Η Τέταρτη Διάσταση, μία από τις ωριμότερες και μεστότερες συνθέσεις του Γιάννη Ρίτσου, κατέχει ξεχωριστή θέση στο εκτεταμένο και πολυδιάστατο έργο του ποιητή. Δύο είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που τη διακρίνουν σαφώς από τα υπόλοιπα: η θεατρική διάσταση αφενός (μια «σκηνική» εισαγωγή και ένας «σκηνικός» επίλογος πλαισιώνουν ένα μονόλογο που απαγγέλλεται μπροστά σε ένα βουβό ακροατή) και αφετέρου η μυθική προέλευση των περισσότερων ποιημάτων. Από τα δεκαεπτά πολύστιχα ποιήματα της συλλογής τα δώδεκα είναι «αρχαιόμυθα», αφορμώνται, δηλαδή, από τον αρχαίο ελληνικό μύθο. Ήδη, οι τίτλοι των περισσοτέρων προϊδεάζουν για το θέμα που θα επακολουθήσει. Ο Αγαμέμνων, ο Ορέστης, Η επιστροφή της Ιφιγένειας, η Χρυσόθεμις, η Περσεφόνη, η Ισμήνη, ο Αίας, ο Φιλοκτήτης, Η Ελένη και η Φαίδρα μας εισάγουν στο γνωστό μυθολογικό σύμπαν. Η επαφή, όμως, με τα παραπάνω κείμενα αρκεί για να φανερώσει ότι ο μύθος αποτελεί μόνο την αφετηρία για την ανάπτυξη νέων προβληματισμών και θέσεων. Η παράθεση και μόνο των τίτλων είναι αρκετή για να δείξει ότι «ο Ρίτσος μοιάζει να προτιμάει το λόγο των γυναικών». Οι οκτώ από τους δώδεκα μονολόγους απαγγέλλονται από γυναικείες μορφές. Επιπλέον, ως κυρίαρχη μορφή των συνθέσεων αυτών προβάλλεται μία ακόμα γυναίκα, η μυθική Κλυταιμνήστρα. Παρόλο, που η ίδια δεν παρουσιάζεται αυτοπροσώπως, είναι σχεδόν παντού παρούσα στις αναφορές των υπολοίπων προσώπων. Γίνεται φανερή η προσπάθεια του Ρίτσου μέσω της έμμεσης παρουσίασης, να δικαιώσει και να αποκαταστήσει στη συνείδησή μας τη δυσφημισμένη από την αρχαία γραμματεία γυναίκα του Αγαμέμνονα. Οι μυθικές γυναικείες μορφές, που παρουσιάζει στο σύγχρονο αναγνώστη ο Ρίτσος, δεν μπορούν να θεωρηθούν αποκομμένες από το μυθικό πλαίσιο από το οποίο προέρχονται. Άρα είναι σκόπιμο, στα πλαίσια της συγκεκριμένης εργασίας, να διερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο ο ποιητής προσέλαβε τον αρχετυπικό μύθο μέσω του εντοπισμού των ομοιοτήτων και διαφορών των ηρωίδων του Ρίτσου με τα αντίστοιχα αρχαιοελληνικά πρότυπά τους. Πιο συγκεκριμένα, καθώς πρόκειται για μορφές προερχόμενες κυρίως από το δράμα, οι μονόλογοι έχουν ως διακείμενα τις κλασικές τραγωδίες των μεγάλων τραγικών ποιητών . Επομένως, η μελέτη μας θα επικεντρωθεί στην εξακρίβωση του βαθμού και του τρόπου πρόσληψης από αυτές μη λαμβάνοντας υπόψη τις πιθανές επιρροές από ενδιάμεσες πηγές που τυχόν να εντοπίζονται στα συγκεκριμένα έργα. Μετά από μια σύντομη αναφορά στις διαφορετικές εκδοχές του εκάστοτε μύθου στην αρχαία ελληνική γραμματεία, θα μελετηθεί ο τρόπος που διαχειρίζεται ο ποιητής αυτό το παραδεδομένο υλικό με την διατήρηση ή τροποποίηση στοιχείων. Τέλος, θα ερευνηθεί πώς ανασημασιοδοτούνται οι γυναικείες μορφές και ποια χαρακτηριστικά προσλαμβάνουν μέσα στο νέο ποιητικό τους περιβάλλον. / --

Η παρούσα εργασία θέτει ως στόχο της την ανίχνευση των στοιχείων της αρχαιογνωσίας του Γιάννη Ρίτσου στους αρχαιόθεμους μονολόγους της Τέταρτης Διάστασης, που φέρουν το όνομα του εκάστοτε ήρωα ή ηρωίδας από τον οίκο των Ατρειδών. Επιχειρεί να εντοπίσει τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις από τις τραγωδίες του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, που αντλούν το υλικό τους από τον μύθο του οίκου των Ατρειδών. Ο Ρίτσος διατηρεί τη γενική δομή του μύθου των Ατρειδών και διαμορφώνει τα επιμέρους περιστατικά ενοφθαλμίζοντας στην αφήγησή του προσωπικές μνήμες, αυτοβιογραφικά στοιχεία, πολιτικά βιώματα και διαψεύσεις αλλά και καθολικά αιτήματα του σύγχρονου ανθρώπου. Υπάρχουν στοιχεία που ο ποιητής τα διατηρεί αναλλοίωτα, άλλα τα παραλλάσσει ή τα μεταστρέφει εντελώς αποκλίνοντας από το αρχαίο πρότυπο. Η «ανάγνωση» του μύθου από τον Γιάννη Ρίτσο καθιστά τον τραγικό μύθο ένα πρίσμα μέσω του οποίου αναπαράγεται η ιδέα του για την ουσία του κόσμου και του ίδιου του ανθρώπου μέσα σε αυτόν. / This work focuses on the reception of the myth of Atreides by Ritsos in The Fourth Dimension and tries to find not only the elements which are common but also the others, which destabilize the mythical framework.

Θέμα της παρούσας εργασίας είναι η πρόσληψη του οίκου των Ατρείδων σε δύο νεότερα έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας και συγκεκριμένα στην Τέταρτη Διάσταση του Γιάννη Ρίτσου και στον Κήπο των πριγκίπων του Νίκου Μπακόλα. Ερευνάται ο τρόπος με τον οποίο οι δύο λογοτέχνες προσέλαβαν το μύθο. Δίνονται συγκριτικά στοιχεία σχετικά με την επιλογή του χώρου, του χρόνου και των ηρωικών προσώπων. Πιο αναλυτική μελέτη γίνεται στον τρόπο που ανασημασιοδοτούνται ο Αγαμέμνων, ο Ορέστης και η Κλυταιμνήστρα. Τέλος, διεξάγονται συμπεράσματα σχετικά με τις σχέσεις των μελών της οικογένειας στά δύο έργα. / -