Les " cultures à céramique modelée peinte " se sont développées dans la seconde moitié du IIe millénaire av. J.-C. (âge du Fer ancien) sur un vaste territoire couvrant les actuelles républiques d'Ouzbékistan, du Turkménistan, du Tadjikistan, du Kirghizstan, ainsi que le nord de l'Afghanistan et le nord-est de l'Iran. Connues depuis presque un siècle, grâce aux nombreuses recherches menées par les archéologues soviétiques, l'apparition de ces cultures est considérée comme une " régression " matérielle, culturelle et socio-économique qui contribuerait à la disparition de la brillante civilisation de la fin de l'âge du Bronze. Mais si leurs productions matérielles ont été bien étudiées, leur structuration et leur place au sein de la protohistoire centrasiatique n'étaient connues que superficiellement, et notre étude vise donc à renouveler la perception que nous en avons. Grâce à l'analyse d'un abondant complexe céramique inédit issu de fouilles françaises et italiennes récentes (Koktepe, Dzharkutan, Dzham-53 en Ouzbékistan ; Ulug-depe au Turkménistan) et soviétiques plus anciennes et grâce aussi à un nouvel examen de l'ensemble des données publiées ou inédites disponibles, nous avons pu affiner et caractériser la production matérielle de ces cultures et en déterminer la base socio-économique, proposant ainsi de nouvelles définitions de leurs faciès culturels. Nous discutons également les modalités et les circonstances de la transition de l'âge du Bronze final à l'âge du Fer ancien, puis celles du passage vers l'âge du Fer moyen-récent, tout en les replaçant dans un contexte chronologique et géographique large, dans une optique méthodologique et thématique qui s'inscrit pleinement dans les perspectives de recherche qui prévalent actuellement en Asie centrale et au Proche-Orient.

L’Asie du sud-ouest et en particulier le plateau iranien, au croisement de l’Afrique, de l’Europe et de l’Asie, constituent une région assez unique marquée par une histoire longue et diversifiée. Cet espace a souvent été considérée au Paléolithique moyen comme un lieu de passage d’hommes anatomiquement différents : Homo Sapiens et Neandertal. Mais pour plusieurs raisons, les chercheurs ont concentré leurs recherches sur la région du Levant et du Zagros. Le sud et l’est du pourtour de la Mer Caspienne sont en revanche nettement moins étudiés. Si le Moustérien du Proche-Orient est marqué par la prédominance de débitages de type Levallois, au-delà du Torus à l’ouest de la Caspienne, c'est-à-dire en Azerbaïdjan et en Géorgie, les industries lithiques se caractérisent par des pièces bifaciales dites micoquiennes. Dans ce contexte, que se passe-t-il à l'est et sud de la mer Caspienne entre ces deux grandes aires d’influence ? Une étude approfondie des outillages lithiques par une approche technologique et technofonctionnelle a été menée sur cinq assemblages d’Iran et du Turkménistan. Nous avons pu observer que si à l’est de la mer Caspienne la tradition bifaciale est bien attestée dans certaines industries turkmènes, elle regroupe des systèmes techniques variés. Ces éléments nous invitent donc à faire le lien avec d’autres « techno-complexes » jusqu’à présent moins connus. Il semblerait donc que le Turkménistan et l'est de l'Iran représentent un carrefour où différents complexes techniques ont pu se rencontrer. Cette diversité de systèmes techniques semble indiquer une complexité plus importante qu’attendue des dynamiques de peuplements pendant le Moustérien. C’est grâce à la mise en évidence de la variabilité technique que l’on tentera de percevoir et de reconstituer cesphénomènes de peuplements et la mobilité des groupes humains préhistoriques dans les espaces qu’ils ont occupés. / Southwest Asia and in particular the Iranian plateau, at the crossroads of Africa, Europe and Asia, constitute a rather unique area with a long and diversified history. In Middle Paleolithic, the whole region has often been considered as a place for passage of anatomically different humans: Homo Sapiens and Neanderthal. However, for several reasons, researchers focused their activities, on the region of Levant and Zagros, therefore the southern parts and the east of Caspian Sea are much less studied. As Mousterian of the near east region is marked by the predominance of Levalloisdebitages, in Torus region (regions in the west of Caspian Sea including current Azerbaijan and Georgia), the lithic industries are characterized by so-called Micoquian bifacial pieces. In this context, a very important question is what happened in the east and the south of Caspian Sea,between these two great areas of influence.A deep study of lithic tools has been conducted on five assemblages of Iran andTurkmenistan, by a technological and techno-functional approach. The obtained results show that if in the east of Caspian Sea the bifacial tradition is well attested in some Turkmen industries, it attests various technical systems. These elements lead us to make the link with the other "techno-complexes" so far less known. It would seem, therefore, that Turkmenistan and eastern Iran represent a crossroads where different techno-complexes could meet.This diversity of technical systems seems to indicate a complexity more than expected of dynamics of populations during Mousterian. Thanks to the demonstration of the technical variation, we will try to perceive and reconstruct these phenomena of populations, the mobility of prehistoric human groups, in the environment that they occupied. / جنوب غرب آسیا و به خصوص فلات ایران، در تقاطع قاره های آفریقا، اروپا و آسیا، منطقه ای نسبتا منحصر به فرد با تاریخی طولانی و متنوع را تشکیل می دهند. در طول دوره پارینه سنگی میانی، این منطقه اغلب به عنوان مکانی برای عبور گونه های مختلف انسان: انسان هوشمند باستانی و نئاندرتال در نظر گرفته شده است. با این حال، به دلایل مختلف، محققان اغلب در انجام فعالیت های علمی خود در منطقه لوانت و زاگرس متمرکز بوده اند بخش های شرقی دریای خزر بسیار کمتر مورد مطالعه قرار گرفته اند.اگر موسترین در منطقه خاورمیانه با تراشه برداری لوالوا عجین شده است، منطقه توروس در غرب دریای خزر (شامل آذربایجان و گرجستان کنونی) با قطعات دو طرفه از نوع میکوکین شناخته می شود. در این زمینه، سوال مهم مطرح این است که چه اتفاقی در شرق و جنوب دریای خزر، بین این دو حوزه بزرگ رخ داده است؟در این راستا، مطالعه ایی بسیار گسترده توسط روش های تجزیه و تحلیلی فن آوری و فنی-کاربردی بر روی ابزارهایی از پنج مجموعه از ایران و ترکمنستان انجام شد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که علی رغم حضور ابزارهای دو طرفه در برخی از صنایع ترکمنستان، در شرق دریای خزر شاهد سیستم های تکنیکی متفاوتی هستیم. این عناصر ما را بر آن می دارد که به دنبال ارتباط آنها با سیستم های فنی ای باشیم که تا کنون کمتر شناخته شده اند. به نظر می رسد که ترکمنستان و مناطق شرقی ایران، محل تقاطع سیستم های فنی مختلفی باشند.این تنوع در سیستم های فنی احتمالا از آنچه پیشتر در مورد پویایی جمعیت در طول دوره موسترین تصور می شد بسیار پیچیده تر باشد. به لطف شناسایی این گوناگونی های فنی است که ما سعی می کنیم پدیده های مربوط به جمعیت و جابجایی گروه های انسانی پیش از تاریخ در محیط مورد اشغال آنها را درک و بازسازی کنیم.