<p>U okviru disertacije analiziran je uticaj genetskih, ekolo&scaron;kih i mikroklimatskih faktora<br />tokom tri proizvodne godine na sastav glutena i tehnolo&scaron;ki kvalitet 16 sorti p&scaron;enica<br />koje su godinama zastupljene u sortimentu Srbije, a koje su bile proizvedene na istom<br />lokalitetu. Da bi se ispitao tehnolo&scaron;ki kvalitet i sastav glutena, upotrebljene su, kako<br />tradicionalne, tako i savremene metode; urađena je elektroforetska analiza gluteninskih<br />i glijadinskih podjedinica, sadržaj slobodnih &ndash;SH i &ndash;NH grupa, probno pečenje i<br />objektivno je ocenjen kvalitet dobijenog hleba u cilju formiranja baze podataka za<br />statističku analizu. Zbog obimnosti rezutata i činjenice da su pokazatelji određeni u<br />različitom broju ponavljanja uslovljenim potrebnom količinom uzorka, uobičajenim<br />brojem ponavljanja, reproduktivno&scaron;ću metoda, urađena je PCA analiza na osnovu koje<br />je izvr&scaron;en odabir najvažnijih pokazatelja. Dodatno, primenjena je Analiza značajnosti u<br />odnosnu na: klimatske faktore koji su uslovljeni proizvodnom godinom, genetske<br />faktore koji su uslovljeni genetskom slično&scaron;ću ispitivanog sortimenta p&scaron;enice, kao i<br />ekolo&scaron;kim faktorima koji se ogledaju preko različitog nivoa neodvojivih primesa koji<br />su definisani frekvencionom analizom. Cilljevi istraživanja omogućili su da se:<br />&ndash;utvrdi kako i na koji način mikroklimatski uslovi koji su vladali u tri proizvodne<br />godine, a pogotovo ki&scaron;no i nestabilno vreme u periodu od cvetanja p&scaron;enice pa sve do<br />pune zrelosti, utiču na sastav glutena i tehnolo&scaron;ki kvalitet ispitivanih sorti p&scaron;enice,<br />&ndash;utvrdi kako i na koji način ekolo&scaron;ki faktori, definisani prisutvom tri različita nivoa<br />proklijalih, steničavih, fuzarioznih i tamnokličnih zrna, utiču na sastav glutena i<br />tehnolo&scaron;ki kvalitet ispitivanih sorti p&scaron;enice<br />&ndash;utvrdi kako genetski faktori, definisani preko razlika u HMW&ndash;GS koje ispitivane<br />sorte sadrže, odnosno ne sadrže na Glu A1, Glu D1 lokusu i identičnom HMW&ndash;GS<br />sastavu, utiču na sastav glutena i tehnolo&scaron;ki kvalitet ispitivanih sorti p&scaron;enice.<br />Dobijeni rezultati predstavljaju jednu kompleksnu analizu koja je obuhvatila veliku<br />bazu ispitivanih pokazatelja i bliže odredila kako pojedinačni genetski, mikroklimatski<br />i ekolo&scaron;ki faktori utiču na sastav glutena i tehnolo&scaron;ki kvalitet p&scaron;enice.</p> / <p>In the Ph. D. Thesis was analyzed the impact of genetic, environmental and<br />microclimatic factors that prevailed during the three production years on gluten<br />composition and technological quality of 16 wheat varieties that are present in the<br />assortment of Serbia. Also, all wheat varieties were produced at the same location. The<br />traditional and sofisticated methods are used, electrophoretic analysis of glutenin and<br />gliadin subunits was performed, the content of free-SH and-NH groups are determined,<br />baking test and objective quality of the obtained bread are evaluated to examine the<br />technological quality of wheat and composition of gluten. The gained results are used<br />to established a database for statistical analysis. Due to the numerous data and the fact<br />that the properties measured in different number of repetitions which are qualifed by<br />sample amount, the usual number of repetitions, reproductivity method PCA was<br />performed toward the selection of the most important properties. After that was done<br />ANOVA in the respective to climatic factors that charatcterized the production year,<br />the genetic factors that are caused by genetic similarity of the exmined cultivars of<br />wheat and environmental factors that are reflected through the different levels of<br />inseparable impurities, which are defined by frekvency analysis. Specific objectives of<br />the study enable to:<br />&ndash;determine how microclimatic conditions that prevailed in the three production<br />years, especially the rainy and instable weather that prevailed from wheat flowering<br />until full maturity of wheat kernel influence on the composition of gluten and wheat<br />processing quality tested,<br />&ndash;determine how environmental factors that are defined by the presence of three<br />different levels of germinate kernels, kernels damaged by wheat bug, kernels infested<br />by Fussarium molds and kernels infested by Alternaria alternata molds affect on the<br />composition of gluten and technological quality of wheat cultivar and<br />&ndash;determine how genetic factors which are defined through differences in HMW-GS<br />on the Glu A1 and Glu D1 locus that cultivars contain or do not contain and identical<br />HMW-GS composition which examined cultivars possess affect on the gluten<br />composition and technological quality of tested wheat varieties.</p><p>The achieved results represent a complex analysis of the impact of various factors on<br />the composition of gluten and technological quality of wheat, which included a<br />enormous database of properites and closely determine how individual microclimatic,<br />genetic and environmental factors influence on the gluten composition and<br />technological quality of wheat.</p>

<p>Decenijama unazad, klijentova oĉekivanja ishoda tretmana isticana su od strane teoretiĉara kontekstualnih psihoterapijskih modela kao jedan od kljuĉnih op&scaron;tih faktora psihoterapijske promene. MeĊutim, rezultati dosada&scaron;njih istraţivanja uloge ovog fenomena daju nekonzistentne rezultate jer se ovom konstruktu pristupa veoma raznovrsno. Pojedini istraţivaĉi istiĉu vaţnost poĉetnih pretretmanskih oĉekivanja ishoda tretmana, drugi ulogu promene oĉekivanja ishoda tretmana u postizanju ţeljene terapijske promene, dok treći istiĉu da se efekti oĉekivanja ishoda tretmana na ishod ostvaruju kako direktno tako i indirektno posredstvom promene klijentovih generalnih oĉekivanja.<br />Da bismo detaljnije istraţili ulogu klijentovih oĉekivanja ishoda tretmana u ostvarivanju psihoterapijske promene, sproveli smo longitudinalno korelaciono istraţivanje koje je za cilj imalo praćenje kako promene klijentovih oĉekivanja ishoda tretmana i generalnih oĉekivanja, tako i varijabli ishoda - op&scaron;te uznemirenosti, pozitivnog i negativnog afekta, te zadovoljstva ţivotom u funkciji protoka psihoterapijskog tretmana. Uzorak se sastojao od ispitanika koji pate od neke forme psiholo&scaron;kog problema subkliniĉkog intenziteta i samoinicijativno su se javili na tretman. Od 117 klijenata inicijelnog uzorka, 36 ispitanika proseĉne starosti 31 godinu i dominantno ţenskog pola (80.6%) privelo je tretman kraju i popunilo upitnike tri meseca nakon zavr&scaron;etka tretmana. Tretman se sastojao od deset susreta sa psihoterapeutom po principu rutinske terapijske prakse Centra za ratnu traumu u Novom Sadu koji su sprovodili 19 psihoterapeuta edukovanih u okvirima razliĉitih psihoterapijskih orijentacija. Istraţivanje je obuhvatalo ukupno &scaron;est merenja - prvo prilikom dijagnostiĉkog susreta sa klijentom, drugo u proseku dve nedelje kasnije neposredno pre poĉetka prve tretmanske seanse, treće nakon treće seanse tretmana, ĉetvrto nakon &scaron;este seanse, peto na kraju tretmana, te &scaron;esto merenje tri meseca nakon zavr&scaron;etka tretmana. Primenjivani su sledeći instrumenti: Skala depresivnosti, anksioznosti i stresa (DASS 21) za procenu op&scaron;te uznemirenosti, Srpski inventar afekata baziran na Positive and Negative Affect Schedule - X (SIAB - PANAS) za procenu pozitivnog i negativnog afekta, Skala zadovoljstva ţivotom (SWLS) za procenu zadovoljstva ţivotom, Skala generalizovane self-efikasnosti (SGSE) i Skala liĉnog optimizma (PO) za procenu generalnih oĉekivanja, te Skala oĉekivanja promene (ACES) za procenu oĉekivanja ishoda tretmana. Serijom analiza kriva latentnog rasta te multilevel analiza me&scaron;ovitih efekata dobijeni su rezultati koji sugeri&scaron;u da dolazi do znaĉajne redukcije op&scaron;te uznemirenosti i negativnog afekta i to pre poĉetka tretmana i u njegovim ranim fazama, dok se zadovoljstvo ţivotom i pozitivni afekat znaĉajno ne menjaju u funkciji protoka tretmana. Promena pozitivnih i negativnih pokazatelja klijentovog stanja ne prate obrnuto proporcionalni obrazac. Oĉekivanja ishoda tretmana i liĉni optimizam linearno rastu nakon poĉetka tretmana, dok generalizovana self-efikasnost znaĉajno raste u zavr&scaron;noj fazi tretmana. Vrednosti praćenih varijabli stabilne su tri meseca nakon kraja tretmana. Pretretmanska oĉekivanja ishoda tretmana, kao i njihov porast tokom tretmana, znaĉajani su prediktori trendova svih praćenih varijabli. Porast liĉnog optimizma ima nedvosmislenu medijacionu ulogu u relacijama porasta oĉekivanja ishoda tretmana i promene u kriterijumima, dok porast generalizovane self-efikasnosti nema tu ulogu, te se vi&scaron;e moţe smatrati ishodom nego medijatorom ishoda tretmana. Nasumiĉni efekti i rezidualne varijanse ovih modela sugeri&scaron;u postojanje moderacionog efekta trećih varijabli, ali rezultati pokazuju da pretretmanska oĉekivanja ishoda tretmana takvu ulogu ne poseduju.<br />Rezultati snaţno idu u prilog kontekstualnim modelima u psihoterapiji i istiĉu da su klijentova pretretmanska oĉekivanja ishoda tretmana i promena tih oĉekivanja tokom tretmana neosporivo moćni op&scaron;ti faktori promene koji u znaĉajnoj meri predviĊaju i obja&scaron;njavaju ishod psihoterapijskog tretmana.</p>

<p>Problem kojim se doktorska disertacija bavi je politički aktivizam i sociokulturni faktori, koji ga određuju u uslovima tranzicije i krize u kojima se Srbija nalazi. Osnovna istraživačka pitanja od kojih se u radu po&scaron;lo su: na koji način funkcioni&scaron;e politički aktivizam u Srbiji, koji oblici političkog pona&scaron;anja su najzastupljeniji, kojim vrednosnim okvirima se političko pona&scaron;anje oblikuje, kao i koji sociokulturni faktori su najznačajniji prediktori političkog aktivizma. Teorijsku osnovu za istraživanje pružio je model socioekonomskog statusa u političkoj participaciji kojim se ističe značaj socioekonomskih pokazatelja u političkom aktivizmu kao &scaron;to su uzrast, &scaron;kolska sprema, zanimanje, životni standard. Istraživanje je vr&scaron;eno upitnikom koji se sastoji iz pet celina: prvi deo upitnika čine pitanja o sociodemografskim karakteristikama ispitanika, drugi deo se odnosi na politički aktivizam, treći na ispitivanje vrednosti i to modernističko-tradicionalističkih i autokratsko-demokratskih, četvrti deo upitnika meri teritorijalni identitet i naklonost određenim teritorijalnim celinama i peti se tiče odnosa prema religiji.<br />Uzorak istraživanja su činili članovi stranaka koje učestvuju u radu skup&scaron;tina u &scaron;est gradova u Vojvodini: Novom Sadu, Subotici, Somboru, Zrenjaninu, Pančevu i Sremskoj Mitrovici. Rezultati istraživanja su pokazali da su sociodemografski i sociokulturni faktori značajni za obja&scaron;njenje političkog aktivizma. Postavljene hipoteze su delimično potvrđene, jer se politički aktivizam u najvećoj meri iskazao u okviru već ponuđenih političkih de&scaron;avanja kao &scaron;to su izlazak na izbore, uče&scaron;će u partijskim skupovima i aktivnostima, a znatno manje kao samoinicijativne aktivnosti politički svesnih i odgovornih građana. Politička kultura koja se kroz aktivizam sagledala je pre svega podanička, sa elementima participativnog pona&scaron;anja.</p>

<p>UVOD: Moždani udar spada u grupu masovnih nezaraznih bolesti, koje se smatraju najče&scaron;ćim oboljenjima savremenog čoveka. On predstavlja jedan od najče&scaron;ćih uzroka mortaliteta i invaliditeta u savremenom svetu. Među brojnim pratećim komplikacijama moždanog udara, navode se psihički poremećaji: depresija, anksioznost i psihotični poremećaji. Utvrđivanje povezanosti moždanog udara sa psihičkim poremećajima, kao i mehanizma njihovog nastanka predstavlja značajan doprinos boljem razumevanju ovog veoma čestog oboljenja, a njihov rani tretman omogućio bi brži i potpuniji oporavak nakon moždanog udara. CILJ: Utvrditi karakteristike psihičkog funkcionisanja osoba nakon ishemičnog moždanog udara, utvrditi uticaj lokalizacije lezije na nastanak određenih psihičkih poremećaja nakon moždanog udara, utvrditi uticaj vaskularnog statusa na nastanak psihičkih poremećaja, te utvrditi korelaciju između psihičkih komplikacija moždanog udara i brzine i stepena oporavka op&scaron;te životne aktivnosti. MATERIJAL I METODE: Istraživanje je izvedeno kao prospektivna studija, obuhvatilo je 101 pacijenta oba pola obolelih od moždanog udara, koji su hospitalno lečeni na Klinici za neurologiju u Novom Sadu. Svim pacijentima je uzeta anamneza o toku bolesti, faktorima rizika za moždani udar, kao i laboratorijska dijagnostika. Svim pacijentima načinjena je kompjuterizovana tomografija (CT) mozga (ili magnetna rezonanca - MRI mozga), ultrazvučni pregled karotidnih arterija, vertebrobazilarnih i krvnih sudova Willisovog poligona. Stepen neurolo&scaron;kog deficita i praćenje funkcionalnog oporavka u akutnoj fazi i nakon 3 meseca vr&scaron;eno je primenom Skale Moždanog Udara Nacionalnog Instituta za Zdravlje (NIHSS), Rankinove skale i Bartelovog indeksa. Svim pacijentima je načinjena eksploracija psihičkog statusa u akutnoj fazi bolesti primenom Bekove Skale Depresije 2 (BDI-2), Skale procene anksioznosti kao stanja i odlike (STAI), Skale pozitivnih i negativnih sindroma (PANSS) i Kornelovog regrutnog indeksa (CSI). Kontrolno testiranje gore navedenim testovima obavljeno je nakon 3 meseca. Od statističkih metoda kori&scaron;ćena je deskriptivna statistika: tabelarni prikazi učestalosti i procentualna izraženost kod neparametrijski (nominalno ili ordinarno) organizovanih varijabli. Za ukr&scaron;ten prikaz dve varijable kori&scaron;ćene su tabele kontingencije. Takođe su kori&scaron;ćene mere centralne tendencije (aritmetička sredina) i mere disperzije (standardna devijacija) kod parametrijski korektno uređenih varijabli. Pored toga, kori&scaron;ćen je Hi-kvadrat test za utvrđivanje razlika između grupa za varijable nominalnog nivoa merenja, Kramerovo V za utvrđivanje povezanosti između nominalnog nivoa merenja, Pirsonov koeficijent korelacije r, za utvrđivanje povezanosti između varijabli intervalnog nivoa merenja, te analiza varijanse (ANOVA) za utvrđivanje značajnosti razlika između aritmetičkih sredina vi&scaron;e grupa. REZULTATI: U ispitivanje je uključen 101 pacijent, 65.3% mu&scaron;kog pola, 34.7% ženskog pola. Prosečna starost bila je 60.69 godina (medijana=62.00, standardna devijacija =10.828, statistička gre&scaron;ka=1.077). 38.6% je imalo lokalizaciju u desnoj hemisferi velikog mozga, 34.7% u levoj hemisferi, 4% u cerebelumu, 11.9% u moždanom stablu, dok je 10.9% imalo vi&scaron;estruku lokalizaciju infarkta. 39.6% je imalo teritorijalni infarkt, a 59.4% lakunarni infarkt. Distribucija faktora rizika za moždani udar bila je uobičajena za podneblje na kojem je vr&scaron;eno istraživanje. 26.7% je imalo uredan nalaz na karotidnim krvnim sudovima, 26.7% je imalo difuznu ateromatozu, 27.7% je imalo stenozu ACI &lt;70% , dok je 18.8% pacijenata imalo stenozu ACI&gt;70%. U odnosu na nalaz u VB slivu, 52.5% je imalo uredan nalaz, a 47.5% patolo&scaron;ki nalaz (stenozu i difuznu ateromatozu). 54.5% pacijenata je imalo uredan nalaz na arterijama Willisovog poligona, a 45.5% je imalo patolo&scaron;ki nalaz (stenozu i difuznu ateromatozu). 5.9% je imalo depresivni poremećaj, 29.7% anksiozni poremećaj, 9.9% neurotski poremećaj i 2% psihotični poremećaj. U odnosu na pol, depresivni poremećaj javlja kod 3% mu&scaron;karaca i 11.4% žena, anksiozni kod 25.8% mu&scaron;karaca i 37.1% žena, neurotski kod 7.6% mu&scaron;karaca i 14.3% žena i psihotični kod 3% mu&scaron;karaca, dok kod žena nije zabeležen. U odnosu na životno doba, kod mlađih od 45 godina depresija nije bila prisutna, anksioznih je bilo 30%, 10% psihotičnih, dok neurotičnih nije bilo. U grupi 46-65 godina depresivnih je bilo 6.9%, anksioznih 22.4%, neurotičnih 12.1%, a psihotičnih 1.7%. U grupi starijih od 65 godina, depresivnih je bilo 6.1%, anksioznih 42.4%, neurotičnih 9.1%, dok psihotičnih nije bilo. Distribucija odgfovora dobijenih na BDI-2 skali ukazivala je na veću učestalost depresivnog poremećaja kod lezija u levoj hemisferi velikog mozga. Distribucija odgovora dobijenih primenom STAI ukazivala je na veću učestalost anksioznog poremećaja kod lezija desne hemisfere. Distribucija odgovora dobijenih primenom CSI ukazivala je na veću učestalost neurotskog poremećaja kod vi&scaron;estrukih lezija. Distribucija odgovora dobijenih primenom PANSS ukazivala je na veću učestalost psihotičnog poremećaja kod lezija desne hemisfere. Upoređivanje lezije na karotidama i psihičkih poremećaja pokazalo je na progresivni porast učestalosti psihičkih poremećaja sa težinom lezije na karotidnim krvnim sudovima, kao i na potpuno odsustvo psihičkih poremećaja kod osoba koje su imale uredan nalaz na karotidama. Praćenje uticaja psihičkih poremećaja (sumarno i pojedinačno) na funkcionalni oporavak pacijenata nakon moždanog udara, nije pokazalo statistički značajan uticaj. Zabeleženo je statistički značajno udruženo pojavljivanje depresivnog i anksioznog, depresivnog i neurotskog i anksioznog i neurotskog poremećaja, bez značajne interakcije navedenih poremećaja sa psihotičnim poremećajem. ZAKLJUČAK: Kod pacijenata sa ishemičnim moždanim udarom najveća je učestalost anksioznog poremećaja, zatim depresivnog poremećaja, a najređe se javlja psihotični poremećaj. Depresivni i anksiozni poremećaj značajno su če&scaron;ći kod žena, dok se psihotični poremećaji isključivo javljaju kod mu&scaron;karaca. Depresivni poremećaj značajno se če&scaron;će javlja u srednjem i starijem životnom dobu, anksiozni poremećaj se če&scaron;će javlja u mlađem i srednjem životnom dobu, dok se psihotične manifestacije javljaju najče&scaron;će u srednjem životom dobu. Depresivni i anksiozni poremećaj jednako se često javljaju kod pacijenata sa teritorijalnim i lakunarnim infarktom, dok se psihotične manifestacije isključivo javljaju kod pacijenata sa teritorijalnim infarktom. Ne postoji značajna korelacija između prisustva faktora rizika za moždani udar i pojave psihičkih poremećaja, iako je upadljivo odsustvo psihičkih poremećaja kod pacijenata bez faktora rizika za moždani udar. Nakon 3 meseca od moždanog udara nije primećena značajnija regresija simptoma psihičkih poremećaja. Anksiozni poremećaj i psihotične manifestacije se statistički značajno če&scaron;će javljaju kod infarkta u desnoj hemisferi, dok za depresivni poremećaj nije potvrđeno statistički značajno če&scaron;će pojavljivanje kod infarkta u levoj hemisferi. Psihički poremećaji kod pacijenata sa moždanim udarom če&scaron;će se javljaju kod pacijenata sa lezijama u karotidnom slivu, &scaron;to se povećava sa težinom lezije i veličinom stenoze. Ne postoji statistički značajna korelacija između lezija krvnih sudova u vertebrobazilarnom slivu i Willisovom poligonu sa pojavom psihičkih poremećaja. Nije dokazan značajan uticaj psihičkih poremećaja na oporavak bolesnika nakon moždanog udara. Dokazan je visok stepen udruženog javljanja depresivnog i anksioznog poremećaja.</p> / <p>INTRODUCTION: Stroke belongs to noninfectious diseases, which are considered the most common diseases of modern man. It is one of the most common causes of mortality and disability in the modern world. The many associated complications of stroke include mental disorders: depression, anxiety and psychotic disorders. Determining the relationship between stroke and mental disorders, as well as enlightening their underlying mechanism, represents a significant contribution to a better understanding of this very frequent disease, and an early treatment of these associated disorders should allow a faster and more complete recovery from stroke. OBJECTIVE: To determine characteristics of mental functioning after ischemic stroke, to determine the impact of lesion localization on development of certain mental disorders after stroke, to determine the impact of vascular status on development of mental disorders, and to determine the correlation between the associated mental disorders and the speed and degree of recovery of general life activities. MATERIALS AND METHODS: The research was conducted as a prospective study that included 101 ischemic stroke patients of both sexes, hospitalized at the Clinic of Neurology in Novi Sad. Data about the course of disease and stroke risk factors was collected and laboratory diagnostics was performed in all patients. All patients underwent brain computed tomography (CT) (or magnetic resonance imaging - MRI), and ultrasound examination of carotid and vertebrobasilar arteries and the circle of Willis. The degree of neurological deficit and functional recovery in the acute phase and at 3-month follow-up were assessed using the National Institute of Health Stroke Severity (NIHSS) scale, the Rankin scale, and the Barthel Index. All patients underwent psychological exploration of the mental status in the acute phase of stroke by using the Beck Depression Inventory 2 (BDI - 2), the State-Trait Anxiety Inventory (STAI), the Positive and Negative Syndrome Scale (PANSS), and the Cornell Services Index (CSI). Follow-up testing with the same tests was performed after 3 months. Statistical analysis included methods of descriptive statistics: tabular presentation of the frequency and percentages in case of nonparametric (nominal or ordinal) variables. Contingency tables were used to present relationships between two variables. In addition, measures of central tendency (arithmetic mean) and measures of dispersion (standard deviation) were used for parametric variables. The chisquared test was used to determine differences between groups for nominal measurement variables, Cramer&rsquo;s V was used to examine association between nominal levels of measurement. Association between interval measurement variables was measured by the Pearson correlation coefficient (r), and significance of differences between arithmetic means of more groups was determined by the analysis of variance (ANOVA). RESULTS: The study included 101 patients, 65.3% male and 34.7% female. The average age of patients was 60.69 years (median=62.00, standard deviation=10.828, statistical error=1.077). Stroke localizations were as follows: the right cerebral hemisphere in 38.6%, the left hemisphere in 34.7%, the cerebellum in 4%, the brainstem in 11.9%, and 10.9% of patients had multiple localizations. In 39.6% of patients, stroke was territorial, and in 59.4% lacunar. The distribution of risk factors for stroke was typical for the study area. Normal carotid arteries were found in 26.7%, 26.7% had diffuse atheromatosis, 27.7% had &lt;70% ACI stenosis, and 18.8% had &gt;70% ACI stenosis. As regards VB circulation, 52.5% had normal findings and 47.5% had pathological findings (stenosis and diffuse atheromatosis). As regards the circle of Willis, 54.5% had normal findings and 45.5% had pathological findings (stenosis and diffuse atheromatosis). Regarding mental functioning, 5.9% had depressive disorder, 29.7% had anxiety disorder, 9.9% had neurotic disorder, and 2% had psychotic disorder. In relation to sex, mental disorders were present as follows: depressive disorder in 3% of men and 11.4% of women, anxiety disorder in 25.8% of men and 37.1% of women, neurotic disorder in 7.6% of men and 14.3% of women, and psychotic disorder in 3% of men and none of women. With respect to age, among patients under 45 years of, age none had depressive disorder, 30% had anxiety disorder, 10% had psychotic disorder, and none had neurotic disorder. In the group of patients aged 46-65 years, 6.9% had depressive disorder, 22.4% had anxiety disorder, 12.1% had neurotic disorder, and 1.7% had neurotic disorder. In the group above 65 years of age, 6.1% had depressive disorder, 42.4% had anxiety disorder, 9.1% had neurotic disorder, and none had psychotic disorder. The distribution of responses obtained on the BDI-2 showed a higher prevalence of depressive disorder in patients with lesions in the left cerebral hemisphere. The distribution of responses obtained on the STAI showed a higher prevalence of anxiety disorder in patients who had lesion of the right hemisphere. The distribution of responses obtained on the CSI showed a higher prevalence of neurotic disorder in those who had multiple lesions. The distribution of responses obtained by the PANSS indicated a higher prevalence of psychotic disorder in those with lesion of the right hemisphere. Comparison of carotid artery lesions and mental disorders showed a progressive increase in the prevalence of mental disorders with increasing severity of the lesions, as well as a complete absence of mental disorders in people who had normal findings on carotids. The follow-up results showed that mental disorders (generally and individually) did not have a statistically significant effect on functional recovery of stroke patients. There were statistically significant comorbidities of depressive disorder and anxiety disorder, depressive disorder and neurotic disorder, and anxiety disorder and neurotic disorder, and no significant interactions of any of these disorders with psychotic disorder. CONCLUSION: In patients with ischemic stroke, anxiety disorder has the highest prevalence, followed by depressive disorder, whereas psychosis is the rarest. Depressive and anxiety disorders are significantly more common in women, while psychotic disorder occurs exclusively in men. Depressive disorder is significantly more common in the middle and old ages, anxiety disorder is more frequent in the younger and middle ages, while psychotic manifestations occur most often in the middle age of life. Depressive and anxiety disorders are similarly prevalent in patients with territorial and lacunar strokes, while psychotic manifestations occur exclusively in patients with territorial stroke. There is no significant correlation between the presence of stroke risk factors and mental disorders, although there is an evident absence of mental disorders in patients without stroke risk factors. Three months after stroke, no significant regression of the symptoms of mental disorders was observed. Anxiety disorder and psychotic manifestations are significantly more common in right hemispheric stroke, while as regards depressive disorder, there is no statistically significant association with left-hemispheric stroke. Mental disorders in stroke patients are more common in those with carotid lesions and increase in severity with increasing severity of lesion and degree of stenosis. There are no statistically significant correlations between lesions in the vertebrobasilar circulation or the circle of Willis and development of mental disorders. No significant impact of mental disorders on recovery from stroke was found. A high prevalence of comorbid depressive and anxiety disorders was proven/confirmed.</p>

<p>UVOD: Egzekutivne funkcije predstavljaju integrisanu grupu mentalnih sposobnosti, uključenih u proizvodnju, monitoring i kontrolu pona&scaron;anja orijentisanih ka određenom cilju i prevashodno su zadužene za snalaženje u novim situacijama, sme&scaron;tenim izvan domena automatskih psihičkih procesa. Zloupotreba heroina tokom dužeg vremenskog perioda rezultira o&scaron;tećenjem egzekutivnih funkcija, &scaron;to se može značajno reflektovati na lično, profesionalno i socijalno funkcionisanje zavisnika. CILJ ISTRAŽIVANJA: Cilj ovog istraživanja je ispitivanje uticaja zloupotrebe opijata na egzekutivne kontrolne procese, ispitivanje postojanja specifičnog odnosa eventualnih deficita egzekutivne performance opijatskih zavisnika sa dužinom ekspozicije heroinu, kao i definisanje prediktora o&scaron;tećenja egzekutivnih funkcija kod opijatskih zavisnika. MATERIJAL I METODOLOGIJA: Istraživanje je izvr&scaron;eno po tipu studije preseka, a njime je obuhvaćeno 200 ispitanika, podeljenih u dve grupe. <em>Eksperimentalnu grupu</em> činilo je 150 zavisnika od heroina, starosti 18-35 godina, koji su u apstienenciji najmanje 3 nedelje. U<em> kontrolnu grupu</em> uvr&scaron;teno je 50 zdravih subjekata, ujednačenih po polu, obrazovanju i starosti sa ispitanicima eksperimentalne grupe. Za prikupljanje podataka kori&scaron;ćeni su sledeći instrumenti: <em>op&scaron;ti strukturisani upitnik</em> posebno konstruisan za potrebe ovog istraživanja, zasnovan na samoproceni, koji se odnosi na osnovne sociodemografske karakteristike ispitanika i adiktolo&scaron;ka obeležja;<em> test za procenu psihopatije</em>, za procenu (kontrolu) eventualnog uticaja structure ličnosti zavisnika na postignuće na testovima kojima se procenjuju egzekutivne funkcije; za procenu stanja egzekutivnih funkcija:<em> test verbalne fluentnosti - segment fonemska fluentnost, Vekslerov individualni test inteligencije, test praćenja-markiranja traga, Baretova skala za procenu impulsivnosti, Viskonsin test sortiranja karata, Iowa Gambling Task</em>. REZULTATI: Kod heroinskih zavisnika beleže se signifikantni deficiti u egzekutivnim domenima: ažuriranje i monitoring sadržaja radne memorije, inhibitorna kontrola, izmena mentalnog seta i dono&scaron;enje odluka. Faktori na osnovu kojih se može predvideti o&scaron;tećenje egzekutivnih funkcija su: ukupno trajanje konzumiranja heroina, prosečna dnevna doza heroina, broj apstinencija u odnosu na ukupno trajanje heroina i uzrast pri prvom kontaktu sa psihoaktivnim supstancama. ZAKLJUČAK: Konzumiranje heroina dovodi se u vezu sa značajnim o&scaron;tećenjem sistema egzekutivnih funkcija, &scaron;to rezultira te&scaron;koćama zavisnika da prevazilaze habitualne odgovore i prilagođavaju pona&scaron;anje zahtevima koje nudi nova situacija, kao i sklono&scaron;ću da donose visoko rizične odluke, koje rezultiraju trenutnom dobiti, bez obzira na neminovne kasnije negativne posledice.</p> / <p>INTRODUCTION: Executive functions represent an integrated set of mental abilities involved in the production, monitoring and controlling of the goal-oriented behavior. Primarily, they are responsible for managing new situations which are placed outside the domain of automatic mental processes. Heroin abuse over a longer period of time results in the damage of the executive functions which significantly reflects on personal, professional and social functioning of an addict. THE AIM OF THE STUDY: The aim of this study is investigating the impact of substance abuse on executive control processes, testing the existence of a specific relationship between possible deficits of executive performance of opiate addicts and heroin exposure length, as well as defining the damage predictors of executive functions in opiate addicts. MATERIALS AND METHODS: The study was conducted by the cross-sectional study and included 200 examinees divided into two groups. <em>The experimental group </em>consisted of 150 heroin addicts, aged from 18 to 35 years, who were abstinent for at least 3 weeks. <em>The control group </em>included 50 healthy examinees of the same sex, age and educational background as the examinees in the experimental group. To collect the data, the following instruments were used: <em>a general structured questionnaire</em> &ndash; specifically designed for the purposes of this study, based on self-assessment, which refers to the basic socio-demographic characteristics and addictological features of examinees; <em>Psychopathy Assessment Questionnaire</em> for evaluation (control) of the possible impact of personality structure of addicts on achievement on tests used to assess executive functions; for the assessment of condition of executive functions: Verbal Fluency Task - phonemic fluency, Wechsler Adult Intelligence Scale, Trail Making Test, Barratt impulsiveness Scale, Wisconsin Card Sorting Test, Iowa Gambling Task Iowa Gambling Task. RESULTS: In heroin addicts significant deficits in executive domains were recorded: updating, inhibition, shiffring and decision making. The damage of executive functions can be predicted on the basis of the following factors: total length of heroin abuse, the average daily dose of heroin, number of&nbsp; abstinence compared to the total duration of heroin abuse and age of addicts at their first contact with psychoactive substances. CONCLUSION: The consumption of heroin is associated with significant impairment of the system of executive functions. This results in addicts having difficulties to overcome habitual responses and adjust behavior to the requirements imposed by new situations, as well as in the tendency to make high-risk decisions that result in current gain, regardless of inevitable later negative consequences.</p>

<p>Један од услова успешног образовно-васпитног процеса и развоја сваког појединца савременог друштва је техничка култура са свим својим програмима, како у основној тако и у средњој школи, који су важан извор знања, способности и креативности. Дефинисањем фактора који детерминишу техничку иновативност ученика средњих школа, добија се одредница у ком правцу треба ичи да се ниво техничке иновативности подигне код ученика који&nbsp; похађају средње стручне школе. Техничко знање и иновативност, треба да подигну: ниво техничког образовања ученика, оперативност&nbsp; и функционалност у коришћењу техничко-технолошких достигнућа, оспособни их за квалитетно, креативно решавање техничких проблема у свакодневном животу и раду.</p> / <p>Jedan od uslova uspešnog obrazovno-vaspitnog procesa i razvoja svakog pojedinca savremenog društva je tehnička kultura sa svim svojim programima, kako u osnovnoj tako i u srednjoj školi, koji su važan izvor znanja, sposobnosti i kreativnosti. Definisanjem faktora koji determinišu tehničku inovativnost učenika srednjih škola, dobija se odrednica u kom pravcu treba iči da se nivo tehničke inovativnosti podigne kod učenika koji&nbsp; pohađaju srednje stručne škole. Tehničko znanje i inovativnost, treba da podignu: nivo tehničkog obrazovanja učenika, operativnost&nbsp; i funkcionalnost u korišćenju tehničko-tehnoloških dostignuća, osposobni ih za kvalitetno, kreativno rešavanje tehničkih problema u svakodnevnom životu i radu.</p>

<p>Uvod: Mikrodiskektomija je jedan od savremenih hirur&scaron;kih metoda u lečenju osoba sa lumbalnim sindromom, čiji je uzrok hernijacija intervertebralnog diska. Na postoperativni oporavak, ishod rehabilitacije i funkcionalno stanje, veliki uticaj imaju i biopsihosocijalni faktori. Cilj: Glavni cilj istraživanja je bio procena uticaja biopsihosocijalnih faktora na ishod lečenja i funkcionalni status bolesnika sa lumbalnim sindromom nakon mikrodiskektomije i sprovedenog rehabilitacionog tretmana. Materijal i metode: Sprovedena je prospektivna studija na 200 pacijenata (96 mu&scaron;karaca i 104 žene), različitih profesija, prosečne životne dobi 50.20 &plusmn; 10.26 godina (raspon 29&ndash;69 godina). U istraživanje su uključeni pacijenti nakon operativnog lečenja hernijacije diska, putem mikrodiskektomije, preme&scaron;teni sa Klinike za neurohirurgiju na Kliniku za medicinsku rehabilitaciju, Kliničkog centra Vojvodine u Novom Sadu. Stratifikacija ispitanika je izvr&scaron;ena prema njihovim biolo&scaron;ko-demografskim, socio-ekonomskim, psiholo&scaron;kim i funkcionalnim obeležjima, uz kori&scaron;ćenje podataka iz anamneze, kliničkog pregleda, raspoložive medicinske dokumentacije i odgovarajućih upitnika i testova. Kori&scaron;ćeni su sledeći upitnici: za procenu bola-vizuelna analogna skala (VAS), upitnik o bolu (Pain Detect Test), za procenu psiholo&scaron;kih karakteristika Spilbergerovi testovi za trenutnu i op&scaron;tu anksioznost (Spielberger Anxiety Inventory-State and Trait Test), Bekova skala depresije (BDI), upitnik za procenu prisustva straha od fizičke aktivnosti i posla i njihovog izbegavanja (The Fear-Avoidance Beliefs Questionnaire - Physical activity and Work), a za procenu funkcionalnog statusa Osvestrijev upitnik o onesposobljenosti (ODI) i Kvebek skala onesposobljenosti osoba sa lumbalnim sindromom. Fleksibilnost i indeks pokretljivosti lumbalnog segmenta kičme su procenjivani pomoću &Scaron;oberovog i Tomajerovog testa. Navedena ispitivanja su obavljena postoperativno pre početka sprovođenja rehabilitacionog tretmana (0. mesec), potom posle mesec dana i zatim 3 i 6 meseci posle mikrodiskektomije. Rezultati: Na doživljavanje bola i na funkcionalnu sposobnost imali su signifikantnog uticaja sledeći navedeni činioci. Pol: subjektivno doživljavanje bola je bilo jače kod žena nego kod mu&scaron;karaca, ali je stepen funkcionalne onesposobljenosti (prema ODI i Kvebek skali) bio signifikantno veći (p&lt;0.01) kod mu&scaron;karaca. Životna dob: Stepen oporavka pacijenata nakon mikrodiskektomije je tokom vremena u pojedinim starosnim grupama bio promenljiv, ali je u celini bio lo&scaron;iji kod starijih osoba. Navika pu&scaron;enja: intenzitet bola (VAS) i stepen funkcionalne onesposobljenosti (prema ODI i Kvebek skali ) su bili veći kod pu&scaron;ača nego kod nepu&scaron;ača (p&lt;0.01). Mehaničko opterećenje kičme: manji stepen oporavka su imali ispitanici čije zanimanje je povezano sa većim dinamičkim i statičkim opterećenjem kičmenog stuba. Socijalni faktori: redovno zaposlenje i novčana primanja su povezani sa boljim funkcionalnim oporavkom. Psiholo&scaron;ki status i stepen optimizma: anksioznost i strahovi od fizičke aktivnosti i posla, strah od gubitka posla, depresija, negativni stavovi i pesimizam su signifikantno če&scaron;će prisutni kod ispitanika koji su imali manji stepen funkcionalnog oporavka tokom praćenog perioda. Zaključci: Na doživljavanje bola i na funkcionalnu sposobnost i oporavak pacijenata nakon mikrodiskektomije imali su signifikantnog uticaja sledeći biopsihosocijalni faktori: pol, životna dob, navika pu&scaron;enja, mehaničko opterećenje kičme, socijalno-ekonomski faktori, psiholo&scaron;ki status i stepen optimizma pacijenta. Primenom odgovarajućih upitnika i registrovanjem ovih faktora, može se kreirati model za predviđanje stepena funkcionalnog oporavka i za primenu dopunskih terapijskih postupaka posle načinjene mikrodiskektomije.</p> / <p>Introduction: Microdiscectomy is one of the modern surgical methods for the treatment of people with low back pain, caused by a herniated intervertebral disc. On postoperative recovery, rehabilitation outcome and functional status, among others, great influence have also biopsychosocial factors. Goal: The main goal of the research was to assess which biopsychosocial factors have a significant impact on treatment outcome and functional status of patients with low back pain after lumbar microdiscectomy and the subsequent physical therapy. Material and methods: The research was conducted as a prospective study on 200 patients (96 men and 104 women), of various professions and mean age 50.20 &plusmn; 26.10 years (range 29-69 years). The study involved patients after surgical treatment of disc herniation by microdiscectomy, who were transferred from the Clinic for neurosurgery to the Clinic for medical rehabilitation, in Clinical center of Vojvodina, Novi Sad, in order to perform physical therapy and rehabilitation. Stratification of patients was performed according to their biological, demographic, socio-economic, psychological and functional characteristics, using data from the health history, clinical examination, the available medical records and appropriate questionnaires and tests. Among the questionnaires were those that are used for assessment of pain, psychological and psychosocial characteristics and functional status of patients with low back pain, including a visual analogue scale, Pain Detect Test, Spielberger Anxiety Inventory-State and Trait, Beck Depression Inventory, The Fear-Avoidance Beliefs Questionnaire (Physical activity and Work), Oswestry Low Back Pain Disability Questionnaire (ODI) and Quebec Back Pain Disability Scale. The flexibility of the lumbar segment of the spine and its movement index were assessed by Schober&#39;s and Thomayer&#39;s tests. All of these above mentioned assessments were carried out just before the start of the rehabilitation treatment (month 0), at the beginning of physical therapy (month 0), one month later and then 3 and 6 months after microdiscectomy. Results: On the pain and functional ability / disability the significant influences had following listed factors. Gender: subjective perception of pain was stronger among women than among men, but the degree of functional disability (ODI and Quebec Scale) was significant higher in the group of men (p&lt;0.01). Age: The degree of recovery among patients after microdiscectomy over time in different age groups was varying, but in general was worse in the group of older people. Smoking habits: pain intensity and degree of functional disability were higher among smokers than nonsmokers (p&lt;0.01). Mechanical loading of the spine: lower degree of recovery had subjects whose job is associated with a higher dynamic and static loading of the spine. Social factors: regular employment and cash income are associated with better functional recovery. Psychological status and the degree of optimism: anxiety and fear of physical activity and work as well as the possibility of job loss, depression, negative attitudes and pessimism, were significantly more often present in the group of patients who had a lower degree of functional recovery during the studied period. Conclusions: On the experience of pain, on functional ability and recovery of patients after microdisectomy, significant influences have the following biopsychosocial factors: gender, age, smoking habits, the mechanical loading of the spine, socio-economic factors, psychological status and the degree of optimism of the patient. Using the appropriate questionnaires and registering mentioned factors, it is possible to create a model for predicting the degree of functional recovery and for the application of additional therapeutic procedures after microdisectomy.</p>

<p>U okviru disertacije ispitivan je uticaj sorte i mikroklimatskih uslova tokom dve proizvodne godine p&scaron;enice na sadržaj i strukturu albumina; izvr&scaron;ena je karakterizacija albumina pomoću Lab&ndash;on&ndash; a&ndash;Chip elektroforeze; određena je aktivnost proteolitičkih i amilolitičkih enzima, sadržaj slobodnih sulfhidrilnih i slobodnih amino grupa; ispitana su reolo&scaron;ka svojstva testa primenom uobičajenih metoda za procenu tehnolo&scaron;kog kvaliteta bra&scaron;na i izvedena je karakterizacija gotovog proizvoda-hleba. Jedan deo istraživanja se odnosio na period posležetvenog dozrevanja p&scaron;enice i stabilizacije bra&scaron;na.<br />Obe ispitivane godine odlikovao je toplotni stres s tim &scaron;to su u 2012. godini maksimalne<br />temperature prelazile 35 &deg;C i broj tropskih dana je bio izrazito veći u odnosu na 2011., &scaron;to je uslovilo promene u sastavu i kvalitetu proteina i skroba u zrnu p&scaron;enice. Sadržaj ukupnih albumina uzoraka p&scaron;eničnog bra&scaron;na iz 2012. bio je značajno manji u odnosu na 2011. proizvodnu godinu. Rezultati određivanja proteolitičke i amilolitičke aktivnosti uzoraka p&scaron;eničnog bra&scaron;na iz dve proizvodne godine su pokazali da su za 2012. proizvodnu godinu karakteristične znatno niže vrednosti ovih pokazatelja u odnosu na 2011. proizvodnu godinu i da je enzimska aktivnost pre svega sortna karakteristika.<br />Sadržaj slobodnih sulfhidrilnih grupa uzoraka p&scaron;eničnog bra&scaron;na iz 2012. proizvodne godine bio je značajno veći dok je sadržaj disulfidnih veza bio manji u odnosu na 2011. Sadržaj slobodnih amino grupa se razlikovao između uzoraka iz dve proizvodne godine, kako između različitih sorti, tako i u pogledu sva tri primenjena tretmana inkubacije glutena. Značajne razlike između vrednosti slobodnih amino grupa izmerenih nakon inkubacije gluten na 37 &deg;C, ukazuju na različitu proteolitičku aktivnost ispitivanih uzoraka p&scaron;eničnih sorti. U poređenju sa uzorcima iz 2011. proizvodne godine, uzorci iz 2012. su imali znatno niže vrednosti specifične zapremine hleba.<br />Dodatkom dvostruke količine sopstvenih albumina odabranom setu uzoraka dobijeni<br />su rezultati, koji ukazuju da su uzorci bra&scaron;na iz 2011. imali manjak amilolitičkih enzima, a uzorci iz 2012. manjak proteolitičkih enzima za postizanje optimalnog tehnolo&scaron;kog kvaliteta.</p> / <p>In this dissertation, the influence of variety and microclimatic conditions that prevailed during the two production years on the content and structure of wheat albumins were investigated; characterization of albumins was performed by Lab-on-a-Chip capillary electrophoresis; the proteolytic and &alpha;- amylolytic activity, as well as the content of free sulfhydryl and free amino groups were also determined; the rheological properties of dough were estimated using conventional methods for the assessment of flour technological quality and characterization of the final product- bread was performed. One part of the research covered the period of postharvest wheat and flour maturation. Heat stress was characteristic of both production years; however, in 2012, maximum temperatures exceeded 35 &deg;C and the number of days with maximum temperatures above 30 &deg;C was markedly higher than in the 2011 production year. These conditions have caused the changes in the composition and quality of protein and starch in wheat kernels. The albumin content of wheat flour samples from 2012 was significantly lower compared to 2011 production year.&nbsp;Results of proteolytic and amilolytic activities of wheat flour samples from two production years, showed that the values of these indicators were significantly lower for 2012 in relation to the 2011 production year, and that the enzyme activity is primarily varietal characteristic. The content of free sulfhydryl groups of wheat flour samples from the 2012 production year was significantly higher while the content of disulfide bonds was lower than in 2011. The content of free amino groups differed between samples from two production years. Differences in the amount of free amino content were evident between the varieties and between different treatments of gluten incubation. Significant differences between the values of the free amino groups measured after gluten incubation at 37 &deg;C, indicate a different proteolytic activity of tested wheat flour samples. In comparison with the samples from the 2011 production year, samples from 2012 had significantly lower values of specific bread volume. The addition of double amount of its own albumins to the selected samples indicated&nbsp;that the flour samples from 2011 had a deficit of amylolytic enzymes and samples from 2012 had a deficit of proteolytic enzymes for achieving optimal technological quality.</p>

<p>Uvod: Osteoporoza je sistemsko oboljenje skeleta koje se karakteri&scaron;e smanjenjem mase kosti i promenama u ko&scaron;tanoj strukturi, &scaron;to sve ima za posledicu povećanu sklonost ko&scaron;tanog tkiva ka prelomima. Prema preporuci Svetske zdravstvene organizacije, dijagnoza osteoporoze postavlja se ukoliko je T-score -2,5 SD i ispod te vrednosti, a normalan nalaz ako je vrednost T-score -1,0 SD i iznad te vrednosti. Danas se smatra da je zlatni standard u dijagnostici osteoporoze primena dvostruke X apsorpcione denzitometrije lumbalne kičme i kuka putem koje se dobiju vrednosti ko&scaron;tane mase Bone mineral density i T-score. Međutim, poznato je da postoje faktori rizika koji utiču na redukciju mase kosti na taj način &scaron;to smanjuju maksimum mase kosti koji se stiče do 35. godine života i / ili ubrzavaju inače normalan proces postepenog i blagog smanjenja mase kosti koji počinje posle 35. godine života i na taj način povećavaju rizik za frakture. Takođe, poznato je da neki od faktora rizika i njihova udruženost može dovesti do povećanog rizika za frakture i nezavisno od ko&scaron;tane mase i T-score. Ciljevi istraživanja : 1. Utvrditi ko&scaron;tanu masu u postmenopauznih žena primenom dvostruke X apsorpcione denzitometrije. 2. Analizirati distribuciju faktora rizika u pacijentkinja sa T-score ispod -2.5 SD u poređenju sa pacijentkinjama sa T-score iznad -1.0 SD. 3. Utvrditi odnos između statističkog prostora koji čine pojedinačni i udruženi faktori rizika (sa karakteristikama svakih od njih) i mase kosti određene denzitometrijski. Materijal i metode rada: Istraživanje je koncipirano delom kao prospektivna, a delom kao retrospektivna studija koja je sprovedena kod pacijentkinja u postmenopauznom periodu života, životne dobi od 50 do 80 godina. Nakon urađene dvostruke X apsorpcione denzitometrije lumbalne kičme i kuka ispitivane pacijentkinje su same popunjavale upitnik uz pomoć medicinske sestre ili lekara. Nakon dobijenih podataka pacijentkinje su podeljene u dve grupe: sa osteoporozom i bez osteoporoze. U grupi sa osteoporozom je bilo 270 pacijentkinja, a u grupi bez osteoporoze 250 pacijentkinja. Potom je sprovedena statistička obrada podataka. Nakon sveobuhvatne analize dobijenih rezultata istraživanja izvedeni su sledeći zaključci: 1.Ustanovljeno je da 60% postmenopauznih žena prosečne životne dobi od 67.0 &plusmn; 7.0 godina ima osteoporozu odnosno vrednost T-score &le; -2.5 SD. 2. Postoji statistička značajna povezanost između ko&scaron;tane mase i sledećih faktora rizika: pozitivna porodična anamneza na osteoporozu i frakture, telesna težina, telesna visina, ranije frakture, česti padovi i smanjenje u visini vi&scaron;e od 3 cm. 3. Analizom faktora rizika se dobijaju karakteristike osoba sa osteoporozom: pozitivna porodična anamneza na osteoporozu i frakture, manja telesna težina i telesna visina, smanjenje u visini vi&scaron;e od 3 cm, česti padovi i ranije frakture. 4. Hipertireoidizam i hiperparatireoidizam, reumatoidni artritis, primena kortikosteroidne terapije su faktori rizika koji su vi&scaron;e zastupljeni kod ispitivanih pacijentkinja sa osteoporozom. 5. Pu&scaron;enje, rana menopauza, alergija na mleko bez adekvatne supstitucije sa kalcijumom i nedovoljan boravak na suncu bez adekvatne supstitucije sa vitaminom D su faktori rizika koji su vi&scaron;e zastupljeni kod ispitivanih pacijentkinja sa osteoporozom. 6. Najveći doprinos celini daje pozitivna porodična anamneza na osteoporozu i frakture (20.99%), zatim slede telesna težina, telesna visina, Index telesne mase (19.03%), ranije frakture, česti padovi, smanjenje u visini vi&scaron;e od 3 cm (18.41%), pu&scaron;enje i nedovoljna fizička aktivnost (12.75%), alergija na mleko i nedovoljan boravak na suncu (12.14%), rana menopauza (8.72%), hipertireoidizam, hiperparatireoidizam, reumatoidni artritis (7.93%). 7. Analizom tri grupe obeležja koja daju najveći doprinos celini ustanovljeno je da pozitivna porodična anamneza na frakture (37.7%) i telesna težina (31.3%) predstavljaju major faktore rizika za osteoporozu. 8. Matematičkom obradom dolazi se do formule pomoću koje bi sa verovatnoćom od 64.0 % mogla predvideti osteoporoza, a sa verovatnoćom 73.2 % odsustvo osteoporoze, čime se između ostalog u na&scaron;em istraživanju donekle relativizuje neophodnost određivanja ko&scaron;tane mase u proceni rizika za prelome i u proceni potrebe za uvođenje antiosteoporotične terapije. Formula je +.214 O +.562 F +.202 R +.223 P +.335 S +.493 T +.057 V +.020 9. Potrebno je testirati dobijenu formulu na ispitivanim pacijentkinjama i nastaviti istraživanje na većem uzorku na faktore rizika koji nisu pokazali statističku značajnost.</p> / <p>Introduction: Osteoporosis is a systematic disease of skeleton characterized by the reduction of bone mass and changes in bone structure which result in the increased aptitude of bone tissue to fractures. According to the suggestion of the World Health Organization, the diagnosis for osteoporosis is set if the T-score is -2.5 SD and below it and the normal report if the value of T-score is -1.0 SD and above it. Nowadays, it is considered that the golden standard in osteoporosis diagnostic is the use of double X absorption densitometry of lumbal spine and hipe which provides the values of bone mass Bone mineral density as well as T-score. However, it has been known that there are risk factors whish influence the reduction of bone mass by reducing maximum bone mass gained by the age of 35 and/or by quckening, the normal process of gradual and mild reduction of bone mass starting after 35 and in that way increase the risk toward fractures. It mas also been known that some of the risk factors and their correlation may cause the increasement of the risk factor toward fractures not having the connection with the bone mass and T-score. Researchment aims: 1. Determine bone mass in postmenopausal women using double X absorption densitometry. 2. Analyse distribution of risk factors in patients whith the T-score below -2.5 SD comparing to the patients with T-score above -1.0SD. 3. Determine the relation between statistical space made by individual and associated risk factors (with the characteristics of each of them) and the bone mass specified by densitometry. Material and methods of working: Researchment is outlined partly as prospective and partly as retrospective study which was carried out in patients in postmenopausal life period, aged 50-80. After applying double X absorption densitometry of lumbal spine and hip the examined patients did the questionnaire by themselves whith the help of nurses and doctors. After obtaining the data, patients were divided into two groups: with and without osteoporosis. There were 270 patients in the group with osteoporosis and 250 of them without it. Thereafter, the statistic data processing was carried out. After the overall analysis of obtained results of researchment, following conclusions were conducted: 1. It has been determined that 60 % of postmenopausal women of average age 67.0&plusmn;7.0 have osteoporosis, in other words, their T-score is &le; -2.5 SD. 2. There is statistically important relationship between the bone mass and following risk factors: positive family anamnesis to osteoporosis and fractures, body weight, height, previos fractures, frequent falls and reduction of height for more than 3 cm. 3. Analysing the risk factors, characteristics of persons with osteoporosis have been obtained: positive family anamnesis to osteoporosis and fractures, smaller body weight and height, the reduction in height for more than 3 cm, frequent falls and previous fractures. 4. Hyperthyroidism and hyperparathyroidism, rheumatoid arthritis and the usage of corticosteroid therapy are the risk factors more incident in the examined patients with osteoporosis. 5. Smoking, early menopause, allergy to milk with no adequate substitution of calcium and insufficient exposition to sun rays with no adequate substitution of vitamine D are the risk factors more incident in patients with osteoporosis. 6. The largest contribution to the total makes positive family anamnesis to osteoporosis and fractures (20.99%), followed by body weight, height, Body mass index (19.03%), previos fractures, frequent falls and reduction in height for more than 3 cm (18.41%), smoking and insufficient physical activity (12.75%), allergy to milk and insufficient exposition to the sun (12.14%), early menopause (8.72%), hyperthyroidism and hyperparathyroidism, rheumatoid arthritis (7.93%). 7. By the analysis of all three goups of features giving the largest cintribution to the total, it has been determined that positive family anamnesis to fractures (37.7%), and body weight (31.3%), present the major risk factors for osteoporosis. 8. By mathematical processing we obtain the formula which can with the probability of 64.0% predict osteoporosis, and with the probability of 73.2% the absence of osteoporosis, which can, among other things in our research to some extent, require relative necessity for introduction of antiosteoporotic therapy. The formula is +.214 O +.562 F +.202 R +.223 P +.335 S +.493 T +.057 V +.020. 9. It is necessary to test the formula obtained in examined patients and continue the reseachment, on larger sample, of risk factors which have not shown statistic importance.</p>

<p>Osnovni cilj ovog istraživanja jeste ispitivanje faktora koji utiču na razvoj preduzetničkih potencijala studenata. Dobijeni rezultati su značajni kako za razumevanje teorijskog aspekta koncepta preduzetničkog potencijala, njegove strukture i činilaca koji deluju na razvijenost pojedinačnih dimenzija tako i za otvaranje značajnih praktičnih mogućnosti boljeg i efikasnijeg planiranja edukativnog delovanja i organizovanja podsticajnih programa za razvoj preduzetništva. Ovo istraživanje preduzetničkih potencijala studenata ukazuje na mogućnosti njihovog razvoja i doprinosi razvoju preduzetništva u našoj zemlji.</p> / <p>The main objective of this research is to examine the factors that influence<br />the development of student entrepreneurial potentials. The obtained results<br />are important for understanding the theoretical aspect of the concept of<br />entrepreneurial potential, its structure and factors that influence the<br />development of individual dimensions, as well as for opening up significant<br />practical possibilities for better and more efficient planning of educational<br />activities and organizing incentive programs for the development of<br />entrepreneurship. This research of students&#39; entrepreneurial potential points<br />to the possibility of their development and contributes to the development of<br />entrepreneurship in our country.</p>