Cette thèse propose une description du vietnamien en comparaison avec le français autour du phénomène de la relativisation, dans le cadre de la linguistique typologique et contrastive. Elle s’articule en deux parties. La première traite des questions préliminaires et du cadre typologique. Il s’agit de présenter quelques traits dominants de la langue vietnamienne, langue isolante, par rapport au français, langue flexionnelle, en passant en revue certaines notions de base en linguistique générale telles que sujet/sujet grammatical, thème/rhème, phrase/proposition et subordination/subordonnant. La notion de subordination sera ensuite introduite dans le cadre typologique adopté (Creissels 2006) pour la présentation de la relativisation translinguistique ainsi que pour l’analyse des relatives en français et en vietnamien. La seconde partie est consacrée à l’étude contrastive des relatives en français et en vietnamien, et cela, avec un double objectif. Le premier est de dégager, aux niveaux morphosyntaxique et fonctionnel, les propriétés de la relativisation en examinant la structure syntaxique du nom de domaine, les stratégies de relativisation, la Hiérarchie d’Accessibilité à la relativisation ainsi que les types de relatives. Le second est de mettre en évidence les particularités du fonctionnement du vietnamien par rapport au français, et plus spécifiquement, la relation minimale (Lemaréchal 1997) entre un nom et une relative et la polyfonctionnalité du relativiseur mà. Cette étude, qui se veut contribuer à la typologie de la relativisation, fournit une description systématique de la subordonnée relative dans une perspective typologique, et jamais une telle étude n’a été entreprise, à notre connaissance, en linguistique vietnamienne. / This thesis proposes a description of Vietnamese in comparison with French around the phenomenon of relativization in the frame of typological and contrastive linguistics. It is divided into two parts. The first part specifies the preliminary matters and typological framework. It presents some salient features of the Vietnamese language, an isolating language, compared to the French inflected language. It reviews some basic concepts in general linguistics such as subject / grammatical subject, theme / rheme, sentence / clause and subordination / subordinator. The notion of subordination is then introduced into the typological framework adopted (Creissels 2006) for the presentation of crosslinguistic relativization as well as for the analysis of relative clauses in French and in Vietnamese. The second part is devoted to the constrative study of the relative clauses in French and in Vietnamese with two objectives. The first objective is to identify the properties of relativization at the morphosyntactic and functional levels by examining the syntactic structure of the head noun, the strategies of relativization, the Accessibility Hierarchy for relativization and the typology of relative clauses. The second objective is to highlight the peculiarities of the functioning of Vietnamese compared with French, and more specifically, the Minimum relationship (Lemaréchal 1997) between a head noun and a relative clause and the polyfunctionality of the relativiser mà. This study, which aims at contributing to the typology of relativization, provides a systematic description of the relative subordination in a typological perspective, and never such a study has been undertaken, to our knowledge, in Vietnamese linguistics.

Ce travail porte sur les relatives dans les langues de l’aire Caucase – Anatolie de l’Est – Iran de l’Ouest dans une perspective aréale. Cette aire est connue pour concentrer une importante diversité génétique et typologique, avec une cinquantaine de langues appartenant à six familles distinctes : caucasique du Nord-Est, caucasique du Nord-Ouest, caucasique du Sud, turcique, indo-européenne et sémitique. Un grand nombre de ces langues sont en situation de contact et peuvent potentiellement s’influencer les unes les autres. Les relatives constituent une caractéristique intéressante à étudier dans une telle perspective car les constructions ayant fonction de relative peuvent varier selon nombreux paramètres d’une langue à l’autre ou au sein d’une même langue (position de la relative, finitude du verbe, etc.) ; chaque valeur possible pour un paramètre donné étant un trait pouvant potentiellement se diffuser. La première partie de cette thèse consiste en une description détaillée des stratégies de relativisation des langues de l’aire. Diverses stratégies sont identifiées, dont certaines couramment mentionnées dans la littérature, mais d’autres également plus atypiques du point de vue typologique. La deuxième partie consiste en une analyse des données décrites dans la première partie : après avoir identifié de manière précise les paramètres de variation et leurs différentes valeurs possibles parmi les stratégies disponibles de l’aire (environ 40 paramètres, 80 sous-paramètres et plus de 200 valeurs possibles), plusieurs zones géographiques sont mises en évidence où une même stratégie ou une même valeur pour un paramètre donné sont partagées par des langues non nécessairement apparentées génétiquement. Pour plusieurs de ces zones, il semble s’agir d’un phénomène de convergence, étant donné que les langues concernées divergent de leurs familles génétiques respectives et/ou le trait ou la stratégie partagé(e) est atypique. Pour finir, plusieurs facteurs pouvant intervenir dans la diffusion ou non d’une stratégie ou d’un trait linguistique sont suggérés. / This work deals with relative clauses in an areal perspective, focusing on languages of Caucasus – Eastern Anatolia – Western Iran area. This area is known to display an important linguistic diversity (genetic as well as typological) with about fifty languages belonging to six distinct families: North-East Caucasian, North-West Caucasian, South-Caucasian, Turkic, Indo-European and Semitic. Most of these languages are in contact and may influence each other. Besides, relative clauses constitute an interesting field to investigate in an areal perspective, given that the constructions used as relative clauses may vary according to numerous parameters, crosslinguistically or within the same language (e.g., position of the relative clause, finiteness of the verbal form, etc.); each value for a given parameter is a feature that may possibly diffuse across languages.The first part of this work is a fine-grained description of the relativization strategies available in the area. Various strategies are identified. The area displays all strategies commonly mentioned in the literature, as well as some typologically less common strategies.The second part of the work is an analysis of the data. After identifying all variation parameters and their different values in the strategies available in the area (i.e., about 40 main variation parameters, 80 sub-parameters and more than 200 potential values), several geographical areas are highlighted where the same strategy or the same value for a given parameter is shared by languages that are not necessarily genetically related. For some of these areas, it seems that a convergence phenomena is involved given that languages may diverge with this respect from their respective genealogical families and/or the shared feature or strategy is typologically uncommon. Finally, some factors that could be involved in the occurrence or not of a language-contact induced change are suggested. / Bu tezde bölgesel bir açıdan Kafkas – Doğu Anadolu – Batı İran bölgesinde konuşulan dillerde sıfat işlevli yan tümceler inceleniyor. Hem genetik hem de tipolojik olarak dilsel zenginliği ile tanınan bu bölgede günümüzde altı farklı aileden (Kuzeydoğu Kafkas dilleri, Kuzeybatı Kafkas dilleri, Güney Kafkas dilleri, Türk dilleri, Hint-Avrupa dilleri, Sami dilleri) elliyi aşkın dil konuşulmaktadır. Bu dillerin çoğu birbirleri ile temas halindeler ve birbilerini etkileyebiliyorlar. Bu bakımdan, sıfat işlevli yan tümce olarak kullanılan yapıların diller arasında, hatta aynı dil içinde dahi birçok parametreye göre çeşitlilik gösterdiğini (örneğin yan tümcenin nitelediği ada göre konumu, yan tümcedeki fiil şekli (tam donanımlı ya da sıfat-fiil oluşu), vb.), ve bu parametrelerin alabileceği değerlerin bir dilden diğerine yayılabilen bir nitelikte olduğunu göz önüne alırsak, sıfat işlevli yan tümcelerin bölgesel ve karşılaştırmalı bir açıdan ele alınabilecek zengin bir çalışma konusu olduğu belirgin hale gelmektedir. Tezin ilk kısmında, adı geçen bölgede konuşulan dillerdeki sıfat işlevli yan tümce yapıları ayrıntılı bir şekilde belgeleniyor. Bu belgeleme literatürde sıkça bahsi geçen alışılmış yapıların yanı sıra çok bilinmeyen, atipik yapıları da gün yüzüne çıkarıyor.Tezin ikinci kısmında ise birinci kısımda belgelenen veriler çözümleniyor. Sıfat işlevli yan tümcelere ait tüm parametreleri ve bu parametrelerin alabileceği farklı değerleri (toplamda yaklaşık 40 ana parametre, 80 alt-parametre ve 200’den fazla olası değer) saptadıktan sonra, aynı yapıyı ya da belli bir parametreye ait aynı değeri kullanan fakat genetik açıdan birbiri ile ilişkisi olmayan dillerin oluşturduğu birtakım coğrafi alan tespit ediliyor. Bu alanların bazısında saptanan diller, kullandıkları sıfat işlevli yan tümce yapıları veya bu yapılardaki bazı parametrelerin aldığı değerler bakımından genetik olarak ilişkili oldukları dillerden farklılık gösterdiklerinden ve/veya kullandıkları yapıların tipolojik olarak alışılmış olmadıklarından dolayı, bu belirtilen alanlarda bir yöneşme (convergence) meydana gelme olasılığı yüksektir. Son olarak da bir yapının ya da belli bir parametre değerinin yayılıp yayılmamasına sebep olabilecek bir kaç etken öneriliyor.