La tesi si concentra sulla prevenzione dello sfruttamento lavorativo nel settore agro-alimentare. L’Italia è tenuta costantemente al centro delle riflessioni per offrire esempi puntuali, costantemente ‘situati’ all’interno di una visione globale, al crocevia tra il mercato del lavoro e le politiche migratorie. Lo studio criminologico del fenomeno è stato il punto di partenza per testare la capacità di prevenzione e contrasto dell’attuale sistema giuridico, analizzato secondo una logica stadiale. Facendo tesoro delle indicazioni provenienti dalla letteratura sociologica e dalla moderna vittimologia, la parte conclusiva è interamente dedicata alla proposta di una strategia di prevenzione/regolazione ispirata al dinamismo politico criminale introdotto dalla responsive regulation di John Braithwaite. Mettendo a sistema risposte innovative e buone pratiche, la tesi elabora specifiche raccomandazioni di policy, servendosi anche dei rami non penalistici dell’ordinamento giuridico. Una tale politica criminale multi-livello dovrebbe, prima di tutto, rafforzare il rifiuto sociale di qualsiasi forma di sfruttamento, sapientemente e gradualmente impiegando un variegato strumentario sanzionatorio al fine di costruire la conformità mediante il consenso ai precetti (auto-regolazione imposta, sanzioni amministrative con ‘messa alla prova’ e sanzioni penali come extrema ratio). L’analisi comparata delle legislazioni più innovative ha svolto un ruolo cruciale per l’elaborazione di una tale proposta. / The thesis focuses on the prevention of labour exploitation, specifically targeting the agri-food sector. Italy is at the centre of the reflection to provide for tangible examples within a global perspective, at the intersection of labour market and migration policies. A better knowledge of the phenomenon and its complexities has been the starting point for examining the ability of the current (intertwined) legal framework to deal with employers who breach the rules, from low-level non-compliance to serious criminality (i.e. slavery and trafficking). Accordingly, a preventive strategy has been designed bringing the theoretical framework of responsive regulation (Ayres-Braithwaite 1992) into the research on labour exploitation, in turn conceptualised as a form of corporate crime. Building further on existing ‘good’ laws and practices, specific policy recommendations have been provided utilizing all fields of law. Such a hybrid criminal policy should start by strengthening society’s rejection to any form of labour exploitation, strategically rising to more punitive remedies for the purpose of building compliance (i.e. mandated self-regulation, administrative sanctions with ‘corporate probation’ and criminal law as last resort). In doing so, a main contribution has come from comparative analysis.

Αντικείμενο της παρούσας μελέτης είναι η θεωρητική επισκόπηση και ανάλυση των προσδιοριστικών παραγόντων, των πεδίων συγκρούσεων, των τάσεων και των προοπτικών των Βιομηχανικών Σχέσεων, των σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα στους συλλογικά διαπραγματευόμενους εργαζόμενους με τους εργοδότες και διαμεσολαβείται από το κράτος και τους διεθνείς οργανισμούς. Επιχειρείται ο προσδιορισμός της ιστορικής τους καταβολής και εξέλιξης, ο καταλυτικός ρόλος των εργατικών συνδικάτων και η παρουσίαση των εννοιών της Βιομηχανικής Δημοκρατίας και της Βιομηχανικής Σύγκρουσης. Εξετάζεται το νέο - μεταφορντικό μοντέλο παραγωγής στα πλαίσια του σταδίου καπιταλιστικής ανάπτυξης του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, η ευελιξία, η παγκοσμιοποίηση και οι διεθνικές επιχειρήσεις ως προσδιοριστικοί παράγοντες των σύγχρονων Βιομηχανικών Σχέσεων στο διεθνές περιβάλλον, εξετάζονται οι τάσεις σύγκλισης των συστημάτων Βιομηχανικών Σχέσεων και παρουσιάζεται ένα μοντέλο εργατικού διεθνισμού ως απάντηση των εργαζομένων στις διεθνείς πιέσεις. Η μελέτη εστιάζει, επίσης, στα χαρακτηριστικά των εργατικών και εργοδοτικών οργανώσεων, στα επίπεδα συνδικαλιστικής πυκνότητας και βιομηχανικής σύγκρουσης, στους θεσμούς, στις διαδικασίες διαλόγου και στις σύγχρονες τάσεις που καταγράφονται στις Βιομηχανικές Σχέσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιχειρείται να προσδιοριστεί πώς η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης - που εκφράζεται μέσω των «Πράσινων» και «Λευκών Βίβλων» - συμβάλει στην ανάπτυξη πεδίων συγκρούσεων και αποτελεί προσδιοριστικό παράγοντα των Βιομηχανικών Σχέσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και συμβάλει στην τάση σύγκλισης των εθνικών συστημάτων Βιομηχανικών Σχέσεων. Η ιστορική εξέλιξη, τα χαρακτηριστικά, οι βαθμίδες και οι τύποι συνδικαλιστικής οργάνωσης των εργατικών και εργοδοτικών οργανώσεων, τα πολιτικά ρεύματα που δραστηριοποιούνται εντός του εργατικού κινήματος, η συνδικαλιστική πυκνότητα και η εξέλιξη της απεργιακής δράσης στην Ελλάδα, αποτελούν σημαντικό τμήμα στην ανάλυση των ελληνικών Βιομηχανικών Σχέσεων. Επιχειρείται μια σύνοψη των βασικών χαρακτηριστικών – προσδιοριστικών παραγόντων του ελληνικού συνδικαλιστικού κινήματος και η αποτύπωση των σύγχρονων τάσεων οργάνωσης εντός και εκτός των δομών του. Αποτυπώνονται τα βασικά χαρακτηριστικά των ελληνικών Βιομηχανικών Σχέσεων και οι πρόσφατες εξελίξεις στο περιεχόμενο και τις δομές τους υπό την επίδραση της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης, του παγκόσμιου οικονομικού περιβάλλοντος και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. / The aim of the present study is the theoretical review and analysis of the defining factors, fields of conflicts, tendencies and perspectives of Industrial Relations, that are developed between collectively negotiating workers and the employers and are intermediated by the state and international organisations. It is also attempted to determinate their historical background and development, the catalytic role of working trade unions and to present significations such as Industrial Democracy and Industrial Conflict. The new post fordism mode of production in the frame of the new stage of capitalist development of totalitarian capitalism is examined, as well as the flexibility, the globalisation and the international enterprises as defining factors of modern Industrial Relations in the international environment. The tendencies of convergence of systems of Industrial Relations are also examined and a model of labor internationalism is presented as an answer of workers in international pressures. The study also focuses on the characteristics of workers’ and employers’ organisations at the level of trade-union density and industrial conflict, as well as on the institutions, the processes of dialogue and in the contemporary tendencies that are recorded in the Industrial Relations in European Union. It is attempted to determine how the policy of European Union - that it is expressed via “Green” and “White Papers” - constitutes a defining factor of Industrial Relations in the European Union and contributes to the growth of fields of conflicts and to the tendency to convergence of the national systems of Industrial Relations. The historical evolution, the characteristics, the levels and types of trade-union formation of labor and employing organisations, the political streaming activated in to the labor movement, the trade-union density and the evolution of strike action in Greece consist a major subject in the analysis of greek Industrial Relations. It is attempted a synopsis of the main characteristics and defining factors of greek labor movement and the imprinting of contemporary tendencies of internal and external organisation. The main characteristics of greek Industrial Relations and the recent developments of their content and structure under the effect of the globalisation process, the global economic environment and the European Union are recorded in the present study.