PhD (Xitsonga) / MER Mathivha Centre for African Languages, Arts and Culture / Ku va tiko ra Afrika-Dzonga ri simekile mfumo wa xidemokirasi hi 1994 swi vile mhaka yo saseka na ku va ndzhuti wa Vantima wu vuyiseriwa evutshan’wini bya wona. Mfumo wa xidimokirasi wu katsa na timhaka ta ndzingano wa tindzimi. Ndzavisiso lowu wu kanerile timfanelo ta tindzimi ni matimba ya tindzimi tin’wana hi ku langutisa ndhawu ya Xitsonga exikarhi ka tindziminyingi ta Afrika-Dzonga. Ndzavisiso lowu wu tirhisile maendlelo ya nongonoko wa swivutiso ku hlengeleta mahungu ya nkoka. Lawa i maendlelo ya swivutiso yo tsala kunene. Hi maendlelo lawa machudeni yo ringana makumembirhi lawa ya endlaka lembe ro hetelela ra Xitsonga na lama endlaka masitasi ya Xitsonga eyunivhesiti yin’we eAfrika-Dzonga va nyikiwile maphepha ya swivutiso kutani va hlamula hi ku tsala. Mulavisisi u kotile ku kuma mahungu eka machudeni mayelana na mavonelo ya vona ya ndhawu ya Xitsonga exikarhi ka tindziminyingi ta Afrika-Dzonga. Eka ndzavisiso lowu maendlelo ya nkoka na wona ma tirhisiwile. Wonaya tirhisiwile ku kombisa mavonelo ya vatekaxiave hi ku ya tlhantlha na ku ya hlamusela hi ku enta.Maendlelo ya nxopaxopo wa switsariwa ya tirhisiwile. Hi maendlelo lawa mulavisisi u anamisile miehleketo ya yena hi ku hlaya tibuku, tipholisi na milawu leyi khumbaka timhaka ta ririmi. Ndzavisiso lowu wu tirhisile thiyori ya ‘the universality and relativity of human rights, leyi yi boxaka leswaku timfanelo ta munhu hi leti munhu a nga na tona hikuva munhu i munhu. Hi ku kongomisa, timfanelo ta munhu i masungusungu ya vumunhu. Ndzavisiso lowu i wa nkoka hikuva wu ta endla leswaku vavulavuri va tindzimi leti nga na matimba lamatsongo va tiva timfanelo ta vona.Tlhandlakambirhi, vavulavuri va tindzimi leti nga na matimba lamatsongo na vona va ta titwa leswaku ririmi ra vona i ra nkoka exikarhi ka tiko ra tindziminyingi. Hi nga dlayiseta hi ku vula leswaku vavulavuri va Xitsonga hi ku kongomisa eka ndzavisiso lowu, va ta kota ku swi vona leswaku na vona va na lunghelo mayelana na vukorhokeri na nhluvukiso wa ririmi ra vona. / NRF

PhD (African Studies) / Department of African Studies / Vanhu vo tala va vile xiphemu lexi endleke leswaku ndzavisiso lowu wu humelela. Ndzi khensa nghamu na vana lava va ndzi hlohloteleke no ndzi seketela hi mianakanyo. Ndzi tata ku khensa eka vatswari lava va nga phuphu ya mina. Vamakwerhu lava a va ndzi khutaza eka gondzo leri a ri nga olovi, kambe va ri olovisa leswaku ndzi kota ku rhelela. Ndzi ri, xandla eka henhla xin’wana xandla! Eka wena mudzaberi wa thesisi leyi, Dokodela Chauke M.T, namuntlha ndzi dya mihandzu leyi u tikarhateke swinene hi ku chela manyoro u cheleta yi kala yi vupfa. U bile comana swikwembu swi kala swi huma kutani namuntlha ndzi thwasile hikuva nyongwa se ndzi yi khomile hi mavoko ya mina. Dokodela Babane M.T na wena u vile mupfuneti wa mudzaberi hi vutshembeki. Tatana Maluleke (Ngwenya) Tinyiko na vapfuneti va wena hi tlhelo ra ku thayipa xitsariwa lexi wa khensiwa. Hakunene u ngwenya. Sesi Kudakwashe Chirobe, nseketelo na mitirho ya wena eka vuhumelerisi bya thesisi leyi swi khenseka hi xiheri (Zvakanaka shamwari!). buti Respect Mlambo na wena sesi Kudakwashe migingiriko ya n’wina ya ku ya hala na hala ku tiyisisa leswaku xitsariwa lexi xi tixaxametisa na swilaveko swa xihofisi swi tswarile mihandzu leyinene. I vanyingi lava hoxeke xandla ehenhla ka ndzavisiso lowu, ndzi ba mandla ndzi vuyelela eka n’wina hinkwenu handle ko mi hlaya hi mavito. Ndzi tlangela ku humelerisiwa ka mafumelo ya xidemokirasi laha Afrika-Dzonga. Swi ta va swi nga hetisekangi eka mina ku va ndzi vulavula hi xidemokirasi xa Afrika-Dzonga loko vito ra Dokodela Rolihlahla Mandela ri nga boxiwangi. Hi un’wana wa tinghanakana ta valweri va ndzingandzingano wa tindzimi eka swin’wana swa swona. Ingi moya wa yena wu nga wisa hi kurhula swinene. Eku heteleleni, ndzi khensa Muvumbi tanihileswi masungulo ya vutlhari ku nga ku chava Yehovha. Hi yena loyi a ndzi tsetseleleke no ndzi hletela ku kondza ndzi gwaza. / NRF