Η διδακτορική αυτή διατριβή πραγματεύεται έναν επικοινωνιακό-κειμενοκεντρικό τρόπο διδασκαλίας της γραμματικής στο Δημοτικό Σχολείο της Κύπρου και, κατ’ επέκταση, της Ελλάδας. Περιλαμβάνει λεπτομερή περιγραφή μίας πρότασης πειραματικής εφαρμογής της επικοινωνιακής-κειμενοκεντρικής προσέγγισης στην Γ΄ Δημοτικού, στην Κύπρο, βασισμένης στο παιδαγωγικό μοντέλο συστημικής-λειτουργικής γραμματικής της Αυστραλιανής Σχολής (του Halliday και των συνεργατών του), το οποίο εστιάζει στο κείμενο, ως προϊόν και κοινωνική διαδικασία, στο συγκείμενο, στη γραμματική των κειμενικών ειδών, στη γλωσσική επάρκεια και, ευρύτερα, στο γραμματισμό. Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης πειραματικής εφαρμογής διεξήχθη ημιπειραματική έρευνα με προπειραματικό και μεταπειραματικό έλεγχο, με δύο φυσικώς ισοδύναμες ομάδες. Σκοπός της έρευνας ήταν να εξετάσει την αποτελεσματικότητα ερευνητικού προγράμματος επικοινωνιακής-κειμενοκεντρικής προσέγγισης της διδασκαλίας της γραμματικής ως προς τη γλωσσική επάρκεια (και τις δύο συνιστώσες της, τη γλωσσική ικανότητα και την επικοινωνιακή ικανότητα) των παιδιών που συμμετείχαν σε αυτή και ως προς το επίπεδο γραμματισμού τους, εν γένει. Η έρευνα ήταν ποσοτική. Μέσω ενός ειδικά καταρτισμένου δοκιμίου, που περιλάμβανε ποικιλία έργων και σχετικών ασκήσεων, μετρήθηκαν τόσο οι γλωσσικές όσο και οι επικοινωνιακές επιδόσεις των παιδιών των δύο ομάδων. Οι υποθέσεις της έρευνας εστίασαν σε ορισμένα γλωσσικής και επικοινωνιακής φύσεως εννοιακά υποεπίπεδα, συναρτήσει του ευρύτερου εννοιακού επιπέδου «γλωσσική επάρκεια», και σχετίζονται με τα ακόλουθα ερωτήματα: 1. Ποια είναι η επίδραση της επικοινωνιακής-κειμενοκεντρικής διδασκαλίας της γραμματικής στη γλωσσική ικανότητα που αντιστοιχεί στην ορθογραφική γνώση του διδασκομένου; 2. Ποια είναι η επίδραση της επικοινωνιακής-κειμενοκεντρικής διδασκαλίας της γραμματικής στη γλωσσική ικανότητα που αντιστοιχεί στην «αμιγώς γραμματική» (μορφοσυντακτική) γνώση (ή γνώση γραμματικών κανόνων παραδοσιακού τύπου) του διδασκομένου; 3. Ποια είναι η επίδραση της επικοινωνιακής-κειμενοκεντρικής διδασκαλίας της γραμματικής στη γλωσσική ικανότητα που αντιστοιχεί στη γνώση του διδασκομένου σε σχέση με τη μεταγλώσσα (βασική γραμματική ορολογία); 4. Ποια είναι η επίδραση της επικοινωνιακής-κειμενοκεντρικής διδασκαλίας της γραμματικής στο γενικό επίπεδο της γλωσσικής ικανότητας (γλωσσικές επιδόσεις) του διδασκομένου; 5. Ποια είναι η επίδραση της επικοινωνιακής-κειμενοκεντρικής διδασκαλίας της γραμματικής στην επικοινωνιακή ικανότητα του διδασκόμενου που αντιστοιχεί στη γνώση δόμησης γραπτού λόγου (άρα και παραγωγής γραπτών κειμένων) εντός επικοινωνιακού πλαισίου (και αναλύεται βάσει επιμέρους σχετικών δεικτών]; 6. Ποια είναι η επίδραση της επικοινωνιακής-κειμενοκεντρικής διδασκαλίας της γραμματικής στο γενικό επίπεδο της επικοινωνιακής ικανότητας (επικοινωνιακές επιδόσεις) του διδασκομένου; 7. Ποια είναι, εν τέλει, η επίδραση της επικοινωνιακής-κειμενοκεντρικής διδασκαλίας της γραμματικής στην καλλιέργεια της γλωσσικής επάρκειας του διδασκομένου; Τα ευρήματα της έρευνας, αναφορικά με τα παραπάνω ερωτήματα και στη βάση των υποθέσεών της, ειδικότερα, κατέδειξαν ότι υπήρξε στατιστικά σημαντική διαφορά ως προς: α. τις «γλωσσικές» και τις «επικοινωνιακές επιδόσεις» των παιδιών της Πειραματικής Ομάδας έναντι των αντίστοιχων επιδόσεων της Ομάδας Ελέγχου, κατά την τελική αξιολόγηση της γλωσσικής επάρκειάς τους (της γλωσσικής ικανότητας και της επικοινωνιακής ικανότητάς τους, αντίστοιχα) β. τις «γλωσσικές επιδόσεις» και τις «επικοινωνιακές» επιδόσεις των παιδιών της Πειραματικής Ομάδας, ανάμεσα στην αρχική και την τελική αξιολόγηση της γλωσσικής επάρκειάς τους (της γλωσσικής ικανότητας και της επικοινωνιακής ικανότητά τους, αντίστοιχα) γ. το τελικό γενικό επίπεδο γλωσσικής επάρκειας των παιδιών της Πειραματικής Ομάδας έναντι του αντίστοιχου επιπέδου της Ομάδας Ελέγχου δ. το αρχικό και το τελικό γενικό επίπεδο της γλωσσικής επάρκειας των παιδιών της Πειραματικής Ομάδας. Τα παραπάνω ευρήματα, όπως φαίνεται και από τη θεματική ανάλυση περιεχομένου των ποιοτικών δεδομένων που συλλέχθηκαν μέσω, κυρίως, της συμμετοχικής παρατήρησης και της συνέντευξης, η οποία ενισχύει σε μεγάλο βαθμό την εσωτερική εγκυρότητα της έρευνας, σχετίζονται, δυνητικά, με το όλο ερευνητικό πρόγραμμα και την πειραματική παρέμβαση καθαυτή. Γενικά, τα ποσοτικά και ποιοτικά ευρήματα της έρευνας επικυρώνουν την ανάγκη για στροφή από την επικοινωνιακή προσέγγιση στην κειμενοκεντρική προσέγγιση, με έμφαση στη ρητή διδασκαλία των κειμενικών ειδών και της γραμματικής τους, γεγονός το οποίο μπορεί να συμβάλει θετικά στην καλλιέργεια της γλωσσικής επάρκειας, και εν γένει του γραμματισμού. Μία τέτοια αλλαγή αναμένεται ότι θα επιτρέψει τον απεγκλωβισμό από το "πώς" της γραμματικής διδασκαλίας και θα δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως: "ποια είδη κειμένου πρέπει να διδάσκονται, σε ποια τάξη και με ποια σειρά". Η διατριβή εστιάζει συστηματικά στον προβληματισμό αυτό και καταθέτει τη δική της ολοκληρωμένη πρόταση για κειμενοκεντρική προσέγγιση της γραμματικής στην Γ΄ Δημοτικού, τάξη η οποία συνιστά ένα κομβικό σημείο στη γλωσσική αγωγή, αναγνωρίζοντας το ρόλο της γραμματικής διδασκαλίας στο γραμματισμό των παιδιών του δημοτικού σχολείου.Στην τελική αυτή πρόταση κυρίαρχη θέση έχει όχι απλώς η "παιδαγωγική του γραμματισμού" αλλά η "παιδαγωγική της γραμματικής του γραμματισμού", η οποία και θεμελιώνεται σε συγκεκριμένα κειμενολογικά κριτήρια. / This PhD thesis deals with a communicative-genre based way of grammar teaching in the Primary School of Cyprus and, additionally, of Greece. It describes in detail an experimental programme, which is based on the Hallidayian systemic-functional model of grammar and the relative Sydney School Theory, from a pedagogic perspective. For the application of the particular programme, which took place in Grade 3, a quasi experimental research was carried out. The design for this research was a pre test - post test, control group-experimental group design. The aim of the research was to examine the effectiveness of the particular experimental programme, regarding the student’s linguistic adequacy (and its two components, the linguistic competence and the communicative competence) and their literacy, in general. The research was quantitative. Via an appropriate test, that included various linguistic and communicative exercises, the linguistic competence and the communicative competence of all the students, who participated in the programme, were tested at the outset of the research. After the Experimental Group received an instruction which placed a strong emphasis on text, as a product and as a social process, context and grammar, for a three month period, both experimental and control group students were re-tested, in order to examine their literacy outcomes in various linguistic and communicative areas and subjects of linguistic adequacy, such as the orthographic knowledge, the grammatical knowledge, the metalinguistic knowledge and the knowledge for effective written text production. The main null hypothesis for the research stated that no change would take place, between the Experimental Group and the Control Group, in the competencies related to “knowledge about language” and “knowledge of the language use”, as a result of the Experimental Group's exposure to explicit grammar teaching and, specifically, to communicative and genre based strategies and activities. After the data were analysed, the main null hypothesis was rejected and the alternative hypothesis, positing that a significant positive change would take place in the Experimental Group’s literacy outcomes was affirmed. The results of the quantitative research were accompanied by the results of a parallel qualitative research. The thematic content analysis of the qualitative data, which were collected via a series of participative observations and interviews, increased the internal validity of the research and strengthened the possible relationship between the instruction, being described above, and the quantitative research results. Generally speaking, the quantitative and qualitative results of the research underline the possible effectiveness of the communicative and, especially, of the genre based grammar approach, regarding the linguistic adequacy of primary school students and their literacy. So, the most important conclusion of this PhD thesis is that, within the frame of a genre based grammar education, students can acquire the knowledge and skills to both write effectively and to deal knowingly with grammatical as well as textual forms. As genre based grammar education is related to a new way of grammar teaching, which aims to the social construction of language, it becomes equal to literacy based education. This new way allows the movement from the “how” of grammar teaching to the “how” of genres' teaching, during the primary years of schooling. The final proposal of the thesis refers to the “how” of genres' teaching in Grade 3, which is supposed to be a crucial point regarding language education and, obviously, regarding literacy itself.

Le nouveau paradigme de l’éducation plurilingue et interculturelle lancé au niveau européen redéfinit le rôle de l’enseignant de langues et influence le contenu de sa formation universitaire. Dans cette recherche nous nous sommes interrogées sur les influences possibles de la politique éducative et linguistique européenne au niveau de la formation initiale des enseignants de langues en Grèce. L’analyse des programmes d’étude des huit départements de langues grecs a été réalisée sous l’angle des propositions européennes et de leur applicabilité en Grèce. Notre recherche a révélé une grande diversité de programmes de formation offerte aux futurs enseignants de langues et un suivi des axes proposés au niveau européen. La recherche quantitative et qualitative que nous avons menée nous a permis de dégager les représentations des enseignants d’anglais, de français, d’allemand et d’italien concernant leur formation initiale et le rapport de celle-ci avec leurs pratiques. Un total de 147 enseignants de langues ont répondu aux questionnaires alors que 30 ont participé aux entretiens. Notre intention visait à observer le degré auquel les propositions européennes correspondaient aux besoins des enseignants. Les résultats ont vérifié notre hypothèse à savoir que la formation proposée pouvait couvrir les besoins des enseignants et les aider à faire face aux nouveaux défis éducatifs. Le discours des enseignants a cependant révélé que le contexte éducatif ne permet pas toujours d’appliquer en classe les savoirs acquis pendant la formation initiale. / The new paradigm of plurilingual and intercultural education that is being promoted at European level, as well as the incorporation of communication technology in teaching of languages, re-define the role of the languages’ teacher and in consequence influence the content of his/her education. In this study our initial hypotheses address the possible influence of the European educational and linguistic policy on the initial education of the languages’ teacher in Greece. We advanced to an analysis of the study programs of Greek foreign language departments under the prism of the European proposals and their implementation in Greece. Initially, the research revealed a big differentiation among programs of education of future teachers. We found that the majority follows the axes being proposed at European level and that efforts focus mainly on the relevance between theory and practice. We also carried out a quantitative and qualitative research in order to determine the convictions of languages’ teachers who work in public schools with regard to their initial education and the way they teach. Our aim was to observe in which degree European proposals correspond to the needs of languages’ teachers. The results confirmed our initial hypotheses that the education being proposed could cover the needs of teachers and help them face the new educational challenges. However, their testimonies revealed that the environment they work in does not always allow the application of what they have learned during their education. / Η πολυγλωσσική και διαπολιτισμική εκπαίδευση που προωθείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο καθώς και η ενσωμάτωση των τεχνολογιών της επικοινωνίας στην διδασκαλία των γλωσσών επαναπροσδιορίζουν τον ρόλο του εκπαιδευτικού γλωσσών και κατά συνέπεια επηρεάζουν το περιεχόμενο της εκπαίδευσης του. Σε αυτή την έρευνα εξετάζουμε τις πιθανές επιρροές της ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής και γλωσσικής πολιτικής στην αρχική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών γλωσσών στην Ελλάδα. Προχωρήσαμε σε μία ανάλυση των προγραμμάτων σπουδών των οκτώ ελληνικών τμημάτων γλωσσών υπό το πρίσμα των ευρωπαϊκών προτάσεων και της εφαρμογής τους στην Ελλάδα. Η έρευνα μας αποκάλυψε αρχικά την μεγάλη διαφοροποίηση των προγραμμάτων εκπαίδευσης των μελλοντικών καθηγητών και την εναρμόνιση τους με τους αξονες που προτείνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η ποσοτική και ποιοτική έρευνα που διεξήγαμε μας επέτρεψε να δούμε τις πεποιθήσεις των καθηγητών αγγλικών, γαλλικών, γερμανικών και ιταλικών για την αρχική τους εκπαίδευση και την σχέση και την σχέση αυτής με τον τρόπο που κάνουν μάθημα. Συνολικά 147 καθηγητές γλωσσών απάντησαν στα ερωτηματολόγια και 30 ακόμη συμμετείχαν στις συνεντεύξεις. Ο σκοπός μας ήταν να παρατηρήσουμε τον βαθμό που οι ευρωπαϊκές προτάσεις ανταποκρίνονται στις ανάγκες των καθηγητών γλωσσών. Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τις αρχικές μας υποθέσεις ότι η εκπαίδευση που προτείνεται θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες των καθηγητών και να τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τις νέες εκπαιδευτικές προκλήσεις. Ωστόσο οι μαρτυρίες των καθηγητών αποκάλυψαν ότι το περιβάλλον μέσα στο οποίο εργάζονται δεν επιτρέπει πάντοτε την εφαρμογή των γνώσεων που απέκτησαν κατά την διάρκεια της εκπαίδευσης τους.