. 28 Ph.J. Spener an A.H. Francke 9.7.1692
Nr. 29 A.H. Francke an Ph.J. Spener 9.7.1692
Nr. 30 Ph.J. Spener an A.H. Francke 12.7.1692
Nr. 31 Ph.J. Spener an A.H. Francke 16.7.1692
Nr. 32 A.H. Francke an Ph.J. Spener 19.7.1692
Nr. 33 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.7.1692
Nr. 34 A.H. Francke an Ph.J. Spener 23.7.1692
Nr. 35 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.7.1692
Nr. 36 A.H. Francke an Ph.J. Spener 2.8.1692
Nr. 37 Ph.J. Spener an A.H. Francke 2.8.1692
Nr. 38 A.H. Francke an Ph.J. Spener 6.8.1692
Nr. 39 A.H. Francke an Ph.J. Spener [9.8.(?)1692]
Nr. 40 Ph.J. Spener an A.H. Francke 9.8.1692
Nr. 41 Ph.J. Spener an A.H. Francke 13.8.1692
Nr. 42 A.H. Francke an Ph.J. Spener 16.8.1692
Nr. 43 Ph.J. Spener an A.H. Francke 16.8.1692
Nr. 44 A.H. Francke an Ph.J. Spener 20.8.1692
Nr. 45 Ph.J. Spener an A.H. Francke 20.8.1692
Nr. 46 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.8.1692
Nr. 47 A.H. Francke an Ph.J. Spener 27.8.1692
Nr. 48 A.H. Francke an Ph.J. Spener 3.9.1692
Nr. 49 Ph.J. Spener an A.H. Francke 6.9.1692
Nr. 50 A.H. Francke an Ph.J. Spener 20.9.1692
Nr. 51 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.9.1692
Nr. 52 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.9.1692
Nr. 53 A.H. Francke an Ph.J. Spener 27.9.1692
Nr. 54 Ph.J. Spener an A.H. Francke 1.10.1692
Nr. 55 A.H. Francke an Ph.J. Spener 25.10.1692
Nr. 56 A.H. Francke an Ph.J. Spener 5.11.1692
Nr. 57 Ph.J. Spener an A.H. Francke 8.11.1692
Nr. 58 A.H. Francke an Ph.J. Spener 26.11.1692
Nr. 59 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.11.1692
Nr. 60 A.H. Francke an Ph.J. Spener 10.12.1692
Nr. 61 Ph.J. Spener an A.H. Francke 13.12.1692
Nr. 62 A.H. Francke an Ph.J. Spener 17.12.1692
Nr. 63 Ph.J. Spener an A.H. Francke 17.12.1692
Nr. 64 A.H. Francke an Ph.J. Spener 20.12.1692
Nr. 65 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.12.1692
Nr. 66 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.12.1692
Nr. 67 Ph.J. Spener an A.H. Francke 27.12.1692
Nr. 68 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.12.1692
Nr. 69 A.H. Francke an Ph.J. Spener 31.12.1692

Briefe des Jahres 1693
Nr. 70 A.H. Francke an Ph.J. Spener 10.1.1693
Nr. 71 Ph.J. Spener an A.H. Francke 14.1.1693
Nr. 72 A.H. Francke an Ph.J. Spener 14.1.1693
Nr. 73 A.H. Francke an Ph.J. Spener 26.1.1693
Nr. 74 A.H. Francke an Ph.J. Spener 4.2.1693
Nr. 75 Ph.J. Spener an A.H. Francke 4.2.1693
Nr. 76 Ph.J. Spener an A.H. Francke 11.2.1693
Nr. 77 A.H. Francke an Ph.J. Spener 17.2.1693
Nr. 78 Ph.J. Spener an A.H. Francke 18.2.1693
Nr. 79 Ph.J. Spener an A.H. Francke 11.4.1693
Nr. 80 Ph.J. Spener an A.H. Francke 6.5.1693
Nr. 81 A.H. Francke an Ph.J. Spener 16.5.1693
Nr. 82 Ph.J. Spener an A.H. Francke 20.5.1693
Nr. 83 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.5.1693
Nr. 84 Ph.J. Spener an A.H. Francke 3.6.1693
Nr. 85 Ph.J. Spener an A.H. Francke 1.8.1693
Nr. 86 A.H. Francke an Ph.J. Spener 23.9.1693
Nr. 87 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.12.1693

Briefe des Jahres 1694
Nr. 88 A.H. Francke an Ph.J. Spener 4.2.1694
Nr. 89 Ph.J. Spener an A.H. Francke 20.2.1694
Nr. 90 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.2.1694
Nr. 91 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.3.1694
Nr. 92 A.H. Francke an Ph.J. Spener 12.5.1694
Nr. 93 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.5.1694
Nr. 94 A.H. Francke an Ph.J. Spener 27.11.1694
Nr. 95 Ph.J. Spener an A.H. Francke 1.12.1694

Briefe des Jahres 1695
Nr. 96 Ph.J. Spener an A.H. Francke 15.1.1695
Nr. 97 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.1.1695
Nr. 98 A.H. Francke an Ph.J. Spener 16.2.1695
Nr. 99 Ph.J. Spener an A.H. Francke 9.3.1695
Nr. 100 A.H. Francke an Ph.J. Spener 12.3.1695
Nr. 101 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.3.1695
Nr. 102 A.H. Francke an Ph.J. Spener 19.3.1695
Nr. 103 A.H. Francke an Ph.J. Spener 23.3.1695
Nr. 104 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.3.1695
Nr. 105 Ph.J. Spener an A.H. Francke 30.3.1695
Nr. 106 A.H. Francke an Ph.J. Spener Anfang/Mitte April 1695
Nr. 107 A.H. Francke an Ph.J. Spener 22.4.1695
Nr. 108 A.H. Francke an Ph.J. Spener 8.6.1695
Nr. 109 A.H. Francke an Ph.J. Spener 8.10.1695
Nr. 110 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.10.1695
Nr. 111 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.11.1695
Nr. 112 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.12.1695
Nr. 113 Ph.J. Spener an A.H. Francke 14.12.1695
Nr. 114 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.12.1695

Briefe des Jahres 1696
Nr. 115 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.2.1696
Nr. 116 A.H. Francke an Ph.J. Spener 7.3.1696
Nr. 117 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.3.1696
Nr. 118 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.3.1696
Nr. 119 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.3.1696
Nr. 120 Ph.J. Spener an A.H. Francke 16.6.1696
Nr. 121 Ph.J. Spener an A.H. Francke 30.7.1696
Nr. 122 Ph.J. Spener an A.H. Francke 15.8.1696
Nr. 123 A.H. Francke an Ph.J. Spener 12.9.1696
Nr. 124 A.H. Francke an Ph.J. Spener 28.9.1696
Nr. 125 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.10.1696
Nr. 126 A.H. Francke an Ph.J. Spener [31.]10.1696
Nr. 127 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.10.1696
Nr. 128 Ph.J. Spener an A.H. Francke 3.11.1696
Nr. 129 A.H. Francke an Ph.J. Spener 1.12.1696
Nr. 130 A.H. Francke an Ph.J. Spener 22.12.1696

Briefe des Jahres 1697
Nr. 131 Ph.J. Spener an A.H. Francke 16.2.1697
Nr. 132 Ph.J. Spener an A.H. Francke 27.2.1697
Nr. 133 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.3.1697
Nr. 134 Ph.J. Spener an A.H. Francke 27.3.1697
Nr. 135 A.H. Francke an Ph.J. Spener 30.3.1697
Nr. 136 Ph.J. Spener an A.H. Francke 14.4.1697
Nr. 137 Ph.J. Spener an A.H. Francke 12.5.1697
Nr. 138 A.H. Francke an Ph.J. Spener 26.6.1697
Nr. 139 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.6.1697
Nr. 140 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.9.1697
Nr. 141 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.12.1697

Briefe des Jahres 1698
Nr. 142 A.H. Francke an Ph.J. Spener 8.1.1698
Nr. 143 Ph.J. Spener an A.H. Francke 27.4.1698
Nr. 144 Ph.J. Spener an A.H. Francke 3.5.1698
Nr. 145 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.7.1698
Nr. 146 Ph.J. Spener an A.H. Francke 30.7.1698
Nr. 147 Ph.J. Spener an A.H. Francke 17.8.1698
Nr. 148 Ph.J. Spener an A.H. Francke 21.9.1698
Nr. 149 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.9.1698
Nr. 150 Ph.J. Spener an A.H. Francke 1.10.1698
Nr. 151 Ph.J. Spener an A.H. Francke 5.10.1698
Nr. 152 A.H. Francke an Ph.J. Spener 20.12.1698

Briefe des Jahres 1699
Nr. 153 Ph.J. Spener an A.H. Francke 21.1.1699
Nr. 154 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.1.1699
Nr. 155 Ph.J. Spener an A.H. Francke 11.3.1699
Nr. 156 Ph.J. Spener an A.H. Francke 18.3.1699
Nr. 157 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.3.1699
Nr. 158 Ph.J. Spener an A.H. Francke 11.4.1699
Nr. 159 Ph.J. Spener an A.H. Francke 15.4.1699
Nr. 160 Ph.J. Spener an A.H. Francke 25.4.1699
Nr. 161 A.H. Francke an Ph.J. Spener 25.4.1699
Nr. 162 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.4.1699
Nr. 163 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.5.1699
Nr. 164 A.H. Francke an Ph.J. Spener 26.5.1699
Nr. 165 Ph.J. Spener an A.H. Francke 13.6.1699
Nr. 166 A.H. Francke an Ph.J. Spener 23.6.1699
Nr. 167 A.H. Francke an Ph.J. Spener [27.6.(?)1699]
Nr. 168 Ph.J. Spener an A.H. Francke 1.7.1699
Nr. 169 A.H. Francke an Ph.J. Spener 8.7.1699
Nr. 170 Ph.J. Spener an A.H. Francke 11.7.1699
Nr. 171 A.H. Francke an Ph.J. Spener 15.7.1699
Nr. 172 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.7.1699
Nr. 173 A.H. Francke an Ph.J. Spener 31.7.1699
Nr. 174 A.H. Francke an Ph.J. Spener 5.8.1699
Nr. 175 Ph.J. Spener an A.H. Francke 8.8.1699
Nr. 176 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.9.1699
Nr. 177 Ph.J. Spener an A.H. Francke 30.9.1699
Nr. 178 A.H. Francke an Ph.J. Spener 7.10.1699
Nr. 179 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.10.1699
Nr. 180 A.H. Francke an Ph.J. Spener 17.10.1699
Nr. 181 Ph.J. Spener an A.H. Francke 21.10.1699
Nr. 182 A.H. Francke an Ph.J. Spener 21.10.1699
Nr. 183 Ph.J. Spener an A.H. Francke 28.10.1699
Nr. 184 Ph.J. Spener an A.H. Francke 4.11.1699
Nr. 185 Ph.J. Spener an A.H. Francke 9.12.1699
Nr. 186 A.H. Francke an Ph.J. Spener 12.12.1699
Nr. 187 [A.H. Francke] an Ph.J. Spener 19.12.1699
Nr. 188 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.12.1699
Nr. 189 A.H. Francke an Ph.J. Spener 30.12.1699

Briefe des Jahres 1700
Nr. 190 Ph.J. Spener an A.H. Francke 13.1.1700
Nr. 191 A.H. Francke an Ph.J. Spener 13.1.1700
Nr. 192 A.H. Francke an Ph.J. Spener [16./20.1.(?)1700]
Nr. 193 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.1.1700
Nr. 194 A.H. Francke an Ph.J. Spener 27.1.1700
Nr. 195 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.2.1700
Nr. 196 A.H. Francke an Ph.J. Spener 13.2.1700
Nr. 197 A.H. Francke an Ph.J. Spener 16.2.1700
Nr. 198 Ph.J. Spener an A.H. Francke 13.3.1700
Nr. 199 A.H. Francke an Ph.J. Spener 16.3.1700
Nr. 200 A.H. Francke an Ph.J. Spener 23.3.1700
Nr. 201 Ph.J. Spener an A.H. Francke 27.3.1700
Nr. 202 A.H. Francke an Ph.J. Spener 27.3.1700
Nr. 203 A.H. Francke an Ph.J. Spener 30.3.1700
Nr. 204 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.3.1700
Nr. 205 A.H. Francke an Ph.J. Spener [3.(?)]4.1700
Nr. 206 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.4.1700
Nr. 207 A.H. Francke an Ph.J. Spener 13.4.1700
Nr. 208 Ph.J. Spener an A.H. Francke 14.4.1700
Nr. 209 Ph.J. Spener an A.H. Francke 21.4.1700
Nr. 210 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.4.1700
Nr. 211 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.4.1700
Nr. 212 A.H. Francke an Ph.J. Spener 27.4.1700
Nr. 213 A.H. Francke an Ph.J. Spener 1.5.1700
Nr. 214 Ph.J. Spener an A.H. Francke 8.5.1700
Nr. 215 Ph.J. Spener an A.H. Francke 12.5.1700
Nr. 216 A.H. Francke an Ph.J. Spener 15.5.1700
Nr. 217 Ph.J. Spener an A.H. Francke 18.5.1700
Nr. 218 A.H. Francke an Ph.J. Spener [22.(?)5.1700]
Nr. 219 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.5.1700
Nr. 220 Ph.J. Spener an A.H. Francke 25.5.1700
Nr. 221 A.H. Francke an Ph.J. Spener 2.6.1700
Nr. 222 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.6.1700
Nr. 223 A.H. Francke an Ph.J. Spener [5.(?)]7.1700
Nr. 224 Ph.J. Spener an A.H. Francke 21.8.1700
Nr. 225 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.8.1700
Nr. 226 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.8.1700
Nr. 227 A.H. Francke an Ph.J. Spener 7.9.1700
Nr. 228 Ph.J. Spener an A.H. Francke 25.9.1700
Nr. 229 A.H. Francke an Ph.J. Spener 28.9.1700
Nr. 230 Ph.J. Spener an A.H. Francke 2.10.1700

Briefe des Jahres 1701
Nr. 231 A.H. Francke an Ph.J. Spener 15.2.1701
Nr. 232 A.H. Francke an Ph.J. Spener 18.2.1701
Nr. 233 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.2.1701
Nr. 234 Ph.J. Spener an A.H. Francke 25.2.1701
Nr. 235 A.H. Francke an Ph.J. Spener 4.3.1701
Nr. 236 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.3.1701
Nr. 237 Ph.J. Spener an A.H. Francke 13.4.1701
Nr. 238 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.4.1701
Nr. 239 A.H. Francke an Ph.J. Spener 14.6.1701
Nr. 240 Ph.J. Spener an [A.H. Francke] 28.6.1701
Nr. 241 A.H. Francke an Ph.J. Spener 2.7.1701
Nr. 242 Ph.J. Spener an [A.H. Francke] 9.7.1701
Nr. 243 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.7.1701
Nr. 244 Ph.J. Spener an [A.H. Francke] 23.7.1701
Nr. 245 Ph.J. Spener an [A.H. Francke] 13.8.1701
Nr. 246 Ph.J. Spener an A.H. Francke 30.8.1701
Nr. 247 Ph.J. Spener an A.H. Francke 27.10.1701

Briefe des Jahres 1702
Nr. 248 A.H. Francke an Ph.J. Spener 30.5.1702
Nr. 249 Ph.J. Spener an A.H. Francke 1.7.1702
Nr. 250 A.H. Francke an Ph.J. Spener 1.8.1702

Briefe des Jahres 1703
Nr. 251 Ph.J. Spener an A.H. Francke 21.4.1703

Briefe des Jahres 1704
Nr. 252 Ph.J. Spener an A.H. Francke 25.1.1704
Nr. 253 Ph.J. Spener an A.H. Francke 18.2.1704
Nr. 254 A.H. Francke an Ph.J. Spener 29.11.1704
Nr. 255 A.H. Francke an Ph.J. Spener 9.12.1704

Register
Personen
Orte
Sachen
Bibelstellen / The correspondence between August Hermann Francke and Philipp Jakob Spener, most of which was already published in the nineteenth century by Gustav Kramer, has been expanded in this volume by other sources and has been edited and commented upon according to modern standards.
This edition sheds new light on the history of Pietism in the final decade of the 17th century. For instance, Francke’s early activities in Halle would never have taken place without his good connections with Berlin. This is true not only for his conflicts with the orthodox clergy and consistory in Halle, but also for his pastoral duties in Glaucha, where he experienced resistance from his congregation due to the high ethical standards he demanded of them. His connections to the court in Berlin enabled him to emerge victorious in both of these conflicts. This created the basis for the successful implementation of his ideas in the University of Halle, which was established at this time. Only then could a form of Pietism develop with a distinctly “Hallensian” character.
The establishment of the Halle orphanage in 1698 must be understood against the backdrop of the difficulty Francke had implementing his theological and pedagogical ideas in his congregation at Glaucha. At the orphanage, he could finally form people in the manner in which he had imagined. The possibilities for Francke to exert influence widened further through his extensive connections, missionary activities and economic and diplomatic contacts with Scandinavia, the Baltic States, Russia, the Netherlands and England. With its orphanage, Halle was to serve as a springboard and model for the improvement of people and society in general. At the same time (around 1700), a second investigation was instigated by the authorities to evaluate Francke’s orthodoxy.
During the period of the correspondence presented in this volume (1698-1704), a clear departure from societal and ecclesiastical criticism of the forms of piety took place in favour of established patterns of religious expression. This led to significant tensions within the educational institution at Glaucha, which is reflected in the correspondence between Francke and Spener. The relationship between the two men was also not always harmonious. Fractures developed in the relationship, which are evident in the long periods of silence in the two men’s correspondence, and in spite of his typically diplomatic formulations, Spener’s harsh criticism of Francke is sometimes quite obvious.
The relationship between Spener and Francke was characterized by inspiration, continuation, critical accompaniment, etc. This can be clearly demonstrated by analysing their letters regarding a specific issue: The “hope for a better future state of the Church” was foundational for Spener’s theology. Francke combined this idea with concrete activities and “projects,” through which said hope became concrete in an “inner-worldly realism.”:Inhalt
Vorwort
Editorische Vorbemerkungen
Abkürzungen und Siglen
Abgekürzt zitierte Literatur und Quellen

Briefe des Jahres 1689
Nr. 1 A.H. Francke an Ph.J. Spener 21.8.1689
Nr. 2 A.H. Francke an Ph.J. Spener 1.10.1689
Nr. 3 A.H. Francke an Ph.J. Spener 7.10.1689
Nr. 4 A.H. Francke an Ph.J. Spener 8.10.1689
Nr. 5 A.H. Francke an [Ph.J. Spener] 13.10.1689
Nr. 6 A.H. Francke an Ph.J. Spener 12.11.1689

Briefe des Jahres 1690
Nr. 7 A.H. Francke an Ph.J. Spener 15.7.1690
Nr. 8 A.H. Francke an Ph.J. Spener 21.8.1690
Nr. 9 A.H. Francke an Ph.J. Spener 4.10.1690
Nr. 10 A.H. Francke an Ph.J. Spener 18.12.1690

Briefe des Jahres 1691
Nr. 11 A.H. Francke an Ph.J. Spener 8.1.1691
Nr. 12 A.H. Francke an Ph.J. Spener 7.8.1691
Nr. 13 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.10.1691
Nr. 14 A.H. Francke an Ph.J. Spener 2.11.1691

Briefe des Jahres 1692
Nr. 15 A.H. Francke an Ph.J. Spener [9.(?)1.1692]
Nr. 16 A.H. Francke an Ph.J. Spener 16.1.1692
Nr. 17 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.1.1692
Nr. 18 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.1.1692
Nr. 19 A.H. Francke an Ph.J. Spener 30.1.1692
Nr. 20 Ph.J. Spener an A.H. Francke [23.(?)] 2.1692
Nr. 21 A.H. Francke an Ph.J. Spener [23.2.(?)1692]
Nr. 22 A.H. Francke an Ph.J. Spener 15.3.1692
Nr. 23 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.3.1692
Nr. 24 A.H. Francke an Ph.J. Spener 22.3.1692
Nr. 25 Ph.J. Spener an A.H. Francke 2.4.1692
Nr. 26 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.4.1692
Nr. 27 Ph.J. Spener an A.H. Francke 17.5.1692
Nr. 28 Ph.J. Spener an A.H. Francke 9.7.1692
Nr. 29 A.H. Francke an Ph.J. Spener 9.7.1692
Nr. 30 Ph.J. Spener an A.H. Francke 12.7.1692
Nr. 31 Ph.J. Spener an A.H. Francke 16.7.1692
Nr. 32 A.H. Francke an Ph.J. Spener 19.7.1692
Nr. 33 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.7.1692
Nr. 34 A.H. Francke an Ph.J. Spener 23.7.1692
Nr. 35 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.7.1692
Nr. 36 A.H. Francke an Ph.J. Spener 2.8.1692
Nr. 37 Ph.J. Spener an A.H. Francke 2.8.1692
Nr. 38 A.H. Francke an Ph.J. Spener 6.8.1692
Nr. 39 A.H. Francke an Ph.J. Spener [9.8.(?)1692]
Nr. 40 Ph.J. Spener an A.H. Francke 9.8.1692
Nr. 41 Ph.J. Spener an A.H. Francke 13.8.1692
Nr. 42 A.H. Francke an Ph.J. Spener 16.8.1692
Nr. 43 Ph.J. Spener an A.H. Francke 16.8.1692
Nr. 44 A.H. Francke an Ph.J. Spener 20.8.1692
Nr. 45 Ph.J. Spener an A.H. Francke 20.8.1692
Nr. 46 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.8.1692
Nr. 47 A.H. Francke an Ph.J. Spener 27.8.1692
Nr. 48 A.H. Francke an Ph.J. Spener 3.9.1692
Nr. 49 Ph.J. Spener an A.H. Francke 6.9.1692
Nr. 50 A.H. Francke an Ph.J. Spener 20.9.1692
Nr. 51 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.9.1692
Nr. 52 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.9.1692
Nr. 53 A.H. Francke an Ph.J. Spener 27.9.1692
Nr. 54 Ph.J. Spener an A.H. Francke 1.10.1692
Nr. 55 A.H. Francke an Ph.J. Spener 25.10.1692
Nr. 56 A.H. Francke an Ph.J. Spener 5.11.1692
Nr. 57 Ph.J. Spener an A.H. Francke 8.11.1692
Nr. 58 A.H. Francke an Ph.J. Spener 26.11.1692
Nr. 59 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.11.1692
Nr. 60 A.H. Francke an Ph.J. Spener 10.12.1692
Nr. 61 Ph.J. Spener an A.H. Francke 13.12.1692
Nr. 62 A.H. Francke an Ph.J. Spener 17.12.1692
Nr. 63 Ph.J. Spener an A.H. Francke 17.12.1692
Nr. 64 A.H. Francke an Ph.J. Spener 20.12.1692
Nr. 65 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.12.1692
Nr. 66 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.12.1692
Nr. 67 Ph.J. Spener an A.H. Francke 27.12.1692
Nr. 68 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.12.1692
Nr. 69 A.H. Francke an Ph.J. Spener 31.12.1692

Briefe des Jahres 1693
Nr. 70 A.H. Francke an Ph.J. Spener 10.1.1693
Nr. 71 Ph.J. Spener an A.H. Francke 14.1.1693
Nr. 72 A.H. Francke an Ph.J. Spener 14.1.1693
Nr. 73 A.H. Francke an Ph.J. Spener 26.1.1693
Nr. 74 A.H. Francke an Ph.J. Spener 4.2.1693
Nr. 75 Ph.J. Spener an A.H. Francke 4.2.1693
Nr. 76 Ph.J. Spener an A.H. Francke 11.2.1693
Nr. 77 A.H. Francke an Ph.J. Spener 17.2.1693
Nr. 78 Ph.J. Spener an A.H. Francke 18.2.1693
Nr. 79 Ph.J. Spener an A.H. Francke 11.4.1693
Nr. 80 Ph.J. Spener an A.H. Francke 6.5.1693
Nr. 81 A.H. Francke an Ph.J. Spener 16.5.1693
Nr. 82 Ph.J. Spener an A.H. Francke 20.5.1693
Nr. 83 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.5.1693
Nr. 84 Ph.J. Spener an A.H. Francke 3.6.1693
Nr. 85 Ph.J. Spener an A.H. Francke 1.8.1693
Nr. 86 A.H. Francke an Ph.J. Spener 23.9.1693
Nr. 87 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.12.1693

Briefe des Jahres 1694
Nr. 88 A.H. Francke an Ph.J. Spener 4.2.1694
Nr. 89 Ph.J. Spener an A.H. Francke 20.2.1694
Nr. 90 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.2.1694
Nr. 91 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.3.1694
Nr. 92 A.H. Francke an Ph.J. Spener 12.5.1694
Nr. 93 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.5.1694
Nr. 94 A.H. Francke an Ph.J. Spener 27.11.1694
Nr. 95 Ph.J. Spener an A.H. Francke 1.12.1694

Briefe des Jahres 1695
Nr. 96 Ph.J. Spener an A.H. Francke 15.1.1695
Nr. 97 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.1.1695
Nr. 98 A.H. Francke an Ph.J. Spener 16.2.1695
Nr. 99 Ph.J. Spener an A.H. Francke 9.3.1695
Nr. 100 A.H. Francke an Ph.J. Spener 12.3.1695
Nr. 101 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.3.1695
Nr. 102 A.H. Francke an Ph.J. Spener 19.3.1695
Nr. 103 A.H. Francke an Ph.J. Spener 23.3.1695
Nr. 104 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.3.1695
Nr. 105 Ph.J. Spener an A.H. Francke 30.3.1695
Nr. 106 A.H. Francke an Ph.J. Spener Anfang/Mitte April 1695
Nr. 107 A.H. Francke an Ph.J. Spener 22.4.1695
Nr. 108 A.H. Francke an Ph.J. Spener 8.6.1695
Nr. 109 A.H. Francke an Ph.J. Spener 8.10.1695
Nr. 110 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.10.1695
Nr. 111 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.11.1695
Nr. 112 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.12.1695
Nr. 113 Ph.J. Spener an A.H. Francke 14.12.1695
Nr. 114 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.12.1695

Briefe des Jahres 1696
Nr. 115 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.2.1696
Nr. 116 A.H. Francke an Ph.J. Spener 7.3.1696
Nr. 117 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.3.1696
Nr. 118 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.3.1696
Nr. 119 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.3.1696
Nr. 120 Ph.J. Spener an A.H. Francke 16.6.1696
Nr. 121 Ph.J. Spener an A.H. Francke 30.7.1696
Nr. 122 Ph.J. Spener an A.H. Francke 15.8.1696
Nr. 123 A.H. Francke an Ph.J. Spener 12.9.1696
Nr. 124 A.H. Francke an Ph.J. Spener 28.9.1696
Nr. 125 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.10.1696
Nr. 126 A.H. Francke an Ph.J. Spener [31.]10.1696
Nr. 127 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.10.1696
Nr. 128 Ph.J. Spener an A.H. Francke 3.11.1696
Nr. 129 A.H. Francke an Ph.J. Spener 1.12.1696
Nr. 130 A.H. Francke an Ph.J. Spener 22.12.1696

Briefe des Jahres 1697
Nr. 131 Ph.J. Spener an A.H. Francke 16.2.1697
Nr. 132 Ph.J. Spener an A.H. Francke 27.2.1697
Nr. 133 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.3.1697
Nr. 134 Ph.J. Spener an A.H. Francke 27.3.1697
Nr. 135 A.H. Francke an Ph.J. Spener 30.3.1697
Nr. 136 Ph.J. Spener an A.H. Francke 14.4.1697
Nr. 137 Ph.J. Spener an A.H. Francke 12.5.1697
Nr. 138 A.H. Francke an Ph.J. Spener 26.6.1697
Nr. 139 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.6.1697
Nr. 140 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.9.1697
Nr. 141 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.12.1697

Briefe des Jahres 1698
Nr. 142 A.H. Francke an Ph.J. Spener 8.1.1698
Nr. 143 Ph.J. Spener an A.H. Francke 27.4.1698
Nr. 144 Ph.J. Spener an A.H. Francke 3.5.1698
Nr. 145 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.7.1698
Nr. 146 Ph.J. Spener an A.H. Francke 30.7.1698
Nr. 147 Ph.J. Spener an A.H. Francke 17.8.1698
Nr. 148 Ph.J. Spener an A.H. Francke 21.9.1698
Nr. 149 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.9.1698
Nr. 150 Ph.J. Spener an A.H. Francke 1.10.1698
Nr. 151 Ph.J. Spener an A.H. Francke 5.10.1698
Nr. 152 A.H. Francke an Ph.J. Spener 20.12.1698

Briefe des Jahres 1699
Nr. 153 Ph.J. Spener an A.H. Francke 21.1.1699
Nr. 154 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.1.1699
Nr. 155 Ph.J. Spener an A.H. Francke 11.3.1699
Nr. 156 Ph.J. Spener an A.H. Francke 18.3.1699
Nr. 157 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.3.1699
Nr. 158 Ph.J. Spener an A.H. Francke 11.4.1699
Nr. 159 Ph.J. Spener an A.H. Francke 15.4.1699
Nr. 160 Ph.J. Spener an A.H. Francke 25.4.1699
Nr. 161 A.H. Francke an Ph.J. Spener 25.4.1699
Nr. 162 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.4.1699
Nr. 163 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.5.1699
Nr. 164 A.H. Francke an Ph.J. Spener 26.5.1699
Nr. 165 Ph.J. Spener an A.H. Francke 13.6.1699
Nr. 166 A.H. Francke an Ph.J. Spener 23.6.1699
Nr. 167 A.H. Francke an Ph.J. Spener [27.6.(?)1699]
Nr. 168 Ph.J. Spener an A.H. Francke 1.7.1699
Nr. 169 A.H. Francke an Ph.J. Spener 8.7.1699
Nr. 170 Ph.J. Spener an A.H. Francke 11.7.1699
Nr. 171 A.H. Francke an Ph.J. Spener 15.7.1699
Nr. 172 Ph.J. Spener an A.H. Francke 29.7.1699
Nr. 173 A.H. Francke an Ph.J. Spener 31.7.1699
Nr. 174 A.H. Francke an Ph.J. Spener 5.8.1699
Nr. 175 Ph.J. Spener an A.H. Francke 8.8.1699
Nr. 176 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.9.1699
Nr. 177 Ph.J. Spener an A.H. Francke 30.9.1699
Nr. 178 A.H. Francke an Ph.J. Spener 7.10.1699
Nr. 179 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.10.1699
Nr. 180 A.H. Francke an Ph.J. Spener 17.10.1699
Nr. 181 Ph.J. Spener an A.H. Francke 21.10.1699
Nr. 182 A.H. Francke an Ph.J. Spener 21.10.1699
Nr. 183 Ph.J. Spener an A.H. Francke 28.10.1699
Nr. 184 Ph.J. Spener an A.H. Francke 4.11.1699
Nr. 185 Ph.J. Spener an A.H. Francke 9.12.1699
Nr. 186 A.H. Francke an Ph.J. Spener 12.12.1699
Nr. 187 [A.H. Francke] an Ph.J. Spener 19.12.1699
Nr. 188 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.12.1699
Nr. 189 A.H. Francke an Ph.J. Spener 30.12.1699

Briefe des Jahres 1700
Nr. 190 Ph.J. Spener an A.H. Francke 13.1.1700
Nr. 191 A.H. Francke an Ph.J. Spener 13.1.1700
Nr. 192 A.H. Francke an Ph.J. Spener [16./20.1.(?)1700]
Nr. 193 Ph.J. Spener an A.H. Francke 23.1.1700
Nr. 194 A.H. Francke an Ph.J. Spener 27.1.1700
Nr. 195 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.2.1700
Nr. 196 A.H. Francke an Ph.J. Spener 13.2.1700
Nr. 197 A.H. Francke an Ph.J. Spener 16.2.1700
Nr. 198 Ph.J. Spener an A.H. Francke 13.3.1700
Nr. 199 A.H. Francke an Ph.J. Spener 16.3.1700
Nr. 200 A.H. Francke an Ph.J. Spener 23.3.1700
Nr. 201 Ph.J. Spener an A.H. Francke 27.3.1700
Nr. 202 A.H. Francke an Ph.J. Spener 27.3.1700
Nr. 203 A.H. Francke an Ph.J. Spener 30.3.1700
Nr. 204 Ph.J. Spener an A.H. Francke 31.3.1700
Nr. 205 A.H. Francke an Ph.J. Spener [3.(?)]4.1700
Nr. 206 Ph.J. Spener an A.H. Francke 10.4.1700
Nr. 207 A.H. Francke an Ph.J. Spener 13.4.1700
Nr. 208 Ph.J. Spener an A.H. Francke 14.4.1700
Nr. 209 Ph.J. Spener an A.H. Francke 21.4.1700
Nr. 210 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.4.1700
Nr. 211 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.4.1700
Nr. 212 A.H. Francke an Ph.J. Spener 27.4.1700
Nr. 213 A.H. Francke an Ph.J. Spener 1.5.1700
Nr. 214 Ph.J. Spener an A.H. Francke 8.5.1700
Nr. 215 Ph.J. Spener an A.H. Francke 12.5.1700
Nr. 216 A.H. Francke an Ph.J. Spener 15.5.1700
Nr. 217 Ph.J. Spener an A.H. Francke 18.5.1700
Nr. 218 A.H. Francke an Ph.J. Spener [22.(?)5.1700]
Nr. 219 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.5.1700
Nr. 220 Ph.J. Spener an A.H. Francke 25.5.1700
Nr. 221 A.H. Francke an Ph.J. Spener 2.6.1700
Nr. 222 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.6.1700
Nr. 223 A.H. Francke an Ph.J. Spener [5.(?)]7.1700
Nr. 224 Ph.J. Spener an A.H. Francke 21.8.1700
Nr. 225 A.H. Francke an Ph.J. Spener 24.8.1700
Nr. 226 Ph.J. Spener an A.H. Francke 24.8.1700
Nr. 227 A.H. Francke an Ph.J. Spener 7.9.1700
Nr. 228 Ph.J. Spener an A.H. Francke 25.9.1700
Nr. 229 A.H. Francke an Ph.J. Spener 28.9.1700
Nr. 230 Ph.J. Spener an A.H. Francke 2.10.1700

Briefe des Jahres 1701
Nr. 231 A.H. Francke an Ph.J. Spener 15.2.1701
Nr. 232 A.H. Francke an Ph.J. Spener 18.2.1701
Nr. 233 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.2.1701
Nr. 234 Ph.J. Spener an A.H. Francke 25.2.1701
Nr. 235 A.H. Francke an Ph.J. Spener 4.3.1701
Nr. 236 Ph.J. Spener an A.H. Francke 26.3.1701
Nr. 237 Ph.J. Spener an A.H. Francke 13.4.1701
Nr. 238 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.4.1701
Nr. 239 A.H. Francke an Ph.J. Spener 14.6.1701
Nr. 240 Ph.J. Spener an [A.H. Francke] 28.6.1701
Nr. 241 A.H. Francke an Ph.J. Spener 2.7.1701
Nr. 242 Ph.J. Spener an [A.H. Francke] 9.7.1701
Nr. 243 Ph.J. Spener an A.H. Francke 19.7.1701
Nr. 244 Ph.J. Spener an [A.H. Francke] 23.7.1701
Nr. 245 Ph.J. Spener an [A.H. Francke] 13.8.1701
Nr. 246 Ph.J. Spener an A.H. Francke 30.8.1701
Nr. 247 Ph.J. Spener an A.H. Francke 27.10.1701

Briefe des Jahres 1702
Nr. 248 A.H. Francke an Ph.J. Spener 30.5.1702
Nr. 249 Ph.J. Spener an A.H. Francke 1.7.1702
Nr. 250 A.H. Francke an Ph.J. Spener 1.8.1702

Briefe des Jahres 1703
Nr. 251 Ph.J. Spener an A.H. Francke 21.4.1703

Briefe des Jahres 1704
Nr. 252 Ph.J. Spener an A.H. Francke 25.1.1704
Nr. 253 Ph.J. Spener an A.H. Francke 18.2.1704
Nr. 254 A.H. Francke an Ph.J. Spener 29.11.1704
Nr. 255 A.H. Francke an Ph.J. Spener 9.12.1704

Register
Personen
Orte
Sachen
Bibelstellen

Identiferoai:union.ndltd.org:DRESDEN/oai:qucosa:de:qucosa:8016
Date24 May 2017
CreatorsSpener, Philipp Jakob, Francke, August Hermann
ContributorsWallmann, Johannes, Sträter, Udo, Albrecht-Birkner, Veronika
PublisherMohr Siebeck
Source SetsHochschulschriftenserver (HSSS) der SLUB Dresden
LanguageGerman, Latin
Detected LanguageGerman
Typeinfo:eu-repo/semantics/publishedVersion, doc-type:book, info:eu-repo/semantics/book, doc-type:Text
SourcePhilipp Jakob Spener - Briefe, Philipp Jakob Spener - Briefe
Rightsinfo:eu-repo/semantics/openAccess
Relationurn:nbn:de:bsz:14-qucosa2-80174, qucosa:8017

Page generated in 0.0057 seconds