Η παρούσα εργασία εστιάζεται στη μελέτη των εννοιών Φύσις (= φυσική κατάσταση, φυσική τάση) και Νόμος (= ανθρώπινη σύμβαση, θεσμός, έθιμο) ως διπολικού σχήματος ενταγμένου αφενός στα πλαίσια της διδασκαλίας των σοφιστών και αφετέρου στην τραγωδία του Ευριπίδη Βάκχαι. Κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π. Χ., εποχής έντονης πνευματικής ζύμωσης εμπνευσμένης από τις κοινωνικές, πολιτικές και πολεμικές συγκυρίες, αναδύεται στη σοφιστική σκέψη το εννοιολογικό και ιδεολογικό αντιθετικό σχήμα Φύσις- Νόμος. Αρκετοί σοφιστές διατυπώνουν πεποιθήσεις που κλίνουν υπέρ της Φύσεως, η οποία ταυτίζεται με το όντως αληθινό και συμφέρον, κατά τον Αντιφώντα, με την πηγή της ελευθερίας, κατά τον Αλκιδάμα, με τη δικαιοσύνη την εκπορευόμενη από την υπερίσχυση του δυνατότερου και με την αναίρεση κάθε σύμβασης, κατά τον Καλλικλή. Κάποιοι άλλοι σοφιστές υιοθετούν θέσεις που κλίνουν υπέρ του Νόμου, ο οποίος αποτελεί πηγή δικαιοσύνης και απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση του ανθρώπου, κατά τον Πρωταγόρα, κριτήριο ηθικά ενδεδειγμένης χρήσης των αρετών και εγγυήτρια δύναμη ευπραγίας, κατά τον Ανώνυμο του Ιάμβλιχου. Ποια, όμως, η παρουσία της Φύσεως και του Νόμου μέσα στην ευριπίδεια τραγωδία Βάκχαι; Η παρουσία αυτή γίνεται αντιληπτή κατά την εξέταση της αντιπαράθεσης του θεού Διονύσου με τον ηγεμόνα της Θήβας Πενθέα. Από τη μία πλευρά, η διονυσιακή λατρεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη Φύσιν σε ό,τι αφορά τόσο τις τελετουργικές πρακτικές της, όσο και την υπόσταση του ίδιου του τιμώμενου θεού Διονύσου. Από την άλλη πλευρά, ο ηγεμόνας της Θήβας Πενθέας ενεργεί ως ο θεματοφύλακας του Νόμου, προασπιζόμενος μία συμβατική μορφή δικαίου η οποία δρα ως συνεκτικός ιστός μεταξύ των πολιτών. Είναι, ωστόσο, η έννοια του Νόμου εντελώς εξοβελισμένη από τη διονυσιακή λατρεία, στα πλαίσια της οποίας επιβάλλεται η εφαρμογή ενός συγκεκριμένου τελετουργικού τυπικού; Μήπως ο Νόμος, του οποίου υπεραμύνεται τόσο σθεναρά ο Πενθέας διώκοντας τους μαινόμενους ακολούθους του Διονύσου, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της βακχείας; Άραγε ήταν η ανάγκη επίτευξης ισορροπίας ανάμεσα στις δυνάμεις της Φύσεως και τις δυνάμεις του Νόμου η αλήθεια που διέφυγε του Πενθέα, καθορίζοντας έτσι το τραγικό του τέλος; Αυτά είναι τα ερωτήματα στα οποία καλείται τελικά να απαντήσει η έρευνα που διεξάγεται στην παρούσα εργασία. / This essay focuses on the study of the concepts of the Nature (=natural condition, natural inclination) and the Law (=human convention, institution, custom) when linked by a bipolar relationship. The two concepts mentioned above are studied on the one hand within the framework of the teachings of sophists and on the other hand in the context of the tragedy Bacchae of Euripedes. During the fifth century B.C., an age characterized by a long and intense intellectual agitation which was inspired by the social, political and polemic conjunctures, the semantic and ideological antithetical scheme Nature – Law rises out of the thinking of sophists. Some sophists express convictions defending the Nature that is identified with the real truth and the real profit, according to Antiphon, with the source of freedom, according to Alkidamas, with the justice deriving from the prevalence of the strongest person and with the refutation of the conventions, according to Callicles. Some other sophists adopt positions defending the Law constituting the source of justice and a prerequisite for the survival of the humankind, according to Protagoras, a criterion of the morally right use of the virtues and the guarantee of prosperity, according to Anonymous of Iamblichus. But what about the presence of the Nature and the Law in the context of the tragedy Bacchae of Euripedes? This case could be understood after a careful study of the juxtaposition of the god Dionysus to the king of Thebes Pentheus. On the one hand, the worship of Dionysus is indissolubly associated with the Nature as far as both the rites and the substance of the honored god Dionysus himself are concerned. On the other hand, the king of Thebes Pentheus acts as the guardian of the Law defending a conventional form of justice functioning like a binding tie between the citizens. Is, though, the concept of the Law absolutely eliminated from the worship of Dionysus, within the framework of which the application of a specific ritual is imposed ? May the Law, which is defended so vigorously by Pentheus who persecutes the maniac worshippers of Dionysus, constitute a part and parcel of the bacchanals? May the necessity of a balance between the powers of the Nature and the powers of the Law be the principle that escaped Pentheus’ notice determining his tragic end? These are the questions that the research held in this essay aspires to answer.

Ξεκινώντας από το θέμα του Μένωνα, χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος είναι εμφανές ήδη από την αρχή του διαλόγου, όταν ο νεαρός Θεσσαλός θα απευθύνει το ερώτημα στον Σωκράτη αναφορικά με ποιον τρόπο αποκτάται η αρετή. Σύμφωνα με την σωκρατική τοποθέτηση, το εν λόγω ερώτημα δεν είναι δυνατόν να απαντηθεί, αν πρωτίστως δεν διατυπωθεί ο ορισμός της αρετής, οπότε τίθεται εμμέσως ως το δεύτερο μέρος της θεματολογίας. Το ότι ο Μένων έχει μαθητεύσει πλησίον του Γοργία αποτελεί έναυσμα για τον Σωκράτη, ώστε να προκαλέσει τον συνομιλητή του να ορίσει την αρετή, προφασιζόμενος τον αμνήμονα. Ο Μένων επιχειρεί να ορίσει την έννοια της αρετής τρεις φορές, χωρίς μία ορισμένη επιτυχία, εφόσον ο Σωκράτης κατορθώνει να εντοπίζει σφάλματα. Ωστόσο, ο Μένων, οδηγούμενος σε αδιέξοδο, θα διερωτηθεί: πώς είναι δυνατόν κάποιος να ερευνήσει ένα θέμα το οποίο δεν γνωρίζει, και αν το γνωρίσει πώς γνωρίζει ότι αυτό είναι αυτό που αναζητούσε (το παράδοξο του Μένωνα). Ο Σωκράτης θα απαντήσει στην απορία του επικαλούμενος την θεωρία της ανάμνησης, σύμφωνα με την οποία η γνώση είναι ανάκληση του ήδη υπάρχοντος, έχοντας αναντιλέκτως προϋποθέσει την αθανασία της ψυχής. Μάλιστα θα προχωρήσει και σε απόδειξη της εν λόγω εκδοχής, προβαίνοντας σε ένα μαθηματικό πείραμα με έναν από τους δούλους του Μένωνα. Η θεωρητική παράμετρος που θα αποκομίσουν από την διαδικασία του πειράματος είναι η αξία της έρευνας, όταν σκοπός είναι η προσέγγιση της αλήθειας, όπου απαιτείται μάλιστα και η αποδοχή της άγνοιάς μας. Σε μια αντίστοιχη έρευνα έγκειται και ο φιλοσοφικός προσδιορισμός που επιδιώκει ο Σωκράτης και θα παρακινήσει τον Μένωνα να ερευνήσουν από κοινού για την αρετή. Αυτή τη φορά θα ακολουθήσουν την υποθετική μέθοδο μέσω της οποίας θα εξετάσουν με ποιον τρόπο αποκτάται η αρετή, εφόσον δεν κατόρθωσαν προηγουμένως στην συζήτησή τους να διατυπώσουν έναν επαρκή ορισμό.Η αρετή δεν είναι έμφυτη. Διαφορετικά, θα έπρεπε να διαφυλάττονται οι νέοι που γεννώνται ενάρετοι προκειμένου να μην διαφθαρούν. Η αρετή δεν είναι ούτε διδακτή, εφόσον, έπειτα από διάλογο που παρεμβάλλεται με τον Άνυτο, διαπιστώνουν ότι ούτε οι σοφιστές είναι οι αρμόδιοι δάσκαλοι ούτε και οι πολιτικοί κατόρθωσαν να μεταδώσουν στα τέκνα τους την αρετή. Άρα, ένα πρώτο συμπέρασμα στο οποίο οδηγούνται είναι ότι η αρετή δεν διδάσκεται. Όμως, πώς εξηγείται η διαπίστωση ότι υπάρχουν άνθρωποι που προβαίνουν σε ενάρετες πράξεις; Σε αυτό το σημείο ο Σωκράτης οδηγείται στην εκτίμηση ότι μία παράμετρος τους έχει διαφύγει της ερευνητικής προσοχής. Επαναπροσδιορίζουν τα όσα έχουν συζητηθεί και τελικώς εναποθέτουν τον ενάρετο χαρακτήρα των ανθρώπων στην εκ θεού αποκτηθείσα ορθή γνώμη, εισάγοντας με αυτόν τον τρόπο την διάκριση από την επιστήμη. Ωστόσο, ο διάλογος καταλήγει σε απορία, καθώς δεν διατυπώνεται ένας επαρκής ορισμός για την αρετή. / The main question of platonic dialogue Meno is distinct in two topics. The first one is manifested by the beginning of the dialogue, when younger Thessalian asks Socrates for the way that virtue is acquired. According to Socratic account, this question is impossible to be answered because it is required the formulation of determination of what the virtue is. That is the second topic of this dialogue that is mentioned indirectly. The fact that Meno was student of Gorgias is a Socrates' motivation to challenge his interlocutor to determine the notion of virtue, pretended his ignorance. Meno tries to determine the notion of virtue three times, without successful, since Socrates identifies many errors. However, Meno having reached deadlock wonders himself how someone can investigate something that he does not know it, and by extension if he know it how he can know that this is what he searched about (Meno's paradox). Socrates answers to that paradox with the theory of recollection, having presupposed the immortality of soul. Indeed, he proceed in the evidence of that theory by doing a geometrical experiment with one of Meno's slaves. What they reap from this experiment is the value of researching, for which is required the acceptance of our ignorance. The aim is to approach the Truth. In a similar way lies the philosophical determination that Socrates seeks and he prompts Meno to search about virtue together. In this point they follow the hypothetical method through which they search the way of acquiring the vitrue, since they did not succeed to give a sufficient definition.Areti is not inherent. Otherwise, young guys born virtuous should have been preserved in order not to be corrupted. Areti is not teachable. After the intervening dialogue with Anitos, they result to the fact that neither Sophists nor politicians are appropriate teachers and they are not able to teach the virtue to their children. Therefore, a first conclusion they lied to is that virtue is not teachable. But, how can someone explain the fact that there are people doing virtuous actions? Thus, at this point Socrates realizes that something is missed. They redefine their words and at the end they attribute the virtuous element of people in the orthi gnomi given by god. By this account they introduce the distinction between opinion and science. However, this dialogue result in query because an adequate definition about virtue is not formulated.