<p>Cilj rada je da se utvrde potrebe dece i mladih bez roditeljskog staranja za<br />primenom modela programa učenja socijalnih ve&scaron;tina u funkciji razvijanja njihove socijalne<br />kompetentnosti i boljeg socijalnog funkcionisanja. Ovako definisan op&scaron;ti cilj<br />operacionalizovan je kroz određene teorijske i empirijske celine rada.<br />U prvom poglavlju teorijskog dela izložen je koncept socijalne kompetentnosti kroz<br />opis razvoja ovog koncepta i prikaz integrativnog modela socijalne kompetentnosti koji<br />pretpostavlja sagledavanje socijalne kompetentnosti na vi&scaron;e nivoa. Rukovođeni ovim<br />modelom, detaljnije smo prikazali determinante i korelate socijalne kompetentnosti koji se<br />odnose, sa jedne strane, na različite pokazatelje socijalnog funkcionisanja, a sa druge, na<br />socijalne ve&scaron;tine. Po&scaron;to je model programa razvijanja socijalnih ve&scaron;tina potrebno prilagoditi<br />ciljnoj grupi korisnika, ali i kontekstu obuke, posebna teorijska celina odnosila se na bliži opis<br />i definisanje pojma deca i mladi bez roditeljskog staranja. Polazeći od ekolo&scaron;kog pristupa, u<br />ovom poglavlju prikazana su teorijska i empirijska saznanja o uzrocima i faktorima<br />porodičnih odnosa koji utiču na razvoj i socijalno funkcionisanje dece i mladih, kao i oblici<br />socijalne za&scaron;tite dece i mladih bez roditeljskog staranja. U poslednjem teorijskom poglavlju,<br />opisane su karakteristike institucionalne za&scaron;tite, odnosno kontekst u kojem žive i dalje se<br />razvijaju deca i mladi bez roditeljskog staranja. Dat je prikaz dosada&scaron;njih istraživanja o<br />socijalnim odnosima i funkcionisanju dece i mladih u institucijama. Na ovaj način, kroz tri<br />teorijska poglavlja, polazaći od integrativnog modela socijalne kompetentnosti sagledani su<br />različiti pokazatelji socijalne kompetentnosti, njihove determinante i korelati, te diskutovani<br />protektivni i rizični faktori razvijanja socijalne kompetentnosti dece i mladih bez roditeljskog<br />staranja u institucionalnom kontekstu.<br />U empirijskom delu rada prvo je sagledana socijalna kompetentnost dece i mladih bez<br />roditeljskog staranja preko pokazatelja njihovog socijalnog funkcionisanja, a zatim sa aspekta<br />razvijenosti socijalnih ve&scaron;tina. Na oba nivoa analize, posebno su sagledane razlike u odnosu<br />na intelektualni i porodični status dece. Za procenu različitih pokazatelja socijalnog<br />funkcionisanja dece i mladih kori&scaron;ćene su: Skala oblika problematičnog pona&scaron;anja (Gresham,<br />Elliott,1990), Skala snage i te&scaron;koće (Goodman, 1997) i Upitnik načina re&scaron;avanja konflikata<br />(Rahim, 1983a). Za ispitivanje razvijenosti socijalnih ve&scaron;tina dece i mladih primenjene su Ček<br />lista socijalnih ve&scaron;tina (Goldstein et al., 1998) i Skala socijalnih ve&scaron;tina (Gresham &amp;<br />Elliott,1990). Ukupan uzorak činilo je 416 dece i mladih uzrasta od 12 do 18 godina, od toga<br />v<br />210 bez roditeljskog staranja i 206 sa roditeljskim staranjem. Poduzorci u komparativnoj<br />grupi dece i mladih sa roditeljskim staranjem bili su ujednačeni sa poduzorcima dece i mladih<br />bez roditeljskog staranja u odnosu na intelektualni status, pol, uzrast, sredinu i &scaron;kolski uspeh.<br />Rezultati prve faze istraživanja su pokazali da deca i mladi bez roditeljskog staranja<br />imaju slabije razvijene socijalne ve&scaron;tine i lo&scaron;ije socijalno funkcioni&scaron;u od dece i mladih sa<br />roditeljskim staranjem. Potvrđeno je da roditeljsko staranje ima značajniji uticaj na socijalnu<br />kompetentnost dece i mladih nego intelektualni status. Druga faza istraživanja se odnosila na<br />utvrđivanje povezanosti pokazatelja socijalnog funkcionisanja i razvijenosti ispitivanih<br />socijalnih ve&scaron;tina u cilju koncipiranja modela programa razvijanja socijalne kompetentnosti<br />dece i mladih bez roditeljskog staranja. Pored toga, ispitana je i povezanost institucionalnih<br />varijabli, kao i karakteristike dece i mladih sa pokazateljima njihove socijalne kompetentnosti.<br />Nalazi o visokoj povezanosti socijalnih ve&scaron;tina sa pokazateljima socijalnog funkcionisanja,<br />kao i visoka povezanost određenih varijabli institucionalne za&scaron;tite i karakteristika dece i<br />mladih bez roditeljskog staranja sa njihovim socijalnim kompetencijama, potvdili su teorijski<br />koncept iz područja socijalne kompetentnosti.<br />U delu pedago&scaron;kih implikacija dat je model programa učenja socijalnih ve&scaron;tina koje<br />mogu doprineti razvijanju socijalne kompetentnosti i efikasnijem socijalnom funkcionisanju<br />dece i mladih bez roditeljskog staranja, kao i preporuke vezane za institucionalni kontekst<br />obuke. Takođe, ponuđeni model programa pruža mogućnost daljih istraživanja u ovoj oblasti<br />vezanih za evaluaciju efekata ovako koncipiranog programa i njegove realizacije u uslovima<br />institucionalne za&scaron;tite, kao i pitanja same kompetentnosti i edukacije kadra za primenu<br />programa.</p> / <p>The aim of the work is finding out the needs of children and young people<br />without parental care and the implication of a modular programme for learning social skills<br />with the function of development of their social competency and better social functioning.<br />Defined in this way, the general aim has become operative through certain theoretical and<br />empirical parts of the work.<br />The first chapter of the theoretical part deals with the concept of social competency<br />through the description of development of this concept and the view of Integrative model of<br />social competency which includes the insight of social competency in several levels. Guided<br />by this model, we presented the determinants and the correlates of social competency relating<br />to different signposts of social functioning on one side, and social skills on the other. Since<br />the model of development programme of social skills needs to be adjusted to the target group<br />of users, and also to the context of the training, a specific theoretical part related to the closer<br />description and definition of the term children and young people without parental care.<br />Starting from the ecological point ,this chapter shows the theoretical and empirical knowledge<br />of the causes and the factors of family relations which have impact on developement and<br />social functioning of children and young people without parental care. The last theoretical<br />chapter deals with the institutional protection, that is the context where children and young<br />people without parental care continue to live and develop .There has been given a review of<br />the recent research on social relations and functioning of children and young people in<br />institutions. In this way, through the three theoretical chapters, starting from the Integrative<br />model of social competency, different indicators of social competency have been considered,<br />their determinants and correlates, and there have been discussed the protective and risky<br />factors of social competency development with children and young people without parental<br />care in the institutional context.<br />In the empirical part of the work first social competency of children and young people<br />without parental care has been reviewed through the indicators of their social functioning and<br />then from the aspect of their social skills. Both levels of the analyses consider the differences<br />relating the intellectual and family status of children. For the evaluation of different indicators<br />of social functioning of children and young people we used: Scale of forms of problematic<br />behaviour (Gresham, Elliott,1990, Scale of strength and difficulty, (Goodman, 1997) and the<br />Questionnaire for ways of solving problems (Rahim, 1983). For the research of social skills of<br />vii<br />children and young people we have applied Check list of social skills (Goldstein &amp; Glick<br />1987) and Scale of social skills (Gresham &amp; Elliott,1990). The total sample consisted of 416<br />children and young people of the age 12 to 18 years, out of which 210 without parental care<br />and 206 with parental care. The subsamples in the comparative group of children and young<br />people with parental care were identical to the subsamples of children and young people<br />without parental care, considering the intellectual status, sex, age and school achievement.<br />The results of the first phase of research showed that children and young people<br />without parental care have less developed social skills and weaker social functioning than<br />children and young people with parental care. It has been confirmed that parental care has a<br />more significant impact on social competency of children and young people than intellectual<br />status. The second phase of research related to stating the connections between the indicators<br />of social functioning and development of the studied social skills with the aim of making a<br />concept for a model programme of social competency development of children and young<br />people without parental care. It has also been studied the connection among institutional<br />variables, as well as the characteristics of children and young people with indicators of their<br />social competency. The evidences of strong connections of social skills with indicators of<br />social functioning, as well as strong connection of certain variables of institutional care and<br />characteristics of children and young people without parental care with their social<br />competency, have confirmed the theoretical concept from the area of social competency.<br />In the part dealing with the pedagogical implications there has been given a model of a<br />programme for learning social skills which can contribute to the development of social<br />competency and a more efficient social functioning of children and young people without<br />parental care, as well as the references connected to the institutional context of the training.<br />The presented model of the programme also offers a possibility of further research in this<br />area, connected to the evaluation of effects of a programme concepted in such a way and its<br />realisation in the conditions of institutional protection, as well as the issues of the very<br />competency and education of people for implementing the programme.</p>

<p>Razvojna disleksija je specifičan deficit čitanja uprkos prosečnoj inteligenciji, &scaron;kolovanju i obrazovnom okruženju, a u odsustvu senzornih ili psihijatrijskih poremećaja. Disortografija predstavlja otežano učenje pravopisa maternjeg jezika u vreme kada su deca istog uzrasta, sposobnosti i obuke već savladala pravopisna pravila. Deficit fonolo&scaron;ke obrade obja&scaron;njava disleksiju i disortografiju kao posledicu individualnih smetnji u fonolo&scaron;kom procesiranju koja se ispoljava kao slabost u sposobnosti stvaranja veze između fonema i grafema. Ciljevi ovog istraživanja bili su da se utvrdi nivo razvijenosti fonolo&scaron;ke svesnosti kod dece sa disleksijom i disortografijom, zatim u kojoj meri govorno jezički poremećaji utiču na ispoljavanje disleksije i disortografije, kao i da se utvrdi da li postoji razlika u ispoljavanju ovih smetnji u odnosu na pol dece. Istraživanje je obuhvatilo 689 dece, od prvog do trećeg razreda osnovne &scaron;kole čiji je maternji jezik srpski. Deca su podeljena u grupe u odnosu na razred koji pohađaju. Za procenu fonolo&scaron;ke svesnosti primenjen je test FONT koji obuhvata osam tipova zadataka:spajanje slogova, slogovna segmentacija, identifikovanje početnog fonema, prepoznavanje rime, fonemska segmentacija, identifikovanje zavr&scaron;nog fonema, eliminacija fonema, fonemska supstitucija i spajanje slogova. Brzina, tačnost, fluentnost čitanja i razumevanje sadržaja pročitanog procenjena je testom čitanja The Gray Oral Reading Tests-GORT 5. Za potrebe ovog istraživanja urađena je kros-kulturalna adaptacija testa, prema vodiču za adaptaciju u odnosu na jezičke i kulturalne različitosti. Za procenu razvijenosti govora i poznavanje reči, apstraktne inteligencije, faktora distraktibilnosti i koncentracije, kao i procene vizuomotorne koordinacije, kori&scaron;ćeni su subtestovi Revisk-revidirane skale za merenje inteligencije. Skalom za procenu pravopisnog nivoa rukopisa procenjeno je prepoznavanje semantičkih oblika i njihovo kori&scaron;ćenje u kontekstu saop&scaron;tavanja misaonih sadržaja. Rezultati pokazuju da najveći broj dece, od prvog do trećeg razreda, ima razvijeno čitanje u kategoriji proseka. U drugom i trećem razredu 61 dete (13.7%) ispoljava disleksiju, a 82 (18,4%) dece disortografične smetnje. Deca sa disleksijom i disortografijom če&scaron;će imaju deficit fonolo&scaron;ke svesnosti u odnosu na decu tipičnog razvoja. Deca sa disleksijom i disortografijom ispoljavaju deficit svih elemenata koji čine fonolo&scaron;ku svesnost. Elementi fonolo&scaron;ke svesnosti kod dece mlađeg &scaron;kolskog uzrasta čiji je maternji jezik srpski, predstavljaju značajne prediktore za sticanje čitanja i pravopisa. Govorno jezički poremećaji zastupljeni su kod 137 dece (19.9%), od prvog do trećeg razreda. Kod dece sa govorno jezičkim poremećajima se če&scaron;će ispoljava disleksija i disortografija u odnosu na decu tipičnog razvoja. Najveći broj dece sa disleksijom i disortografijom ima podprosečne rezultate na subtestu Rečnik. Disleksija i disortografija, kao i deficit fonolo&scaron;ke svesnosti su če&scaron;će zastupljeni kod dečaka, ali ta razlika nije značajna. U odnosu na rezultate istraživanja napravljen je Protokol za detekciju, procenu i korekciju disleksije i disortografije.</p> / <p>Developmental dyslexia is a specific reading deficit occurring in spite of average intelligence, appropriate schooling and educational environment, in the absence of any sensory or psychiatric disorders. Dysorthography represents a child`s impaired acquisition of the orthography of his/her mother tongue at the age when children of equal abilities and schooling have already mastered orthographic rules. A deficit in phonological awareness explains both dyslexia and dysorthography as a consequence of individual difficulties in phonological processing displayed as impairment in creating associations between phonemes and graphemes. The aims of this research were to establish the level of development of phonological awareness in children with dyslexia and dysorthography, the extent to which speech disorders affect dyslexia and dysorthography, and if there is a difference in their frequency with regard to gender. The study included 689 children, attending 1st, 2nd and 3rd grade of primary school, whose mother tongue was Serbian. Children were divided into groups according to school grade. For the assessment of phonological awareness the FONT test was used which entails eight types of tasks: syllable blending, syllable segmentation, identifying the initial phoneme, recognizing rime, phoneme segmentation, identifying the ending phoneme, phoneme deletion, and phoneme substitution. Reading accuracy, fluency and comprehension were assessed by The Gray Oral Reading Tests &ndash; GORT 5. For the purposes of this study, a cross-cultural adaptation was performed, in accordance with the guidelines provided in the guide for adaptation regarding linguistic and cultural differences. Subtests of the REVISK &ndash; revised scale for the assessment of intelligence were used to assess the developmental level of speech and vocabulary, attention and distractibility, as well as visual-motor coordination. A scale for the assessment of the orthographic level of handwriting was used to recognize semantic forms and their application in the context of conveying thought content. The results show that the majority of children, attending 1st, 2nd and 3rd grade have an average reading ability. 61 children (13.7%) attending 2nd and 3rd grade have dyslexia, while 82 (18.4%) have difficulties with the orthography. These children more often have a phonological awareness deficit compared to typically developing children. Children with dyslexia and dysorthography display a deficit in all the elements of phonological awareness. The elements of phonological awareness have proven to be significant predictors of mastering reading and writing in children attending lower grades of primary school, whose mother tongue is Serbian. Speaking disorders were found to be present in 137 (19.9%) children attending 1st, 2nd and 3rd grade. These children more often have dyslexia and dysorthography compared to typically developing children. The majority of children with dyslexia and dysorthography have below average results on the Vocabulary subtest. Dyslexia and dysorthography, as well as the phonological awareness deficit are more present in boys but the gender difference is not significant. In accordance with our results, a protocol was developed to detect, assess and correct dyslexia and dysorthography.</p>

<p>Fizička aktivnost u velikoj meri može pozitivno uticati na zdravstveni status i psihosocijalno stanje, pa je glavni cilj istraživanja bio usmeren na analizu fizičke aktivnosti pred&scaron;kolske dece. Teorijski deo rada obuhvata sve &scaron;to je bitno za razumevanje postavljene teme, dok je empirijski deo podeljen na četiri dela. U prvom delu su izloženi rezultati dobijeni anketom i dnevnikom aktivnosti koje su popunjavali roditelji, a analizirana je dečja aktivnost radnim danima i vikendom. Drugi deo se odnosi na obim kretne aktivnosti dece tokom boravka u vrtiću, gde je statističkom obradom podataka utvrđeno kakav je obim kretne aktivnosti dečaka i devojčica i od čega zavisi. U okviru plana i programa koji se sprovodi u pred&scaron;kolskoj ustanovi, predviđeno je da se upražnjavaju usmerene aktivnosti s motoričkim sadržajem, &scaron;to je analizirano u trećem i četvrtom delu (trajanje, struktura i sadržaj aktivnosti, kao i motorička&nbsp; angažovanost dece na aktivnostima).</p> / <p>Physical activity can have a positive impact on the health status and psychosocial condition; therefore the main aim of this research was focused on the analysis of physical activities of preschool children. The theoretical part of the study includes all important matters essential for understanding the subject, while the empirical part is divided into four sections. The first section presents the results obtained from a questionnaire and a diary of activities completed by parents, and it analyzes the children&#39;s activity on weekdays and weekends. The second section relates to the extent of motor activity of children during their stay in the kindergarten. The statistical analysis in this section shows the scope of motor activity of boys and girls and what it depends on. According to the plan implemented in preschool institution, it is expected to have directed activities with motor content. This part is analyzed in the third and fourth section (duration, structure and content of activities as well as motor<br />involvement of children in activities).</p>

<p>Stopa prematuriteta konstantno raste, a sve vi&scaron;e prevremeno rođenih beba koje prežive neonatalni i perinatalni period zahteva adekvatno sistemsko i oftalmolo&scaron;ko praćenje i tretman. Prematuritet sam po sebi, predstavlja rizik za razvoj vida. Taj rizik dodatno povećava prisustvo prematurne retinopatije i refraktivnih mana. Skrining i tretman promena na retini u sklopu prematuriteta, kao i optička korekcija refraktivnih mana obezbeđuju uslove za razvoj vida. Cilj ovog istraživanja je bio utvrditi promene biometrijskih karakteristika oka prematurusa, sa i bez prematurne retinopatije, tokom &scaron;estogodi&scaron;njeg praćenja, utvrditi refraktivni status ove dve grupe dece sa &scaron;est godina, te povezati promene biometrijskih karakteristika oka sa refrakcijom. U ispitivanje je uključeno 192 prevremeno rođena deteta (384 oka). Vr&scaron;ena su tri pregleda, u uzrastu od 3 meseca, 12 meseci i 6 godina starosti. Nakon prvog pregleda ispitivani uzorak je, u zavisnosti od nalaza na očnom dnu, podeljen na bebe sa prematurnom retinopatijom i bebe bez ovog oboljenja, a kako bi se uporedile proučavane karakteristike. U sva tri navedena uzrasta je pregledano očno dno i merene su tri glavne biometrijske karakteristike koje utiču na refraktivni status: aksijalna dužina oka, dubina prednje očne komore i debljina očnog sočiva. Sa &scaron;est godina je određena refrakcija, uključujući zakrivljenost rožnjače odnosno kornealni astigmatizam, vidna o&scaron;trina bez korekcije refraktivne mane, a zatim i nakon korekcije. Ostali neophodni podaci su dobijeni iz medicinske dokumentacije. Pokazano je da prematurna retinopatija utiče na refraktivni status i vidni ishod sa &scaron;est godina, pre svega uticajem na zakrivljenost rožnjače, aksijalnu dužinu oka i dubinu prednje očne komore, dok su promene debljine očnog sočiva bez posebnog značaja. Vidne o&scaron;trine oba oka u pred&scaron;kolskom uzrastu prevremeno rođene dece sa prematurnom retinopatijom su statistički značajno manje kada se uporede sa vidnim o&scaron;trinama prevremeno rođene dece bez retinopatije, ali razlika u ovim dvema vrednostima gubi statističku značajnost nakon optičke korekcije. Učestalost astigmatizma u prematurnoj populaciji sa 6 godina je visoka, a od onih koji imaju astigmatizam u tom uzrastu, vi&scaron;e od dve trećine je imalo prematurnu retinopatiju. Ukupna učestalost miopije, hipermetropije i emetropije u prematurnoj populaciji sa 6 godina je 18,9%, 54,7% i 13,2%, a preostalih 13,2% su anizometropi. U vi&scaron;e od trećine dece, sa prematurnom retinopatijom u najranijem uzrastu, sa &scaron;est godina postoji gubitak vidne sposobnosti, koji je najče&scaron;će blag, no može biti i potpun.</p> / <p>The number of babies born prematurely is constantly growing, so more and more of them need appropriate systemic and ophthalmologic monitoring and treatament. Prematurity itself, represents a risk for the development of vision. This risk further reinforces the presence of retinopathy of prematurity and refractive errors. Screening and treatment of retinopathy, as well as optical correction of refractive errors provide adequate conditions for the development of vision. The aim of this study was to determine changes of biometric features of eyes of the prematurely born infants, with and without retinopathy of prematurity, during the six-year follow-up. We also want to determine the refractive status of these two groups of children in the six year, and to link changes of biometric features with their eye refraction. The study included 192 prematurely born children (384 eyes). The examinations were performed at 3 months, 12 months and 6 years and they included fundus examination and measurements of the ocular axial length, anterior chamber depth and lens thickness. After dividing the subjects into two groups, based on the results of the fundus examination at 3 months, the results of the children with and without retinopathy were compared. At the age of six we also determine the refraction of eyes, including the curvature of the cornea and corneal astigmatism, visual acuity without correction of refractive error, and then after it. Other necessary data were obtained from medical documentation. It is shown that retinopathy of prematurity affects the refractive status and visual outcome at sixth year, primarily by the changes of curvature of the cornea, the axial length of the eye and the depth of the anterior chamber, while the change in the lens thickness has no significance. Visual acuity in both eyes in the preschool age preterm born children with retinopathy of prematurity are significantly less, when compared to visual acuity in preterm infants without retinopathy, but the difference in these two values lost statistical significance after optical correction. The rate of astigmatism in preterm population of six years is high, and of those who have astigmatism in this age group, more than two-thirds had retinopathy of prematurity. The overall incidence of myopia, hypermetropia and emetropia in the prematurely born, six years old children is 18.9%, 54.7% and 13.2%, and the remaining 13.2% have anisometropia. In more than a third of children with retinopathy of prematurity at an early age, with six years, there has been loss of visual acuity, which is usually mild, but it can be complete.</p>

<p>У раду се разматра проблем инклузије деце са тешкоћама у развоју у<br />редовне основне школе, кроз сагледавање основних могућности и ограничења за<br />овај процес у нашим основним школама. У теоријском делу рада бавили смо се<br />теоријским полазиштима истраживања, појмовним одређењима, терминологијом и<br />класификацијом деце са тешкоћама у развоју и њиховим положајем у друштву. Дат<br />је приказ различитих модела образовања ове деце и правних докумената који<br />подржавају инклузију. Посебно је размотрен проблем инклузивног образовања и<br />приказано је стање у нашој земљи у погледу образовања ове деце. Анализирани су<br />основни аспекти инклузивног образовања: ставовско-вредносне орјентације према<br />овој деци, улоге наставника и специфичности наставе, интеракције деце са<br />тешкоћама у развоју и вршњака и партнерство школе и родитеља деце са<br />тешкоћама у развоју. Дат је приказ сродних истраживања обављених у нашој<br />земљи и окружењу. У другом делу рада приказано је истраживања које је за циљ<br />имало утвђивање могућности и ограничења укључивања деце са тешкоћама у<br />развоју у редовне основне школе на основу испитивања ставова, искустава и<br />мишљења учитеља, наставника, директора, стручних сарадника и родитеља остале<br />деце о овом процесу, имплицитних педагогија наставника и процена фактора који<br />могу да олакшају или отежају овај процес. Зависне варијабле истраживања су<br />доведене у везу са реализацијом пилот-пројекта инклузивног образовања,<br />образовним профилом, дужином радног стажа и образовним нивоом родитеља.<br />Указано је на кључне могућности и ограничења за укључивање деце са тешкоћама<br />у развоју у нашим школама. Резултати указују на то да је пилот-пројекат<br />инклузивног образовања имао позитиван утицај на ставове наставника и родитеља<br />према овом процесу. Дате су препоруке за припрему школа и наставника као и<br />смернице за даља истраживања у овој области. Главне практичне импликације<br />истраживања односе се на иницијално образовање наставника и њихово даље<br />стручно усавршавање у овој области.</p> / <p>U radu se razmatra problem inkluzije dece sa teškoćama u razvoju u<br />redovne osnovne škole, kroz sagledavanje osnovnih mogućnosti i ograničenja za<br />ovaj proces u našim osnovnim školama. U teorijskom delu rada bavili smo se<br />teorijskim polazištima istraživanja, pojmovnim određenjima, terminologijom i<br />klasifikacijom dece sa teškoćama u razvoju i njihovim položajem u društvu. Dat<br />je prikaz različitih modela obrazovanja ove dece i pravnih dokumenata koji<br />podržavaju inkluziju. Posebno je razmotren problem inkluzivnog obrazovanja i<br />prikazano je stanje u našoj zemlji u pogledu obrazovanja ove dece. Analizirani su<br />osnovni aspekti inkluzivnog obrazovanja: stavovsko-vrednosne orjentacije prema<br />ovoj deci, uloge nastavnika i specifičnosti nastave, interakcije dece sa<br />teškoćama u razvoju i vršnjaka i partnerstvo škole i roditelja dece sa<br />teškoćama u razvoju. Dat je prikaz srodnih istraživanja obavljenih u našoj<br />zemlji i okruženju. U drugom delu rada prikazano je istraživanja koje je za cilj<br />imalo utvđivanje mogućnosti i ograničenja uključivanja dece sa teškoćama u<br />razvoju u redovne osnovne škole na osnovu ispitivanja stavova, iskustava i<br />mišljenja učitelja, nastavnika, direktora, stručnih saradnika i roditelja ostale<br />dece o ovom procesu, implicitnih pedagogija nastavnika i procena faktora koji<br />mogu da olakšaju ili otežaju ovaj proces. Zavisne varijable istraživanja su<br />dovedene u vezu sa realizacijom pilot-projekta inkluzivnog obrazovanja,<br />obrazovnim profilom, dužinom radnog staža i obrazovnim nivoom roditelja.<br />Ukazano je na ključne mogućnosti i ograničenja za uključivanje dece sa teškoćama<br />u razvoju u našim školama. Rezultati ukazuju na to da je pilot-projekat<br />inkluzivnog obrazovanja imao pozitivan uticaj na stavove nastavnika i roditelja<br />prema ovom procesu. Date su preporuke za pripremu škola i nastavnika kao i<br />smernice za dalja istraživanja u ovoj oblasti. Glavne praktične implikacije<br />istraživanja odnose se na inicijalno obrazovanje nastavnika i njihovo dalje<br />stručno usavršavanje u ovoj oblasti.</p> / <p>This paper discusses the problem of inclusion of children with developmental<br />difficulties in regular primary schools through obtaining an insight into basic possibilities<br />and limitations of this process in our primary schools. In theoretical part of the paper, we<br />dealt with theoretical starting points for the research, definition of concepts, terminology<br />and classification of children with developmental difficulties and their position in the<br />society. We provided an overview of different models of education for these children and<br />legal documents supporting the inclusion. The problem of inclusive education was given<br />special consideration and the situation in our country regarding the education of these<br />children was presented. The basic aspects of inclusive education were analysed:<br />attitudinal-value orientations towards these children, roles of teachers and peculiarities of<br />instruction, interactions of children with developmental difficulties with their peers, and<br />partnership between school and parents of these children. We provided an overview of<br />similar research studies published in our country and the surroundings. In the second part<br />of the paper, we presented the research whose goal was to establish the possibilities and<br />limitations of the inclusion of children with developmental difficulties in regular primary<br />schools based on studying the attitudes, experiences and opinions of teachers, principals,<br />expert associates and parents of other children about this process, the implicit pedagogies<br />of teachers and assessment of factors that can facilitate or aggravate this process.<br />Dependent variables in the research are linked with the implementation of the pilotproject<br />of inclusive education, educational profile, years of service, and educational level<br />of parents. It is pointed out to the key possibilities and limitations of the inclusion of<br />children with developmental difficulties in our schools. The results indicate that the pilotproject<br />of inclusive education had a positive influence on attitudes of teachers and parents<br />towards this process. Recommendations for preparation of schools and teachers are<br />provided, as well as the guidelines for further research in this area. The main practical<br />implications of the research refer to the initial education of teachers and their further<br />professional improvement in this field.</p>

<p>Uvod: Kraniofacijalni sistem je svim svojim strukturama razvojno, funkcionalno i anatomski tesno vezan sa strukturama gornjih respiratornih puteva. Tako je svaki poremećaj u jednom od njih često praćen manjim ili većim poremećajem u drugom. Ovaj rad se bavi utvrđivanjem mogućnosti da se prepoznaju neki od orofacijalnih faktora kod dece koji bi mogli da uzrokuju ili povećaju ozbiljnost smetnji u disanju. Od posebnog je značaja činjenica da se većina autora bavi tretiranjem odrasle populacije, dok samo nastajanje poremećaja nije jasno obja&scaron;njeno. Zbog toga je ovaj rad zami&scaron;ljen kao doprinos saznanju o nekim od mnogih međusobno veoma kompleksno isprepletanih funkcionalnih i morfolo&scaron;kih poremećaja koji svi zajedno dovode do ovog potencijalno opasnog, a globalno prisutnog stanja. U ovom istraživanju posebna pažnja se obraća na uticaj poremećenih međuviličnih odnosa u sagitalnoj dimenziji (posteriorni odnos struktura donje vilice) kod dece koja nisu zavr&scaron;ila rast i kod koje se jo&scaron; uvek može terapijski delovati, kao i na sagitalnu uskost gornjih respiratornih puteva. Skeletno II klasa je poremećaj kraniofacijalnog razvoja koji se u dece leči, dok je kod odraslih sa zavr&scaron;enim rastom taj odnos vilica fiksiran. Ispravljanje morfolo&scaron;ke nepravilnosti kod dece koriguje se pravilnim usmeravanjem rasta, i normalizacijom poremećenih funkcija orofacijalne i nathioidne muskulature, &scaron;to se postiže primenom funkcionalnih ortodontskih aparata. Ciljevi i hipoteze: Op&scaron;ti cilj rada je da se doprinese saznanjima o dimenzijama struktura u periodu razvoja koje mogu u kasnijim životnim dobima da doprinesu nastanku smetnji u disanju i nekom od &scaron;irokog spektra poremećaja opisanih kao sindrom opstruktivnog prekida disanja u toku sna, kao i da se sagledaju mogućnosti ranog delovanja na njih. Metode: Ispitivanje je sprovedeno kao kombinacija studije preseka u svom prvom delu I kohortne studije u svom drugom delu, na Klinici za stomatologiju Vojvodine. Studijom je obuhvaćeno 98 ispitanika eksperimentalne grupe koji su ispunjavali kriterijume za uključivanje u studiju, odgovarajućeg uzrasta i kraniofacijalne morfologije (druga skeletna klasa i hiperdivergentan rast), kao i 70 (dve grupe po 35) ispitanika kontrolne grupe odgovarajućeg uzrasta kao reprezent op&scaron;te populacije. Kod svih ispitanika izvr&scaron;ena su standardna rendgenkefalometrijska merenja i utvrđene dimenzije gornjih respiratornih puteva, kao i struktura koje bi mogle da imaju uticaja na njih, jezika i mekog nepca. Dobijene vrednosti su upoređene statistički. Posle godinu dana ortodontskog lečenja malokluzije druge klase, pristupilo se ponovnom merenju istih struktura, upoređivanju sa kontrolnom grupom odgovarajućeg uzrasta, kao i utvrđivanju nastalih promena u odnosu na početni nalaz. Da bi se utvrdio stvarni opseg promena nastalih usled ortodontske terapije, upoređen je stepen promene i kod kontrolne grupe na početku i kraju opservacionog perioda. Rezultati: Utvrđene su sagitalne dimenzije gornjih respiratornih puteva kod ispitanika sa hiperdivergentnom malokluzijom klase II/1. Utvrđene dimenzije su značajno manje kod ispitanika sa klasom II/1 nego kod op&scaron;te populacije, na sva tri posmatrana nivoa, nivou nazofarinksa, nivou orofarinksa i nivou hipofarinksa. Ne postoji statistički značajna međuzavisnost između sagitalnih dimenzija gornjih respiratornih puteva i skeletnih odnosa u sagitalnoj dimenziji. Nakon ortodontskog lečenja funkcionalnim aparatima, kod ispitanika su se dimenzije gornjih disajnih puteva na sva tri posmatrana nivoa povećale. Zaključak: Nalazi potvrđuju da su gornji disajni putevi kod osoba sa hiperdivergentnom klasom II/1 uži nego kod ostatka populacije, kao i da uravnotežavanje njihovih morfofunkcionalnih odlika u toku rasta ortodontskim lečenjem dovodi i do skladnijeg razvoja faringealnih struktura koje izgrađuju gornje disajne puteve.</p> / <p>Introduction: Craniofacial system has all of its structures developmentally, functionally and anatomically closely related to the structures of the upper respiratory tract. Thus, any disturbance<br />in any of them is often accompanied by a disorder in the other. This paper is identifying opportunities to recognize some of the orofacial factors in children that could cause or increase the severity of breathing difficulties. Of particular importance is the fact that most authors deal with treating the adult population, while the mere emergence of the developmental disorder is not clearly explained. Therefore, this paper is conceived as a contribution to the knowledge of some of the many mutually very complex, interwoven functional and morphological disorders that together lead to this potentially dangerous, a globally present situation. In this study, special<br />attention is paid to the influence of irregular intermaxillary relationship in the sagittal dimension (posterior position of lower jaw) in children who have not yet completed growth and in which there still can be a therapeutic act, as well as the sagittal narrowness of the upper respiratory tract. Correcting morphological irregularities in children is acheived by modifying and directing the growth and normalization of disturbed functions of orofacial musculature, by the application of functional orthodontic appliances. Objectives and hypotheses: The overall objective of this paper is to contribute to the knowledge of the structures and dimensions of the structures during the period of development, which may in later stages of life contribute to the occurrence of disturbances in breathing and a wide spectrum of disorders described as obstructive sleep apnoea syndrome, as well as to examine the possibility of affecting them early. Methods: The study was conducted as a combination of cross-sectional study in the first part and cohort study in its second part. It was performed at the Clinic of Dentistry of Vojvodina. The study included 98 experimental group subjects who met the criteria for inclusion in the study, appropriate age and craniofacial morphology (second class and hyperdivergent skeletal growth), and 70 (two groups of 35) of controls, being of corresponding ages. Roentgenocephalometric features and the dimensions of the upper respiratory tract were assessed in all subjects, as well as structures that could influence them, tongue and soft palate. The values obtained were compared statistically. After a year of orthodontic treatment of class II malocclusion, re- measurement of the same structures was performed, as well as the comparison with a control group of corresponding age. Changes in relation to the initial findings were tracked. To determine the actual extent of the changes caused by orthodontic treatment, the degree of change was compared in the control group at the beginning and end of the observation period. Results: The sagittal dimensions of the upper respiratory tract are significantly smaller in patients with Class II/1 than in the general population in all three observed levels, the level of the nasopharynx, oropharynx, and the level of level of hypopharynx. There was no significant interdependence between the sagittal dimension of the upper respiratory tract and skeletal relationships in the sagittal dimension. After orthodontic treatment by the means of functional appliances, the dimensions of the upper airway in all three observed levels increased. Conclusion: The findings confirm that the upper airway in patients with hyperdivergent class II/1 malocclusion is narrower than in the rest of the population, as well as that balancing their morphofunctional facial features during growth by orthodontic treatment leads to the more harmonious development of the pharyngeal structures that make up the upper airways.</p>

<p>UVOD: Hronične inflamatorne bolesti se ispoljavaju kao Kronova bolest i ulcerozni kolitis. Njihova značajnost ogleda se u hronicitetu kao i u stepenu u kom ograničavaju rast i razvoj dece i omladine. Brojne su posledice ovih oboljenja: dugotrajno izostajanje sa nastave, ograničavanje životnih aktivnosti i pojava komplikacija koje neretko zahvataju i druge organske sisteme. Etiologija je i dalje nerazja&scaron;njenja navodeći kao značajan hronični inflamatorni proces u genetski uslovljenih pojedinaca a provociranih nekim infektivnim agensom. Početkom 21. veka genetska istraživanja su otkrila osnovu nasleđivanja hroničnih inflamatornih oboljenja povezanih sa NOD2 genom. Kako je u pitanju organskim sistem koji je ograničeno pristupačan kliničkom pregledu, osnovu dijagnostike čine radiolo&scaron;ke metode. Kako je potrebno sprečiti kontinuirano izlaganje &scaron;tetnom dejstvu rendgenskog zračenja istraživanja se usmeravaju ka UZ i magnetnoj rezonanca. Na&scaron;e istraživanje se baziralo na mogućnostima ovih dveju metoda u svakodnevnom radu za dijagnostiku i dalje praćenje hroničnih inflamatornih bolesti creva. CILJEVI: Utvrditi senzitivnost i specifičnost ultrazvučne dijagnostike i magnetne resonance kod upalnih oboljenja creva u dečjem i adolescentnom uzrastu. Definisati i uporediti prednosti i ograničenja ultrazvučne dijagnostike sa dijagnostikom magnetne rezonace kod upalnih obolenja creva u dečjem i adolescentnom uzrastu. MATERIJAL I METODE: U istraživanje je uključeno 62. dece i adolescenata u toku prvog ataka bolesti ili ponovljenim fazama bolesti ili tokom redovnog praćenja u remisiji. Obuhvaćeni uzrast je od 4. do 18. godina. Potom su razvrstani u grupe na osnovu vrste pregleda i prisustva zadebljanja crevnog zida na A i B (pregled UZ), gde je A grupa imala zabeleženo zadebljanje crevnog zida preko 3 mm, a kod dece u grupi B debljina crevnog zida je bila između 2,5-3 mm. Sa druge strane na osnovu pregleda magnetnom rezonancom podeljeni su u A1 i B1 grupe, takođe po kriterijumu zadebljanja crevnog zida većeg od 3 mm (A1), odnosno između 2,5-3 mm (B1). Istraživanje je sprovedeno na Institutu za zdravstvenu za&scaron;titutu dece i omladine Vojvodine i Institutu za radiologiju Kliničkog centra Vojvodine. Prvi pregled načinjen je UZ a potom je načinjen pregled magnetnom rezonanacom. Podaci su obrađivani retrospektivno i prospektivno. Kriterijumi za uključivanje u studiju pored uzrasta bili su radiolo&scaron;ki: zadebljanje crevnog zida &gt;3mm, postojanje naru&scaron;ene arhitektonike crevnog zida, zadebljanje pojedinih crevnih segmenata-dužina segmenta, znaci fibroze, odsustvo peristaltike, izražena hiperemija na kolor Doppleru, transmuralni znaci upale, uvećani mezenterijalni limfni nodusi kao i kontrolni pregledi kod dece sa ranije ustanovljenom dijagnozom. Načinjena je endoskopija sa biopsijom radi postavljanja definitivne dijagnoze, potom se pristupilo statističkoj obradi dobijenih podataka. Izračunate su prosečne i standardne devijacije i frekvencije kao i pripadajući procenti. Određivane su maksimalne i minimalne vrednosti, medijane i interkvartalni raspon. Dobijeni podaci prikazani su u grafikonima i tabelama. Za parametrijske varijable upotrebljavan je Man &ndash; Vitni U test. Za kategoričke vrednosti upotrebljeni su &chi;2 i Fi&scaron;erov test. Nadalje su određivane senzitivnost, specifičnost kao i pozitivne i negativne prediktivne vrednosti. Veze između dva parametra uspostavljene su pomoću Pirsonove korelacione analize i linearnim regresionim modelom. Upotrebljen je program za obradu podataka SPSS 21 Statistics,a kao statistički značajne vrednosti uzete su vrednosti p&lt;0,05. REZULTATI: Nakon statističke obrade nije zabeležena signifikantnost u pogledu zastupljenosti hroničnih inflamatornih bolesti među polovima. Statistička značajnost pronađena je u pogledu uzrasta dece u akutnoj fazi kao i remisiji bolesti. Statistička značajnost je dobijena za posmatranu debljinu crevnog zida, hiperemiju creva, prisustvo fibroze u digestivnom traktu. Primećeno je da UZ bolje razgraničava decu sa akutnim oboljenjem po pitanju zahvaćenosti segmenata. Ostala posmatrana obeležja nisu nakon statističke obrade imala statistički značaju razliku kada se procenjuju ultrazvučno ili magnetnom rezonancom. ZAKLJUČAK: Inicijalne hipoteze ovog istraživanja su nakon obrade podataka i potvrđene. Određivanjem senzitivnosti i specifičnosti UZ i MR dobijene su sledeće vrednosti: senzitivnost UZ je 88,4% naspram 92,3% koliko ima pregled magnetnom rezonancom. U pogledu specifičnosti UZ ima 88% a magnetna rezonanca 91,6%. Verifikovano je da magnetna rezonanca bolje razvrstava decu u akutnoj fazi bolesti kao i decu u remisiji. Rezultati pozitivnih i negativnih verovatnoća odnosa ne predviđaju neuspeh nijednim od ova dva pregleda.</p> / <p>INTRODUCTION: Chronic inflammatory diseases are manifested through two clinical entities: Crohn&#39;s disease and ulcerative colitis. Their significance lies in the chronicity and the degree to which they restrict the growth and development of children and youth. There are many consenquences that come with the very nature of the disease, in addition to long-term absence from school, limiting life activities and the occurrence of complications that often affect other organ systems. The etiology of the disease has long been in favor of the theory that a chronic inflammatory process in genetically conditioned individual is provoking an inflammation due to a certain infectious agent. However, a step closer was made regarding the etiology of the disease - when the genetic basis of inheritance studies have revealed chronic inflammatory bowel diseases were associated with NOD2 gene. It is particularly important to prevent continuous exposure to the harmful effects of X-rays. Therefore, numerous studies have been made towards the validation of complementarity, accuracy and diagnostic capabilities of ultrasound and magnetic resonance imaging as noninvasive techniques. Our research was based on the capabilities of these two methods in their daily work for diagnosis and follow-up of chronic inflammatory bowel disease. OBJECTIVES: The objectives were to determine the sensitivity and specificity of ultrasound and magnetic resonance imaging in inflammatory bowel disease in children and adolescents. Furthermore, the aim was to define and compare the advantages and limitations between ultrasound diagnosis and magnetic resonance in inflammatory bowel disease in children and adolescents. MATERIAL AND METHODS: The study included 62 children and adolescents during the first attack of disease or recurrent stages of the disease, or during regular monitoring in remission. Patients included children of both sexes, aged 4-18. Then they were sorted into groups based on the type of the examination and the presence of a thickening of the intestinal wall into groups A and B - in these groups children were examined by ultrasound, A group had observed thickening of the intestinal wall &gt; 3 mm whereas children in group B had had thickening of the intestinal wall between 2,5-3 mm. Based on the review of MRI children were divided into groups A1 and B1, also according to the criterion of bowel wall thickening greater than 3mm (A1) and between 2,5-3mm (B1). The research was conducted at the Institute for Health Protection of Children and Youth and the Institute of Radiology, Clinical Center of Vojvodina. The first review was made by ultrasound, followed by the review of magnetic resonance. Data were analyzed retrospectively and prospectively. Criteria for inclusion in the study were: thickening of the intestinal wall greater than 3 mm, the existence of disturbed intestinal wall architectural structure, no clear distinction of layers, abnormal thickening of certain intestinal segments, signs of fibrosis, the absence of peristalsis, expressed hyperemia on color Doppler, transmural inflammation, increased mesenterial lymph nodes as well as check-ups for children with previously established diagnosis. Endosccopy with biopsy has made for the definitive diagnosis and then we approached statistical analysis of the data obtained. The data are presented in graphs and tables. For parametric variables we used Man - Whitney U test. For categorical values &chi;2 and Fisher&#39;s test were used. Further the sensitivity, specificity and positive and negative predictive values were determined. Relationship between these two parameters were established using Pearson correlation analysis and linear regression model. For data processing we used the program SPSS Statistics 21, statistically significant values were taken p values &lt;0.05. RESULTS: After statistical analysis there was no for the number of chronic inflammatory diseases between the sexes. Statistical significance was found in terms of age of the children during the acute phase as well as remission. Statistical significance was obtained for the observed thickness of the intestinal wall, intestinal hyperemia, the presence of fibrosis in the digestive tract. It was noted that US better demarcates children with acute disease in terms of involvement of segments. Other features are not observed as significant after the statistical analysis. CONCLUSION: The initial hypothesis of this study, after data processing were confirmed. By determining the sensitivity and specificity of ultrasound MRI results we came to the following results: sensitivity of ultrasound was 88,4% versus 92,3%, for magnetic resonance. In terms of specifics UZ has a 88% and 91,6% of magnetic resonance imaging. The classification of children in the acute phase of the disease as well as children in remission was better when MRI was used. The results of positive and negative predictions do not predict the probability of failure in neither of these methods.</p>

<p>Uvod: Akutni apendicitis predstavlja jedno od najče&scaron;ćih abdominalnih hirur&scaron;kih oboljenja u dečjem uzrastu. Lečenje je operativno, primenom otvorene hirurgije ili primenom minimalno invazivne hirurgije tj. laparoskopske apendektomije. Iako je laparoskopska apendektomija, zbog svojih prednosti, stekla popularnost kod mnogih hirurga, jo&scaron; uvek nije &scaron;iroko primenjena metoda na na&scaron;im prostorima. Prednost izvođenja laparoskopske apendektomije u odnosu na otvorenu metodu u dečjem uzrastu je i dalje nedovoljno definisana i predmet je mnogih istraživanja. Cilj istraživanja je da se utvrdi da li je dužina hospitalizacije kod dece operisane laparoskopski zbog akutnog apendicitisa kraća u odnosu na otvorenu metodu, kao i da se utvrdi da li postoji razlika u pojavi postoperativnih komplikacija između ove dve hirur&scaron;ke metode. Pored toga, cilj istraživanja je i da se utvrdi uticaj obe metode lečenja na kvalitet života i brzinu uspostavljanja svakodnevnih aktivnosti. Metodologija: Na Klinici za dečju hirurgiju, Instituta za zdravstvenu za&scaron;titu dece i omladine Vojvodine, sprovedena je prospektivna, kontrolisana randomizirana studija, u trajanju od deset meseci, u koju su bili uključeni svi pacijenti sa akutnim apendicitisom, kod kojih je planirana apendektomija, a čiji roditelji su dali pismeni pristanak za uče&scaron;će u istraživanju. Svi ispitanici su podeljeni u dve osnovne grupe u odnosu na operativnu tehniku: otvorena i laparoskopska apendektomija. Potom su svi ispitanici podeljeni u tri podgrupe, u zavisnosti od stepena upaljenosti crvuljka (negativni, nekomplikovani i komplikovani apendicitis). Svaki ispitanik je imao svoj individualni protokol istraživanja gde su preoperativno zabeleženi: uzrast, pol, simptomi (vrsta i dužina), fizikalni pregled, laboratorijske analize (broj leukocita, hematokrit), ultrazvučni nalaz, procena op&scaron;teg stanja, udružena oboljenja, vreme od prijema do operacije, preoperativna antibiotska terapija. Intraoperativno je analizirano: vrsta hirurgije, nalaz na apendiksu, prisustvo peritonitisa, udružena patologija, dužina operacije i trajanje pneumoperitoneuma (kod laparoskopske apendektomije), patohistolo&scaron;ki nalaz apendiksa, bakteriolo&scaron;ki bris abdomena. Postoperativno su analizirani: antibiotska terapija (vrsta i dužina), započinjanje peroralnog unosa, utvrđivanje postoperativnog bola, febrilnost, uspostavljanje peristaltike creva, izgled rane, postoperativne komplikacije (infekcija rane, intraabdominalni apscesi, ileus) i dužina hospitalizacije. Posebno su analizirani kvalitet života pacijenata nakon operacije pomoću modifikovanog upitnika SF 10 za dečji uzrast, kao i uspostavljanje svakodnevnih aktivnosti pomoću Activity Assessment Scale (AAS), modifikovane za dečji uzrast, nakon svakog postoperativnog dana, prvih sedam dana, nakon mesec dana, tri i &scaron;est meseci od operacije. Svi pacijenti su operisani u uslovima op&scaron;te anestezije. Klasična, otvorena apendektomija je vr&scaron;ena kroz naizmenični rez u desnoj ilijačnoj jami. Po otvaranju peritoneuma, cekum je izvučen i načinjena je klasična apendektomija. Laparoskopska apendektomija je vr&scaron;ena kroz tri 5 mm porta. Pneumoperitoneum je kreiran otvorenom metodom po Hasson-u, kroz infraumbilikalnu inciziju, a preostala dva porta su postavljena desno i levo ilijačno. Mezenteriolum je zbrinut pomoću ultrazvučnih makaza. Postavljene su intrakorporalne ligature i apendiks je odstranjen kroz desni port. Rezultati: Tokom perioda od deset meseci operisano je ukupno 125 pacijenata uzrasta od 2 do 18 godina, zbog akutnog apendicitisa. Laparoskopskom tehnikom je operisano 60 pacijenata (48%), a otvorenom metodom 61 (48,8%). Kod 4 pacijenta je načinjena konverzija, tj. promena operativne tehnike iz laparoskopske u otvorenu metodu. Nije bilo statistički značajne razlike između terapijskih grupa u odnosu na stepen upaljenosti apendiksa, vrstu i dužinu trajanja simptoma, u dijagnostičkim procedurama, kao ni u vremenu proteklom od prijema u bolnicu do operacije. Srednje operativno vreme je iznosilo 65 minuta (25-185 min) za laparoskopsku grupu i 45,49 minuta (25-90 min) za otvorene apendektomije (razlika je statistički značajna, p&lt;0,001). Crevna peristaltika, kao i započinjanje peroralnog unosa, se statistički značajno ranije uspostavljaju u grupi laparoskopsko operisanih. U grupi laparoskopskih apendektomija, postoperativne komplikacije (infekcija rana i formiranje intraabdominalnih apscesa) su se javile kod 8,33% ispitanika (5/60), a u otvorenoj grupi kod 4.91%, (3/61), &scaron;to nije bilo statistički značajno (c2 = 0,152; df = 1; p = 0,696). Dužina hospitalizacije kod dece operisane laparoskopski je iznosila 5,95 } 1,21 dana, a otvoreno 6,43 } 1,09 dana, &scaron;to je statistički značajna razlika (t = -2,206; p = 0,029). Rezultati Man-Vitnijevog U testa su pokazali statistički značajno bolji ukupni skor svakodnevnih aktivnosti za grupu laparoskopskih apendektomija (Z = -7,608; p = 0,000). U svim ispitivanim indikatorima kvaliteta života, deca laparoskopske grupe su imala veći skor. Deca sa akutnim apendicitisom operisana laparoskopski značajno ranije postižu visok stepen kvaliteta života (t = 2,407; p = 0,018). Zaključak: Prednost minimalno invazivne hirurgije u terapiji akutnog apendicitisa u dečjem uzrastu ogleda se u bržem uspostavljanju ponovnog funkcionisanja gastrointestinalnog trakta, kraćoj hospitalizaciji, a samim tim i bržem sveukupnom oporavku, vraćanju svakodnevnim aktivnostima i dobrom kvalitetu života. Postoperativne komplikacije se podjednako javljaju, kako kod otvorene, tako i kod laparoskopske operativne tehnike.</p> / <p>Introduction: Acute appendicitis is one of the most common abdominal surgical diseases in children. Operative treatment means open surgery or minimally invasive surgery (laparoscopic appendectomy). Although laparoscopic appendectomy, gained popularity among many surgeons, it is still not widely accepted in our region. The advantage of laparoscopic appendectomy compared to the open method in children is still not sufficiently defined and is the subject of further research. The aim of the research was to determine whether the length of hospital stay after laparoscopic surgery in children with acute appendicitis is shorter compared to the open method, as well as to determine whether there is a difference in the occurrence of postoperative complications after these two operative techniques. In addition, the aim of the research was to determine the effect of both methods of treatment on quality of life and everyday functioning. Methodology: This prospective, randomized controlled study was performed at the Clinic for Pediatric Surgery, Institute of Children and Youth Healthcare of Vojvodina, during a period of ten months. All patients with acute appendicitis, whose parents have given written consent, were included in research. All patients were divided into two basic groups, in relation to the surgical technique: open or laparoscopic appendectomy. Then, all of them were divided into three groups, depending on the degree of appendicitis (negative, uncomplicated and complicated appendicitis). Each participant had their own individual research protocol where we recorded preoperatively: age, sex, symptoms (type and length), physical examination, laboratory tests (white blood cell count, hematocrit), ultrasound finding, general state (ASA classification), associated diseases, time from admission to surgery, preoperative antibiotic therapy. During the operation we analyzed: type of surgery, degree of the appendicitis, the presence of peritonitis, associated pathology, length of surgery and duration of pneumoperitoneum (in laparoscopic appendectomy), hystopathologic findings of the appendix, a bacteriology. Postoperatively we analyzed: antibiotic therapy (type and length), oral intake, postoperative pain, fever, establishing peristalsis, the appearance of postoperative complications (wound infections, intra-abdominal abscesses, ileus) and length of hospitalization. Especially, we analyzed the quality of life of patients after surgery using the modified questionnaire SF 10 for children; and the establishment of daily activities using Activity Assessment Scale (AAS), modified for children; after each postoperative day, the first seven days, one month, three and six months after surgery. All patients were operated under general anesthesia. Open appendectomy was performed through incision in the right iliac fossa. Peritoneum was opened, the cecum was pulled out and classic appendectomy was made. Laparoscopic appendectomy is performed through three 5 mm ports. Pneumoperitoneum was created by the Hasson techique, through the infraumbilical incision, and the remaining two ports are set at right and left iliac region. Mezenteriolum was ligated by ultrasonic scissors. After putting intracorporal ligature, appendix was removed through the right port. Results: Over a period of ten months we operated 125 patients , aged 2 to 18 years, due to acute appendicitis. Laparoscopic technique was performed in 60 patients (48%), and the open method in 61 (48,8%). In 4 patients the conversion was made (operative technique changed from laparoscopic to open method). There were no statistically significant differences between the treatment groups with respect to the degree of appendix inflammation, the type and duration of symptoms, the diagnostic procedures, as well as the time from hospital admission to the surgery. Medium operative time was 65 minutes (25-185 min.) for laparoscopic group and 45,49 minutes (25-90 min.) for open appendectomy (the difference is statistically significant, p&lt;0,001). Intestinal peristalsis, as well as the initiation of oral intake was significantly sooner established in the laparoscopic group. Postoperative complications (wound infections and intra-abdominal abscess formation In laparoscopic appendectomy) occurred after laparoscopy in 8,33% of patients (5/60), and in the open group in 4,91% (3/61), which was not statistically significant (c2 = 0,152, df = 1; p = 0,696). Length of hospital stay in children operated by laparoscopy was 5,95 } 1,21 days and by open technique 6,43 } 1,09 days, which is significantly longer (t = -2,206; p = 0,029). Results of the Mann-Whitney U test showed significantly better overall record of daily activities for a group of laparoscopic appendectomy (Z = -7,608; p = 0,000). In all tested indicators of quality of life, children from laparoscopic group had a higher score. Children with acute appendicitis treated by laparoscopic surgery achieved a high level of quality of life, significantly earlier (t = 2,407; p = 0,018). Conclusion: The advantage of minimally invasive surgery in the treatment of acute appendicitis in children is reflected in the faster re-establishment of functioning of the gastrointestinal tract, shorter hospitalization and therefore, a faster overall recovery, resuming normal activities and a good quality of life. Postoperative complications occur equally in both, open as well as in laparoscopic operative techniques.</p>

<p>Увод: Астма као хронично оболење представља велики здравствени, социјални и економски проблем широм света Ово оболење једно је од најчешћих хроничних оболења код деце и најчешћи узрок повећаног броја хоспитализација код деце млађе од 15 година. Резултати досадашњих студија говоре у прилог пораста преваленције астме и алергијских болести код деце у последњих десетак година. Епидемиолошка испитивања су значајна за разумевање природе астме, као и откривања могућих фактора за тренд пораста учесталости астме код деце. Разлика у географској дистрибуцији учесталости симптома астме унутар исте земље сугерише да фактори средине, више него можда генетски фактори, утичу на дистрибуцију преваленције симптома астме. У литератури се као најзначајнији фактори средине истичу загађење животне средине и климатски фактора. Доступне студије показују да постоји узрочна повезаност између повећане изложености загађењу животне средине и акутних респираторних симптома. Процењено је да је у Европи током 2000. године дошло до губитка 3,6 милиона година живота услед повећања концентрације респирабилних честица. И новије препоруке Светске здравствене организације одлучно предлажу смањење изложености деце загађујућим материјама. Резултати доступних студија сугеришу да ефекти загрејавања и топлотних таласа, као и ниских темепратура, утичу на морбидитет и учесталост хоспитализација деце са астмом. Циљеви истраживања били су одредити преваленцију симптома астме код деце узраста од 6 до 15 година на територији Републике Српске, затим одредити утицај загађујућих материја животне средине и климатских фактора на преваленцију симптома астме код деце узраста од 6 до 15 година на територији Републике Српске. Материјал и методе: Истраживање је проведено у облику студије пресека и обухватало је 3000 деце узраста од 6 до 15 година из 13 основних школа на територији Републике Српске. Преваленција симптома астме код деце узраста од 6 до 15 година одређивала се путем упитника Интернационалне студије за астму и алергије код деце (The International Study of Asthma and Allergies in Childhood &ndash; ISAAC). Овај упитник дизајниран је за потребе мултицентричне студије о преваленцији астме, алергијског ринитиса и екцема код деце. Мерење квалитета ваздуха обухватало је следеће параметре: сумпoр диoксид SO2 (&mu;g/m3), угљен мoнoксид CO (mg/m3), азот диоксид NO2 (&mu;g/m3), oзoн O3 (&mu;g/m3) и респирабилне честице PM10 (&mu;g/m3). Континуирана мерења компоненти загађености ваздуха вршила су се на метеоролошком опсерваторију гдје су се континуирано мерили имисионе концентрације стационарним еколошким лабораторијем. Мерења климатских фактора на станицама Републичког хидрометеоролошког завода Републике Српске вршила су се према стандардима Светске метеоролошке организације (WMO). Мерења су се вршила у оквиру метеорoлошког круга који се налази на отвореном простору да би се избегао вештачки утицај околине и у одређеним терминима у зависности од ранга станице. Подаци су анализирани уз помоћ статистичког софтвера IBM SPSS Statistics 21. Резултати: Визинг у последњих 12 месеци имало је 7,9% деце укључене у студију. Дијагнозу астме икада имало је постављено 3,5% испитаника. Статистички значајну учесталост недијагностиковане астме имала су деца са блажим симптомима астме у последњих 12 месеци. Сув кашаљ ноћу био регистрован је код 14,8% испитаника. Код дечака је била значајно виша преваленција визинга у последњих 12 месеци и сувог кашља него код девојчица. Код превремено рођене деце статистички значајно је виша преваленција свих симптома астме. Регистрована је и значајна релација између пушења међу укућанима и појаве визинга у последњих 12 месеци (&chi;2 (1, N=1956) = 5,13, p=0,02). Код испитаника чији укућани су пушачи била је виша преваленција овог симптома (9,6%) у односу на децу чији укућани не пуше (6,7%). Пушење мајки у трудноћи статистички значајно је утицало на преваленцију свих симптома астме код деце. Концентрација азот оксида и PM10 је статистички значајно повезана са преваленцијом визинга и сувог кашља у последњих 12 месеци, док је повезаност са преваленцијом дијагнозе астме код деце на маргини статистичке значајности. Концентрација сумпор диоксида и озона је статистички значајно повезана са преваленцијом визинга у последњих 12 месеци. Преваленција астме у планинској регији је 7,3%, у умерено-континенталној регији је 8,0% и медитеранској регији 8,4%. Просечна годишња температура даје статистички значајан допринос предвиђању појаве визинга у последњих 12 месеци међу децом која су икада имали визинг у току живота. Са порастом просечне годишње температуре за 1 степен вероватноћа појаве визинга у последњих 12 месеци је 1,98 пута већа међу децом која су икада имала визинг. Пораст максималне просечне дневне температуре статистички значајно утиче на појаву визинга у току живота и сувог кашља у последњих 12 месеци. Постоји статистички значајна повезаност између минималне просечне дневне температуре и појаве визинга толико тешког да дете није у могућности изговорити неколико речи између два удаха. Закључак: Мушки пол, рођење пре термина, изложеност дуванском диму и пушење мајке током трудноће представљају статистички значајане ризике за развој астме код детета. Дечаци, деца млађег узраста, превремено рођена деца и деца храњена млечним формулама у првих 6 месеци живота имају статистичи значајан ризик за развој сувог кашља. Статистички значајну повезаност са преваленцијом астме код деце имају следеће мерене загађујуће материје: SO2, O3, азот оксиди и PM10. Статистички значајну повезаност са преваленцијом астме код деце има пораст просечне годишње температуре и више вредности максималне просечне дневне температуре.</p> / <p>Uvod: Astma kao hronično obolenje predstavlja veliki zdravstveni, socijalni i ekonomski problem širom sveta Ovo obolenje jedno je od najčešćih hroničnih obolenja kod dece i najčešći uzrok povećanog broja hospitalizacija kod dece mlađe od 15 godina. Rezultati dosadašnjih studija govore u prilog porasta prevalencije astme i alergijskih bolesti kod dece u poslednjih desetak godina. Epidemiološka ispitivanja su značajna za razumevanje prirode astme, kao i otkrivanja mogućih faktora za trend porasta učestalosti astme kod dece. Razlika u geografskoj distribuciji učestalosti simptoma astme unutar iste zemlje sugeriše da faktori sredine, više nego možda genetski faktori, utiču na distribuciju prevalencije simptoma astme. U literaturi se kao najznačajniji faktori sredine ističu zagađenje životne sredine i klimatski faktora. Dostupne studije pokazuju da postoji uzročna povezanost između povećane izloženosti zagađenju životne sredine i akutnih respiratornih simptoma. Procenjeno je da je u Evropi tokom 2000. godine došlo do gubitka 3,6 miliona godina života usled povećanja koncentracije respirabilnih čestica. I novije preporuke Svetske zdravstvene organizacije odlučno predlažu smanjenje izloženosti dece zagađujućim materijama. Rezultati dostupnih studija sugerišu da efekti zagrejavanja i toplotnih talasa, kao i niskih temepratura, utiču na morbiditet i učestalost hospitalizacija dece sa astmom. Ciljevi istraživanja bili su odrediti prevalenciju simptoma astme kod dece uzrasta od 6 do 15 godina na teritoriji Republike Srpske, zatim odrediti uticaj zagađujućih materija životne sredine i klimatskih faktora na prevalenciju simptoma astme kod dece uzrasta od 6 do 15 godina na teritoriji Republike Srpske. Materijal i metode: Istraživanje je provedeno u obliku studije preseka i obuhvatalo je 3000 dece uzrasta od 6 do 15 godina iz 13 osnovnih škola na teritoriji Republike Srpske. Prevalencija simptoma astme kod dece uzrasta od 6 do 15 godina određivala se putem upitnika Internacionalne studije za astmu i alergije kod dece (The International Study of Asthma and Allergies in Childhood &ndash; ISAAC). Ovaj upitnik dizajniran je za potrebe multicentrične studije o prevalenciji astme, alergijskog rinitisa i ekcema kod dece. Merenje kvaliteta vazduha obuhvatalo je sledeće parametre: sumpor dioksid SO2 (&mu;g/m3), ugljen monoksid CO (mg/m3), azot dioksid NO2 (&mu;g/m3), ozon O3 (&mu;g/m3) i respirabilne čestice PM10 (&mu;g/m3). Kontinuirana merenja komponenti zagađenosti vazduha vršila su se na meteorološkom opservatoriju gdje su se kontinuirano merili imisione koncentracije stacionarnim ekološkim laboratorijem. Merenja klimatskih faktora na stanicama Republičkog hidrometeorološkog zavoda Republike Srpske vršila su se prema standardima Svetske meteorološke organizacije (WMO). Merenja su se vršila u okviru meteorološkog kruga koji se nalazi na otvorenom prostoru da bi se izbegao veštački uticaj okoline i u određenim terminima u zavisnosti od ranga stanice. Podaci su analizirani uz pomoć statističkog softvera IBM SPSS Statistics 21. Rezultati: Vizing u poslednjih 12 meseci imalo je 7,9% dece uključene u studiju. Dijagnozu astme ikada imalo je postavljeno 3,5% ispitanika. Statistički značajnu učestalost nedijagnostikovane astme imala su deca sa blažim simptomima astme u poslednjih 12 meseci. Suv kašalj noću bio registrovan je kod 14,8% ispitanika. Kod dečaka je bila značajno viša prevalencija vizinga u poslednjih 12 meseci i suvog kašlja nego kod devojčica. Kod prevremeno rođene dece statistički značajno je viša prevalencija svih simptoma astme. Registrovana je i značajna relacija između pušenja među ukućanima i pojave vizinga u poslednjih 12 meseci (&chi;2 (1, N=1956) = 5,13, p=0,02). Kod ispitanika čiji ukućani su pušači bila je viša prevalencija ovog simptoma (9,6%) u odnosu na decu čiji ukućani ne puše (6,7%). Pušenje majki u trudnoći statistički značajno je uticalo na prevalenciju svih simptoma astme kod dece. Koncentracija azot oksida i PM10 je statistički značajno povezana sa prevalencijom vizinga i suvog kašlja u poslednjih 12 meseci, dok je povezanost sa prevalencijom dijagnoze astme kod dece na margini statističke značajnosti. Koncentracija sumpor dioksida i ozona je statistički značajno povezana sa prevalencijom vizinga u poslednjih 12 meseci. Prevalencija astme u planinskoj regiji je 7,3%, u umereno-kontinentalnoj regiji je 8,0% i mediteranskoj regiji 8,4%. Prosečna godišnja temperatura daje statistički značajan doprinos predviđanju pojave vizinga u poslednjih 12 meseci među decom koja su ikada imali vizing u toku života. Sa porastom prosečne godišnje temperature za 1 stepen verovatnoća pojave vizinga u poslednjih 12 meseci je 1,98 puta veća među decom koja su ikada imala vizing. Porast maksimalne prosečne dnevne temperature statistički značajno utiče na pojavu vizinga u toku života i suvog kašlja u poslednjih 12 meseci. Postoji statistički značajna povezanost između minimalne prosečne dnevne temperature i pojave vizinga toliko teškog da dete nije u mogućnosti izgovoriti nekoliko reči između dva udaha. Zaključak: Muški pol, rođenje pre termina, izloženost duvanskom dimu i pušenje majke tokom trudnoće predstavljaju statistički značajane rizike za razvoj astme kod deteta. Dečaci, deca mlađeg uzrasta, prevremeno rođena deca i deca hranjena mlečnim formulama u prvih 6 meseci života imaju statističi značajan rizik za razvoj suvog kašlja. Statistički značajnu povezanost sa prevalencijom astme kod dece imaju sledeće merene zagađujuće materije: SO2, O3, azot oksidi i PM10. Statistički značajnu povezanost sa prevalencijom astme kod dece ima porast prosečne godišnje temperature i više vrednosti maksimalne prosečne dnevne temperature.</p> / <p>Introduction: Asthma аs a chronic diseases is a major health, social and economic problem worldwide. It is one of the most common chronic diseases in children and the most common cause of an increased number of hospitalizations in children under the age of 15 years. The results of previous studies show an increase in the prevalence of asthma and allergic diseases in children in the last ten years. Epidemiological studies are important for understanding the nature of asthma, as well as for discovering of possible factors for the increasing trend of the prevalence of asthma in children. The difference in the geographical distribution of the prevalence of asthma symptoms within the same country suggests that environmental factors, rather than genetic factors may influence the distribution of the prevalence of asthma symptoms. Air pollution and climatic factors highlight as the most important environmental factors in the literature. Available studies indicate that there is a causal link between increased exposure to air pollution and acute respiratory symptoms. It is estimated that was a loss of 3.6 million years of life due to increased concentrations of respirable particles in Europe during 2000. year. Also, the recent recommendations of the World Health Organization strongly suggest reducing children&#39;s exposure to air pollutants. The results of the available studies suggest that the effects of warming and heat waves, as well as low temperatures, influence on the incidence of morbidity and hospitalization in children with asthma. The aims of this research were to determine the prevalence of asthma symptoms in children aged 6 to 15 years on the territory of Republic of Srpska, to determine the impact of air pollutants and climatic factors on the prevalence of asthma symptoms in children aged 6 to 15 years on the territory of Republic of Srpska. Materials and Methods: The study was conducted in the form of cross-sectional study and included 3,000 children aged 6 to 15 years from 13 primary schools in Republic of Srpska. The prevalence of asthma symptoms in children aged 6 to 15 years is determined through a questionnaire of the International Study of Asthma and Allergies in Children (ISAAC). This questionnaire has been designed for the needs of a multi-center study of the prevalence of asthma, allergic rhinitis and eczema in children. Measuring air quality included the following parameters: sulfur dioxide SO2 (mg/m3), carbon monoxide CO (mg/m3), nitrogen dioxide NO2 (mg/m3), ozone O3 (g/m3) and respirable particles PM10 (mg/m3). Air quality monitoring is performed using the meteorological observatory, where we continuously measured the emission concentration by a stationary ecological laboratory. Measurements of climate factors in stations of the Republic Hydrometeorological Service of Republic of Srpska were done according to the standards of the World Meteorological Organization (WMO). Measurements were made in certain periods depending on the station rank in the space of the meteorological circle which was located in the open space in order to avoid artificially influence the environment. Data were analyzed using statistical software IBM SPSS Statistics 21. Results: The prevalence of wheezing in the past 12 months was 7.9%, while the prevalence of diagnosed asthma ever was 3.5%. Children with symptoms of mild asthma in the past 12 months had statistically significant prevalence of undiagnosed asthma. A dry cough at night was registered in 14.8% of participants. Boys have significantly higher prevalence of wheezing in the past 12 months and a dry cough than girls. Premature infants have significantly higher prevalence of all asthma symptoms. It was registered significant relationship between smoking among family members and the occurrence of wheezing in the past 12 months (&chi;2 (1, N = 1956) = 5.13, p = 0.02). Prevalence of these symptoms was higher for participants who lived with smokers (9.6%) compared to children whose family members do not smoke (6.7%). Maternal smoking during pregnancy significantly influenced the prevalence of asthma symptoms in children. The concentration of nitrogen oxides and PM10 was significantly associated with the prevalence of wheezing and dry cough in the past 12 months. The concentration of sulfur dioxide and ozone was significantly associated with the prevalence of wheezing in the past 12 months. The prevalence of asthma in the highland climate regions was 7.3%, in the continental regions was 8.0% and 8.4% in the mediterranean regions. The average annual temperature gives a statistically significant contribution to predicting the occurrence of wheezing in the past 12 months among children who have ever had wheezing during their lifetime. The likelihood of wheezing in the past 12 months was 1.98 times higher for each degree of average annual temperature rise among children who ever had wheezing. The increase of average daily maximum temperature significantly affects the occurrence of wheezing ever and dry cough in the past 12 months. There is a statistically significant correlation between the average daily minimum temperature and the occurrence of severe wheezing that the child is not able to say a few words between breaths. Conclusion: Male gender, preterm birth, exposure to environmental tobacco smoke and maternal smoking during pregnancy are a statistically significant risk for the development of asthma in children. Boys, younger children, premature babies and children formulas fed during first 6 months of life have a statistically significant risk for the development of a dry cough. Statistically significant association with the prevalence of asthma in children showed following air pollutants: SO2, O3, nitrogen oxides and PM10. Statistically significant association with the prevalence of asthma in children has rise of the average annual temperature and higher value of the maximum average daily temperature.</p>

<p>У дисертацији су приказани развој мултимодалног<br />система за образовну игру Луграм и истраживања<br />везана за његову примену у области редовног и<br />специјализованог основношколског образовања.<br />Извршено је испитивање утицаја Луграма на<br />повишење ефеката учења геометрије у редовној<br />разредној настави, испитивање да ли његову<br />прилагођену мултимодалну верзију могу да користе<br />слабовида и слепа деца и да ли се она може<br />користити за њихову обуку за самосталну употребу<br />рачунарске аудио верзије Луграма.<br />Утврђено је да Луграм има утицаја на пораст успеха<br />у учењу геометрије и да се прилагођена аудио-<br />тактилна верзија може користити у сврху обуке<br />слабовиде и слепе деце за самостално коришћење<br />аудио верзије игре.<br />Резултати истраживања су показали оправданост<br />приступа развоју Луграма као мултимодалног<br />система за игру и усмерили његов даљи развој ка<br />асистивном мултимодалном систему који поседује<br />способност говорне интеракције са корисником и<br />могућност прилагођења различитим категоријама<br />корисника.</p> / <p>U disertaciji su prikazani razvoj multimodalnog<br />sistema za obrazovnu igru Lugram i istraživanja<br />vezana za njegovu primenu u oblasti redovnog i<br />specijalizovanog osnovnoškolskog obrazovanja.<br />Izvršeno je ispitivanje uticaja Lugrama na<br />povišenje efekata učenja geometrije u redovnoj<br />razrednoj nastavi, ispitivanje da li njegovu<br />prilagođenu multimodalnu verziju mogu da koriste<br />slabovida i slepa deca i da li se ona može<br />koristiti za njihovu obuku za samostalnu upotrebu<br />računarske audio verzije Lugrama.<br />Utvrđeno je da Lugram ima uticaja na porast uspeha<br />u učenju geometrije i da se prilagođena audio-<br />taktilna verzija može koristiti u svrhu obuke<br />slabovide i slepe dece za samostalno korišćenje<br />audio verzije igre.<br />Rezultati istraživanja su pokazali opravdanost<br />pristupa razvoju Lugrama kao multimodalnog<br />sistema za igru i usmerili njegov dalji razvoj ka<br />asistivnom multimodalnom sistemu koji poseduje<br />sposobnost govorne interakcije sa korisnikom i<br />mogućnost prilagođenja različitim kategorijama<br />korisnika.</p> / <p>The dissertation presents the development of the multimodal system for the educational game Lugram and the research related to its application in the regular and specialized primary education. The examination of the effect which Lugram has on the improvement in learning geometry in the primary education is done, as well as the testing weather its adapted multimodal version can be used for the training of partially sighted and blind children for the independent use of the computer audio version of Lugram. It is established that Lugram has an influence on the improvement in learning geometry and that adapted audio-tactile version can be used for the training purposes for partially sighted and blind children. Results of the research have justified the approach in the development of Lugram as a multimodal system for the game. Moreover, they focus further development toward assistive multimodal system which has ability of the voice interaction with the user and also ability of adaptation to the different kind of users.</p>