Die rol wat die tolk vervul, is sentraal tot die sukses van die kommunikasie waarby sprekers van verskillende tale betrokke is. Professionele liggame en instellings vereis van ʼn tolk om tydens enige tolkgeleentheid aan etiese kodes en praktykstandaarde te voldoen. Hierdie etiese kodes en praktykstandaarde is rigtinggewend in dié opsig dat dit in ʼn mate voorskryf hoe die tolk sy rol moet benader en vervul. Wat egter opgesluit is in dergelike voorskrifte is die voortdurende ondersteuning van die sogenaamde ‘kanaal’-rol, waarin die tolk as onsigbare ‘masjien’ gesien word. Die uitdaging wat dus aan die tolk gestel word, is om binne sy moontlike unieke omgewing slegs volgens die voorskriftelike kanaal-rolbeskrywing te funksioneer. Wat in die literatuur oor die onderwerp bevind is, is dat die verwagtinge wat deur so ʼn voorskriftelike rolbeskrywing aan die tolk gestel word, nie noodwendig haalbaar is in die praktyk nie. In die lig hiervan bring hierdie studie die rol van die opvoedkundige tolk op die voorgrond. Gemeenskapstolking in die breë verwys na tolking wat alle sosiaal-geörienteerde tolking saamvat, insluitend tolking wat verband hou met opvoeding of opleiding. Hierdie studie ondersoek gemeenskapstolktipes om vas te stel wat die ooreenkomste en verskille tussen die onderskeie tipes gemeenskapstolking is, en bevind dat opvoedkundige tolking uniek van aard is en dus ʼn unieke benadering noodsaak. Dit sluit aan by Mullamaa (2006:25) se siening dat ʼn sosiale ommekeer in tolknavorsing plaasgevind het en dat daar tans ʼn groter bewustheid van die kompleksiteit van tolking gekweek word. Toury (1995:53) en Pym (2010) ondersteun hierdie siening en voer aan dat die taalpraktisyn homself as deel van die sosiale omstandighede van die kommunikasiegeleentheid moet kan handhaaf. Op ʼn teoretiese vlak is Toury (1995:55) se normkonsep ingespan omdat dit kontekssensitief is en die inherente sosiale dinamika waarbinne vertaal- en tolkpraktyke gevestig word, verreken. Geskoei op die teoretiese normmodelle van Toury (1995:55) en Shlesinger (1999:65-77), wat ʼn meganisme daarstel waardeur normatiewe gedrag en rolgedrag gemeet kan word, asook Niska (2002:137-138) se teoretiese tolkrolmodel wat aanvoer dat die gemeenskapstolk homself in ʼn piramiede van betrokkenheid bevind, is bestaande en nuutingesamelde data geanaliseer om vas te stel presies wat die dinamiek is wat verreken behoort te word in die omskrywing van die rol wat opvoedkundige tolk vervul.Daar is bevind dat ʼn definisie van die rol van die opvoedkundige tolk gevind kan word tussen dit wat van die opvoedkundige tolk verwag word en dit wat in die werklikheid geskied. Die studie het bewys dat die rol van die opvoedkundige tolk inderdaad veranderlik is, en dat die wending na ʼn meer sosiaal-dinamiese rolmodel vir tolking ook by die rolvervullingsmodel vir opvoedkundige tolking inpas. Die teorie wat geponeer word, is dat die opvoedkundige tolk homself deurgaans op ʼn dinamiese kontinuum van beweeglikheid bevind waarbinne hy verskeie rolle vervul na gelang die spesifieke behoeftes van die tolkgeleentheid. Aanbevelings word gemaak vir die implementering van ʼn model vir opvoedkundige tolkrolvervulling in Suid-Afrika, asook vir verdere navorsingsmoontlikhede ten opsigte van die tolkrolgesprek. / Thesis (PhD (Linguistics and Literary Theory))--North-West University, Potchefstroom Campus, 2012

Die rol wat die tolk vervul, is sentraal tot die sukses van die kommunikasie waarby sprekers van verskillende tale betrokke is. Professionele liggame en instellings vereis van ʼn tolk om tydens enige tolkgeleentheid aan etiese kodes en praktykstandaarde te voldoen. Hierdie etiese kodes en praktykstandaarde is rigtinggewend in dié opsig dat dit in ʼn mate voorskryf hoe die tolk sy rol moet benader en vervul. Wat egter opgesluit is in dergelike voorskrifte is die voortdurende ondersteuning van die sogenaamde ‘kanaal’-rol, waarin die tolk as onsigbare ‘masjien’ gesien word. Die uitdaging wat dus aan die tolk gestel word, is om binne sy moontlike unieke omgewing slegs volgens die voorskriftelike kanaal-rolbeskrywing te funksioneer. Wat in die literatuur oor die onderwerp bevind is, is dat die verwagtinge wat deur so ʼn voorskriftelike rolbeskrywing aan die tolk gestel word, nie noodwendig haalbaar is in die praktyk nie. In die lig hiervan bring hierdie studie die rol van die opvoedkundige tolk op die voorgrond. Gemeenskapstolking in die breë verwys na tolking wat alle sosiaal-geörienteerde tolking saamvat, insluitend tolking wat verband hou met opvoeding of opleiding. Hierdie studie ondersoek gemeenskapstolktipes om vas te stel wat die ooreenkomste en verskille tussen die onderskeie tipes gemeenskapstolking is, en bevind dat opvoedkundige tolking uniek van aard is en dus ʼn unieke benadering noodsaak. Dit sluit aan by Mullamaa (2006:25) se siening dat ʼn sosiale ommekeer in tolknavorsing plaasgevind het en dat daar tans ʼn groter bewustheid van die kompleksiteit van tolking gekweek word. Toury (1995:53) en Pym (2010) ondersteun hierdie siening en voer aan dat die taalpraktisyn homself as deel van die sosiale omstandighede van die kommunikasiegeleentheid moet kan handhaaf. Op ʼn teoretiese vlak is Toury (1995:55) se normkonsep ingespan omdat dit kontekssensitief is en die inherente sosiale dinamika waarbinne vertaal- en tolkpraktyke gevestig word, verreken. Geskoei op die teoretiese normmodelle van Toury (1995:55) en Shlesinger (1999:65-77), wat ʼn meganisme daarstel waardeur normatiewe gedrag en rolgedrag gemeet kan word, asook Niska (2002:137-138) se teoretiese tolkrolmodel wat aanvoer dat die gemeenskapstolk homself in ʼn piramiede van betrokkenheid bevind, is bestaande en nuutingesamelde data geanaliseer om vas te stel presies wat die dinamiek is wat verreken behoort te word in die omskrywing van die rol wat opvoedkundige tolk vervul.Daar is bevind dat ʼn definisie van die rol van die opvoedkundige tolk gevind kan word tussen dit wat van die opvoedkundige tolk verwag word en dit wat in die werklikheid geskied. Die studie het bewys dat die rol van die opvoedkundige tolk inderdaad veranderlik is, en dat die wending na ʼn meer sosiaal-dinamiese rolmodel vir tolking ook by die rolvervullingsmodel vir opvoedkundige tolking inpas. Die teorie wat geponeer word, is dat die opvoedkundige tolk homself deurgaans op ʼn dinamiese kontinuum van beweeglikheid bevind waarbinne hy verskeie rolle vervul na gelang die spesifieke behoeftes van die tolkgeleentheid. Aanbevelings word gemaak vir die implementering van ʼn model vir opvoedkundige tolkrolvervulling in Suid-Afrika, asook vir verdere navorsingsmoontlikhede ten opsigte van die tolkrolgesprek. / Thesis (PhD (Linguistics and Literary Theory))--North-West University, Potchefstroom Campus, 2012

Text in English / Abstracts in English and Venda / This study has investigated the effectiveness of available tools used for translating from English into Tshivenḓa and vice versa with the aim to investigate and determine the effectiveness of these tools. This study dealt with the problem of lack of effective translation tools used to translate between English and Tshivenḓa. Tshivenḓa is one of South Africa’s minority languages. Its (Tshivenḓa) lack of effective translation tools negatively affects language practitioners’ work. This situation is perilous for translation quality assurance. Translation tools, both computer technology and non-computer technology tools abound for developed languages such as English, French and others. Based on the results of this research project, the researcher did make recommendations that could remedy the situation. South Africa is a democratic country that has a number of language-related policies. This then creates a conducive context for stakeholders with language passion to fully develop Tshivenḓa language in all dimensions. The fact is that all languages have evolved and they were all underdeveloped. This vividly shows that Tshivenḓa language development is also possible just like Afrikaans, which never existed on earth before 1652. It (Afrikaans) has evolved and overtaken all indigenous South African languages. This study did review the literature regarding translation and translation tools. The literature was obtained from both published and unpublished sources. The study has used mixed methods research, i.e. quantitative and qualitative research methods. These methods successfully complemented each other throughout the entire research. Data were gathered through questionnaires and interviews wherein both open and closed-ended questions were employed. Both purposive/judgemental and snowball (chain) sampling have been applied in this study. Data analysis was addressed through a combination of methods owing to the nature of mixed methods research. Guided by analytic comparison approach when grouping together related data during data analysis and presentation, both statistical and textual analyses have been vital in this study. Themes were constructed to lucidly present the gathered data. At the last chapters, the researcher discussed the findings and evaluated the entire research before making recommendations and conclusion. / Iyi ṱhoḓisiso yo ita tsedzuluso nga ha kushumele kwa zwishumiswa zwi re hone zwine zwa shumiswa u pindulela u bva kha luambo lwa English u ya kha Tshivenḓa na u bva kha Tshivenḓa u ya kha English ndivho I ya u sedzulusa na u lavhelesa kushumele kwa izwi zwishumiswa uri zwi a thusa naa. Ino ṱhoḓisiso yo shumana na thaidzo ya ṱhahelelo ya zwishumiswa zwa u pindulela zwine zwa shumiswa musi hu tshi pindulelwa vhukati ha English na Tshivenḓa. Tshivenḓa ndi luṅwe lwa nyambo dza Afrika Tshipembe dzine dza ambiwa nga vhathu vha si vhanzhi. U shaea ha zwishumiswa zwa u pindulela zwine zwa shuma nga nḓila I thusaho zwi kwama mushumo wa vhashumi vha zwa nyambo nga nḓila I si yavhuḓi. Iyi nyimele I na mulingo u kwamaho khwaḽithi ya zwo pindulelwaho. Zwishumiswa zwa u pindulela, zwa thekhnoḽodzhi ya khomphiyutha na zwi sa shumisi thekhnoḽodzhi ya khomphiyutha zwo ḓalesa kha nyambo dzo bvelelaho u tou fana na kha English, French na dziṅwe. Zwo sendeka kha mvelelo dza ino thandela ya ṱhoḓisiso, muṱoḓisisi o ita themendelo dzine dza nga fhelisa thaidzo ya nyimele. Afrika Tshipembe ndi shango ḽa demokirasi ḽine ḽa vha na mbekanyamaitele dzo vhalaho nga ha dzinyambo. Izwi zwi ita uri hu vhe na nyimele ine vhafaramikovhe vhane vha funesa nyambo vha kone u bveledza Tshivenḓa kha masia oṱhe. Zwavhukuma ndi zwa uri nyambo dzoṱhe dzi na mathomo nahone dzoṱhe dzo vha dzi songo bvelela. Izwi zwi ita uri zwi vhe khagala uri luambo lwa Tshivenḓa na lwone lu nga bveledzwa u tou fana na luambo lwa Afrikaans lwe lwa vha lu si ho ḽifhasini phanḓa ha ṅwaha wa 1652. Ulu luambo (Afrikaans) lwo vha hone shangoni lwa mbo bveledzwa lwa fhira nyambo dzoṱhe dza fhano hayani Afrika Tshipembe. Kha ino ṱhoḓisiso ho vhaliwa maṅwalwa ane a amba nga ha u pindulela na nga ha zwishumiswa zwa u pindulela. Maṅwalwa e a vhalwa o wanala kha zwiko zwo kanḓiswaho na zwiko zwi songo kanḓiswaho. Ino ṱhoḓisiso yo shumisa ngona dza ṱhoḓisiso dzo ṱanganyiswaho, idzo ngona ndi khwanthithethivi na khwaḽithethivi. Idzi ngona dzo shumisana zwavhuḓisa kha ṱhoḓisiso yoṱhe. Data yo kuvhanganywa hu tshi khou shumiswa dzimbudziso na u tou vhudzisa hune afho ho shumiswa mbudziso dzo vuleaho na dzo valeaho. Ngona dza u nanga sambula muṱoḓisisi o shumisa khaṱulo yawe uri ndi nnyi ane a nga vha a na data yo teaho na u humbela vhavhudziswa uri vha bule vhaṅwe vhathu vha re na data yo teaho ino ṱhoḓisiso. viii Tsenguluso ya data ho ṱanganyiswa ngona dza u sengulusa zwo itiswa ngauri ṱhoḓisiso ino yo ṱanganyisa ngona dza u ita ṱhoḓisiso. Sumbanḓila ho shumiswa tsenguluso ya mbambedzo kha u sengulusa data. Data ine ya fana yo vhewa fhethu huthihi musi hu tshi khou senguluswa na u vhiga. Tsenguluso I shumisaho mbalo/tshivhalo (khwanthithethivi) na I shumisaho maipfi kha ino ngudo dzo shumiswa. Ho vhumbiwa dziṱhoho u itela u ṱana data ye ya kuvhanganywa. Ngei kha ndima dza u fhedza, muṱodisisi o rera nga ha mawanwa, o ṱhaṱhuvha ṱhoḓisiso yoṱhe phanḓa ha u ita themendelo na u vhina. / African Languages / M.A. (African Languages)