Η παρούσα εργασία εστιάζεται στη μελέτη των εννοιών Φύσις (= φυσική κατάσταση, φυσική τάση) και Νόμος (= ανθρώπινη σύμβαση, θεσμός, έθιμο) ως διπολικού σχήματος ενταγμένου αφενός στα πλαίσια της διδασκαλίας των σοφιστών και αφετέρου στην τραγωδία του Ευριπίδη Βάκχαι.
Κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π. Χ., εποχής έντονης πνευματικής ζύμωσης εμπνευσμένης από τις κοινωνικές, πολιτικές και πολεμικές συγκυρίες, αναδύεται στη σοφιστική σκέψη το εννοιολογικό και ιδεολογικό αντιθετικό σχήμα Φύσις- Νόμος. Αρκετοί σοφιστές διατυπώνουν πεποιθήσεις που κλίνουν υπέρ της Φύσεως, η οποία ταυτίζεται με το όντως αληθινό και συμφέρον, κατά τον Αντιφώντα, με την πηγή της ελευθερίας, κατά τον Αλκιδάμα, με τη δικαιοσύνη την εκπορευόμενη από την υπερίσχυση του δυνατότερου και με την αναίρεση κάθε σύμβασης, κατά τον Καλλικλή. Κάποιοι άλλοι σοφιστές υιοθετούν θέσεις που κλίνουν υπέρ του Νόμου, ο οποίος αποτελεί πηγή δικαιοσύνης και απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση του ανθρώπου, κατά τον Πρωταγόρα, κριτήριο ηθικά ενδεδειγμένης χρήσης των αρετών και εγγυήτρια δύναμη ευπραγίας, κατά τον Ανώνυμο του Ιάμβλιχου.
Ποια, όμως, η παρουσία της Φύσεως και του Νόμου μέσα στην ευριπίδεια τραγωδία Βάκχαι; Η παρουσία αυτή γίνεται αντιληπτή κατά την εξέταση της αντιπαράθεσης του θεού Διονύσου με τον ηγεμόνα της Θήβας Πενθέα. Από τη μία πλευρά, η διονυσιακή λατρεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη Φύσιν σε ό,τι αφορά τόσο τις τελετουργικές πρακτικές της, όσο και την υπόσταση του ίδιου του τιμώμενου θεού Διονύσου. Από την άλλη πλευρά, ο ηγεμόνας της Θήβας Πενθέας ενεργεί ως ο θεματοφύλακας του Νόμου, προασπιζόμενος μία συμβατική μορφή δικαίου η οποία δρα ως συνεκτικός ιστός μεταξύ των πολιτών.
Είναι, ωστόσο, η έννοια του Νόμου εντελώς εξοβελισμένη από τη διονυσιακή λατρεία, στα πλαίσια της οποίας επιβάλλεται η εφαρμογή ενός συγκεκριμένου τελετουργικού τυπικού; Μήπως ο Νόμος, του οποίου υπεραμύνεται τόσο σθεναρά ο Πενθέας διώκοντας τους μαινόμενους ακολούθους του Διονύσου, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της βακχείας; Άραγε ήταν η ανάγκη επίτευξης ισορροπίας ανάμεσα στις δυνάμεις της Φύσεως και τις δυνάμεις του Νόμου η αλήθεια που διέφυγε του Πενθέα, καθορίζοντας έτσι το τραγικό του τέλος; Αυτά είναι τα ερωτήματα στα οποία καλείται τελικά να απαντήσει η έρευνα που διεξάγεται στην παρούσα εργασία. / This essay focuses on the study of the concepts of the Nature (=natural condition, natural inclination) and the Law (=human convention, institution, custom) when linked by a bipolar relationship. The two concepts mentioned above are studied on the one hand within the framework of the teachings of sophists and on the other hand in the context of the tragedy Bacchae of Euripedes.
During the fifth century B.C., an age characterized by a long and intense intellectual agitation which was inspired by the social, political and polemic conjunctures, the semantic and ideological antithetical scheme Nature – Law rises out of the thinking of sophists. Some sophists express convictions defending the Nature that is identified with the real truth and the real profit, according to Antiphon, with the source of freedom, according to Alkidamas, with the justice deriving from the prevalence of the strongest person and with the refutation of the conventions, according to Callicles. Some other sophists adopt positions defending the Law constituting the source of justice and a prerequisite for the survival of the humankind, according to Protagoras, a criterion of the morally right use of the virtues and the guarantee of prosperity, according to Anonymous of Iamblichus.
But what about the presence of the Nature and the Law in the context of the tragedy Bacchae of Euripedes? This case could be understood after a careful study of the juxtaposition of the god Dionysus to the king of Thebes Pentheus. On the one hand, the worship of Dionysus is indissolubly associated with the Nature as far as both the rites and the substance of the honored god Dionysus himself are concerned. On the other hand, the king of Thebes Pentheus acts as the guardian of the Law defending a conventional form of justice functioning like a binding tie between the citizens.
Is, though, the concept of the Law absolutely eliminated from the worship of Dionysus, within the framework of which the application of a specific ritual is imposed ? May the Law, which is defended so vigorously by Pentheus who persecutes the maniac worshippers of Dionysus, constitute a part and parcel of the bacchanals? May the necessity of a balance between the powers of the Nature and the powers of the Law be the principle that escaped Pentheus’ notice determining his tragic end? These are the questions that the research held in this essay aspires to answer.
| Identifer | oai:union.ndltd.org:upatras.gr/oai:nemertes:10889/7259 |
| Date | 30 April 2014 |
| Creators | Κοτοπούλη, Μαρία |
| Contributors | Ράγκος, Σπυρίδων, Kotopouli, Maria, Ράγκος, Σπυρίδων |
| Source Sets | University of Patras |
| Language | gr |
| Detected Language | Greek |
| Type | Thesis |
| Rights | 0 |
Page generated in 0.003 seconds