<p>U okviru disertacije je ispitan hemijski sastav odabranih cijanobakterijskih sojeva roda Anabaena, Nostoc i Spirulina, kao i uticaj azota na sastav rodova Anabaena i Nostoc. U ispitivanim sojevima određen je sadržaj lipida, proteina, mineralnih materija, sastav i sadržaj lakoisparljivih jedinjenja, aminokiselina i masnih kiselina. U heksanskim i metanolno/vodenim ekstraktima sojeva određen je sadržaj ukupnih fenola, sastav i sadržaj<br />karotenoida i proteinskih pigmenata, kao i antioksidativni potencijal ekstrakata prema DPPH radikalu. Takođe, ispitan je antihiperlipidemijski potencijal roda Spirulina S2 u biolo&scaron;kom ogledu, pri čemu je određen nivo ukupnog holesterola, LDL i HDL čestica, izračunati su relevantni biohemijski markeri hiperlipidemije, kao i koncentracija ALS i AST u plazmi eksperimentalnih životinja. Određen je hemijski sastav fecesa eksperimentalnih životinja, kao i sadržaj holesterola i sastav i sadržaj žučnih kiselina u fecesu. Na bazi<br />hemijskog sastava ispitivanih sojeva cijanobakterija: visokog sadržaja proteina, izbalansiranog aminokiselinskog i masnokiselinskog sastava i visokog sadržaja karotenoida, može se zaključiti da oni imaju potencijal kao sirovine za unapređenje nutritivnog sastava prehrambenih proizvoda. Dokazana antihiperlipidemijska aktivnost soja S2 dodatno ga čini atraktivnim za razvoj proizvoda sa dodatom vredno&scaron;ću namenjenih osobama sa poremećajem u metabolizmu lipida. Rezultati na&scaron;ih ispitivanja su pokazali i da se na hemijskih sastav pojedinih sojeva može uticati putem promene sastave hranljive podloge &scaron;to svakako ostavlja prostora za buduća istraživanja.</p> / <p>In this thesis, the chemical composition of the selected strains of cyanobacteria belonging to Anabaena, Nostoc and Spirulina genus was determined. Influence of nitrogen addition on the chemical composition of Anabaena and Nostoc strains has also been investigated. Content of lipids, crude protein, and minerals, as well as composition and content of volatile organic compounds, amino acids, fatty acids was determined in the investigated strains. Total phenolic content and composition and content of carotenoids, protein pigments and antioxidative action toward DPPH radical was determined in the hexane and methanol/water extracts of the investigated strains. Antihyperlipidemic potential of the Spirulina S2 strain was investigated in a biological<br />assay, and content of total cholesterol, LDL and HDL was determined in plasma of the experimental animals, which allowed calculation of relevant biochemical parameters for hyperlipidemia. ALT and AST concentrations were also determined in the plasma of the experimental animals. Chemical composition, as well as content of cholesterol and composition and content of bile acids in the feces of the experimental animals was also<br />determined. Based on the determined chemical composition of the investigated cyanobacterial strains: high protein and carotenoid content, balanced amino acid and fatty acid profiles, it can be concluded that these strains have a potential as ingredients for improving nutritional characteristics of food products. Antihyperlipidemic activity shown by the tested strain S2 makes it attractive for creation of value-added food products intended for people with lipid disorders. The results of this research also show that manipulation of composition of the growing medium can influence the chemical composition of certain investigated strains, which makes it viable to conduct further research on this topic.</p>

<p style="text-align: justify;">Reverzno-faznom tečnom hromatografijom pod visokim pritiskom primenom dva sistema<br />rastvarača ispitano je pona&scaron;anje i hromatografska lipofilnost prirodnih stiril laktona 7-(+)-<br />goniofufurona, 7-epi-(+)-goniofufurona, krasalaktona B i C i dvadeset njihovih<br />novosintetizovanih derivata i analoga. U ranijim ispitivanjima pokazalo se da ova jedinjenja<br />imaju veliki biolo&scaron;ki potencijal jer pokazuju zapaženu citotoksičnost prema vi&scaron;e humanih<br />tumorskih ćelijskih linija. Hromatografsko pona&scaron;anje jedinjenja uglavnom je u skladu sa<br />njihovom strukturom. Ustanovljene su linearne veze između hromatografskih retencionih<br />konstanti i većine in silico parametara lipofilnosti. Primenom hemometrijske QSRR analize<br />utvrđeni su veoma dobri multi linearni regresioni prediktivni modeli kvantitativne zavisnosti<br />između eksperimentalno dobijene hromatografske retencione konstante, koja defini&scaron;e<br />retenciju jedinjenja u čistoj vodi i in silico molekulskih deskriptora odnosno strukture<br />jedinjenja. Lipofilnost jedinjenja ima najveći uticaj na njihove farmakokinetičke, tj. ADME<br />(apsorpcija, distribucija, metabolizam, eliminacija) osobine. Definisani su i statistički<br />potvrđeni najbolji multi linearni regresioni modeli zavisnosti farmakokinetičkih parametara<br />stiril laktona i od drugih molekulskih deskriptora. In vitro citotoksična aktivnost jedinjenja<br />evaluirana je prema četiri nove humane maligne ćelijske linije: kancer prostate (PC3), kancer debelog creva (HT-29), melanom (Hs294T), adenokancer pluća (A549). Najaktivnije<br />novosintetizovano jedinjenje je triciklični 4-fluorocinamatni analog, koji ispoljava<br />nanomolarnu aktivnost (IC₅₀ 2,1 nM) prema ćelijama melanoma i aktivniji je preko 2250 puta od komercijalnog antitumorskog agensa doksorubicina (DOX). SAR analizom utvrđena je zavisnost između strukture i biolo&scaron;ke aktivnosti jedinjenja. Molekulskim dokingom ispitana je veza stiril laktona i ciljanog proteina značajnog za kancer prostate. Jedinjenja sa visokom inhibitornom aktivno&scaron;ću prema ćelijama kancera prostate imaju visok doking skor i mogu graditi koordinativno-kovalentnu vezu sa Fe²+jonom prisutnim u aktivnom centru enzima. 3D-QSAR analizom, koja je izvedena metodama komparativnih polja CoMFA i CoMSIA, formiran je značajan prediktivni model između hemijske strukture i biolo&scaron;ke aktivnosti stiril laktona.</p> / <p>The behavior and the chromatographic lipophilicity natural styryl lactone 7-(+)-<br />goniofufurone, 7-epi-(+)-goniofufurone, crassalactones B and C and twenty of their newly<br />synthesized derivatives and analogs were examined using reverse-phase high performance liquid chromatography in the two solvent systems. In previous studies it has been shown that these compounds have great biological potential toward several human tumor cell lines. Chromatographic behavior of the compounds is generally in accordance with their structure. The relationships between the chromatographic retention constants and the majority of their in silico lipophilicity parameters are linear. The application of chemometric QSRR analysis determined very good multiple linear regression predictive models of quantitative correlation between experimentally obtained chromatographic retention constant, which determines the retention of the compound in pure water and in silico molecular descriptors, i.e. the structure of the compound. The lipophilicity of the compounds has a major influence on their pharmacokinetics, i.e. ADME (absorption, distribution, metabolism, elimination) properties. The best multi-linear regression models depending on the pharmacokinetic parameters of styryl lactone and other molecular descriptors have been defined and statistically validated. In vitro cytotoxic activity of the compounds was evaluated according to four novel human malignant cell lines: prostate cancer (PC3), colon cancer (HT-29), melanoma (Hs294T), lung adenocarcinom (A549). The most active compound was tricyclic 4-fluorocinnamic analog, which exhibits a nanomolar activity (IC50 2,1 nM) toward melanoma cells. This compound is over 2250 times more active than commercial antitumor agent doxorubicin (DOX). SAR analysis has revealed a correlation between the structure and the biological activity of the compounds. Using the molecular docking the relationship of the styryl lactone and the target protein important for prostate cancer was examined. The compounds with high inhibitory activity against prostate cancer cells have a high docking score and are capable to form a coordinative-covalent bond with a Fe2+ ion present in the active centre of the enzyme. 3DQSAR analysis, which was performed by methods of comparative CoMFA and CoMSIA fields, has formed a good predictive model between chemical structure and biological activity of the styryl lactone.</p>

<p>Glavni cilj istraživanja ove doktorske disertacije je bio ispitivanje hemijskog sastava lista koprive (Urtica dioica L.), primena različitih ekstrakcionih tehnika radi izolovanja aktivnih jedinjenja iz lista, ispitivanje njihovog hemijskog sastava, kao i formulacija prehrambenog proizvoda dodavanjem ekstrakta lista.<br />U cilju ispitivanja sastava lista primenjene su različite analitičke tehnike kao &scaron;to su GC/MS, GC/FID, UHPLC-DAD/MS/MS, ICP-OES, živin analizator, AAS i spektrofotometrija. Pri tome je dokazano prisustvo različitih klasa hemijskih jedinjenja među kojima su pigmenti (hlorofil i karotenoidi), terpenoidi, fenolni i polifenolna jedinjenja, vitamini (vitamin C i vitamini B grupe) i masne kiseline.<br />Za izdvajanje biolo&scaron;ki aktivnih jedinjenja primenjene su različite tehnike ekstrakcije, kao &scaron;to<br />su: maceracija, Soxhlet ekstrakcija, ultrazvučna (UAE), mikrotalasna (MAE) i superkritična<br />ekstrakcija (SFE). Preliminarne UAE ekstrakcije su pokazale da je voda bila najpogodnija kao rastvarač, odnosno da su vodeni ekstrakti pokazali najveću antioksidativnu aktivnost, kao i najveći sadržaj ukupnih fenola (TPC) i flavonoida (TFC). Pripremljeni vodeni ekstrakti su dalje ispitivani u pogledu sastava, antioksidativne, citotoksične i antimikrobne aktivnosti, gde su rezultati međusobno poređeni kako bi se odabrala najpogodnija ekstrakciona tehnika. Kod SFE je ispitan uticaj uslova ekstrakcije, odnosno pritiska i temperature na<br />sastav dobijenih ekstrakata i njihovu biolo&scaron;ku aktivnost (antioksidativna i citotoksična). Iscrpljeni list korpive je nakon SFE bio ekstrahovan primenom UAE i MAE tehnika, gde su dobijenim ekstraktima utvrđeni sastav i biolo&scaron;ka aktivnost. Nakon svih ispitivanja, MAE ekstrakt i suvi list koprive su dalje primenjeni u formulaciji prehrambenog proizvoda (hleba), gde je variran njihov sadržaj, dok su analizirani sastav, tehnolo&scaron;ki kvalitet hleba, kao i biolo&scaron;ka aktivnost (antioksidativna i citotoksična).</p> / <p>The main goals of this PhD thesis were investigation<br />of chemical composition of stinging nettle leaves<br />(Urtica dioica L.), application of different extraction<br />techniques for isolation of biologically active<br />compounds from leaves, investigation of their<br />chemical composition and formulation of food<br />product with addition of dried leaves and/or its extract.<br />For those purposes, different analytical techniques<br />were applied, i.e. GC/MS, GC/FID, UHPLCDAD/<br />MS/MS, ICP-OES, direct mercury analyzer,<br />AAS and spectrophotometry. Different classes of<br />chemical compounds were detected and identified,<br />such as: pigments (chlorophylls and carotenoids),<br />terpenoids, phenolic and polyphenolic compounds,<br />vitamins (vitamin C and B group) and fatty acids.<br />For the purpose of isolation of biologically active<br />compounds, different extraction techniques were<br />applied: maceration, Soxhlet extraction, ultrasound<br />(UAE), microwave (MAE) and supercritical (SFE)<br />extraction. Preliminary conducted extraction, as well<br />as total phenolics (TPC) and flavonoids (TFC)<br />contents, showed that water was the most suitable<br />solvent for further course of investigation. Water<br />extracts were further analyzed regarding their<br />chemical composition, antioxidant, cytotoxic and antimicrobial activities. Obtained result were<br />compared in order to select the most efficient<br />extraction technique. In the case of SFE, influence of<br />pressure and temperature on extraction yield,<br />composition and biological activity of prepared<br />extracts were monitored. Exhausted plant material<br />after SFE was used for further MAE extraction, while<br />obtained extracts were analyzed to investigate<br />chemical composition and biological activity.<br />After conducted experiments and analysis, MAE<br />extract was used for formulation of food product<br />(bread) where it was added in different amounts in<br />combination of without dried leaves. Obtained<br />products were analyzed regarding their chemical<br />composition, technological requirements and<br />biological activity.</p>

<p>Prisustvo organskih zagađujućih supstanci (farmaceutski aktivnih komponenata i prirodnih toksina‐mikotoksina) u uzorcima životne sredine i namirnicama je u porastu kao posledica novih industrijskih procesa i ostalih antropogenih aktivnosti, kao i klimatskih promena. Takođe veliku pažnju javnosti privlače i neorganske zagađujuće supstance kao &scaron;to su te&scaron;ki elementi. S obzirom da zagađujuće supstance imaju negativan uticaj na životnu sredinu i zdravlje ljudi, u svetu se preduzimaju mere u cilju smanjenja stepena izloženosti toksičnim jedinjenjma i posledicama izlaganja. Trenutno, jedan od najvećih izazova, jeste procena rizika povezana sa velikim brojem zagađujućih supstanci u tragovima ili u tzv. ultratragovima, uključujući &ldquo;novo&rdquo; otkrivena zagađujuća jedinjenja, a jedan od osnovnih trendova je razvoj i primena brzih i efikasnih metoda za njihovu analizu u ispitivanim uzorcima na bazi naprednih hromatografskih i spektrometrijskih tehnika.<br />Tehnike bazirane na tečnoj hromatografiji sa različitim masenim analizatorima za<br />kvantifikaciju organskih zagađujućih supstanci kao i metode zasnovane na atomskoj<br />apsorpcijonoj spektrometriji za određivanje ultratragova neorganskih zagađujućih supstanci postale su referentne na međunarodnom nivou. Ovakve napredne spregnute tehnike postale su važne za identifikaciju, kvantifikaciju i praćenje različitih zagađujućih supstanci u uzorcima životne sredine i namirnicama i proceni njihovog &scaron;tetenog uticaja na zdravlje čoveka. S obzirom da su u literaturi retka istraživanja koja se bave razvojem i primenom metoda zasnovanih na naprednim hromatografskim i spektrometrijskim tehnikama i određivanju organskih i neorganskih zagađujućih supstanci u matriksima životne sredine i namirnicama sa prostora zapadnog Balkana, a uzimajući u obzir njihovu važnost, specifični ciljevi disertacije su:<br />&bull; unutra&scaron;nja (&bdquo;inhouse&ldquo;)<br />provera kvaliteta i pouzdanosti postojeće &bdquo;multi‐rezidualne&ldquo;<br />metode zasnovane na UHPLC‐QqLIT‐MS/MS za analizu 81‐e farmaceutski aktivne<br />komponente (PhAC) u otpadnoj, povr&scaron;inskoj, podzemnoj i pijaćoj vodi i po prvi put<br />dobijanje sveobuhvatnih rezultata njihovog prisustva u različitim tipovima vode sa<br />područja Srbije;<br />&bull; unutra&scaron;nja (&bdquo;inhouse&ldquo;) provera kvaliteta i pouzdanosti postojeće &bdquo;multi‐toksin&ldquo;<br />metode za analizu 8 Fusarium mikotoksina u uzorcima ozime p&scaron;enice različitih sorti<br />zasnovane na HPLC‐QqQ‐MS/MS radi određivanja regionalnih razlika između žitnih<br />regiona kao i otpornosti ispitivanih sorti p&scaron;enice na kontaminaciju Fusarium<br />toksinima;<br />&bull; modifikacija postojeće &bdquo;multi‐toksin&ldquo; metode zasnovane na UHPLC‐QqQ‐MS/MS za<br />analizu 11 osnovnih mikotoksina u uzorcima bra&scaron;na i njena unutra&scaron;nja (&bdquo;inhouse&ldquo;)<br />provera kvaliteta i pouzdanosti, kao i provera kroz interlaboratorijsko poređenje,<br />radi dobijanja podataka za procenu &scaron;tetnog uticaja ispitivanih mikotoksina na<br />zdravlje populacije;<br />&bull; razvoj &bdquo;multi‐toksin&ldquo; (vi&scaron;ekomponentne) i &bdquo;multi‐matriks&ldquo; (za vi&scaron;e matriksa) metode<br />bazirane na UHPLC‐QqQ‐MS/MS za analizu 10 mikotoksina u različitim vrstama<br />ko&scaron;tuničavog voća čija provera kvaliteta je zasnovana na intralaboratorijskoj proveri<br />tačnosti i preciznosti dobijenih rezultata;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; &bull; primena postojeće analitičke procedure zasnovane na naprednoj tehnici pripreme<br />(mikrotalasnoj digestiji) različitih uzoraka biljnog i životinjskog porekla i provera<br />kvaliteta metode identifikacije i kvantifikacije zasnovane na atomskom apsorpcionom spektrometru sa grafitnom kivetom (GFAAS) radi dobijanja sveobuhavatnih rezultata o prisustvu te&scaron;kih elemenata (arsena, olova i kadmijuma) radi procene izloženosti stanovni&scaron;tva Srbije toksičnim neorganskim elementima.<br />Postignuti rezultati predstavljaju jedinstvene rezultate za područje Srbije dobijene<br />primenom naprednih spregnutih tehnika koje imaju značajnu ulogu u praćenju prisustva većeg broja organskih i neorganskih zagađujućih supstanci u izabranim uzorcima životne sredine i namirnica, (regulisanih postojećim zakonodavstvom) radi procene stepena zagađenosti ili u slučaju jedinjenja koja nisu regulisana zakonodavstvom radi sticanja novih saznanja o njihovom prisustvu i proceni mogućeg negativnog uticaja na životnu sredinu i zdravlje populacije.</p> / <p>The presence of organic pollutants in environmental samples and food (pharmaceutically active components and natural toxins‐mycotoxins) is increased as a result of new industrial processes and other anthropogenic activities, as well as climate change. Similarly heavy elements as inorganic pollutants have attracted worldwide attention. Since, these pollutants have negative impact on environment and human health, extremely efforts are undertaken in the world to reduce the level of exposure to these pollutants and consequences of the exposure. Currently, one of the highest challenges is to assess the risk associated with a large number of pollutants in trace or ultra trace levels, including &quot;new&quot; (emerging) discovered pollutants, and one of the main trends is development and implementation of fast and efficient methods for their analysis on the basis of advanced chromatographic and spectrometric techniques. Therefore, coupled techniques have become important for the identification, quantification and monitoring of various pollutants in environmental samples and food and assessment of their hazard impact on human health. Since, there are scarce data about the development and application of advanced methods based on chromatographic and spectrometric techniques for determination of organic and inorganic pollutants in environmental matrices and food from the Western Balkan, and taking into account their importance, specific objectives of<br />the dissertation were: &bull; internal (&quot;in‐house&quot;) quality control of the existing &quot;multi‐residual&quot; method based on UHPLC‐QqLIT‐MS/MS for analysis of 81 pharmaceutically active components (PhAC) in wastewater, surface, underground and drinking water due to obtained for the first time comprehensive results of their presence in different types of water from Serbia; &bull; internal (&quot;in‐house&quot;) quality control of the existing &quot;multi‐toxin&quot; method for the analysis of 8 Fusarium mycotoxins in samples of different winter wheat cultivars based on HPLC‐QqQ‐MS/MS to determine the differences among wheat-growing regions as well as the resistance of the analysed wheat cultivars towards Fusarium toxins; &bull; modification of existing &quot;multi‐toxin&quot; method based on UHPLC‐QqQ‐MS/MS for analysis of 11 principal mycotoxins in samples of flour and its internal (&quot;in‐house&quot;) quality control as well as verification through the interlaboratory comparison, in order to obtain data for assessing the hazard effect of these mycotoxins on the health of the population; &bull; the development of &quot;multi‐toxin&quot; and &quot;multi‐matrix&quot; method based on UHPLC‐QqQMS/ MS for the analysis of 10 mycotoxins in various types of nuts based on intralaboratory verification of the accuracy and precision of the obtained results; &bull; application of analytical procedure based on advanced preparation technique (microwave digestion) and atomic absorption spectrometer with a graphite furnace (GFAAS) and its verification in order to obtain comprehensive results on the presence of heavy elements (arsenic, lead and cadmium) in different samples of plant and animal origin to assess the exposure of the Serbian population to toxic inorganic elements. The obtained results are unique for the Serbia. They are obtained by applying advanced coupled techniques that have a significant role in monitoring the presence of a numerous organic and inorganic pollutants in analyzed samples of the environment and food. The presented results contribute to the assessment of pollution degree and in the case of new (emerging) not regulated polutant they might give new information about the possible negative impact on the environment and health of the population.</p>

<p>U okviru doktorske disertacije optimizovani su uslovi određivanja<br />metilestara masnih kiselina, uključujući i trans izomere, primenom<br />kapilarne gasne hromatografije&ndash;masene spektrometrije, na<br />kapilarnoj koloni SP-2560 (dužina x unutra&scaron;nji prečnik: 100 m x<br />0,25 mm, debljina sloja stacionarne likvidne faze 0,20 &mu;m,<br />biscijanopropil polisiloksan). Kori&scaron;ćenjem standarnih rastvora<br />metilestara masnih kiselina optimizovani su temperaturni program,<br />odnos razdeljivanja i uslovi akvizicije podataka SCAN tehnikom.<br />Razvijena je metoda za pripremu uzoraka u cilju određivanja sastava<br />masnih kiselina u prehrambenim proizvodima gasnom<br />hromatografijom&ndash;masenom spektrometrijom zasnovana na<br />istovremenoj mikrotalasnoj ekstrakciji i esterifikaciji (SMEE).<br />Validacija metode je izvedena poređenjem sa rezultatima dobijenim<br />gasnom hromatografijom&ndash;masenom spektrometrijom nakon<br />ekstracije po Soxhlet-u i derivatizacije masnih kiselina u metilestre<br />masnih kiselina. Rezultati dobijeni primenom razvijene i referentne<br />metode bili su statistički isti, kako u pogledu sastava masnih<br />kiselina, tako i efikasnosti ekstrakcije. Rezultati su pokazali da su<br />prednosti SMEE u odnosu na konvencionalnu metodu: kratko vreme<br />pripreme uzoraka i samim tim manja potro&scaron;nja energije, kao i<br />upotreba malih količina skupih organskih rastvarača. Dobro slaganje<br />rezultata dobijenih primenom referentne i metode zasnovane na<br />istovremenoj mikrotalasnoj ekstrakciji i esterifikaciji pokazuje da bi<br />se SMEE mogla primeniti kao rutinska metoda za pripremu uzoraka<br />prehrambenih proizvoda u cilju određivanja trans masnih kiselina<br />(TFA). Određen je sastav masnih kiselina, sa posebnim akcentom na<br />trans masne kiseline, u 273 uzoraka prikupljenih sa na&scaron;eg trži&scaron;ta u<br />periodu od juna 2006. do juna 2009. godine. Sadržaj trans masnih<br />kiselina u analiziranim uzorcima prehrambenih proizvoda, sirovina i<br />međuproizvoda koji se koriste u pekarskoj i konditorskoj industriji,<br />kretao se u veoma &scaron;irokom intervalu, od 0,0% do čak 48,7%.<br />Prosečan sadržaj trans masnih kiselina iznosio je 0,2% u uljima,<br />6,5% u jestivim margarinima, 19,9% u margarinima za domaćinstvo,<br />9,8% u industrijskim margarinima, 24,3% u namenskim mastima,<br />10,8% u masnim punjenjima, 1,6% u mlečnim proizvodima, 10,9%<br />u slanom trajnom pecivu, 10,2% u čajnom pecivu, 6,3% u tvrdom<br />keksu, 11,0% u vafel proizvodima, 10,6% u čokoladnim<br />proizvodima i 9,2% u karamelama. Od ukupno 124 analizirana<br />uzorka, koja se ne koriste za direktnu upotrebu u ishrani (namenske<br />masti, masna punjenja, industrijski i margarini za domaćinstvo) 86<br />uzoraka (69,3%) sadrži vi&scaron;e od 5% trans masnih kiselina, 25<br />(20,2%) sadrži manje od 5% TFA, dok u 13 uzoraka (10,5%) nije<br />detektovano prisustvo trans izomera. Od ukupno 140 analiziranih<br />uzoraka, koji se koriste za direktnu upotrebu u ishrani 74 uzoraka<br />(52,8%) sadrži vi&scaron;e od 2% trans masnih kiselina, 20 (14,3%) sadrži<br />manje od 2% TFA, dok u 46 uzoraka (32,9%) nije detektovano<br />prisustvo trans izomera.</p> / <p>In this thesis, operating conditions for fatty acids determination,<br />including trans isomers, by capillary gas chromatography&ndash;mass<br />spectrometry, on capillary column SP-2560 (100 m x 0.25 mm, with<br />a 0.20 &mu;m film thickness of biscyanopropyl polysiloxane liquid<br />phase) were optimized. Temperature program, split ratio and<br />condition of data acquisition by SCAN technique were optimized<br />using standard solutions of fatty acid methyl esters. A sample<br />preparation method based on simultaneous microwave assisted<br />extraction&ndash;esterification (SMEE) was developed for the<br />determination of the fatty acid composition of foodstuffs by gas<br />chromatography&ndash;mass spectrometry. The proposed sample<br />preparation method was validated by comparison with the reference<br />Soxhlet extraction method followed by derivatisation by methyl<br />ester formation and the same determination step. The fatty acid<br />compositions, as well as extraction efficiencies obtained by the use<br />of the proposed SMEE method and reference method were<br />statistically similar. The results showed that compared to the<br />conventional method, SMEE method offer the advantages of short<br />sample preparation time, low consumption of expensive organic<br />solvents and less energy consumption. This good agreement between<br />results provided, both by the SMEE and reference method,<br />demonstrates the usefulness of the former as the routine method for<br />the treatment of food samples prior to trans fatty acid analysis. The<br />fatty acid composition, and trans fatty acid content of 273 samples<br />collected from June 2006 to June 2009 year were determined. Trans<br />fatty acid content in the analysed samples of food products, raw<br />materials and intermediate products used in bakery and<br />confectionery industry was ranged in a very wide interval, from<br />0.0% to 48.7%. The average contents of trans fatty acids were 0.2%<br />in oils, 6.5% in the edible margarines, 19.9% in cooking margarines,<br />9.8% in industrial margarines, 24.3% in shortenings, 10.8 % in fat<br />fillings, 1.6% in dairy products, 10.9% in crackers, 10.2% in tea<br />cookies, 6.3% in biscuits, 11.0% in wafer products, 10.6% in<br />chocolate products and 9.2% in the caramels. From the total of 124<br />analysed samples, which are not used for direct human consumption<br />(shortenings, fat fillings, industrial and cooking margarines) 86<br />samples (69.3%) contained more than 5% trans fatty acids, 25 (20.2<br />%) contained less than 5% TFA, while 13 samples (10.5%) had an<br />undetectable levels of trans isomers. From a total of 140 analysed<br />samples, which are used for direct human consumption 74 food<br />samples (52.8%) contained more than 2% trans fatty acids, 20<br />(14.3%) contained less than 2% TFA, while 46 samples (32.9%) had<br />an undetectable levels of trans isomers.</p>

<p>Kreirana je specijalizovana baza podataka o sadržaju vitamina D koja sadrži 981 analitički podatak prikupljen iz evropskih baza podataka, od čega je 658 (67%) izraženo u formi ukupnog vitamina D. Podaci o svim vitamerima pronađeni su za meso, obogaćene namirnice/formulacije i za ribu, dok su podaci o D3 pronađeni za ribu, meso i mlečne proizvode. Podaci o sadržaju vitamina D, iz srpske baze podataka o sastavu namirnica (BPSN), ažurirani su za ukupno 541 namirnicu, jelo i dijetetski suplement.<br />Da bi se upotpunio kvalitet podataka o vitaminu D u srpskoj BPSN, određen je sadržaj vitamina D u svežim konzumnim koko&scaron;ijim jajima proizvedenim na teritoriji Srbije. Analizirana su jaja iz intenzivne proizvodnje i iz malih domaćinstava. Analize su izvedene u laboratoriji Danskog Tehničkog Univerziteta (DTU) standardizovanom HPLC metodom. Sadržaj vitamina D u jajima iz intenzivne proizvodnje iznosio je 5,78 &mu;g/100g, a u jajima iz slobodnog uzgoja 2,99 &mu;g/100 g. Izračunati prosečni sadržaj vitamina D u svežim jajima iznosio je 4,39 &mu;g/100 g te je ovaj podatak unet u srpsku BPSN.<br />Uobičajeni unos vitamina D analiziran je programom SPADE u populaciji koju su činili ispitanici iz četiri regiona Srbije, ukupno 605 odraslih, od toga 54% žena. Ustanovljeno je da uobičajeni prosečni unos vitamina D iznosi 4&plusmn;1,4 &mu;g/dan, kod mu&scaron;karaca 4,3&plusmn;1,5 &mu;g/dan, a kod žena 3,7&plusmn;1,2 &mu;g/dan, &scaron;to je znatno niže od preporučenih vrednosti od 10 &mu;g/dan za procenjene prosečne potrebe (Estimated Average Requirement-EAR) i 15 &mu;g/dan za adekvatni unos (Adequate Intake &ndash;AI). Čak 95% srpske populacije ne dostiže EAR vrednosti.<br />Analiza ishrane srpske populacije pokazala je da su glavni nutritivni izvori vitamina D jaja, riba, meso i mlečni proizvodi. Konzumacija obogaćenih namirnica vitaminom D (obogaćenih i biljnih mleka, kakao praha, obogaćenih sokova, margarina i instant žitarica) identifikovana je kod trideset petoro ispitanika. Prateći kriterijume za odabir adekvatnih namirnica za obogaćivanje, a za potrebe dizajniranja prediktivnog modela, odabrano je 70 namirnica koje su sortirane u sedam karakterističnih grupa: beli hleb, mleko, jogurt, sir, pavlaka, jaja i paradajz pire.<br />Prediktivni model obogaćivanja namirnica baziran je na matematičkoj formuli kojom se izračunava količina vitamina D (fc) koju treba dodati određenoj namirnici, odnosno grupi namirnica. Izračunata količina zavisi od tri faktora:<br />- prosečne konzumacije date namirnice, ili grupe, u gramima na n-tom percentilu populacije,<br />- njenog (njihovog) procentualnog udela u dnevnom energetskom unosu,<br />- unosa vitamina D (u &mu;g/dan) na n-tom percentilu.<br />Odabrano je sedam scenarija koji su simulirani da bi se validirala efektivnost &bdquo;dodavanja&ldquo; vitamina D radi dostizanja preporučenih nutritivnih vrednosti. U optimalnom scenariju, AI je dostignut na 65. percentilu populacije, a unos vitamina D na 95. percentilu populacije bio je ispod 25 &mu;g/dan. U maksimalnom scenariju, 50% populacije bilo je između AI i gornjeg tolerisanog nivoa nutritivnog unosa (Upper Tolerable Intake Level-UL), pri čemu niko nije dostigao UL vrednosti. Na ovaj način definisane su optimalne i maksimalne količine vitamina D koje se mogu dodati odabranim namirnicama da bi se zadovoljile potrebe, odnosno korigovao unos vitamina D kod srpske populacije.</p> / <p>A specialized database on the content of vitamin D was created with 981 analytical data on vitamin D content obtained from European databases, of which 658 (67%) were expressed as total vitamin D. The data (for all vitamins) were mainly found for meat, enriched foods/formulations and fish, while D3 data was identified for fish, meat and dairy products. Updating data on vitamin D content in Serbian food composition database (FCDB) was done in 541 foods, dishes and dietary supplements. To enhance the quality of data in Serbian FCDB, content of vitamin D in fresh eggs from the farm and domestic production on the territory of Serbia has been determined. Analysis was performed in Danish Technical University-DTU, Denmark, using standardized HPLC method. Eggs from the farm contained 5.78 &mu;g vitamin D/100 g, while domestic eggs were 2.99 &mu;g vitamin D/100 g, and the average vitamin D content in fresh eggs - 4.39 &mu;g/100 g which value was inserted into Serbian FCDB. The usual dietary intake of vitamin D was analyzed using the SPADE program in the survey covering 605 adult respondents from four regions of Serbia, of which 54% were women. The average intake of vitamin D was found to be 4&plusmn;1.4&mu;g/day, which is 4.3&plusmn;1.5 &mu;g/day for men and 3.7&plusmn;1.2 &mu;g/day for women, and is significantly lower than the recommended Estimated Average Requirement (EAR) values (10 &mu;g/day) and Adequate Intake (AI) values (15 &mu;g/day). As many as 95% of Serbian population are not reaching the EAR values. Nutritional analysis of Serbian diet has shown that the main sources of vitamin D are eggs, fish, meat and dairy products. Consumption of vitamin D-fortified foods (fortified and plant milk, cocoa powder, fortified juices, margarine, and instant cereals) was identified in 35 subjects. Following the criteria for selecting adequate foods for fortification, for the needs of designing the model, 70 foods were selected that were sorted into 7 characteristic food groups: white bread, milk, yoghurt, cheese, sour cream, eggs and tomato puree.<br />The prediction model of food fortification is based on a mathematical formula that calculates the amount of vitamin D (fc) to be added to a particular food group in accordance with:<br />- the amount of consumption of that food vector and<br />- the percentage factor in the total energy intake of the considered foods (food vectors) in the observed population,<br />- the intake of vitamin D on n-th percentile.<br />Seven scenarios were simulated to validate the effect of addition of vitamin D toward reaching the given reference values. In the optimal scenario, AI was reached at the 65th percentile of the population, and vitamin D intake at 95th percentile was below 25 &mu;g/day. In the maximum scenario, 50% of the population was between AI and Upper Tolerable Intake Level (UL), while none has reached UL values. This defines the ranges of optimal and maximum values of vitamin D that, by being added to the chosen food-vectors, can help in reaching vitamin D requirements of Serbian population.</p>

<p style="text-align: justify;">Jedno od najvećih dostignuća u dvadesetom veku je bio pronalazak antibiotika i njihova primena u humanoj medicini. Međutim, vremenom se pokazalo da su izazivači bolesti mikroorganizmi koji &ldquo;uče&rdquo; i imaju sposobnost da se &ldquo;menjaju&rdquo;, &scaron;to neminovno dovodi do pojave antibiotske rezistencije, a čemu ide u prilog &scaron;iroko rasprostranjena upotreba antibiotika u lečenju pacijenata i primena humanih antimikrobnih lekova u veterini i fitofarmaciji. Razvoj novih i unapređenje postojećih farmaceutika zahteva ogromna ulaganja koja se mogu ali i ne moraju vratiti godinama. Prvi korak u razvoju novog farmaceutika je identifikacija ciljanog antibiotskog delovanja metabolita izabranog proizvodnog mikroorganizma, nakon čega sledi optimizacija uslova biosinteze u smislu sastava medijuma za proizvodnju.<br />Osnovni cilj ove doktorske disertacije je optimizacija formulacije medijuma za kultivaciju prirodnog izolata Streptomyces hygroscopicus u pogledu izvora makronutrijenata i njihovih količina, kako bi se metabolička aktivnost primenjenog proizvodnog mikroorganizma, u definisanim proizvodnim uslovima, usmerila ka sintezi antibiotika sa ciljanim delovanjem.<br />Optimizacijom formulacije medijuma za kultivaciju prirodnog izolata <em>Streptomyces hygroscopicus</em>, u primenjenim eksperimentalnim uslovima, odabrani su najpogodniji izvori makronutrijenata i definisane su njihove optimalne koncentracije za proizvodnju antibiotika sa ciljanim delovanjem. Utvrđeno je da je biosinteza baktericida efikasnih protiv <em>B. cereus</em> ATCC 10876, <em>S. aureus</em> ATCC 11632 i P. <em>aeruginosa</em> ATCC 27853 najizraženija u medijumu sa fruktozom, sojinim bra&scaron;nom i fosfatnim solima, dok je za dobijanje fungicida koji deluju na <em>C. albicans</em> ATCC 10231 i <em>A. niger</em> ATCC 16404 najadekvatnije primeniti medijum sa glukozom kao izvorom ugljenika i već pomenutim izvorima azota i fosfora pri čemu je odnos navedenih sastojaka medijuma specifičan za svaki test mikroorganizam. Sa tehnolo&scaron;kog aspekta, rezultati ovih istraživanja predstavljaju pouzdan izvor informacija za unapređenje proizvodnih karakteristika primenjenog biokatalizatora, izbor tehnike kultivacije, definisanje toka i optimizaciju postupka proizvodnje baktericida i fungicida sa krajnjim ciljem uvećanja razmera posmatranog bioprocesa.</p> / <p>One of the greatest achievements in the twentieth century was the invention of antibiotics and their application in human medicine. However, over time, it has been proven that disease susceptors are &quot;learning&quot; microorganisms and have the ability to &quot;change&quot;, which inevitably leads to the emergence of antibiotic resistance, which is in favor of widespread use of antibiotics in the treatment of patients and the application of human antibiotics in veterinary medicine and phytopharmacy. The development of new and the advancement of existing pharmaceuticals requires huge investments that may or may not be back for years. The first step in the development of a new pharmaceutical is the identification of the target antibiotic activity of the metabolite of the selected production microorganism, followed by the optimization of the conditions of biosynthesis in terms of composition of the production medium.<br />The main goal of this PhD thesis is the optimization of the formulation of the medium for the cultivation of the natural isolate Streptomyces hygroscopicus in terms of the source of macronutrients and their amounts, in order to direct the metabolic activity of the applied production microorganism, in the defined production conditions, towards the synthesis of antibiotics with targeted action. By optimizing the formulation of the medium for the culture of the natural isolate Streptomyces hygroscopicus, in the applied experimental conditions, the most suitable sources of macronutrients were selected and their optimal concentrations for the production of antibiotics with targeted action were defined. The biosynthesis of bactericides was found to be effective against B. cereus ATCC 10876, S. aureus ATCC 11632 and P. aeruginosa ATCC 27853 most pronounced in the medium with fructose, soy flour and phosphate salts, while for the production of fungicides acting on C. albicans ATCC 10231 and A. niger ATCC 16404 most appropriately apply a glucose medium as carbon source and already mentioned sources of nitrogen and phosphorus wherein the ratio of said ingredients to the medium is specific to each test microorganism. From a technological point of view, the results of these studies represent a reliable source of information for improving the production characteristics of the applied biocatalyst, a selection of cultivation techniques, defining the flow and optimizing the production of bactericides and fungicides with the ultimate goal of increasing the size of the observed bioprocess.</p>

<p style="text-align: justify;">U okviru ove doktorske disertacije ispitana je mogućnost ekstrakcije bioaktivnih jedinjenja iz biljne pra&scaron;ine A. uva-ursi, koja nastaje kao sporedni proizvod u fabrici filter čaja. Za ekstrakciju bioaktivnih jedinjenja primenjene su različite tehnike ekstrakcije (klasična ekstrakcija, ultrazvučna ekstrakcija i ekstrakcija subkritičnom vodom), kao i različiti ekstragensi: voda na sobnoj temperaturi, 30-70% etanol i subkritična voda. Sadržaj bioaktivnih jedinjenja u ekstraktima ispitan je primenom odgovarajućih spektrofotometrijskih metoda i HPLC metode. U ekstrakciji biljne pra&scaron;ine A. uva-ursi detaljno je matematički analiziran uticaj procesnih parametara na ekstrakciju subkritičnom vodom bioaktivnih jedinjenja iz materijala ovog tipa i u tom smislu je posmatran uticaj temperature, vremena i dodatka kiseline, a takođe su određeni uslovi pri kojima je, primenom ove tehnike, moguće ostvariti maksimalnu ekstrakciju bioaktivnih jedinjenja od značaja. Pored toga prikazana je i mogućnost primene spray drying tehnike za su&scaron;enje tečnih i proizvodnju suvih ekstrakta A. uva-ursi u formi praha. Na kraju, na osnovu koncentracije bioaktivnih jedinjenja i njihovog delovanja, dat je predlog nekoliko novih preparata na bazi ekstrakata A. uva-ursi, u tečnoj i čvrstoj formi.</p> / <p>This dissertation investigated the possibility to extract bioactive compounds from A. uva-ursi herbal dust, which occurs as a by-product at the filter-tea<br />factory. Various extraction techniques (classical extraction, ultrasound assisted extraction and subcritical water extraction), were applied for the extraction of bioactive compounds, as well as different solvents: water at room temperature, 30-70% ethanol and subcritical water. The content of bioactive compounds in the extracts was investigated using appropriate spectrophotometric methods and the HPLC method. In the extraction of A. uva-ursi herbal dust a detailed mathematical analysis of the influence of process parameters on subcritical water extraction of bioactive compounds from this type of material was conducted. In this regard the influence of temperature, time and acid addition was observed and the conditions under which it is possible to achieve maximum extraction of significant bioactive compounds, by applying this technique, were determined. In addition, the possibility of applying the spray drying technique for drying the liquid and producing dry A. uva-ursi extracts in the form of powder is also presented. Eventually, based on the concentration of the bioactive compounds and their activity, a proposal for a several new preparations in liquid and solid form, based on A. uva-ursi extracts is given.</p>

<p>U okviru ove disertacije izvr&scaron;eno je preparatvno izolovanje etarskog ulja li&scaron;ća ginka (<em>Ginkgo biloba</em> L.) destilacijom pomoću vodene pare, u cilju određivanja pojedinih fizičko-hemijskih parametara. Oficinalnim postupkom određen je sadržaj etarskog ulja u li&scaron;ću ginka i iznosi 0,0083%. Li&scaron;će ginka je ekstrahovano klasičnim rastvaračima tj. sme&scaron;om alkohol-voda, pri čemu je koncentracija alkohola iznosila 40% (m/m). Primenom navedenog rastvarača, izvr&scaron;ena je vi&scaron;estupna protivstrujna ekstrakcija (u pet stupnjeva) pri čemu je dobijen tečni ekstrakt (<em>Extracta fluida</em>) sa relativno visokim sadržajem ekstraktivnih materija (17,06%). Tečni ekstrakt je direktno kori&scaron;ćen za dobijanje suvog ekstrakta li&scaron;ća ginka (<em>Extracta sicca</em>)primenomvsu&scaron;nie sa raspr&scaron;ivanjem (spray dryer). Kvalitativna i kvantitativna karakterzacija izvr&scaron;ena je primenom postupka tečne hromatografije na tankom sloju (HPTLC) i određen sadržaj ukupnih flavonoida sračunatih na rutin, a i na katehin, a određen je i sadržaj ukupnih fenola sračunatih na hlorogensku kiselinu. Glavni deo doktorske disertacije predstavlja ekstrakcija sistema li&scaron;će ginka-ugljenik (IV)-oksid pod pritiskom, pri čemu je ispitivan uticaj stepena usitnjenosti droge na prinos ekstrakcije, i kori&scaron;ćen koeficijent brze i spore ekstrakcije kao mera kinetičkog pona&scaron;anja ekstrakcije. Dobijeni rezultati ispitivanja su pokazali značajan uticaj stepena usitnjenosti droge na brzinu ekstrakcije, pogotovo, kod ekstrakcije natkritičnim ugljenik (IV) oksidom. Radi izbora optimalnog protoka ekstragensa ispitivani su sledeći protoci 0,095, 0,194 i 0,277 kg/h . Na osnovu prinosa ekstrakcije usvojeno je da je protok ekstragensa od 0,194 kg/h optimalan. Prinos ekstrakcije je ispitivan kori&scaron;ćenjem dva postupka ekstrakcije, i to: ekstrakcija tečnim ugljenik (IV) -oksidom (temperatura ispod kritične temperature Tc= 31,1^oC, a pritisak ne&scaron;to ispod ili iznad kritičnog pritiska p_c=73,8 bar), i ekstrakcija natkritičnim ugljenik (IV)- oksidom (pritisak i temperatura iznad kritičnih vrednosti pritiska i temperature). U natkritičnoj oblasti promenom pritiska se značajno menjaju svojstva ekstragensa, povećava se sposobnost rastvaranja, dielektrična konstanta i dr. Ispitivan je uticaj temperature na prinos ekstrakcije (izotermni proces), pri čemu se dobijaju rezultati koji se ne mogu objasniti jednostavno, analizirajući samo uticaj gustine rastvarača na moć rastvaranja, već se za obja&scaron;njenje dobijenih rezultata uključuje i uticaj napona pare ekstrahovane komponente, tako da rastvorljivost komponente može da se poveća, smanji ili ostane ista sa povećanjem temperature na konstantnom pritisku, u zavisnosti koji uticaj je dominantniji. Kod izotermnih postupaka prinos ekstrakcije raste sa povećanjem pritiska ekstrakcije, &scaron;to je u saglasnosti sa teoretskim principima. S druge strane, ekstrakti dobijeni pri vi&scaron;im pritiscima imaju manji sadržaj etarskog ulja &scaron;to se obja&scaron;njava činjenicom da veći pritisci imaju veću moć rastvaranja glavnih komponenata kao i komponenata kao &scaron;to su smole, voskovi i masna ulja. Kvalitativnom i kvantitativnom analizom selektovanih ekstrakata dobijenih tečnim (130 bar, 20^oC, 3 h) i natkritičnim (100 bar, 40^o C, 4 h) ugljenik (IV)-oksidom, kao i etarska ulja izolovana iz ovih ekstrakata nađeno je da ispitivani uzorci sadrže nalkane, račvaste alkane i jedinjenja sa kiseonikom, među kojima posebno mesto zauzimaju fenoli sa zasićenim i nezasićenim alkil ostacima.<br />Izvr&scaron;ena je uporedna anliza etarskog ulja dobijenog destilacijom li&scaron;ća ginka pomoću vodene pare i etarskih ulja dobijenih iz selektovanih ekstrakata. Interesantan je podatak koji se odnosi na sadržaj etarskog ulja u drogi određen direktnom destilacijom droge pomoću vodene pare i izdvajanjem etarskih ulja iz ekstrakata takođe destilacijom pomoću vodene pare. U ovom drugom slučaju dobija se, preračunavanjem, sadržaj etarskog ulja u drogi vi&scaron;estruko veći (4-10 puta) od sadržaja, određenog oficinalnim postupkom, u drogi. Ova pojava se obja&scaron;njava uvođenjem pojma &bdquo;vezano&ldquo; etarsko ulje i &bdquo;slobodno&ldquo; etarsko ulje. Ekstrakcijom ugljenik (IV)-oksidom pod pritiskom tzv. vezano etarsko ulje se oslobađa voskova i masnog ulja &scaron;to se odražava na njegovu povećanu količinu u CO₂-ekstraktima. Na kraju u ovoj disertaciji izvr&scaron;eno je modelovanje ekstrakcionog sistema li&scaron;će <em>Ginkgo biloba</em> &ndash; ugljenik (IV)-oksid pod pritiskom kori&scaron;ćenjem model jednačine Naika i saradnika, modifikovane model jednačine Reverchon i Sesti-Osseo kao i model, če&scaron;će kori&scaron;ćen, koji je predložila Sovov&aacute;. Kori&scaron;ćeni modeli mogu relativno uspe&scaron;no da se koriste za opisivanje ekstrakcionog sistema li&scaron;će <em>Ginkgo biloba</em> &ndash; ugljenik (IV)-oksid pod pritiskom. Radi iznalaženja najpovoljnijih uslova ekstrakcije primenjen je metod odzivne povr&scaron;ine variranjem parametra ekstrakcije (pritisak, temperatura i vreme ekstrakcije). Na osnovu eksperimentalnih rezultata dobijen je polinom drugog reda za izračunavanje optimalnog prinosa ekstrakcije i određeni su najpovoljniji uslovi ekstrakcije kao i međusobni uticaji pojedinih parametra.</p> / <p>Within this thesis preparative isolation of essential oil from leaves of ginkgo (<em>Ginkgo biloba</em> L.) by steam distillation was carried out, in order to determine some physico-chemical parameters. The essential oil content in the leaves of ginkgo wass determined by an officinal procedure and its value is 0.0083%. Ginkgo leaves were extracted with conventional solvents, i.e. alcohol-water mixture, where the alcohol concentration was 40% (w/w). The forementioned solvent was used to carry out a multistage counter-current extraction (five stages) by which the liquid extract (<em>Extracta fluida</em>) with a relatively high content of extracts (17.06%) was obtained. The liquid extract was directly used to obtain a dry extract of ginkgo leaves (<em>Extracta sicca</em>) by spay drying. The qualitative and quantitative characterisation was based on the proceedings of liquid thin layer chromatography (HPTLC), the content of total flavonoids expressed as rutin, and as catechin, and the total phenol content expressed as chlorogenic acid was determined. The main part of the doctoral thesis is the extraction system of ginkgo leaves-carbon (IV) oxide under pressure, in which the effect of the drug particle size on the extraction yield was studied, and as a measure of the kinetic behavior of extraction the coefficient of fast and slow extraction was used. The obtained results showed a significant effect of the drug particle size on the speed of extraction, particularly, the extraction with supercritical carbon (IV) oxide. For the purpose of selecting the optimal flow of the solvent several flowrates were investigated 0.095, 0.194 and 0.277 kg/h. Based on the yield of extraction the solvent flowrate of 0.194 kg/h was assumed as optimal. The extraction yield was investigated using two extraction procedures: extraction with liquid carbon (IV) oxide (temperature below the critical temperature Tc = 31.1 ⁰C and pressure slightly below or above the critical pressure p_c = 73.8 bar), and extraction with supercritical carbon (IV) oxide (pressure and temperature above the critical values of pressure and temperature). In the supercritical area the change in pressure significantly the influences the properties of the solvent, increases the ability of dissolving, dielectric constant, etc. The effect of temperature on extraction yield was examined (isothermal process), where the obtained results can not be explained simply by analyzing only the effect of solvent density on the power of dissolution, but to explain these results the effect of vapor pressure of the extracted components must be included, so that the solubility of the component may increase, decrease or remain the same with increasing temperature at constant pressure, depending on which influence is dominant. In isothermal processes the extraction yield increases with increasing pressure of extraction, which is consistent with theoretical principles. On the other hand, extracts obtained at high pressures have a lower content of essential oils which can be explained by the fact that higher pressures have a greater power of dissolution of the main components as well as components such as resins, waxes and fatty oils. The qualitative and quantitative analysis of the selected extracts obtained with liquid (130 bar, 20 ⁰C, 3 h) and supercritical (100 bar, 40 ⁰C, 4 h) carbon (IV) oxide, and essential oils isolated from these extracts showed that the studied samples contain n-alkanes, branched alkanes and compounds with oxygen, including phenols with saturated and unsaturated alkyl residues. A comparative analysis of the essential oil obtained by distillation of ginkgo leaves by steam and essential oil obtained from selected extracts was carried out. An interesting fact concerning the essential oil content in the drug determined by direct distillation of drugs by steam and separating the essential oils from extracts also produced by steam distillation. In the other case, by calculation, the obtained essential oil content in the drug is several times higher (4-10 times) of content, determined by an fficinal procedure, in the drug. This phenomenon is explained by introducing the notion of &quot;linked&quot; essential oil and &quot;free&quot; essential oil. The extraction with carbon (IV) oxide under pressure the so called linked essential oil is released from waxes and fatty oils which is reflected in its increased amount in CO₂-extracts. At the end of this dissertation the modeling of the extraction system leaves of <em>Ginkgo biloba</em> - carbon (IV) oxide under pressure was carried out using the model equation of Naik and associates, the modified model equation of Reverchon and Sesti Osseo and also like a frequently used model proposed Sovov&aacute;. The mentioned models can be relatively used to describe the extraction system leaves of <em>Ginkgo biloba</em> - carbon (IV) oxide under pressure. In order to find the most favorable conditions of extraction, the response surface methodology varying extraction parameters was used (pressure, temperature and extraction time). Based on the experimental results a second order polynom for the calculation of the optimum yield of extraction was obtained and the extraction conditions and the mutual influence of some parameters were determined.</p>

<p>Сензорска анализа представља јединствено средство за праћење органолептичких својстава хране уз примјену људских чула, јер је најближа потрошачкој оцјени и уједно веома поуздан тест у пружању свеобухвтане оцјене квалитета прехрамбеног производа. Она представља најважнију референцу наспрам резултата добијених хемијским или инструменталним методима и њиховим поређењем омогућује прихватање, одабир или побољшање било којег другог метода.<br />Имајући у виду сву комплексност текстурних својстава тјестенине, као и важност објективизације појединих њених сегмената у циљу задовољења тржишта, праћења производње и задовољења важећих одредби правилника и прописа, у овом раду спроведена је објективна сензорска оцјена одабраних текстурних својстава тјестенине, као и њихова оцјена примјеном инструменталних метода.<br />Испитивања су спроведена на комерцијалним узорцима сушене тјестенине облика шпагете, поријеклом од домаћих и страних произвођача, најчешће присутних у већим тржним центрима наше земље. Поред анализе хемијског састава и својстава при кувању, на формираном сету узорака шпагета спроведена су испитивања одабраних текстурних својстава сушених и куваних облика примјеном сензорске оцјене и инструменталних одређивања.<br />Упркос добрим слагањима резултата добијених инструменталних одређивањим и сензорском оцјеном од стране панела одабраних оцјењивача, дошло се до закључка да поједини инструментални методи могу наћи добру примјену у предикцији објективне сензорске оцјене појединих текстурних својстава и тиме допринијети побољшању квалитета тјестенине облика шпагета током технолошког процеса производње, али да не могу безрезервно бити прихваћени као алтернатива објективној сензорској оцјени у предикцији потрошачке прихватљивости овог прехрамбеног производа на тржишту.</p> / <p>Senzorska analiza predstavlja jedinstveno sredstvo za praćenje organoleptičkih svojstava hrane uz primjenu ljudskih čula, jer je najbliža potrošačkoj ocjeni i ujedno veoma pouzdan test u pružanju sveobuhvtane ocjene kvaliteta prehrambenog proizvoda. Ona predstavlja najvažniju referencu naspram rezultata dobijenih hemijskim ili instrumentalnim metodima i njihovim poređenjem omogućuje prihvatanje, odabir ili poboljšanje bilo kojeg drugog metoda.<br />Imajući u vidu svu kompleksnost teksturnih svojstava tjestenine, kao i važnost objektivizacije pojedinih njenih segmenata u cilju zadovoljenja tržišta, praćenja proizvodnje i zadovoljenja važećih odredbi pravilnika i propisa, u ovom radu sprovedena je objektivna senzorska ocjena odabranih teksturnih svojstava tjestenine, kao i njihova ocjena primjenom instrumentalnih metoda.<br />Ispitivanja su sprovedena na komercijalnim uzorcima sušene tjestenine oblika špagete, porijeklom od domaćih i stranih proizvođača, najčešće prisutnih u većim tržnim centrima naše zemlje. Pored analize hemijskog sastava i svojstava pri kuvanju, na formiranom setu uzoraka špageta sprovedena su ispitivanja odabranih teksturnih svojstava sušenih i kuvanih oblika primjenom senzorske ocjene i instrumentalnih određivanja.<br />Uprkos dobrim slaganjima rezultata dobijenih instrumentalnih određivanjim i senzorskom ocjenom od strane panela odabranih ocjenjivača, došlo se do zaključka da pojedini instrumentalni metodi mogu naći dobru primjenu u predikciji objektivne senzorske ocjene pojedinih teksturnih svojstava i time doprinijeti poboljšanju kvaliteta tjestenine oblika špageta tokom tehnološkog procesa proizvodnje, ali da ne mogu bezrezervno biti prihvaćeni kao alternativa objektivnoj senzorskoj ocjeni u predikciji potrošačke prihvatljivosti ovog prehrambenog proizvoda na tržištu.</p> / <p>Sensory analysis represents the unique tool for determination of organoleptic properties of food using human senses, because it is highly correlated with the consumers&rsquo; opinion. At the same time it is very reliable test for obtaining the comprehensive evaluation of foodstuffs quality. Moreover, the sensory analysis is the most important reference versus the results of chemical or instrumental methods, and their comparison enables adoption of any other method used for determination of sensory properties. Bearing in mind the complexity of the textural properties of pasta and the significance of objectivity of its methodology, this thesis conducted the objective evaluation of selected sensory textural properties of pasta and their evaluation by the instrumental methods as well. Nine commercial spaghetti samples produced by foreign and domestic producers were chosen for the study. The selected textural properties of dry and cooked spaghetti determined by sensory and instrumental methods comprised shape. The obtain results showed that applied instrumental methods provided reliable prediction of the objective sensory evaluation of certain spaghetti textural properties. Thus, their use may contribute to the improvement of spaghetti quality during production process. Despite the good agreement between the results obtained by instrumental and sensory methods, the instrumental methods could not be unconditionally accepted as the alternative to sensory evaluation in predicting consumers&rsquo; acceptance of spaghetti on the market.</p>