Τα μεγάλα φράγματα έχουν συχνά επικριθεί για τις αρνητικές περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις τους. Tο είδος και η βαρύτητα των επιπτώσεων ενός φράγματος συνδέονται με το μέγεθος και τα υλικά κατασκευής του, καθώς και με τα χαρακτηριστικά του ποταμού και της υδρολογικής λεκάνης του. Στα πλαίσια της αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων από την κατασκευή και λειτουργία ενός φράγματος, απαιτείται, όπως και για κάθε τεχνικό έργο, Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΕΠΕ), η οποία περιλαμβάνεται στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) που εκπονείται πριν από το έργο. Με την παρούσα εργασία επιχειρείται η ολοκληρωμένη εκτίμηση και αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων τόσο από την κατασκευή των φραγμάτων Βαλμαδούρας και Αστερίου, στους ποταμούς Πείρο και Παραπείρο, όσο και από τη μελλοντική τους λειτουργία. Επί πλέον επιχειρείται συγκριτική αξιολόγηση των επιπτώσεων που κάνει η ΜΠΕ με τη δική μας αξιολόγηση, καθώς και η διερεύνηση της εφαρμογής των περιβαλλοντικών όρων που ανατέθηκαν από το ΥΠΕΧΩΔΕ στον φορέα εκτέλεσης και λειτουργίας του έργου «Ύδρευση της Πάτρας από τους ποταμούς Πείρο και Παραπείρο». Κατ΄αρχήν γίνεται σύντομη αναφορά στο θεσμό των ΜΠΕ, ειδική αναφορά στα θέματα που αντιμετωπίζει η ΜΠΕ του έργου κατασκευής των φραγμάτων στους ποταμούς Πείρο και Παραπείρο και ιστορική αναφορά στην εξέλιξη της πορείας του μέχρι σήμερα. Ακολουθεί η περιγραφή των προτεινόμενων έργων βάσει της ΜΠΕ και των τεχνικών χαρακτηριστικών τους. Παρουσιάζονται τα βασικα σημεία της ΜΠΕ, οι επιπτώσεις του έργου και τα μέτρα αντιμετώπισης τους κατά τη ΜΠΕ, καθώς επίσης οι μελέτες αποκατάστασης του περιβάλλοντος που απαιτούνται βάσει αυτής και ακολουθεί η περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος στην περιοχή μελέτης. Με την εργασία πεδίου και τις προσωπικές παρατηρήσεις στα πλαίσια της μελέτης μας, έγινε δυνατή η καταγραφή των αλλαγών και των μέτρων που λαμβάνονται, καταβλήθηκε προσπάθεια να μελετηθούν και αξιολογηθούν οι επιπτώσεις του έργου στο έδαφος, στους υδάτινους πόρους, στη χλωρίδα και πανίδα και γενικότερα αυτές που συντελούν στην οποιαδήποτε υποβάθμιση του οικοσυστήματος, τόσο στην περιοχή των έργων όσο και στα κατάντη, ii μέχρι την εκβολή των ποταμών, ενώ έγινε επίσης εφαρμογή του πλαισίου DPSIR. Για τη δική μας αξιολόγηση, χρησιμοποιήθηκαν οι ίδιοι παράγοντες με αυτούς της ΜΠΕ, ωστε να συγκριθεί με την αξιολόγηση της ΜΠΕ. Με τον τρόπο αυτό έγινε δυνατόν να εντοπιστούν και τονιστούν οι διαφορές που υπάρχουν μεταξύ τους. Η εφαρμογή του πλαισίου DPSIR έγινε για πρώτη φορά για τα φράγματα, με σκοπό την καλύτερη ανάλυση των επιμέρους παραγόντων που επιδρούν στα παρόχθια οικοσυστήματα καθώς και στην εκβολή των ποταμών, δημιουργώντας μια κατάσταση όπου η αρνητική τους επιρροή είναι εμφανής. Έγιναν επίσης συναντήσεις και συνεντεύξεις με αρμόδιους φορείς και κατοίκους της περιοχής, και παρουσιάζεται η άποψη τους για την κατασκευή και λειτουργία του έργου. Από τη διερεύνηση της εφαρμογής των περιβαλλοντικών όρων καταγράφονται αυτοί που δεν τηρήθηκαν και τέλος, προτείνονται μέτρα διαχείρισης για την σωστή και ολοκληρωμένη λύση των εντοπισμένων και αναμενόμενων προβλημάτων από την κατασκευή και λειτουργία του τεχνικού έργου. / Large dams have been often criticized for their adverse environmental and social impacts. The kind and severity of the impacts depend on the size and the construction materials, as well as the characteristics of the river and its hydrological basin. In order to cope with the environmental problems caused by the construction and operation of a dam, an Estimation of Environmental Impacts (EEI) is necessary, as for any civil engineering project, which is included in the Environmental Impact Assessment (EIA) conducted before the project’s construction. The present study is an attempt to an integrated estimation and evaluation of the Environmental Impacts from the construction of the Valmadoura and Asteri dams in Peiros and Parapeiros rivers respectively and of their future operation. Additionally, a comparative evaluation of the impacts between the EIA and our own evaluation is attempted, as well as the examination of the Environmental Rules imposed from the Ministry of Environment to the supervising authority for construction and operation of the project "Water supply for Patras from the rivers Peiros and Parapeiros". Primarily, a short reference to the institution of EIA is given, together with a special reference to the problems related to the EIA of the project of the dams’ construction in the rivers Peiros and Parapeiros and to the long history of the progress of this project from its beginning till today. A description of the proposed works follows, according to the EIA and their technical characteristics. The main points of the EIA, are presented, the impacts of the project and measures of mitigating the impacts proposed in the EIA, as well as the assessments for environmental restoration according to the EIA. Finally, a description of the existing situation of natural and human environment in the study area is given. Fieldwork and our own observations in the frame of our study enabled us to record changes and measures taken; we also attempted to study and evaluate the environmental impacts of the project’s works on soil, water resources, flora and fauna and generally these impacts causing any ecosystem degradation in the project application area downwards to the river mouth, while the DPSIR framework was also applicated. iv In order to compare the evaluation of the EIA and our own evaluation, we used the same factors as in the EIA. Thus it became possible to identify and highlight the differences between them. The application of the DPSIR framework was done for the first time for dams, and it was necessary in order to achieve a better analysis of the factors affecting riparian ecosystems down to the river Meetings and interviews with local citizens and relevant authorities and institutions were also organized; their opinions and ideas about the construction and operation of the project are presented. By investigating the implementation of the Environmental Rules, we recorded those which were ignored or not implicated. Finally, new measures for proper management are proposed in order to achieve a right and integrated solution of problems already known or expected to emerge in the course of the construction and operation of the technical project.

Στην παρούσα εργασία πραγματοποιείται οικολογική αξιολόγηση των εκβολικών οικοσυστημάτων των ποταμών Εύηνου και Πείρου που εκβάλλουν στον Πατραϊκό κόλπο. Αποτελούν συνδυασμό χερσαίων και υγροτοπικών περιοχών με σημαντική οικολογική αξία και λειτουργίες. Ο Εύηνος σχηματίζει τυπικό δέλτα σε αντίθεση με τον Πείρο, στην περιοχή εκβολής του οποίου οι συνθήκες δεν ευνοούν μια τέτοια διαδικασία. Στόχοι της μελέτης ήταν: η καταγραφή και χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων στις επιμέρους περιοχές με τη χρήση των GIS, η μελέτη των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και των επιπτώσεών τους στη δομή των οικοτόπων, η εκτίμηση της κατάστασης τους με τη βοήθεια δεικτών οικολογικής αξιολόγησης και τελικά, η ανάπτυξη κατάλληλου διαχειριστικού σχεδίου. Για την πραγματοποίηση της εργασίας αυτής προηγήθηκαν επισκέψεις και στα δύο εκβολικά οικοσυστήματα, φωτογραφήσεις, καθώς και συλλογή και προσδιορισμός φυτικού υλικού από τους κυριότερους τύπους βλάστησης. Για την αναγνώριση των τύπων οικοτόπων χρησιμοποιήθηκε ο Τεχνικός Οδηγός Χαρτογράφησης του δικτύου NATURA 2000. Για την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης των εξεταζόμενων περιοχών εφαρμόστηκαν τα κριτήρια της ποικιλότητας, φυσικότητας, σπανιότητας, απειλής και δυνατότητας αποκατάστασης στο επίπεδο των οικοτόπων και των συνδυασμών τους σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Επιπλέον, εφαρμόστηκε η ανάλυση DPSIR σε επίπεδο λεκάνης απορροής των υπό μελέτη ποταμών, με έμφαση στα εκβολικά τους συστήματα, με τη χρήση 45 δεικτών. Οι τύποι οικοτόπων, η αξιολόγηση με βάση τα κριτήρια και οι πιέσεις-επιπτώσεις σε κάθε περιοχή μελέτης οπτικοποιήθηκαν σε ψηφιακούς χάρτες με τη χρήση των GIS. Καταγράφηκαν 322 taxa στο δέλτα του Εύηνου και 225 taxa στις εκβολές του Πείρου, εκ των οποίων τα 112 είναι κοινά μεταξύ των περιοχών μελέτης. Πραγματοποιήθηκε περιγραφή και χαρτογράφηση 22 φυσικών και 3 ανθρωπογενών τύπων οικοτόπων. Οι κυριότερες αλλοιώσεις που καταγράφηκαν ως αποτέλεσμα της μακροχρόνιας ανθρώπινης παρουσίας είναι: η έντονη διάβρωση και οπισθοχώρηση της ακτογραμμής, η επέκταση των καλλιεργούμενων εκτάσεων εις βάρος των φυσικών και η έντονη ρύπανση των υδάτων. Από την αξιολόγηση προέκυψε ότι οι οικότοποι στις δύο περιοχές βρίσκονται σε μια μέτρια έως καλή κατάσταση διατήρησης, με την περιοχή του Εύηνου να λαμβάνει την υψηλότερη βαθμολογία ως προς τα κριτήρια. Το πλαίσιο DPSIR ανέλυσε την επικρατούσα κατάσταση και ανέδειξε τη σοβαρή υποβάθμιση που υφίστανται τα εκβολικά συστήματα. Συμπερασματικά, τα GIS αποτέλεσαν ένα σημαντικό διαχειριστικό εργαλείο, καθώς επιτρέπουν τη συνεχή καταγραφή των διαχρονικών αλλαγών και την εκτίμηση του βαθμού αλλοίωσης των δύο εκβολικών οικοσυστημάτων με σκοπό τη διατήρηση και την προστασία τους. / In the present study an ecological evaluation of the estuary ecosystems of the rivers Evinos and Piros flowing into the Gulf of Patras was carried out. They constitute a combination of terrestrial and wetland areas with significant ecological value and functions. Evinos forms a typical delta unlike Piros, in the estuarine region of which the conditions do not favor such a process. The objectives of the study were: the recording and mapping of habitat types in each area with the use of GIS, the study of human activities and their impact on the structure of habitats, the assessment of their state with the use of indicators of ecological value and finally, the development of an appropriate management plan. For the accomplishment of this study visits to both estuarine ecosystems, photography and collection and identification of the plant material from the main vegetation types was performed. For the identification of habitat types the Technical Guide for Mapping of the network NATURA 2000 was used. To assess the ecological status of the areas concerned the criteria of diversity, naturalness, rarity, threat and replaceability were applied, at the level of habitats and their combinations, according to the Directive 92/43/EEC. Moreover, the DPSIR analysis was applied at the basin level of the studied rivers, with emphasis on their estuarine systems. The habitat types, the evaluation based on the criteria and the pressures-impacts on each of the studied areas were visualized into digital maps using GIS. 322 taxa were recorded for the Evinos delta and 225 for the mouth of Piros, of which 112 are common among the study areas. Description and mapping of 22 natural and 3 anthropogenic habitat types was carried out. The main alterations that were recorded as a result of long-term human presence are: the intense erosion and retreat of the coastline, the expansion of cultivated land at the expense of natural one and the strong water pollution. Assessment revealed that the habitats in both regions are at a moderate to good conservation status, with the area of Evinos receiving the highest rating concerning the above criteria. The DPSIR framework analysed the present state and highlighted the serious degradation that occurs in estuaries. In conclusion, the GIS are an important management tool, as they allow the continuous recording of the diachronic changes and the evaluation of the degree of deterioration of both estuary ecosystems in order to conserve and protect them.