Στην παρούσα εργασία γίνεται μια προσπάθεια ανάδειξης του φαινομένου των κατολισθήσεων στο Νομό Αχαΐας με κύρια συνιστώσα το χρόνο (παρελθόν - παρόν- μέλλον). Οι κατολισθήσεις αποτελούν ένα σημαντικό φυσικό κίνδυνο (Natural Hazard) καθώς είναι ευρέως διαδεδομένες και κατέχουν μία θέση στη λίστα των λεγόμενων Φυσικών Καταστροφών (Natural Disasters). Έχει παρατηρηθεί ότι στη Δυτική Ελλάδα τα φαινόμενα των κατολισθήσεων είναι περισσότερα και συχνότερα απ’ ότι στη κεντρική και ανατολική Ελλάδα, κυρίως λόγω της λιθολογικής σύστασης των σχηματισμών, της έντονης και ενεργής τεκτονικής καθώς και των υψηλών βροχοπτώσεων. Ο Ν. Αχαΐας είναι μία από τις πιο χαρακτηριστικές περιοχές μελέτης κατολισθήσεων καθότι εκτός της μεγάλης συχνότητας του φαινομένου, υπάρχει μεγάλη ποικιλία ως προς την έκφρασή του (γεωλογία, μέγεθος, αίτια, συνέπειες κα). Εδώ και δεκαετίες, από το Εργαστήριο Τεχνικής Γεωλογίας του Τμήματος Γεωλογίας Πανεπιστημίου Πατρών, μελετώνται τα φαινόμενα κατολισθήσεων στο Νομό οπότε υπάρχει αρκετός όγκος πληροφόρησης που μας δίνει στοιχεία για το παρελθόν μέσω των υφιστάμενων Βάσεων Δεδομένων. Σήμερα, παρόν, υπάρχει σχετικά άμεση ανταπόκριση και αντιμετώπιση των φαινομένων και καλύτερη καταγραφή αυτών. Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο είναι εφικτό παρακολουθώντας και καταγράφοντας την ενεργότητα των κατολισθήσεων, να προβλέψουμε μία μελλοντική εξέλιξή τους, μέλλον. Για τον σκοπό αυτόν έγινε μία διεξοδική συλλογή στοιχείων και ανάπτυξη μιας νέας Βάσης Δεδομένων Κατολισθήσεων για το Ν. Αχαΐας. Αρχικά, αναπτύχθηκε μία Φόρμα Καταγραφής Κατολισθήσεων (Landslide Inventory Form) στην οποία καταγράφηκαν 123 περιπτώσεις για την Αχαΐα (ιστορικές καταγραφές), από τις οποίες διατηρήθηκε ένα μέρος. Έγινε προσπάθεια αναγνώρισης και αποτύπωσης των καταγεγραμμένων θέσεων με χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφόρησης - ΓΠΣ (Geographical Information System – GIS). Η αποτύπωση έγινε με την βοήθεια ορθοφωτοχαρτών της ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΑΕ και κατά περιπτώσεις σαν βοηθητικό εργαλείο του GoogleEarth. Παράλληλα με τις παλαιές (ιστορικές) θέσεις αναγνωρίστηκαν μία σειρά επιπλέον κατολισθήσεων (νέες) οι οποίες αποτέλεσαν μία σειρά νέων καταγραφών. Προέκυψε έτσι μία αρκετά ενημερωμένη Βάση Κατολισθήσεων η οποία και αναρτήθηκε στο Διαδίκτυο στον ιστότοπο του Εργαστηρίου Τεχνικής Γεωλογίας. Από τις θέσεις που καταγράφηκαν τελικά επιλέχθηκαν οι τέσσερις (4) πλέον σημαντικές και «ενεργές» κατολισθήσεις μερικές από τις οποίες έχουν απασχολήσει αρκετά επιστήμονες και τεχνικούς τα παλαιότερα χρόνια, για περαιτέρω παρακολούθηση (monitoring) με ενόργανο εξοπλισμό (αποκλισιόμετρο) και μεθόδους τηλεπισκόπισης (remote sensing - SAR interferometry). Οι θέσεις αυτές είναι: (α) η κατολισθαίνουσα ζώνη Πλατάνου, (β) η κατολίσθηση της Παναγοπούλας, (γ) η κατολίσθηση της Καρυάς και (δ) η κατολίσθηση στον οικισμό Πλατανίτη Ναυπάκτου του Νομού Αιτωλοακαρνανίας. Στις θέσεις αυτές έγινε λεπτομερής γεωτεχνική έρευνα και εγκατάσταση αποκλισιομετρικών σωλήνων για συστηματική παρακολούθηση της κινηματικής και την ανάπτυξη ενός μοντέλου επικινδυνότητας. / The objective of this thesis is the study of landslide hazard. It’s an attempt to highlight the phenomenon of landslides in the Prefecture of Achaia function of time (past - present - future). Landslides constitute a major geologic hazard because they are widespread and we can add them in the hall of fame of natural disasters. It has been observed that in western Greece phenomena of landslides are more frequent than in the central and eastern Greece, mainly due to the lithology of the formations, the strong and active tectonics and high rainfall. For decades, the Laboratory of Engineering Geology, Department of Geology, University of Patras, studied the effects of landslides in the Prefecture, as a result, there is enough volume of data that gives us information about the past through the existing Database. Today, there is immediate response and handling of landslide phenomena as well as better recording methods. The question that arises is whether it is possible by monitoring and recording the activity of landslides to predict a future evolution, future. For this purpose took place a detailed collection of data and developed a new landslide database for the Prefecture of Achaia. At first, we developed a Landslide Inventory Form which recorded and archived 123 historical cases from Achaia, a part of that study was recorded and kept for further study. After that, the landslide recordings were imported to the Geographical Information Systems - GIS. Additionally, we used orthophotos from KTIMATOLOGIO S.A. and occasionally we used, as an auxiliary tool GoogleEarth. Alongside with the old (historical) landslide sites we identified a series of additional landslides (new ones) which helped us constitute a new archive with new recordings. As a result, there is an updated Landslide Database which was published on the webpage of the Laboratory of Engineering Geology. From this point of view, we selected the four (4) most important and "active" landslides from which some of them have been the major study of several scientists and technicians in the past. Further monitoring (monitoring) with instrumental equipment (inclinometer) and remote sensing methods (remote sensing - SAR interferometry) was used in the study. These positions are as recorded : (a) the landslide zone at Platanos area (b) the landslide of Panagopoula area, (c) the landslide of Karia village and (d) the landslide at Platanitis area, near Nafpaktos village, Aitoloakarnania Prefecture. On these studies, a detailed geotechnical investigation and installation of inclinometer tubes for systematic monitoring of the kinematics and the development of a risk model was used.

H παρούσα Διπλωματική Εργασία Μεταπτυχιακής Ειδίκευσης με θέμα «Μελέτη Μικρομετακινήσεων σε Κατολισθαίνοντα Πρανή στην περιοχή της Πιτίτσας, με Επίγειες και Φωτογραμμετρικές Μεθόδους Αποτύπωσης» ανατέθηκε από τον Επίκουρο Καθηγητή κ. Ιωάννη Κουκουβέλα στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Γεωεπιστήμες και Περιβάλλον», στην Κατεύθυνση «Γεωλογία Χρήσεων Γης», του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών και εκπονήθηκε από τη μεταπτυχιακή φοιτήτρια Μαριάννα Παπαθάνου. Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε ως μια μελέτη με σκοπό την ποιοτική και ποσοτική προσέγγισή της εξέλιξης του φαινομένου των κατολισθήσεων στην περιοχή της Πιτίτσας σε βάθος χρόνου περίπου 20 ετών. Ως περιοχή μελέτης έχει επιλέγει η ευρύτερη περιοχή της Πιτίτσας για τους εξής λόγους : Στην περιοχή έχουν συμβεί μια σειρά κατολισθήσεων οι θέσεις των οποίων έχουν πολλές φορές επαναδραστηριοποιηθεί μετά την κατασκευή του δρόμου. Η δομή των πετρωμάτων (ρήγματα, λιθολογική σύσταση), και η κατασκευή του δρόμου είναι πρακτικά οι μόνοι παράγοντες που επιδρούν στις κατολισθήσεις της περιοχής, ενώ οι βροχοπτώσεις είναι σχεδόν σταθερές και η ανθρώπινη παρέμβαση, εκτός από την κατασκευή του δρόμου, είναι περιορισμένη. Στις κατολισθήσεις που αναλύθηκαν διακρίνονται όσο το δυνατό περισσότερα ιστολογικά στοιχεία των κατολισθήσεων της περιοχής. Η περιοχή παρουσιάζει εμφανή στοιχεία ολισθήσεων όπως διαρρήξεις στην άσφαλτο ή δευτερεύουσες ουλές, οι οποίες δείχνουν στοιχεία ενεργότητας. Προκειμένου να εξαχθούν ασφαλή ποοτικά και ποσοτικά συμπεράσματα για την εξέλιξη των κατολισθήσεων ακολουθήθηκε η εξής μεθοδολογία : Η συλλογή όσο το δυνατό περισσότερων γεωμετρικών και γεωγραφικών στοιχείων διαφορετικών χρονολογιών για την περιοχή. Τα στοιχεία αφορούν αποτυπώσεις αλλά και αεροφωτογραφίες της περιοχής. Η επεξεργασία των στοιχείων με σκοπό την σύνταξη τοπογραφικών χαρτών και τη χάραξη τομών σ’αυτούς, ώστε να είναι εφικτή η σύγκριση των διαφορετικών χρονολογιών. Η σύγκριση των τοπογραφικών χαρτών και τομών διαφορετικών χρονολογιών με σκοπό την εξαγωγή αποτελεσμάτων και τη στατιστική επεξεργασία. Για τη μελέτη των κατολισθητικών φαινομένων χρησιμοποιήθηκαν επίγειες τοπογραφικές αλλά και φωτογραμμετρικές μέθοδοι αποτύπωσης . Αρχικά χρησιμοποιήθηκε ένας τοπογραφικός χάρτης της Διεύθυνσης Έργων της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αχαΐας που εκπονήθηκε στα πλαίσια της Μελέτης Βελτίωσης του δρόμου Σαλμενίκο – Πιτίτσα το 2000 και επιλέχθηκαν συγκεκριμένες κατολισθήσεις που αναγνωρίσθηκαν στον χάρτη αυτόν. Στη συνέχεια στα πλαίσια της παρούσας εργασίας αποτυπώθηκαν εκ νέου οι παραπάνω κατολισθήσεις τα έτη 2004 και 2005. Από τη σύγκριση των χαρτών των τριών χρονολογιών προέκυψαν όχι μόνο ποιοτικά αλλά και ποσοτικά συμπεράσματα για τις κατολισθήσεις. Δηλαδή αναγνωρίσθηκαν οι κινήσεις υλικού αλλά επιπλέον χαράχθηκαν διατομές με βάση τις οποίες υπολογίσθηκαν οι όγκοι του υλικού που κατολίσθησε. Τέλος με βάση τους υπολογισμούς του όγκου του υλικού που κατολίσθησε, υπολογίστηκε ένας μέσος ετήσιος ρυθμός διάβρωσης. Επίσης στα πλαίσια της παρούσας εργασίας παρελήφθη από τη Γεωγρφική Υπηρεσία Στρατού μια σειρά αεροφωτογραφιών της ευρύτερης περιοχής του 1986. Από την επεξεργασία των αεροφωτογραφιών ανά στερεοσκοπικά ζεύγη κατασκευάστηκαν ψηφιακά μοντέλα εδάφους και ορθοφωτοχάρτες των κατολισθήσεων που είχαν επιλεγεί παραπάνω, για τη χρονολογία 1986. Στη συνέχεια, με σκοπό τη σύγκριση των χρονολογιών 1986 και 2000, χαράχθηκαν τομές στους ορθοφωτοχάρτες του 1986. Από τη σύγκριση των χαρτών και των τομών ανάμεσα στις χρονολογίες 1986 και 2000 προέκυψαν επίσης σημαντικά ποιοτικά και ποσοτικά συμπεράσματα για τις κατολισθήσεις. Η παρούσα εργασία αναφέρεται στη μελέτη της εξέλιξης των κατολισθητικών φαινομένων, στην περιοχή της Πιτίτσας, σε βάθος χρόνου σχεδον 20 ετών. Με βάση την παρούσα μελέτη τέλος προέκυψαν συμπεράσματα για τις κατολισθήσεις που αποτυπώθηκαν που αφορούν στα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά τους, στη μορφή και στην κίνησή τους, στην ενεργότητα και στο ρυθμό εξέλιξής τους και στις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις που δέχτηκαν στο διάστημα αυτό των 20 περίπου ετών. / The present Master Diploma Thesis entitled “Small scale Displacementσ within Landslides in the region of Pititsa using Earth Surveying and Photogrammetry” was assigned by Professor Ioannis Koukouvelas within the framework of the Graduate Studies Program “Geosciences and Environment”, of “Geology of Land Use”, of the University of Patras, Geology department, and was elaborated by the post-graduate student Marianna Papathanou. This project was implemented as a study aiming to approach, qualitative and quantitative, the landslide phenomena in the region of Pititsa over the last 20 years. The region of Pititsa was selected as a case study for the following reasons: The region is characterized by a series of small scale landslides, most of them experiencing reactivation which is damaging the asphalt covered road from Pititsa to Salmeniko villages. The structure of rocks (faults, lithologic composition etc.) and the construction of the road are practically the only factors affecting the landslides, since the precipitation is almost stable within the study area and the man-made modification, apart from the road construction, is limited. A wide range of morphological features within the landslides of the region was detected. The region offers evident elements of slide, for example asphalt fissures or secondary seams, presenting evidence of continuous activity. Qualitative and quantitative conclusions of the landslides was based on the following methodology: The collection of as many as possible geographic and geometric elements of the region, of different chronologies. These elements include different periods of surveying and airphotographs. The process of elements, aiming to set out contour plans. In order to define mass-balance cross-sections were composed to compare the evolution over the different chronologies. The qualitative and quantitative comparison of the contour plans, topographic maps and cross-sections of different chronologies aiming conclusions and statistical elaboration. For the study of landslide phenomena we used earth Surveying methods (repeated on 2004 and 2005 campaing) and Photogrammetry. Initially we used a topographic map provided from the Department of Public Works of the Prefectural Government of Achaia elaborated within the framework of the Improvement Study for the road Salmeniko - Pititsa in 2000, selecting specific locations of landslides identified on this map. The comparison of the sequential maps of the three chronologies resulted in qualitative and quantitative conclusions regarding landslides. Which means that the movements of material were recognized, but moreover cross-sections were composed whereby the volumes of the landslided material was calculated. Also an average rate of landslide-erosion per year was calculated. Furthermore, within the framework of the present project, a set of airphotographs of the wider region of 1986 was received from the Military Geographical Service. From the process on stereopairs of these airphotographs, digital models (DTM) of land and orthophotomaps were created, regarding the chosen landslides for the year 1986. In order to compare the two chronologies 1986 and 2000, cross-sections were composed from the orthophotomaps of 1986. Important qualitative and quantitative conclusions were resulted from the comparison of the maps and the cross-sections between the two chronologies 1986 and 2000. From the repeated surveying and the photogrammetry it concluded that the present project refers to the evolution of the landslides of the Pititsa region, for a period of 20 years. These data suggest continuous erosion increasing from 1986 and onwards at a rate of between 0.34 m/yr to 0.0186m/yr for the last 5 yers. Based on the present project important conclusions, for the mapped landslides, were extracted regarding their qualitative and quantitative characteristics, their shapes and movements, their development for this period of 20 years and also evidence that they are continuously creeping.

Η παρούσα διατριβή έχει ως στόχο τη διερεύνηση των τεχνικογεωλογικών συνθηκών που επικρατούν στη λεκάνη Δυτικής Θεσσαλίας, με χρήση και εφαρμογή των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, καθώς επίσης τον προσδιορισμό και τη στατιστική επεξεργασία των τιμών των γεωμηχανικών χαρακτηριστικών των τεταρτογενών αποθέσεων που δομούν το πεδινό της τμήμα. Στο πλαίσιο αυτό σχεδιάστηκαν ογδόντα (80) θεματικοί χάρτες με χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, από τους οποίους επιλέχτηκαν τελικά για παρουσίαση, εντός και εκτός κειμένου, οι πενήντα εννέα (59). Επίσης, συντάχτηκε πλήθος πινάκων, σχημάτων, χαρτογραφικών ή στατιστικών διαγραμμάτων, ενώ παράλληλα παρουσιάστηκε σειρά φωτογραφιών. Αναλυτικότερα, δίνεται κατ΄αρχήν το τεχνικογεωλογικό πλαίσιο της λεκάνης στην οποία εντάσσεται η παραπάνω έρευνα, με βάση την ανάλυση και σύνθεση στοιχείων που αναφέρονται στις γεωμορφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες, το υδρομετεωρολογικό καθεστώς, τη σεισμικότητα και σεισμική επικινδυνότητα, τη λιθολογική σύσταση και δομή των σχηματισμών, τις υδρογεωλογικές και υδρολιθολογικές συνθήκες, καθώς και τις αποσαθρωτικές και διαβρωτικές διεργασίες των γεωλογικών σχηματισμών που δομούν την περιοχή έρευνας. Ακολούθως, παρουσιάζονται αναλυτικά οι τεχνικογεωλογικές συνθήκες που επικρατούν στη λεκάνη Δυτικής Θεσσαλίας και συντάχτηκε τεχνικογεωλογικός χάρτης σε κλίμακα 1:100.000. Στον εν λόγω χάρτη διακρίνονται είκοσι τρείς (23) τεχνικογεωλογικές ενότητες, έξι (6) για τις τεταρτογενείς αποθέσεις, δύο (2) για τους μεταλπικούς σχηματισμούς (νεογενή και μολάσσες) και δέκα πέντε (15) για τους σχηματισμούς του αλπικού υποβάθρου. Ο χάρτης αυτός συνοδεύεται από αναλυτικό Υπόμνημα. Στη συνέχεια, αναλύονται τα γεωμηχανικά χαρακτηριστικά (φυσικές ιδιότητες και μηχανικές παράμετροι) των τεταρτογενών αποθέσεων της περιοχής έρευνας, περιγράφεται η Βάση Γεωτεχνικών Δεδομένων που δημιουργήθηκε και παρατίθεται στατιστική ανάλυση των τιμών από τις παραπάνω παραμέτρους, καθώς και των αποτελεσμάτων από τις επί τόπου δοκιμές πρότυπης διείσδυσης και υδροπερατότητας. Ειδικότερα, έγινε συγκέντρωση, αξιολόγηση, τυποποίηση και καταγραφή-αρχειοθέτηση στην παραπάνω Βάση Δεδομένων των Γεωτεχνικών Πληροφοριών οι οποίες προέρχονται από 1.039 γεωτρήσεις που είχαν εκτελέσει διάφοροι φορείς του Δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στο πεδινό τμήμα της λεκάνης Δυτικής Θεσσαλίας. Συνολικά καταχωρήθηκαν 22.463 εγγραφές σε έξι (6) Πίνακες, που στον καθένα αποθηκεύονται διαφορετικά τμήματα της γεωπληροφορίας. Επίσης, πραγματοποιήθηκε λεπτομερής ανάλυση του τεχνικoγεωλογικού πλαισίου και των σημαντικότερων παραμέτρων που υπεισέρχονται στο πρόβλημα των κατολισθήσεων. Ακολούθως, έγινε στατιστική επεξεργασία των στοιχείων της Βάσης Δεδομένων Κατολισθήσεων που δημιουργήθηκε και διερευνήθηκαν αναλυτικά οι σημαντικότεροι από τους παράγοντες που θεωρούνται υπεύθυνοι για την εκδήλωση κατολισθητικών φαινομένων και λαμβάνονται υπόψη στην εκτίμηση των επιδεκτικών προς κατολίσθηση περιοχών. Συνολικά αποτυπώθηκαν 979 θέσεις εκδήλωσης κατολισθήσεων, ενώ συντάχτηκε Χάρτης απογραφής κατολισθητικών φαινομένων και Χάρτης επιδεκτικότητας κατολισθήσεων στα όρια της λεκάνης Δυτικής Θεσσαλίας. Τέλος, καταγράφηκαν και αποτυπώθηκαν εδαφικές υποχωρήσεις που εκδηλώθηκαν σε οικισμούς (εντός ή εκτός οικιστικού ιστού) στην ευρύτερη περιοχή Φαρσάλων-Σοφάδων, ενώ διερευνήθηκαν τα πιθανά αίτια και ο μηχανισμός εκδήλωσης των φαινομένων αυτών. / The investigation of engineering-geological conditions of the Western Thessaly basin and the analysis of geomechanical characteristics of the Quaternary deposits, which occur in the flat part of the region, are examined in this thesis. In this framework, eighty (80) thematic maps have been produced using Geographic Information Systems. In addition, many tables, drawings, cartographic or statistical diagrams have been created. Moreover, a large number of photographs are also presented. The engineering-geological framework of the basin is given in detail, based on the analysis and composition of collected data, regarding, specifically, the geomorphological and hydrometeorological conditions, the seismicity and seismic hazard, the lithological characteristics and structure of the geological formations, the hydrogeological conditions, as well as the weathering and erosion processes exhibited in the geological formations that occur in the basin. Furthermore, an engineering-geological map of the Western Thessaly basin at a scale of 1:100,000 has been compiled, aiming to facilitate both urban planning and industrial development of the basin’s wider area. It is considered that this map may well contribute to the optimization of land use planning and improve the allocation and planning of civil engineering projects. The formations encountered in the basin are grouped into twenty three (23) engineering-geological unities, with regard to their geotechnical behaviour. The entire study, engaged to this thesis, was basically based on data from both in situ investigations and geotechnical information derived and evaluated from the utilisation of 1,039 existing boreholes and trial pits, in the plain part of the Western Thessaly basin. Totally 22,463 records were created and allocated in six (6) Tables. In each one of these tables different kind of geo-information were stored. The values of the above parameters were critically examined. Besides, statistical analysis was carried out on Standard Penetration and Permeability Tests result. All the geotechnical characteristics of the Quaternary deposits (physical properties and mechanical parameters) have been analyzed and a Geotechnical Database was created and presented in this thesis. Furthermore, a landslide inventory map of the Western Thessaly basin has been compiled. Many technical reports and studies, which refer to landslide occurrences, mainly obtained from the Institute of Geology and Mineral Exploration (IGME) were used to analyse and record all the landslides of the study area. A Database, using Microsoft Access, has been compiled. The connection between the Database system and Geographic Information Systems was established with the defined coordinates of the locations of existing landslide occurrences. After the necessary modifications, 979 landslide events were recorded and digitally stored. Also, a simple statistical evaluation of the available recordings was applied for the assessment of the engineering-geological data regarding the lithology and geomechanical characteristics of the encountered various geo-materials. Finally, the surface subsidence ruptures manifested in the basin’s area have been investigated.