<p>Предмет истраживања ове дисертације је економија знања и дугорочна одрживост организација у том амбијенту. Проблем истраживања су кључне карактеристике, организациона култура и колаборативна клима, које утичу на успешност организација у економији знања. Циљ истраживања је да се утврде утицајни фактори кључних карактеристика и анализира њихова значајност и разлике у економијама у транзицији и економијама знања. Циљ дисертације је анализа утицаја типа индустрије којој организација припада, типа власништва, и позиције запосленог у организацији на значај утицајних фактора како у економији у транзицији, тако и у развијеној економији. Вредност резултата je утврђен скуп фактора који значајно утичу на успешност oрганизација.</p> / <p>Predmet istraživanja ove disertacije je ekonomija znanja i dugoročna održivost organizacija u tom ambijentu. Problem istraživanja su ključne karakteristike, organizaciona kultura i kolaborativna klima, koje utiču na uspešnost organizacija u ekonomiji znanja. Cilj istraživanja je da se utvrde uticajni faktori ključnih karakteristika i analizira njihova značajnost i razlike u ekonomijama u tranziciji i ekonomijama znanja. Cilj disertacije je analiza uticaja tipa industrije kojoj organizacija pripada, tipa vlasništva, i pozicije zaposlenog u organizaciji na značaj uticajnih faktora kako u ekonomiji u tranziciji, tako i u razvijenoj ekonomiji. Vrednost rezultata je utvrđen skup faktora koji značajno utiču na uspešnost organizacija.</p> / <p>The research subject of this thesis is the knowledge economy and the long-term sustainability of organizations in this environment. The research problem are key characteristics, organizational culture and collaborative climate, which affect the performance of organizations in the knowledge economy. The goal of the research is to determine the influential factors of key characteristics and analyze differences between economies in transition and knowledge economies. The goal of the thesis is to analyze the impact of the type of industry to which the organization belongs, the type of ownership and the position in the organization to the importance of influential factors in the transitional economy, as well as in the developed economy.The value of the result is set of factors that significantly affect organizational performance.</p>

<p>Kvalitet vazduha u urbanim sredinama predstavlja jedan od glavnih uzroka zdravstvenih problema. Prema podacima SZO u svetu se godi&scaron;nje usled zagađenja vazduha u urbanim sredinama dogodi preko 2,7 miliona smrtnih slučajeva. Procenjuje se da najbolji indikator za procenu veličine zdravstvenog rizika od zagađenja vazduha jeste koncentracija suspendovanih čestica PM2,5 u vazduhu životne sredine. Cilj: Proceniti uticaj suspendovanih čestica PM2,5 iz vazduha životne sredine na ukupan mortalitet, kardiovaskularni i respiratorni bolnički morbiditet odraslog stanovni&scaron;tva Grada Novog Sada. Takođe, cilj istraživanja je bio da se i utvrdi koncentracija i hemijski sastav suspendovanih čestica PM2,5 u vazduhu životne sredine na teritoriji Grada Novog Sada, na dnevnom i godi&scaron;njem nivou, uzimajući u obzir i uticaj meteorolo&scaron;kih parametara. Metod: Istraživanje je sprovedeno kao prospektivna studija vremenske serije podataka o kvalitetu vazduha, meteorolo&scaron;kim parametrima i zdravstvenim ishodima, u intervalima od najmanje 30 dana tokom sva četiri godi&scaron;nja doba 2017. godine. Uzorkovanje i određivanje koncentracije i hemijskog sastava čestica PM2,5 u skladu sa propisanim standardnim metodama, je obavljeno na mernim mestima u životnoj sredini Grada Novog Sada, koja reprezentuju uticaj saobraćaja i urbanog pozadinskog područja na zagađenje vazduha životne sredine. Primenjen je Lenschow pristup za kvantifikaciju veličine doprinosa saobraćaja porastu koncentracije suspendovanih čestica PM2,5 u vazduhu životne sredine. Podaci o meteorolo&scaron;kim parametrima (temperatura vazduha, relativna vlažnost vazduha i brzina vetra), su preuzeti od Republičkog hidrometeorolo&scaron;kog zavoda Srbije. Podaci o zdravstvenim ishodima (dnevni broj umrlih i hospitalizovanih zbog kardiovaskularnih i respiratornih bolesti), za stanovni&scaron;tvo starije od 18 godina, čije mesto stanovanja pripada teritoriji Grada Novog Sada, obezbeđeni su od strane Centra za informatiku i biostatistiku u zdravstvu Instituta za javno zdravlje Vojvodine. Za procenu uticaja nezavisnih promenljivih na zavisne (ukupan mortalitet / bolnički morbiditet) primenjen je generalizovani linearni model regresione analize za vremenske serije podataka (Poason). Rezultati: Prosečna godi&scaron;nja koncentracija suspendovanih čestica PM2,5 iz vazduha životne sredine na teritoriji Grada Novog Sada je iznosila 30,27 &mu;g/m3, a srednje dnevne koncentracije 8-79&nbsp; g/m3. Približno 30% varijabilnosti srednjih dnevnih koncentracije suspendovanih čestica PM2,5 se može objasniti lokalnim meteorolo&scaron;kim uslovima. Hemijski sastav čestica na području Grada Novog Sada u najvećem procentu čini ekvivalent karbonatne frakcije čestica, zatim sekundarni neorganski aerosol i rastvorljiva organska frakcija, dok su joni rastvorljivi u vodi (kalcijum, hloridi, natrijum, kalijum i magnezijum) zastupljeni u najmanjem procentu. Prisutni izvori zagađenja vazduha životne sredine na području Grada Novog Sada su procesi sagorevanja fosilnih goriva i biomase, saobraćaj, mineralna (zemlji&scaron;na) pra&scaron;ina i sekundarno zagađenje regionalnog porekla. Doprinos saobraćaja porastu prosečne godi&scaron;nje koncentracije suspendovanih čestica PM2,5 je iznosio 40%. Masena koncentracija čestica PM2,5, kao i hemijski sastav čestica (ekvivalent karbonatne frakcije, rastvorljiva organska frakcija, joni kalijuma i kalcijuma) doprinose umiranju i oboljevanju odraslog stanovni&scaron;tva Grada Novog Sada. Na uticaj masene koncentracije i hemijskog sastava čestica PM2,5 najosetljivije su žene i stanovni&scaron;tvo starosti &ge; 65 godina, kao i mu&scaron;karci u pogledu uticaja ekvivalenta karbonatne frakcije čestica PM2,5. Zaključak: Dobijeni rezultati po prvi put opisuju zdravstveni uticaj masene koncentracije i hemijskog sastava čestica PM2,5 na području Grada Novog Sada, odnosno kvantifikuju rizik za ukupan mortalilteta i kardiovaskualrni i respiratorni morbiditet. Razumevanje uticaja suspendovanih čestica PM2,5 na oboljevanje i umiranje stanovni&scaron;tva, stratifikovanih prema starosnoj i polnoj strukturi, uz identifikaciju mogućih izvora zađenja vazduha na području Grada Novog Sada, predstavlja osnovu za razvoj javnozdravstvene politike u cilju unapređenja zdravlja stanovni&scaron;tva Grada Novog Sada.</p> / <p>Urban ambient air pollution is one of the leading causes of health problems. According to WHO data, over 2.7 million deaths occur in urban areas annually due to urban air pollution. Particulate matter PM2.5 is estimated to be the best indicator for assessing the magnitude of the health risk induces by ambient air pollution. Aim: To assess the impact of PM2.5 on total mortality, cardiovascular and respiratory hospital morbidity of the adult population of the City of Novi Sad. Also, the aim of the study was to determine the concentration and chemical composition of ambient PM 2.5 particles in the territory of the City of Novi Sad, on daily and annual bases, taking into account the impact of meteorological parameters. Method: The study was conducted as a prospective, a time series study of of data on air quality, meteorological parameters and health outcomes, at intervals of at least 30 days during all four seasons of 2017. Sampling and determination of the mass concentration and chemical composition of PM2.5 particles in accordance with the prescribed standard methods, it was performed at sampling stations in the City of Novi Sad, representing the impact of traffic and urban background impact on environmental air pollution. A Lenschow approach was used to quantify the magnitude of traffic contribution to the increase of ambient PM2.5 mass concentration. Meteorological data (air temperature, relative humidity and wind velocity) were taken from the Republic Hydrometeorological Institute of Serbia. Data on health outcomes (daily number of deaths and hospitalizations due to cardiovascular and respiratory diseases) for the population older than 18, residing within the territory of the City of Novi Sad, have been provided by the Centre for Informatics and Biostatistics, Institute of Public Health of Vojvodina. To evaluate the impact of independent variables on dependent (total mortality/hospital morbidity), a generalized linear regression model for time series data (Poisson) was applied. Results: The average annual mass concentration of PM2.5 in the territory of the City of Novi Sad was 30.27&mu;g/m3, while mean daily concentrations were 8- 79&mu;g/m3. Approximately 30% of the variability in mean daily concentrations of PM2.5 particles can be explained with local meteorological conditions. The chemical composition of PM2.5 in the area of Novi Sad is to the a great extent the equivalent of the carbonate fraction of the particles, then the secondary inorganic aerosol and the soluble organic fraction, while the water-soluble ions (calcium, chlorides, sodium, potassium and magnesium) are present in the lowest percentage. The sources of ambient air pollution in the area of the City of Novi Sad were the combustion of fossil fuels and biomass, traffic, mineral (soil dust) and secondary pollution of regional origin. Contribution of traffic to the increase of the average annual mass concentrations of PM2.5 particles was 40%. PM2.5 particle mass concentration, as well as the chemical composition of the particles (carbonate fraction equivalent, soluble organic fraction, potassium and calcium ions) contribute to the deaths and diseases of the adult population of the City of Novi Sad. Women and the population aged &ge;65, were more susceptible to mass concentration and chemical composition of PM2.5 related deaths and diseases, as well as men according to the impact of the equivalents of carbonate fractions of PM2.5. Conclusion: The results obtained show for the first time the health effects of mass concentration and chemical composition of PM2.5 particles in the City of Novi Sad, i.e. they quantify the risk for total mortality and cardiovascular and respiratory morbidity. Understanding the impact of suspended particles PM2.5 on population mortality and morbidity, stratified by age and sex structure, along with identifying of possible air pollution sources is the basis for the development of public health policies aimed at improving the population health in the City of Novi Sad.</p>

<p>Hronična bolest bubrega (HBB) je zdravstveni problem koji se javlja &scaron;irom sveta i povezana je sa visokim kardiovaskularnim komorbiditetom i smrtno&scaron;ću. Veliki porast broja bolesnika koji imaju terminalnu bubrežnu slabo&scaron;ću (TBS) nastaje kao posledica eksponencijalnog porasta broja bolesnika čija je slabost bubrega posledica hipertenzije i dijabetesa, kao i porasta broja starih sa TBS. Zbog toga vi&scaron;e od 50% bolesnika sa HBB umire zbog kardiovaskularnih bolesti i pre započinjanja lečenja metodama za zamenu funkcije bubrega. Utvrditi kliničke karakteristike bolesnika sa i bez kontrastom indukovane nefropatije (pre svega varijable bubrežne funkcije definasane pomoću AKIN i RIFLE kriterijuma) podvrgnutih kardiohirur&scaron;kim operacijama, potom utvrditi postojanje razlike u mortalitetu i postoperativnom morbiditetu između bolesnika sa i bez kontrastom indukovane nefropatije, a koji se podvrgavaju kardiohirur&scaron;koj operaciji i takođe utvrditi prediktore mortaliteta i morbiditeta kod bolesnika sa prethodnom kontrastom indukovanom nefropatijom koji se podvrgavaju kardiohirur&scaron;koj operaciji. Studija je koncipirana kao retroprospektivna opservaciona studija u ukupnom trajanju od pet godina retrospektivnog perioda i pola godine prospektivnog perioda kojim su obuhvaćene dve grupe bolesnika: I grupa - pacijenti sa kontrastom indukovanom nefropatijom (CIN) i II grupa - pacijenti bez CIN; koji su podvrgnuti kardiohirur&scaron;kim operacijama (koronarna, valvularna, kombinovana hirurgija i ostale) na Institutu za kardiovaskularne bolesti Vojvodine u Sremskoj Kamenici. Od ukupnog broja operisanih pacijenata u ovom perioda (oko 5000 bolesnika) u ovu studiju je uključeno 1269 bolesnika. U na&scaron;oj studiji ukupno je analizirano 1269 bolesnika koji su svrstani u dve grupe. Prvu grupu je činilo 59 (4,6%) pacijenata koji su koronarografisani (dijagnostička, terapijska) i razvili CIN te su upućeni u istoj hospitalizaciji po indikaciji konzilijuma na koronarnu, valvularnu i kombinovanu hirurgiju. Drugu grupu je činilo 1210 (95,4%) bolesnika kod kojih nakon koronarografije nije razvijena kontrastom indukovana nefropatija, a takođe su tokom iste hospitalizacije operisani. Kriterijumi za uključivanje pacijenata u studiju su svi punoletni bolesnici koji su upućeni na kardiohirur&scaron;ke operacije (koronarna, valvularna, kombinovana i ostale). CIN je definisan kao porast vrednosti kreatinina unutar pet dana nakon koronarografije za 25% u odnosu na vrednost kreatina pre koronarografije. Praćene su preoperativne, operativne i postoperativne karakteristike bolesnika sa CIN i bolesnika bez CIN. U disertaciji su kori&scaron;ćene mere deskriptivne statistike: aritmetička sredina, standardna devijacija, medijana, kvartili, frekvence i procenti. Za poređenje srednjih vrednosti varijabli dve populacije primenjen je test za nezavisne uzorke i Man-Vitnijev test. Povezanost kategorijskih varijabli ispitana je pomoću Hi-kvadrat testa za tabele kontigencije ili pomoću Fi&scaron;erovog testa. Određivanje uticaja promenljivih na ishod lečenja izvr&scaron;en je primenom univarijantne i multivarijantne binarne logističke regresije, koja je poslužila i za pravljenje nove varijable (modela) za procenu ishoda lečenja. Prediktivni kvalitet varijabli na ishod ocenjen je pomoću ROC krivih. Za određivanje dužine preživljavanja primenjena je Kaplan-Meier analiza preživljavanja. Uticaj varijabli na preživljavanje izvr&scaron;en je na osnovu Coxove regresione analize. Za statistički značajnu testa uzeta je vrednost p&lt;0,05. Statistička obrada podataka izvedena je primenom statističkog paketa SPSS 17. Dokazana je statistička značajnost u ispitivanim grupama u pogledu akutizacije bubrežne insuficijencije (p=0,007). Broj bolesnika sa akutizacijom bubrežne insuficijencije u grupi CIN je bio 3 (5,1%), a u grupi bez CIN je 6 (0,5%). Dokazana je statistička značajnost u ispitivanim grupama na osnovu perikardnog izliva (p=0,046). Statističku značajnost treba uslovno prihvatiti jer je broj bolesnika sa perikardnim izlivom u grupi sa CIN bio samo 1 (1,7%). Dokazana je statistička značajnost u ispitivanim grupama na osnovu mortaliteta (p&lt;0,0005). Broj umrlih u grupi pacijenata sa CIN je 8 (13,6%), a u grupi pacijenata bez CIN je 23 (1,9%). Dokazana je statistička značajnost u ispitivanim grupama na osnovu AKIN kriterijuma (p&lt;0,0005). Broj bolesnika bez AKIN kriterijuma u grupi sa CIN bio je 29 (49,2%), a u grupi pacijenata bez CIN je 1210 (100,0%). U Stadijumu 1 AKIN kriterijuma broj bolesnika u grupi sa CIN bio je 26 (44,1%), a u grupi bolesnika bez CIN je 0 (0,0%). U Stadijumu 2 AKIN kriterijuma broj bolesnika u grupi sa CIN bio je 1 (1,7%), a u grupi bolesnika bez CIN bio je 0 (0,0%). U Stadijumu 3 AKIN kriterijuma broj bolesnika u grupi sa CIN bio je 3 (5,1%), a u grupi bolesnika bez CIN bio je 0 (0,0%). Dokazana je statistička značajnost u ispitivanim grupama na osnovu RIFLE kriterijuma (p&lt;0,0005). Broj bolesnika bez RIFLE kriterijuma u grupi sa CIN bio je 0 (0,0%), a u grupi pacijenata bez CIN bio je 1169 (96,6%). U riziku (Risc) RIFLE kriterijuma broj bolesnika u grupi sa CIN bio je 51 (86,4%), a u grupi bolesnika bez CIN bio je 41 (3,4%). U o&scaron;tećenju (Injury) RIFLE kriterijuma broj bolesnika u grupi sa CIN bio je 5 (8,5%), a u grupi bolesnika bez CIN bio je 0 (0,0%). U stabost (Failure) RIFLE kriterijuma broj bolesnika u grupi sa CIN bio je 3 (5,1%), a u grupi bolesnika bez CIN bio je 0 (0,0%). Dokazana je statistička značajnost u ispitivanim grupama na osnovu broja komplikacija (p&lt;0,0005). Broj bolesnika bez komplijacija u grupi sa CIN bio je 39 (66,1%), a u grupi pacijenata bez CIN bio je 1027 (84,9%). Broj bolesnika sa 1 komplijacijom u grupi sa CIN bio je 12 (20,3%), a u grupi pacijenata bez CIN bio je 146 (12,1%). Broj bolesnika sa 2 komplijacije u grupi sa CIN bio je 6 (10,2%), a u grupi pacijenata bez CIN bio je 20 (1,7%). Broj bolesnika sa 3 komplijacije u grupi sa CIN bio je 1 (1,7%), a u grupi pacijenata bez CIN bio je 11 (0,9%). Broj bolesnika sa 4 komplijacije u grupi sa CIN bio je 1 (1,7%), a u grupi pacijenata bez kontrastom indukovane nefropatije bio je 6 (0,5%). Dokazana je statistička značajnost u ispitivanim grupama na osnovu MACE komplikacija (p&lt;0,0005). Broj bolesnika sa MACE komplikacijama u grupi sa CIN bio je 20 (33,9%), a u grupi pacijenata bez CIN bio je 183 (15,1%). Akutna bubrežna slabost je relativno česta komplikacija kardiohirur&scaron;kih operacija. Posebno su ugroženi bolesnici sa visokim preoperativnim rizikom, u na&scaron;oj studiji pacijenti sa prethodnim CIN-om, kod kojih je akutizacija bubrežne slabosti znatno učestalija. Kardiohirur&scaron;ki bolesnici kod kojih nastane akutna bubrežna slabost imaju, kao i u na&scaron;oj studiji, vi&scaron;e postoperativnih komplikacija, produžen boravak u jednici intenzivne nege, kao i rizik za nastanak hronične bubrežne bolesti.</p> / <p>Chronic kidney disease (CKD) is a healthcare problem that occurs worldwide and is associated with high cardiovascular comorbidity and mortality. A large increase in the number of patients with terminal renal failure (TRF) occurs as a result of an exponential increase in the number of patients whose renal failure is due to hypertension and diabetes, as well as an increase in the number of elderly with TRF. As a result, more than 50% of patients with CKD die from cardiovascular disease even before starting treatment with kidney replacement therapy. To determine the clinical characteristics of patients with and without contrast-induced nephropathy (CIN) (renal function parameters defined by AKIN and RIFLE criteria) undergoing cardiac surgery, to determine the difference in mortality and postoperative morbidity between patients with and without CIN who are submitted to cardiac surgery and also to determine predictors of mortality and morbidity in patients with CIN undergoing cardiac surgery. The study was conceived as a retroprospective observational study with a total duration of five years of retrospective period and half a year of prospective period which included two groups of patients: Group I - patients with contrast-induced nephropathy (CIN) and Group II - patients without CIN; who underwent cardiac surgery (coronary, valvular, combined surgery and other) at the Institute for Cardiovascular Diseases of Vojvodina in Sremska Kamenica. Out of the total number of operated patients in this period (about 5000 patients), 1269 patients were included in this study. In our study, a total of 1269 patients were analyzed, which were classified into two groups. The first group consisted of 59 (4.6%) patients who underwent coronary angiography (diagnostic, therapeutic) and developed CIN and were submitted to surgery in the same hospitalization as indicated by heart team. The second group consisted of 1210 (95.4%) patients who did not develop CIN after coronary angiography but were also operated on during the same hospitalization. Criteria for inclusion of patients in the study are: all adult patients who are referred for cardiac surgery (coronary, valvular, combined and other). CIN was defined as a at least 25% increase in creatinine value within five days after coronary angiography compared to creatine value before coronary angiography. Preoperative, operative and postoperative characteristics of patients with CIN and patients without CIN were analyzed. Statistical analyses included measures of descriptive statistics: arithmetic mean, standard deviation, median, quartiles, frequencies and percentages. To compare the mean values of the variables of the two populations, t-test for independent samples and the Mann-Whitney test were applied. The correlation of categorical variables was examined using the Chi-square test for contingency tables or using the Fisher test. The influence of variables on the treatment outcome was determined by applying univariate and multivariate binary logistic regression, which also served to create a new variable (model) for assessing the treatment outcome. The predictive quality of outcome variables was assessed using ROC curves. Kaplan-Meier survival analysis was used to determine survival length. The influence of variables on survival was performed based on Cox regression analysis. For a statistically significant test, the value of p &lt;0.05 was taken. Statistical data processing was performed using the statistical package SPSS 17. Statistical significance was observed in the examined groups regarding the acutization of renal failure (p = 0.007). The number of patients with acute renal failure in the CIN group was 3 (5.1%), and in the group without CIN it was 6 (0.5%). Statistical significance was observed between the examined groups based on pericardial effusion (p = 0.046). Statistical significance should be conditionally accepted because the number of patients with pericardial effusion in the group with CIN was only 1 (1.7%). Statistical significance was demonstrated in the examined groups based on mortality (p &lt;0.0005). The number of deaths in the group of patients with CIN was 8 (13.6%), and in the group of patients without CIN it was 23 (1.9%). Statistical significance was demonstrated in the examined groups based on the AKIN criteria (p &lt;0.0005). The number of patients without AKIN criteria in the group with CIN was 29 (49.2%), and in the group of patients without CIN it was 1210 (100.0%). In Stage 1 of the AKIN criterion, the number of patients in the group with CIN was 26 (44.1%), and in the group of patients without CIN it was 0 (0.0%). In Stage 2 of the AKIN criterion, the number of patients in the group with CIN was 1 (1.7%), and in the group of patients without CIN it was 0 (0.0%). In Stage 3 of the AKIN criterion, the number of patients in the group with CIN was 3 (5.1%), and in the group of patients without CIN it was 0 (0.0%). Statistical significance was demonstrated between the examined groups based on the RIFLE criteria (p &lt;0.0005). The number of patients without RIFLE criteria in the group with CIN was 0 (0.0%), and in the group of patients without CIN it was 1169 (96.6%). In the Risk of the RIFLE criterion, the number of patients in the group with CIN was 51 (86.4%), and in the group of patients without CIN it was 41 (3.4%). In the Injury of the RIFLE criterion, the number of patients in the group with CIN was 5 (8.5%), and in the group of patients without CIN it was 0 (0.0%). In the Failure of the RIFLE criterion, the number of patients in the group with CIN was 3 (5.1%), and in the group of patients without CIN it was 0 (0.0%). Statistical significance was demonstrated in the examined groups based on the number of complications (p &lt;0.0005). The number of patients without complications in the group with CIN was 39 (66.1%), and in the group of patients without CIN it was 1027 (84.9%). The number of patients with 1 complication in the group with CIN was 12 (20.3%), and in the group of patients without CIN it was 146 (12.1%). The number of patients with 2 complications in the group with CIN was 6 (10.2%), and in the group of patients without CIN it was 20 (1.7%). The number of patients with 3 complications in the group with CIN was 1 (1.7%), and in the group of patients without CIN it was 11 (0.9%). The number of patients with 4 complications in the group with CIN was 1 (1.7%), and in the group of patients without contrast-induced nephropathy it was 6 (0.5%). Statistical significance was demonstrated between the examined groups based on MACE complications (p &lt;0.0005). The number of patients with MACE complications in the group with CIN was 20 (33.9%), and in the group of patients without CIN it was 183 (15.1%). Acute renal failure is a relatively common complication of cardiac surgery. Vulnerable patients are particularly at risk, in our study patients with previous CIN, in whom the acutazation of renal failure is significantly more frequent. Cardiac surgery patients who develop acute renal failure have, as demonstrated in our study, more postoperative complications, prolonged stay in the intensive care unit, as well as the risk of developing chronic kidney disease.</p>

<p>U poslednje vreme upotreba računara se smatra značajnim okidačem za nastanak primarnih glavobolja. Svi rizikofaktori pri radu na računaru značajni za nastanak glavobolja su nedovoljno jasni i ispitani, te su i strategije prevencije nepoznate. Ciljevi ovog istraživanja su utvrđivanje razlika u prevalenciji primarnih glavobolja kod ispitanika koji koriste i koji ne koriste računar, kao i utvrđivanje uticaja vremena provedenog u radu na računaru i pona&scaron;anja pri radu na računaru na ispoljavanje određenog tipa primarne glavobolje. U studiji preseka finalni uzorak je činilo 1500 ispitanika. Uzorak je podeljen na dve grupe: 1. ispitanici koji koriste računar (95.7%), 2. ispitanici koji ne koriste računar (4.3%). Obe grupe su nadalje podeljene na: 1. one koji imaju glavobolju i 2. one koji nemaju glavobolju. Kod ispitanika koji koriste računar, glavobolju je imalo 69.6% ispitanika, a kod ispitanika koji ne koriste računar 27.4%. Nadalje, kod ispitanika koji koriste računar od glavobolje tenzionog tipa boluje 30.3%, od migrene 16.7%, od verovatno sekundarne glavobolje 14.0% ispitanika. Kod ispitanika koji ne koriste računar od glavobolje tenzionog tipa boluje 19.4%, od migrene 4.8% ispitanika, i od verovatno sekundarne glavobolje 3.2% ispitanika. Utvrđeno je da su korisnici računara imali značajno veću prevalenciju primarnih glavobolja u odnosu na one koji ne koriste računar. Korisnici računara sa glavoboljom u odnosu na one bez glavobolje duže rade na računaru, če&scaron;će ne prave pauzu, a kada je i naprave, one traju kratko, če&scaron;će zauzimaju nepravilan položaj tela. Korisnici računara sa migrenom u odnosu na one sa glavoboljom tenzionog tipa značajno duže vremena provode na računaru kod kuće, ređe prave pauze, a kada ih prave one su kratke, pravilnije sede za računarom, a u pauzi ređe sede i koriste mobilni telefon ili tablet. Prilikom klasifikacije glavobolja izdvojila se grupa od 8.6% ispitanika koji su imali glavobolju koja se nije ispunjavala kriterijume za migrenu, glavobolju tenzionog tipa, ni trigeminalnu autonomnu glavobolju, a nije postojala sumnja da je to sekundarna glavobolja. Obzirom da se ona javljala isključivo kod korisnika računara i da je većina njih izvestila da rad na računaru može biti okidač, ona je svrstana u ostale primarne glavobolje, za koju se pretpostavlja da za njen nastanak upotreba računara ima značajan uticaj. Korisnici računara oboleli od ostalih primarnih glavobolja u odnosu na obolele od migrene vi&scaron;e vremena provode u radu na računaru na poslu, ređe zauzimaju pravilan položaj, ali če&scaron;će prave pauzu, a u odnosu na one sa glavoboljom tenzionog tipa, če&scaron;će izve&scaron;tavaju da vi&scaron;e vremena provode na računaru i na poslu i kod kuće, da nakon dužeg vremena prave pauzu ili nikada, i da im pauze kraće traju, ali da pravilnije sede pri radu na računaru. Na osnovu rezultata može se zaključiti da primarne glavobolje predstavljaju značajan zdravstveni problem kod korisnika računara. U uzorku su detektovani ispitanici sa glavoboljom, koja je bila prisutna samo kod korisnika računara, koja nije ogovarala postojećim kriterijumima klasifikacije ni za jednu primarnu glavobolju i za koju se sumnja da za njen nastanak rad na računaru imao značajan uticaj. Korisnici računara sa glavoboljom se ne pridržavaju definisanih ergonomskih preporuka pri radu na računaru, te se javlja potreba za sprovođenjem sistematske edukacije korisnika računara o ergonomskim preporukama u cilju prevencije ataka glavobolja.</p> / <p>As of recently, the use of computers is considered a significant trigger for the development of primary headaches. The risk factors when working on a computer which are important for the occurrence of headaches are insufficiently clear and unexamined, thus making prevention strategies unknown. The aims of this study are to determine differences in the prevalence of primary headaches in respondents who use and do not use a computer, as well as to determine the impact of time spent working on a computer and computer work related behavior on the manifestation of a particular type of primary headache. In the cross-sectional study, the final sample consisted of 1500 subjects. The sample was divided into two groups: 1. respondents who use a computer (95.7%), 2. respondents who do not use a computer (4.3%). Both groups were further divided into: 1. those who have a headache and 2. those who do not have a headache. Among respondents who use a computer, 69.6% of respondents had a headache, and among respondents who do not use a computer, 27.4%. Furthermore, in respondents who use a computer, 30.3% suffer from tension-type headaches, 16.7% from migraines, and 14.0% from probable secondary headaches. In subjects who do not use a computer, 19.4% suffer from tension-type headaches, 4.8% from migraines, and 3.2% from suspected secondary headaches. Computer users were found to have a significantly higher prevalence of primary headaches compared to those who did not use a computer. Computer users with headaches, compared to those without headaches, work on As of recently, the use of computers is considered a significant trigger for the development of primary headaches. The risk factors when working on a computer which are important for the occurrence of headaches are insufficiently clear and unexamined, thus making prevention strategies unknown. The aims of this study are to determine differences in the prevalence of primary headaches in respondents who use and do not use a computer, as well as to determine the impact of time spent working on a computer and computer work related behavior on the manifestation of a particular type of primary headache. In the cross-sectional study, the final sample consisted of 1500 subjects. The sample was divided into two groups: 1. respondents who use a computer (95.7%), 2. respondents who do not use a computer (4.3%). Both groups were further divided into: 1. those who have a headache and 2. those who do not have a headache. Among respondents who use a computer, 69.6% of respondents had a headache, and among respondents who do not use a computer, 27.4%. Furthermore, in respondents who use a computer, 30.3% suffer from tension-type headaches, 16.7% from migraines, and 14.0% from probable secondary headaches. In subjects who do not use a computer, 19.4% suffer from tension-type headaches, 4.8% from migraines, and 3.2% from suspected secondary headaches. Computer users were found to have a significantly higher prevalence of primary headaches compared to those who did not use a computer. Computer users with headaches, compared to those without headaches, work on influenced by computer use. Computer users with headaches do not adhere to the defined ergonomic recommendations when working on the computer, hence there is a need for systematic education of computer users on ergonomic recommendations in order to prevent headache attacks.</p>

<p>Uvod: Hronični subduralni hematom (HSDH) je učestala i nezanemarljiva traumatska/netraumatska intrakranijalna lezija, naročito kod pacijenata starije životne dobi. Simptomi pacijenata sa HSDH su raznovrsni i često pogre&scaron;no protumačeni i lečeni. Zbog navedenih činjenica, HSDH predstavlja veliki izazov u dijagnostici i terapiji. Različiti autori ističu značaj radiolo&scaron;kih parametara tokom dijagnostike ovog oboljenja i povezanost sa kliničkom slikom I neurolo&scaron;kim statusom pacijenta, pa je ovo istraživanje bilo usmereno u preciznoj evaluaciji pomenutih parametara, njihovoj prediktivnoj vrednosti i uticaju na prognozu ishoda lečenja. Cilj: Generalni cilj istraživanja je bio da se ispita učestalost pacijenata sa hroničnim subduralnim hematomom na teritoriji Vojvodine u periodu od tri godine; da se analizira starosna dob pacijenata, polna distribucija oboljenja, uticaj komorbiditeta ili faktora rizika na nastanak HSDH; prisustvo ili odsustvo traume koja je doprinela nastanku HSDH, vremenski interval od traume do pojave simpotoma ili znakova bolesti i da se omogući praćenje efekta terapije pacijenata sa ovim oboljenjem. Specifični ciljevi su obuhvatili: 1. Da se utvrde parametri kompjuterizovane tomografije koji imaju prediktivni značaj u pozitivnom ishodu lečenja pacijenata sa hroničnim subduralnim hematomom. 2. Da se utvrde klinički parametri koji imaju prediktivni značaj u pozitivnom ishodu lečenja pacijenata sa hroničnim subduralnim hematomom. 3. Da se dobije model sa najvećom specifično&scaron;ću i senzitivno&scaron;ću za predikciju ishoda lečenja, kombinacijom kliničkih i parametrara kompjuterizovane tomografije kod pacijenata sa hroničnim subduralnim hematomom. Materijal i metode: Istraživanje je obavljeno kao prospektivna trogodi&scaron;nja studija u periodu od aprila 2010. do aprila 2013. godine u Kliničkom Centru Vojvodine- Centru za radiologiju i Klinici za neurohirurgiju i obuvatila je 83 pacijenata sa dijagnozom hroničnog subduralnog hematoma. Svi ispitanici su dijagnostikovani upotrebom kompjuterizovane tomografije glave (CT) i lečeni na Klinici za neurohirurgiju KCV. Izvori podataka su celokupna medicinska dokumentacija svakog pacijenta od perioda prve hospitalizacije do njihovog otpusta, a uključuje i podatke vezane za subjektivni osećaj o zdravstvenom stanju koje su pacijenti usmeno izneli &scaron;est meseci nakon hospitalnog otpusta. Rezultati: Rezultati istraživanja pokazuju da je Glasgow Coma Scala (GCS) tj. nivo svesti pacijenta na hospitalnom prijemu jedini parametar sa visokom prediktivnom vredno&scaron;ću za klinički ishod lečenja pacijenata sa HSDH procenjen preko Glasgow Outcome Scale (GOS). Preostali radiolo&scaron;ki i klinički parametri (&scaron;irina hematoma, pomeraj mediosagitalne linije, denzitet hematoma, starost pacijenta) nemaju visoku prediktivnu vrednost za klinički ishod pacijenata sa hroničnim subduralnim hematomom. Zaključak: Na osnovu grupe analiziranih pacijenata sa HSDH nije bilo moguće napraviti optimalan model za predikciju ishoda lečenja kombinujući radiolo&scaron;ke i kliničke parametre. Pojedinačno posmatrani radiolo&scaron;ki parametri nisu imali visoku prediktivnu vrednost za ishod lečenja pacijenata sa HSDH. Izolovan klinički parametar- GCS- je jedini visoko prediktivni faktor za ishod lečenja pacijenata sa HSDH. Kombinacija kliničkih i radiolo&scaron;kih parametara daje visoku vrednost predviđanja kliničkog ishoda lečenja, ali samo zahvaljujući izrazito visokoj prediktivnoj vrednosti GCS. Iz svega navedenog, kompjuterizovana tomografija (CT) ima veliki značaj u ranoj dijagnostici i praćenju terapije pacijenata sa HSDH, ali CT parametri ponaosob nemaju značaj u predviđanju ishoda lečenja.</p> / <p>Introduction: Chronic subdural hematoma (CSDH) is common traumatic/no traumatic intracranial lesion, especially in older patients. Symptomatology of this disease is variable and often is misdiagnosed and treated with specially challenges in diagnostic and therapy. Different authors pointed on importance of radiological parameters during diagnostic of this disease and connections with clinic and neurological status in patients with chronic subdural hematoma (CSDH), so this thesis was directed to evaluate radiological and clinical parameters of CSDHs and to show their predictive values and their significance on patient&rsquo;s outcome. Aim: General aim of this thesis was to examine frequency of patients with chronic subdural hematoma in Vojvodina, during the period of three years, to analyze the age of population with CSDHs, the gender distribution, an impact of comorbidity or risk factors for patients with CSDHs, the presence or absence of trauma which has contributed to CSDH, to determine time interval from trauma to appearance of symptoms and signs of disease, monitoring the effect of therapy. Specific aims were: 1. To determine clinical parameters with a positive predictive significance on patients outcome 2. To determine radiological parameters with a positive predictive significance on patients outcome 3. To determine optimal prognostic model with high specificity and sensitivity, using combination of radiological and clinical parameters for positive prediction outcome. Material and methods: The study was performed as three-year prospective study from April 2010 to April 2013 in Clinical Centre of Vojvodina, Centre for Radiology and Clinic of Neurosurgery and includes 83 patients with chronic subdural hematoma. All patients were diagnosed using computed tomography of the brain (CT scan) and all were treated in Clinic of Neurosurgery (KCV). Data sources included the medical records of each patient from the time of first hospitalization to period of their discharge and included data related to the subjective feeling of the health that patients verbally present six months after hospital discharge. Results: The results showed that the Glasgow Coma Scale (GCS) - a level of consciousness of the patient on the hospital admission was the only parameter with a high predictive value for clinical outcome of patients with CSDH assessed through Glasgow Outcome Scale (GOS). Other evaluated radiological and clinical parameters (width of the CSDH, mediosagital line displacement, a density of the CSDH, the age of the patient) did not have high predictive values for the clinical outcome in patients with chronic subdural hematoma. Conclusion: Based on the analyzed group of patients with CSDH it was not possible to make optimal predictive model for outcome by combining radiological and clinical parameters. Radiographic parameters did not have high predictive values for treatment outcome in patients with CSDH. Glasgow Coma Scale (GCS) is the only highly predictive factor for treatment outcome in patients with CSDH. The combination of clinical and radiological parameters gives high predictive value for clinical outcome, but only because of extremely high predictive value of GCS. Therefore, computed tomography (CT) is of great importance in early diagnosis and therapy monitoring of patients with CSDH, but CT parameters did not have the high predictive values for the patient&rsquo;s clinical outcome.</p>

<p>Lumbalni bol predstavlja jedan od najučestalijih zdravstvenih problema dana&scaron;njice. Pružanje zdravstvene nege je stresan i težak fizički posao, te spada u grupu visoko-rizičnih poslova za nastanak lumbalnog bola, pa samim tim medicinske sestre &ndash; tehničari predstavljaju vulnerabilnu populaciju. Osnovni ciljevi ovog istraživanja bili su da se utvrdi prevalencija i faktori rizika za nastanak lumbalnog bola kod medicinskih sestara- tehničara, kao i mere prevencije. Istraživanje je sprovedeno u pet zdravstvenih ustanova sa područja Vojvodine u obliku studije preseka, anketiranjem medicinskih sestara &ndash; tehničara. Za ispitivanje je kori&scaron;ćen modifikovani Nordijski upitnik. Rezultati pokazuju veoma visoku prevalenciju lumbalnog bola među medicinskim sestrama- tehničarima, oko 94%. Ispitanici su bili uglavnom ženskog pola, prosečne starosti oko 38 godina. Najveći broj ispitanika ima srednju stručnu spremu. Istraživanjem je utvrđeno da postoji statistički značajna povezanost lumbalnog bola sa porastom godina života i dužine ekspozicionog radnog staža. Takođe, statistički visoko značajna korelacija nalazi se između porasta BMI i lumbalnog bola. Najzastupljeniji poslovi zdravstvene nege koje ispitanici sa lumbalnim bolom obavljaju su: pozicioniranje pacijenata, podizanje i presvlačenje pacijenata u postelji i podela terapije. Statistički značajno veća zastupljenost lumbalnog bola javlja se kod ispitanika koji sami obavljaju negu u odnosu na one koji imaju pomoć. Medicinske sestre &ndash; tehničari koji pripadaju grupi sa vi&scaron;im nivoom stresa na radnom mestu imaju znatno veći rizik za pojavu lumbalnog bola. Smenski rad (naizmenične dnevne i noćne smene od 12 sati) i prekovremeni rad duži od 8 sati dnevno, podizanje tereta većeg od 25 kg i broj pacijenata koje medicinska sestra &ndash; tehničar zbrinjava tokom radnog vremena nemaju značajnu povezanost sa pojavom lumbalnog bola. Oko tri četvrtine ispitanika nije izostajalo sa posla zbog bola. Samo oko 8% ispitanika je promenilo radno mesto zbog lumbalnog bola i ide redovno na periodične lekarske preglede. Kod mera prevencije neophodno je staviti akcenat na smanjenje fizičkog opterećenja donjeg dela leđa i smanjenje ručnog preno&scaron;enja tereta. Primenom adekvatnog ergonomskog pristupa, boljom organizacijom rada, podsticajnom atmosferom na poslu i spremno&scaron;ću nadležnih struktura da iskažu veću brigu prema zaposlenima, smanjila bi se učestalost pojave lumbalnog bola.</p> / <p>One of the today&rsquo;s most frequent health problems is the low back pain. Nursing is stressful and hard physical job which belongs to the group of high-risk jobs that could cause low back pain and therefore medical nurses/technicians represent the vulnerable population. Determination of prevalence, risk factors and prevention of the low back pain were the main goals of this research. The research in the form of cross-sectional study was conducted with nurses filling in the surveys within five medical institutions in Vojvodina. The modified Nordic questionnaire was used for the surveys. The results show very high prevalence of the low back pain, cca 94%, among medical nurses. Most of the respondents were females, who finished high school education, at average age of 38 years. The study showed that there is a statistically significant coherence between low back pain, ageing and working experience as a nurse. There is also a statistically significant coherence between the low back pain and the increase of the BMI. The most common nursing jobs that respondents with the low back pain do are: positioning of patients, lifting patients, dressing patients in bed and giving therapy. The low back pain with the respondents who do the nursing just by themselves is statistically significantly more present then with the respondents who do the nursing with help. Nurses who suffer more stress at their workplaces have a significantly higher risk to develop low back pain. Working 12 hour shifts (alternately day and night shifts), overtime work, more then 25 kg weight lifting and number of patients for nursing per nurse during working hours have no significant correlation with the low back pain occurrence. About three quarters of the respondents had no absence from work caused by the low back pain. Only 8% of the respondents changed their workplace because of the low back pain and have regular health checks. To prevent the low back pain it is necessary to emphasize the physical reduction of the load on the lower back and manual handling of loads. The frequent low back pain with the nurses could be reduced with the appropriate ergonomic access, better work organization, a supportive atmosphere at work and the willingness of responsible authorities to express greater concern about the employees.</p>

<p>Predmet ove doktorske disertacije bio je da se<br />ispitaju te&scaron;koće u čitanju na engleskom kao stranom<br />jeziku kod učenika mlađeg uzrasta u osnovnim<br />&scaron;kolama u Srbiji. Od 2003. godine, kada je engleski<br />jezik uveden kao obavezni predmet od prvog razreda<br />osnovne &scaron;kole, nije bilo nacionalnih istraživanja u<br />vezi sa ranim razvojem ve&scaron;tine čitanja. Po&scaron;to<br />te&scaron;koće u čitanju mogu negativno uticati na<br />samopouzdanje učenika, njihovu motivaciju i<br />stavove, kao i na akademska i profesionalna<br />dostignuća, neophodno je efikasno delovanje u cilju<br />sprečavanja te&scaron;koća u čitanju. Prvi korak u tom<br />pravcu predstavlja ispitivanje faktora koji mogu<br />imati nepovoljan uticaj na razvoj ve&scaron;tine čitanja.<br />U istraživanju je učestvovalo 502 ispitanika<br />uzrasta od 11 godina, koji su pohađali &scaron;est osnovnih<br />&scaron;kola u pet geografski udaljenih gradova Srbije.<br />Primenjena je kombinovana metoda upotrebom<br />osam instrumenata za prikupljanje kvantitativnih i<br />kvalitativnih podataka. Kvantitativni podaci su<br />dobijeni kori&scaron;ćenjem testa čitanja, upitnika o<br />individualnim faktorima, upitnika o kontekstualnim<br />faktorima, upitnika o strategijama, upitnika o<br />te&scaron;koćama u čitanju, i intervjua, dok su kvalitativni<br />podaci dobijeni na osnovu pisanih refleksija učenika<br />i upotrebom intervjua. Rezultati su pokazali da<br />postoji statistički značajna razlika u rezultatima testa<br />čitanja u zavisnosti od individualnih i kontekstualnih<br />faktora, kao i da te&scaron;koće u ranom čitanju na<br />engleskom kao stranom jeziku mogu biti posledica<br />negativnog uticaja nekih individualnih i<br />kontekstualnih faktora, kao &scaron;to su nerazvijene<br />lingvističke i strate&scaron;ke kompetencije učenika,<br />negativan transfer ve&scaron;tine čitanja na maternjem<br />jeziku, neadekvatan pristup razvoju ve&scaron;tine čitanja u<br />nastavi, i nedovoljno čitanje na stranom jeziku van<br />časova. Na osnovu rezultata sastavljena je<br />taksonomija od 25 te&scaron;koća u čitanju na engleskom<br />kao stranom jeziku. Ovi rezultati imaju značajne<br />implikacije za dizajniranje programa ranog čitanja i<br />programa prevencije te&scaron;koća u čitanju, za nastavu<br />ranog čitanja, kao i za obrazovanje i stručno<br />usavr&scaron;avanje nastavnika engleskog jezika.</p> / <p>The primary focus of the present research study<br />was to investigate reading difficulties of young<br />6<br />learners learning English as a foreign language<br />(EFL) in formal school settings in Serbia. Since the<br />introduction of English as a compulsory school<br />subject from primary Grade One in 2003, there have<br />been no research studies in Serbia to verify what can<br />realistically be achieved in early reading skill<br />development. As reading difficulties can negatively<br />affect learners&rsquo; self-esteem, motivation, attitude,<br />confidence, and academic and career prospects, the<br />prevention of reading difficulties has emerged as an<br />issue requiring effective action. The first step<br />towards successful teaching of early reading is<br />exploration of factors that may have an adverse<br />effect on learners&rsquo; reading skill development.<br />The present research study involved 502<br />learners, aged 11, drawn from six state primary<br />schools located in five geographically distant regions<br />of the country. A mixed-method approach was<br />applied in the study, and eight instruments were used<br />to collect both quantitative and qualitative data.<br />Quantitative data was obtained with reading research<br />tool, individual factors questionnaire, contextual<br />factors questionnaire, reading strategies<br />questionnaire, reading difficulties questionnaire,<br />teacher questionnaire and prompted think-aloud<br />protocols, while qualitative data was collected with<br />post-reading reflection protocols and prompted<br />think-aloud protocols. The results showed that there<br />was a considerable difference in reading results in<br />relation to both individual and contextual factors,<br />and that reading difficulties in early EFL reading<br />may have been the result of adverse effects of some<br />individual and contextual factors, like poor linguistic<br />and strategic competences of young learners,<br />negative transfer of L1 literacy, inappropriate<br />teaching approach, and insufficient exposure to L2<br />texts. A taxonomy of reading difficulties was<br />complied, comprising 25 L2 reading difficulties.<br />These results have significant implications for<br />designing EFL reading and prevention programmes,<br />for teaching beginning reading, and for pre-service<br />and in-service EFL teacher education and training.</p>

<p>UVOD: Glavni problem u lečenju karcinoma dojke je kako na osnovu kliničke klasifikacije i morfolo&scaron;kih osobina tumora predvideti njegovo dalje pona&scaron;anje. Vrlo često ni kombinacija standardnih prognostičkih faktora ne daje odgovor o potrebi davanja adjuvantne hemioterapije. U cilju sprovođenja adekvatne dalje terapije karcinoma dojke i otkrivanja agresivnih tipova tumora, a nakon hirur&scaron;kog lečenja, postoji stalna potreba za pronalaženjem novih pokazatelja pomoću kojih bi se identifikovale bolesnice koje imaju povećan rizik od razvoja relapsa bolesti. CILJEVI: Ciljevi su bili da se utvrdi prisustvo, lokalizacija i distribucija tumor infiltri&scaron;ućih limfocita, kako ukupnih, tako i CD4+ i CD8+ T limfocita u tumoru dojke, njihova povezanost sa standardnim prognostičkim parametrima, kao i njihov prognostički značaj tj. razlike u nivou infiltracije limfocita u tumoru u odnosu na pojavu relapsa bolesti i dužinu preživljavanja. METOD: Istraživanjem je obuhvaćeno 120 bolesnica sa invazivnim duktalnim karcinomom, sa tumorom lokalizovanim samo u dojci, bez zahvatanja kože i grudnog mi&scaron;ića, sa veličinom tumora do 5 cm, bez udaljenih visceralnih i ko&scaron;tanih metastaza, koje su operisane u Institutu za onkologiju Vojvodine. U istraživanje su uključene bolesnice bez metastaza u limfnim čvorovima pazu&scaron;ne jame i bolesnice sa metastazama u limfnim čvorovima pazu&scaron;ne jame. Istraživanjem nisu obuhvaćene bolesnice koje su primale neoadjuvantnu (preoperativnu) hemioterapiju, kao ni bolesnice sa multifokalnim i multicentričnim tumorima. REZULTATI: Gust limfocitni infiltrat uočen je u 14% tumora dojke, umeren limfocitni infiltrat uočen je u 38%, a oskudan u 43% tumora dojke. Limfocitni infiltrat nije uočen u 5% tumora. Gust infiltrat CD4+ limfocita uočen je u 8% tumora dojke, umeren u 44%, a oskudan u 43% tumora dojke. CD4+ limfociti nisu uočeni u 5% tumora. Gust infiltrat CD8+ limfocita uočen je u 1% tumora dojke, umeren u 23%, a oskudan u 66% tumora dojke. CD8+ limfociti nisu uočeni u 10% tumora. Utvrđena je pozitivna povezanost između nivoa TIL-a i CD4+ limfocita i veličine tumora, histolo&scaron;kog stepena diferentovanosti tumora, prisustva metastaza u limfnim čvorovima pazu&scaron;ne jame, HER-2 statusa, tripl negativnog tumora i relapsa bolesti. Utvrđena je negativna povezanost između nivoa TIL-a i CD4+ limfocita i estrogen i progesteron receptora, kao i godina starosti. Utvrđena je pozitivna povezanost između nivoa CD8+ limfocita i histolo&scaron;kog gradusa tumora, kao i HER-2 statusa. Utvrđena je negativna povezanost između nivoa CD8+ limfocita i estrogen i progesteron receptora, kao i godina starosti. ZAKLJUČAK:Rezultati ovog istraživanja pokazuju povezanost tumor infiltri&scaron;ućih limfocita i CD4+ limfocita sa brojnim negativnim prognostičkim faktorima, te kraćim vremenom slobodnog intervala bez bolesti, &scaron;to sve ukazuje na to da su tumor infiltri&scaron;ući limfociti kao i CD4+ limfociti lo&scaron; prognostički faktor kod bolesnica sa rakom dojke.</p> / <p>INTRODUCTION: The main problem in the treatment of breast cancer that based on clinical classification and morphological characteristics of the tumor to predict its future behavior. Very often, not a combination of standard prognostic factors does not answer the need of giving adjuvant chemotherapy. In order to implement adequate further treatment of breast cancer and detection aggressive types of tumor, after surgical treatment, there is a constant need to find new indicators by which we can identify patients who have an increased risk of relapse. OBJECTIVES: The objectives were to determine the presence, localization and distribution of tumor infiltrating lymphocytes, in total, as well as CD4+ and CD8+ T lymphocytes in breast cancer, their correlation with standard prognostic parameters, as well as their prognostic value i.e. differences in the level of infiltration of lymphocytes in a tumor in relation to the occurrence of disease relapse and survival. METHOD: The study included 120 patients with invasive ductal carcinoma, tumor localized only in the breast without involvement of the skin and pectoral muscle, the size of tumors up to 5 cm without distant visceral and bone metastases, which are operated at the Institute of Oncology. The study included patients without metastases in axillary lymph nodes and patients with metastases in axillary lymph nodes. The research not covered by patients receiving neoadjuvant chemotherapy, or patients with multifocal and multicentric tumors. RESULTS: The high amount of lymphocytic infiltrate was observed in the 14% a breast tumor, a moderate amount of lymphocytic infiltrate was observed in 38%, and the low in 43% breast tumors. Lymphocytic infiltrate was not observed in 5% of the tumor. High CD4+ lymphocyte infiltration was observed in 8% of breast, moderate in 44%, and the low in 43% of breast tumors. CD4+ lymphocytes were not observed in 5% tumors. High infiltration of CD8+ lymphocytes was observed in 1% of breast, moderate in 23%, and the low 66% breast tumors. CD8+ lymphocytes have not been observed in 10% tumors. There is a positive correlation between the level of TIL and CD4+ lymphocytes and tumor size, histological grade of tumor differentiation, presence of metastases in axillary lymph nodes, HER-2 status, triple negative tumors and relapses of disease. There was a negative correlation between the level of TIL and CD4+ cell counts and estrogen and progesterone receptors, as well as age. There is a positive correlation between the level of CD8+ cells and histological grade of the tumor, and HER-2 status. There was a negative correlation between the level of CD8+ lymphocytes and estrogen and progesterone receptors, as well as age. CONCLUSION: The results of this study demonstrate the association between tumor infiltrating lymphocytes and CD4+ lymphocytes with a number of negative prognostic factors, and shorter free interval without the disease, all of which indicates that the tumor infiltrating lymphocytes and CD4+ lymphocytes bad prognostic factor in patients with breast cancer.</p>

<p>Увод: Бројне генске мутације су у основи наследних склоности ка повећаном згрушавању крви (наследних тромбофилија). Најчешће испитиване наследне тромбофилије су: недостатак антитромбина, недостатак протеина Ц, недостатак протеина С, мутација проакцелерина FV Leiden и мутација протромбина FII G 20210 А. Тромбоза дубоких вена (ТДВ) често се јавља у општој популацији а код великог броја оболелих долази до поновне појаве болести. Стога је важно утврђивање значајности параметара који доприносе ризику за настанак ТДВ. Циљ: Утврђивање учесталости тромбофилних мутација код болесника са венским тромбоемболизмом и код здравих особа у популацији Војводине, испитивање повезаности тромбофилних мутација са локализацијом тромбозе и појавом плућне емболије, утврђивање разлике у времену појављивања ТДВ између оболелих са присуством појединачне и удружене тромбофилије, утврђивање учесталости удружене тромбофилије код оболелих и здравих особа и њен утицај на понављање тромбозног процеса у односу на појединачне тромбофилије и на основу добијених резултата утврђивање у којим случајевима је потребно извршити генетичко испитивање тромбофилије ради одређивања врсте и трајања антитромбозне терапије. Материјал и методе: Испитано је 175 оболелих особа са потврђеном ТДВ и 115 клинички и лабораторијски здравих особа које никад нису доживеле тромбозни инцидент и које су одабране тако да се контролна група поклапа са групом оболелих по полу. Активност антитромбина, протеина Ц и С, резистенција на активирани протеин Ц, ниво фактора VIII и ниво фибриногена одређивани су коагулационим тестовима а присуство мутација FV Leiden, FII G 20210 А, MTHFRС 677 Т и MTHFRА 1298 С испитивано је методом алелске дискриминације на Real-Time PCR инструменту. Оболелима је мерен и крвни притисак и одређиван липидни статус у случајевима сумње на поремећај нивоа липида у крви. Добијени подаци су нумерички обрађивани стандардним процедурама дескриптивне статистике и статистичке анализе. Резултати: Постојање наследне тромбофилије је утврђено код 57,14% оболелих са ТДВ и 48,21% здравих особа. Код укупно 16,57% оболелих испитаника утврђен је недостатак барем једног од природних инхибитора коагулације: код 4,0% недостатак антитромбина, код 1,71% недостатак протеина Ц, код 10,29% недостатак протеина С и код 0,57% истовремено постојање недостатка протеина Ц и протеина С. Постојање резистенције на активирани протеин Ц утврђено је код 30,38% оболелих. Постојање FV Leiden мутације утврђено је код 21,14% оболелих, код 16,0% у хетерозиготном а код 5,14% у хомозиготном облику и код 10,42% испитаника контролне групе у хетерозиготном облику док хомозиготних носилаца није било. Постојање FIIG 20210 А мутације утврђено је код 7,43% оболелих, код 4,0% у хетерозиготном облику а код 3,43% у хомозиготном облику и код 8,18% испитаника контролне групе, код 6,36% у хетерозиготном облику а код 1,82% у хомозиготном облику. Постојање мутације MTHFR С 677 Т је утврђено код 50,86% оболелих, код 42,86% у хетерозиготном облику а код 18,0% у хомозиготном облику и код 62,62% испитаника контролне групе, код 43,93% у хетерозиготном облику а код 18,69% у хомозиготном облику. Постојање мутације MTHFR А 1298 С утврђено је код 44,94% оболелих и 25,37% здравих испитаника са MTHFR С 677 Т мутацијом. Присуство фактора VIII у повишеној концентрацији утврђено је код 17,71% оболелих а присуство повишених вредности концентрац ије фибриногена код 9,81% оболелих. Код укупно 84,57% оболелих испитаника утврђено је постојање барем једне тромбофилије. Закључци: Између постојања недостатака природних инхибитора коагулације, постојања FV Leiden мутације у хомозиготном облику, као и постојања удружене наследне тромбофилије и настанка ТДВ утврђено је постојање статистички значајне повезаности. Недостатак неког од природних инхибитора повезан је са највећим ризиком за настанак ТДВ. Између постојања FIIG 20210 А мутације, у хомозиготном или хетерозиготном облику, постојања FV Leiden мутације у хетерозиготном облику, као и постојања MTHFRC677 T мутације, самостално или истовремено са MTHFRА 1298 C мутацијом и настанка ТДВ није утврђено постојање статистички значајне повезаности. Између присуства FIIG 20210 А мутације или FV Leiden мутације и MTHFRC677 T мутације у хомозиготном облику, као и удружене наследне тромбофилије и појаве ТДВ у трудноћи или пуерперијуму утврђено је постојање статистички значајне повезаности. Између постојања наследне тромбофилије, појединачне или удружене, и клиничког испољавања венске тромбоемболијске болести код оболелих са ТДВ није утврђено постојање статистички значајне повезаности. Између постојања наследне тромбофилије, појединачне или удружене, и старости у време настанка ТДВ није утврђено постојање статистички значајне повезаности. Између присуства MTHFRC677 T мутације и поновљеног тромбозног процеса утврђено је постојање статистички значајне повезаности. Између присуства FIIG 20210 А мутације и FV Leiden мутације, у хомозиготном или хетерозиготном облику, удружене наследне тромбофилије и поновљеног тромбозног процеса није утврђено постојање статистички значајне повезаности. Између гојазности и повишеног крвног притиска и настанка ТДВ утврђено је постојање статистички значајне повезаности. Између хиперлипопротеинемије и настанка ТДВ није утврђено постојање статистички значајне повезаности. На основу добијених резултата можемо закључити да се одлука о испитивању наследне тромбофилије доноси узимајући у обзир старост, пол и присуство пролазних или трајних фактора ризика.</p> / <p>Uvod: Brojne genske mutacije su u osnovi naslednih sklonosti ka povećanom zgrušavanju krvi (naslednih trombofilija). Najčešće ispitivane nasledne trombofilije su: nedostatak antitrombina, nedostatak proteina C, nedostatak proteina S, mutacija proakcelerina FV Leiden i mutacija protrombina FII G 20210 A. Tromboza dubokih vena (TDV) često se javlja u opštoj populaciji a kod velikog broja obolelih dolazi do ponovne pojave bolesti. Stoga je važno utvrđivanje značajnosti parametara koji doprinose riziku za nastanak TDV. Cilj: Utvrđivanje učestalosti trombofilnih mutacija kod bolesnika sa venskim tromboembolizmom i kod zdravih osoba u populaciji Vojvodine, ispitivanje povezanosti trombofilnih mutacija sa lokalizacijom tromboze i pojavom plućne embolije, utvrđivanje razlike u vremenu pojavljivanja TDV između obolelih sa prisustvom pojedinačne i udružene trombofilije, utvrđivanje učestalosti udružene trombofilije kod obolelih i zdravih osoba i njen uticaj na ponavljanje tromboznog procesa u odnosu na pojedinačne trombofilije i na osnovu dobijenih rezultata utvrđivanje u kojim slučajevima je potrebno izvršiti genetičko ispitivanje trombofilije radi određivanja vrste i trajanja antitrombozne terapije. Materijal i metode: Ispitano je 175 obolelih osoba sa potvrđenom TDV i 115 klinički i laboratorijski zdravih osoba koje nikad nisu doživele trombozni incident i koje su odabrane tako da se kontrolna grupa poklapa sa grupom obolelih po polu. Aktivnost antitrombina, proteina C i S, rezistencija na aktivirani protein C, nivo faktora VIII i nivo fibrinogena određivani su koagulacionim testovima a prisustvo mutacija FV Leiden, FII G 20210 A, MTHFRS 677 T i MTHFRA 1298 S ispitivano je metodom alelske diskriminacije na Real-Time PCR instrumentu. Obolelima je meren i krvni pritisak i određivan lipidni status u slučajevima sumnje na poremećaj nivoa lipida u krvi. Dobijeni podaci su numerički obrađivani standardnim procedurama deskriptivne statistike i statističke analize. Rezultati: Postojanje nasledne trombofilije je utvrđeno kod 57,14% obolelih sa TDV i 48,21% zdravih osoba. Kod ukupno 16,57% obolelih ispitanika utvrđen je nedostatak barem jednog od prirodnih inhibitora koagulacije: kod 4,0% nedostatak antitrombina, kod 1,71% nedostatak proteina C, kod 10,29% nedostatak proteina S i kod 0,57% istovremeno postojanje nedostatka proteina C i proteina S. Postojanje rezistencije na aktivirani protein C utvrđeno je kod 30,38% obolelih. Postojanje FV Leiden mutacije utvrđeno je kod 21,14% obolelih, kod 16,0% u heterozigotnom a kod 5,14% u homozigotnom obliku i kod 10,42% ispitanika kontrolne grupe u heterozigotnom obliku dok homozigotnih nosilaca nije bilo. Postojanje FIIG 20210 A mutacije utvrđeno je kod 7,43% obolelih, kod 4,0% u heterozigotnom obliku a kod 3,43% u homozigotnom obliku i kod 8,18% ispitanika kontrolne grupe, kod 6,36% u heterozigotnom obliku a kod 1,82% u homozigotnom obliku. Postojanje mutacije MTHFR S 677 T je utvrđeno kod 50,86% obolelih, kod 42,86% u heterozigotnom obliku a kod 18,0% u homozigotnom obliku i kod 62,62% ispitanika kontrolne grupe, kod 43,93% u heterozigotnom obliku a kod 18,69% u homozigotnom obliku. Postojanje mutacije MTHFR A 1298 S utvrđeno je kod 44,94% obolelih i 25,37% zdravih ispitanika sa MTHFR S 677 T mutacijom. Prisustvo faktora VIII u povišenoj koncentraciji utvrđeno je kod 17,71% obolelih a prisustvo povišenih vrednosti koncentrac ije fibrinogena kod 9,81% obolelih. Kod ukupno 84,57% obolelih ispitanika utvrđeno je postojanje barem jedne trombofilije. Zaključci: Između postojanja nedostataka prirodnih inhibitora koagulacije, postojanja FV Leiden mutacije u homozigotnom obliku, kao i postojanja udružene nasledne trombofilije i nastanka TDV utvrđeno je postojanje statistički značajne povezanosti. Nedostatak nekog od prirodnih inhibitora povezan je sa najvećim rizikom za nastanak TDV. Između postojanja FIIG 20210 A mutacije, u homozigotnom ili heterozigotnom obliku, postojanja FV Leiden mutacije u heterozigotnom obliku, kao i postojanja MTHFRC677 T mutacije, samostalno ili istovremeno sa MTHFRA 1298 C mutacijom i nastanka TDV nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Između prisustva FIIG 20210 A mutacije ili FV Leiden mutacije i MTHFRC677 T mutacije u homozigotnom obliku, kao i udružene nasledne trombofilije i pojave TDV u trudnoći ili puerperijumu utvrđeno je postojanje statistički značajne povezanosti. Između postojanja nasledne trombofilije, pojedinačne ili udružene, i kliničkog ispoljavanja venske tromboembolijske bolesti kod obolelih sa TDV nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Između postojanja nasledne trombofilije, pojedinačne ili udružene, i starosti u vreme nastanka TDV nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Između prisustva MTHFRC677 T mutacije i ponovljenog tromboznog procesa utvrđeno je postojanje statistički značajne povezanosti. Između prisustva FIIG 20210 A mutacije i FV Leiden mutacije, u homozigotnom ili heterozigotnom obliku, udružene nasledne trombofilije i ponovljenog tromboznog procesa nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Između gojaznosti i povišenog krvnog pritiska i nastanka TDV utvrđeno je postojanje statistički značajne povezanosti. Između hiperlipoproteinemije i nastanka TDV nije utvrđeno postojanje statistički značajne povezanosti. Na osnovu dobijenih rezultata možemo zaključiti da se odluka o ispitivanju nasledne trombofilije donosi uzimajući u obzir starost, pol i prisustvo prolaznih ili trajnih faktora rizika.</p> / <p>Introduction: Numerous mutations are involved in genetic basis of an increased tendency for blood to clot (inherited thrombophilia). Most commonly investigated are: antithrombin deficiency, protein C deficiency, protein S deficiency, proaccelerin gene mutation FV Leiden and prothrombin gene mutation FIIG 20210 А. Deep vein thrombosis (DVT) is common in the general population and many patients experience a recurrence of the disease. It is, therefore, important to determine the significance of parameters contributing to the increased risk for DVT development. Objective: The aim of this study was to determine frequencies of thrombophilic mutations in patients with venous thromboembolism and healthy subjects in population of Vojvodina, to evaluate the association between thrombophilic mutations and thrombosis localization including pulmonary embolism, to determine the difference in age of DVT occurrence between patients with single and combined thrombophilic abnormalities, to determine frequencies of combined thrombophilic abnormalities in patients and healthy subjects and their influence on DVT recurrence compared to single thrombophilic abnormalities and on the basis of the results to determine when genetic testing is needed in order to determine the type and duration of anticoagulation therapy. Materials and methods: The study included 175 patients with documented DVT and sex-matched group of 115 healthy subjects without clinical or laboratory abnormalities, never having experienced DVT. Antithrombin, protein C and protein S activity; activated protein C resistance, factor VIII and fibrinogen levels are determined using coagulation tests, while for FV Leiden, FII G 20210 А, MTHFR C 677 T and MTHFR A 1298C mutation detection allelic discrimination assays on Real-Time PCR instrument are performed. Blood pressure is measured on all patients and in case of suspected plasma lipid levels elevation lipid profile is determined. The data obtained were subject to descriptive statistic and statistical analysis. Results: The total incidence of inherited thrombophilia was 57,14% in patients and 48,21% in healthy subjects. Total frequency of natural coagulation inhibitor deficiencies in patients was 16,57%: antithrombin deficiency 4,0%, protein C deficiency 1,71%, protein S deficiency 10,29% and combined protein C and protein S deficiency 0,57%. The incidence of activated protein C resistance in patients was 30,38%. The incidence of FV Leiden mutation was 21,14% in patients, 16,0% were heterozygous and 5,14% were homozygous, and 10,42% in healthy subjects, all of which were heterozygous. The incidence of FIIG 20210 А mutation was 7,43% in patients, 4,0% were heterozygous and 3,43% were homozygous, and 8,18% in healthy subjects, 6,36% were heterozygous and 1,82% were homozygous. The incidence of MTHFR C 677 T mutation was 50,86% in patients, 42,86% were heterozygous and 18,0% were homozygous, and 62,62% in healthy subjects, 43,93% were heterozygous and 18,69% were homozygous. The incidence of MTHFR A 1298 C mutation was 44,94% in patients with MTHFR C 677 T mutation and 25,37% in healthy subjects MTHFR C 677 T mutation. At least one thrombophilic abnormalitiy was present in 84,57% patients. Conclusions: The association between natural coagulation inhibitor deficiencies, FV Leiden mutation in homozygous form and combined thrombophilia and DVT development was statistically significant. Natural coagulation inhibitor deficiencies were associated with greatest risk of DVT development. The association between FII G 20210 А mutation, in homozygous or heterozygous form, FV Leiden mutation in heterozygous form, MTHFR C 677 T mutation alone or combined with MTHFR A 1298 C mutation and DVT development was not statistically significant. The association between FII G 20210 А mutation, FV Leiden mutation and MTHFR C 677 T mutation in homozygous form and DVT development during pregnancy and puerperium was statistically significant. The association between single or combined inherited thrombophilia and thrombosis localization including pulmonary embolism was not statistically significant. The association between single or combined inherited thrombophilia and the age of DVT occurrence was not statistically significant. The association between MTHFR C 677 T mutation and DVT recurrence was statistically significant. The association between FII G 20210 А mutation and FV Leiden mutation, in homozygous or heterozygous form, combined thrombophilia and DVT recurrence was not statistically significant. The association between obesity and high blood pressure and DVT development was statistically significant. The association between hyperlipoproteinemia and DVT development was not statistically significant. Based on the results we can conclude that decision to perform inherited thrombophilia testing should be based upon age, gender and the presence of transient or permanent risk factors.</p>

<p>Uvod: Poslednjih godina u fokusu istraživača je efekat sintetskih jednjenja na endokrini sistem. Estri ftalne kiseline se koriste u procesu plastifikacije, kao industrijski rastvarači, lubrikanti, aditivi u tekstilnoj industriji, u pesticidima, kozmetičkim proizvodima. Raste broj dokaza da je tiroidna žlezda podložna dejstvu endokrinih disruptora. Tiroidni hormoni imaju važnu ulogu u regulaciji rasta, tkivne diferencijacije, energetskog metabolizma, reprodukcije i formiranja centralnog nervnog sistema. Brojna istraživanja ukazala su da ftalati deluju kao EDs. Ciljevi istraživanja: 1. Procena izloženosti populacije mono-etilheksil-ftalatu (MEHP) i mono-etil-ftalatu (MEP). 2. Evaluacija razlika u nivou pokazatelja tirodine funkcije između ftalat pozitivnih i ftalat negativnih ispitanika i između gojaznih i normalno uhranjenih ftalat pozitivnih ispitanika. 3.Utvrđivanje razlika u serumskom nivou leptina gojaznih ispitanika sa i bez pozitivnih ftalatnih metabolita i procena povezanosti leptina sa MEP i MEHP i pokazateljima tiroidne funkcije. Izbor ispitanika i metod rada: Istraživanje je sprovedeno kao studija preseka, obuhvatilo je 201 ispitanika. Ispitanici su podeljeni u grupu MEP/MEHP pozitivnih i negativnih i na podgupe normalno uhranjenih i gojaznih. Od antropometrijskih mera određena je telesna visina, telesna masa, obim struka i indeks telesne mase. Laboratorijske analize: jutarnji uzorak urina za određivanje MEP i MEHP; na&scaron;te uzet uzorka venske krvi za FT4, FT3, TSH i leptin. Statististička analiza sprovedena je na softverskom paketu SPSS. Rezultati: Polovina stanovni&scaron;tva je izložena ftalatima. MEP dovodi do povi&scaron;enja FT4 samo u subpopulaciji gojaznih. Nije utvrđen statistički značajan uticaj MEP na FT3. Kod gojaznih MEP pozitivnih osoba ženskog pola povi&scaron;en je TSH. MEHP uzrokuje sniženje FT4 kod normalno uhranjenih ispitanika, a kod normalno uhranjenih mu&scaron;karaca snižava FT3. Nije utvrđen uticaj MEHP na tirotropin. U gojaznih nije ustanovljen uticaj DEHP i DEP na leptinsku sekreciju.Uočena je tendencija negativne korelacije leptina i FT4 kod gojaznih, dok uticaja na FT3 i TSH nema. Zaključak: Na&scaron;a populacija je u velikoj meri izložena ftalatima. Potvrđeno je da MEP i MEHP imaju uticaj na pojedine indikatore tiroidne funkcije. Ftalati u na&scaron;em istraživanju ne uzrokuju poremećaj leptinske skrecije, a leptin ima blag uticaj jedino na FT4.</p> / <p>Introduction: Effects of synthesized chemicals on endocrine system has been in the focus in the last years. Phthalates are used in plasticization, as industrial solvents, lubricants, textile industry additives, in pesticides and cosmetic products. Evidence for thyroid disruption is growing. Thyroid hormones (TH) have an important role in regulation of growth, tissue differentiation, energy metabolism, reproduction and central nervous system formation. Studies show phthalates can cause endocrine disruption. Aims: 1. Estimation of burden of mono-ethyl phthalate (MEP) and di-2-ethylheksyl phthalate(MEHP) in the population. 2. Evaluation of differences in TH and TSH in MEP/MEHP positive and negative participants, as in obese and lean MEP/MEHP positive participants. 3. Evaluation of differences in leptin in obese MEP/MEHP positive and negative subjects and evaluation of the connection between leptin, MEP, MEHP and thyroid indicators. Patients and methods: This was a cross-sectional study that comprised 201 subjects divided into MEP/MEHP positive and negative group, further subdivided in obese and lean. Anthropometric parameters done: body height, body weight, waist and body mass index. Laboratory tests done: morning urine sample analysis for MEP/MEHP and venous sample analysis for free thyroxine (FT4), free tri-iodothyronine (FT3), thyroid stimulating hormone (TSH) and leptin. Statistical analysis was done in SPSS. Results: Half of subjects were exposed to phthalates. MEP induced an increase in FT4 in obese participants and had no influence on FT3. TSH was increased in obese MEP positive female subjects. MEHP induced a decrease in FT4 in lean participants and a decrease of FT3 in lean males. There was no correlation between MEHP and TSH. Influence of MEP/MEHP on leptin secretion. A tendency for negative correlation between leptin and FT4 was seen. There was no influence of leptin on FT3 and TSH. Conclusion: Our population is greatly exposed to phthalates. MEP and MEHP influence certain thyroid indicators i.e. cause thyroid disruption. Phthalates do not influence leptin secretion in our study. There is a mild effect of leptin on FT4.</p>