- / -

Στην παρούσα εργασία μελετήθηκε η δυνατότητα ανάπτυξης δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τον αλιευτικό τουρισμό από τους αλιείς των Κυκλάδων. Στόχος είναι η συγκράτηση των υπαρχόντων αλιέων στο επάγγελμα αλλά και η προσέλκυση νέων, η διατήρηση της αλιευτικής πίεσης σε αποδεκτά επίπεδα και η προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων στα πλαίσια μιας ολοκληρωμένης παρέμβασης, η διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και παράδοσης καθώς και η βελτίωση του επιπέδου ζωής των αλιέων. Ο αλιευτικός τουρισμός είναι μια εναλλακτική μορφή τουρισμού η οποία αναπτύσσεται από επαγγελματίες αλιείς, κατά την οποία επιβιβάζουν στα επαγγελματικά αλιευτικά τους σκάφη τουρίστες-επισκέπτες για την ανάπτυξη της παραδοσιακής αλιευτικής δραστηριότητας για ψυχαγωγικούς και εκπαιδευτικούς λόγους. Η δραστηριότητα αυτή πραγματοποιείται ήδη σε αρκετές χώρες με εμφανή θετικά αποτελέσματα στους ευαίσθητους τομείς της αλιείας, της οικολογίας και του τουρισμού. Στα πλαίσια της έρευνας αυτής έγινε καταγραφή του ενδιαφέροντος των επαγγελματιών αλιέων και των ιδιοκτητών σκαφών για τέτοιου είδους δραστηριότητες καθώς και η ανάπτυξη μιας τυπολογίας της υφιστάμενης κατάστασης της μικρής παράκτιας αλιείας στην συγκεκριμένη περιοχή. Τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν στην έρευνα συγκεντρώθηκαν από προσωπικές συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν με 111 κατόχους επαγγελματικής άδειας αλιείας σε 9 επιλεγμένα νησιά των Κυκλάδων σε συνεργασία με τοπικούς αρμόδιους φορείς. Η έρευνα ολοκληρώθηκε σε δύο ταξίδια, κατά τους μήνες Απρίλιο και Ιούλιο του έτους 2006 αντίστοιχα. Στόχος είναι η διάγνωση των κατηγοριών αλιέων που δείχνουν ενδιαφέρον για την ανάπτυξη της δραστηριότητας καθώς και η καταγραφή των τεχνικών σημείων που φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια αυτή. Παράλληλα έγινε εκτίμηση του ενδιαφέροντος από την μεριά των επισκεπτών για δραστηριότητες που σχετίζονται με τον αλιευτικό τουρισμό με την βοήθεια ερωτηματολογίου και ενημερωτικού τρίπτυχου φυλλαδίου που διανεμήθηκε σε διάφορες ξενοδοχειακές μονάδες των Κυκλάδων. Επιπλέον στα πλαίσια της ανάλυσης έγινε σύγκριση με παλαιότερες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή με σκοπό την αναγνώριση της υφιστάμενης κατάστασης της μικρής παράκτιας αλιείας. / -

Η μικρή παράκτια αλιεία αποτελεί σημαντικό τμήμα του αλιευτικού κλάδου στnν Ελλάδα και τη Μεσόγειο και χαρακτηρίζεται από υψηλή ετερογένεια και πληθώρα ιδιαιτεροτήτων. Η διαχείριση της απαιτεί την εξέταση βιολογικών, αλλά και κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων. Στην παρούσα εργασία αναπτύχθηκε μία τυπολογία της ελληνικής μικρής παράκτιας αλιείας με βάση βιολογικά, κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά. Στη συνέχεια η εργασία εστιάστηκε στον Πατραϊκό Κόλπο, όπου μελετήθηκε η δραστηριότητα της τοπικής μικρής παράκτιας αλιείας, η συνολική παραγωγή και η παραγωγή ανά μονάδα αλιευτικής προσπάθειας, η σύνθεση του αλιεύματος, τα απορριπτόμενα και η κατά μήκος σύνθεση των αλιευμάτων. Οι νομοί της Ελλάδας στρωματοποιήθηκαν βάσει του αριθμού των αλιέων και της εξάρτησης από την αλιεία και πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις αλιέων. Επιβεβαιώθηκε η ποικιλία εργαλείων και ειδών-στόχων και η έντονη χωρική ετερογένεια. Το κυρίαρχο πρότυπο αλιευτικής δραστηριότητας εμφάνισε εποχικές διακυμάνσεις (20 ημέρες δραστηριότητας μηνιαίως το καλοκαίρι, 13 ημέρες το χειμώνα), παρουσίασε όμως τοπικές ιδιαιτερότητες. Οι κύριες ενασχολήσεις (métiers) που πραγματοποιούνται σε πανελλήνιο επίπεδο αναγνωρίστηκαν ως συνδυασμοί αλιευτικού εργαλείου, είδους-στόχου, εποχής και περιοχής με πολυμεταβλητή ανάλυση. Οι αλιείς παρουσίασαν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και υψηλή μέση ηλικία, υψηλά ποσοστά παραμονής στον τόπο γέννησης και διαπιστώθηκε έντονη παρουσία της οικογένειας στο επάγγελμα. Οι αλιείς χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες εξάρτησης από την αλιεία βάσει του ποσοστού του εισοδήματος που προέρχεται από το ψάρεμα, οι οποίες εμφάνισαν διαφορές σε χαρακτηριστικά όπως η μέση ηλικία, το μήκος του σκάφους, οι ημέρες δραστηριότητας και το εισόδημα από το ψάρεμα. Στη συνέχεια μελετήθηκε η μικρή παράκτια αλιεία του Πατραϊκού Κόλπου με δειγματοληψίες σε αλιευτικές εξορμήσεις. Η αλιευτική παραγωγή ήταν κατά μέσο όρο 12 Kg ανά αλιευτική εξόρμηση. Συνολικά, αναγνωρίστηκαν 102 είδη αλιευμάτων. Αναπτύχθηκε μία μεθοδολογία αναγνώρισης ενασχολήσεων σε περιπτώσεις περιορισμένου αριθμού δεδομένων, όπως συχνά συμβαίνει στη Μεσόγειο. Οι ενασχολήσεις που αναγνωρίστηκαν παρουσίασαν διαφορές στην ποσότητα και στη σύνθεση του αλιεύματος και ομαδοποιήθηκαν σε μετα-ενασχολήσεις με σκοπό την αποτελεσματικότερη δειγματοληψία της αλιευτικής δραστηριότητας. Η μελέτη των απορριπτομένων ανέδειξε τρεις αιτίες απόρριψης: χαμηλή εμπορικότητα (78% της απορριφθείσας ποσότητας), καταστροφή των αλιευμάτων κατά την παραμονή τους στο νερό (5%) και μείωση της ποιότητάς τους εξαιτίας κακών χειρισμών του ψαρά (17%). Υψηλό ποσοστό απόρριψης παρουσίασαν οι ενασχολήσεις παραγαδιών και μανωμένων διχτύων με μικρό άνοιγμα ματιού. Από τα δεδομένα ατομικού μήκους των αλιευμάτων πραγματοποιήθηκαν συγκρίσεις κατά μήκους σύνθεσης ανάμεσα σε διαφορετικές ενασχολήσεις και εποχές του έτους. Στις περισσότερες περιπτώσεις διαπιστώθηκαν διαφορές. Η μελέτη της επίπτωσης της εφαρμογής του ελάχιστου επιτρεπόμενου μεγέθους εκφόρτωσης έδειξε μικρό ποσοστό υπομεγεθών ατόμων στο αλίευμα βάσει τόσο των σημερινών σε ισχύ μεγεθών όσο και βάσει αυτών που πρόκειται να εφαρμοστούν σύμφωνα με τον Οδικό Χάρτη για την Αναθεώρηση της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής, σε επίπεδο είδους όμως παρουσιάστηκαν εξαιρέσεις. Η παρούσα εργασία αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη μεθοδολογίας για τη μελέτη της μικρής παράκτιας αλιείας στην Ελλάδα και την πραγματοποίηση συγκριτικών μελετών σε ευρωπαϊκή κλίμακα σε αυτόν τον λίγο μελετημένο αλιευτικό κλάδο. / Small-scale fisheries are an important fisheries sector in Greece and the Mediterranean. They are characterized by high heterogeneity and a multitude of particularities. The management of small-scale fisheries requires taking into account biological as well as social and economical elements. In the present study, a typology of Greek small-scale fisheries was developed based on biological, social and economical parameters. Consequently, the study focused in the Patraikos Gulf, where elements such as the fishing activity of the local fleet, catch and catch per unit of effort, species composition, discards and length composition of individuals caught were examined. The prefectures of Greece were stratified considering the number of fishermen and local dependence on fisheries and interviews of fishermen were carried out. The multitude of fishing gears and target species and the intense spatial heterogeneity was confirmed. The major activity pattern identified was seasonal (20 days of activity in summer, 13 in winter), however local particularities arose. The main métiers practiced were identified as combinations of fishing gear, target species, area and season. Concerning socio-economical elements, the fishermen generally had low education, high average age, tendency to remain in their place of birth and the profession is attached to the family. The fishermen were categorized into three dependence groups, based on the percentage of income originating from fisheries. Significant differences were identified among these groups considering variables such as mean fishermen age, vessel size, days of activity and income from fishing. Consequently, the small-scale fisheries of the Patraikos Gulf were studied using data from sampling of fishing operations. The catch weighted about 12 Kg per operation on average and a total of 102 species were recorded. A methodology for the identification of métiers using a limited dataset, as is often the case in the Mediterranean, was developed. The métiers identified showed significant differences in catch quantity and composition and were grouped in meta-métiers to facilitate fishing activity sampling schemes. The study of discards revealed three reasons for discarding: low commercial value (78% of discards), destruction of the catch before gear retrieval (5%) and bad handling of the catch o board (17%). High discard ratio was recorded for the longline and small-size mesh trammel net métiers. Using data of individual length per species comparisons were carried out among métiers and seasons that in most cases revealed significant differences. The study of the effect of minimum landing sizes legislation showed a low percentage of undersized individuals regarding both the legislation currently in effect and the proposed one by the Roadmap for the Reform of the Common Fisheries Policy of the European Union, but exceptions arose for certain species. The present work is the foothold for the development of a methodology for studying small-scale fisheries in Greece and for carrying out comparative studies in a European scale concerning this understudied fishing sector.

Η παρούσα μελέτη έχει ως στόχο τη διερεύνηση της δυναμικής του αλιευτικού στόλου της Ελλάδας και άλλων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.). Το εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε για τη διερεύνηση είναι το Κοινό Αλιευτικό Μητρώο (Κ.Α.Μ., Community Fleet Register). Το Κ.Α.Μ. είναι μια βάση δεδομένων των εγγεγραμμένων αλιευτικών σκαφών της κάθε χώρας με στοιχεία που αφορούν τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους (μήκος, ισχύς κινητήρα, χωρητικότητα, αλιευτικά εργαλεία) καθώς και άλλες σημαντικές πληροφορίες (έτος κατασκευής, ένταξης στο στόλο, απόσυρσης κ.α.). Επιπλέον, αποτελεί το μοναδικό κοινό και ταυτόχρονα αξιόπιστο εργαλείο αναφοράς μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε. Οι επιμέρους στόχοι της μελέτης θα μπορούσαν να συνοψιστούν στους παρακάτω: α) η μεταβολή στο χρόνο των κλάδων της αλιείας (μικρή, μέση, υπερπόντια) και των τεχνικών χαρακτηριστικών των σκαφών που τις απαρτίζουν, β) η διερεύνηση για τη μείωση της αλιευτικής πίεσης μέσω των διαφόρων μεταρρυθμιστικών μέτρων στα οποία έχει προβεί η κοινότητα (MAGP I-IV), γ) η ύπαρξη ή όχι κοινού προτύπου μείωσης στα διάφορα κράτη-μέλη και τέλος δ) η εξέλιξη της δυναμικής του στόλου στις πιο εξαρτώμενες από την αλιεία περιοχές και οι διαφορές που αυτές παρουσιάζουν σε σχέση με το γενικό μοντέλο κάθε κράτους-μέλους στο οποίο ανήκουν. Η μελέτη αυτή είναι σημαντική λόγω της εξέχουσας θέσης που κατέχει η Ελλάδα στον Ευρωπαϊκό αλιευτικό στόλο αλλά και της ιδιομορφίας της. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 20% περίπου των σκαφών του κοινοτικού στόλου είναι νηολογημένο στην Ελλάδα, αλλά αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 5% της συνολικής χωρητικότητας και το 8% της ισχύος κινητήρα. Επίσης, γίνεται προσπάθεια να αναδειχθούν οι διαφορές μεταξύ χωρών και ιδιαίτερα περιοχών με διαφορετικά επίπεδα εξάρτησης από την αλιεία. Παράλληλα όμως, μπορεί να συμβάλλει στην προσπάθεια του γενικότερου πλάνου διαχείρισης της αλιείας στην Ε.Ε., μέσω των διαφόρων μεταρρυθμιστικών μέτρων για τη μείωση της αλιευτικής πίεσης με στόχο τη σταθεροποίηση και τη διατήρηση των ιχθυαποθεμάτων. / The present study has as a main goal to investigate the fishing fleet dynamics of Greece and the Member States of European Union. The tool that was used to achieve this goal was the Community Fleet Register which is a database that contains all fishing vessels of each Member State. The data for each vessel are classified in those that concern technical characteristics of the vessel (length, engine power, vessel’s gross tonnage, fishing gears) and other types of data (construction year, commission year , decommission year). Furthermore, Community Fleet Register is the only common and accurate tool that can serve as reference database for vessels characteristics among the member states of E.U. the objectives of this study can be summarized into these: a) the change through time of the fishing fleet segments (small scale fishery, industrial fishery, b) the investigation about the reduction of fishing effort through the structural policies of E.U. from the start of Common Fisheries Policy, c) the presence or not of a common reduction profile among the Member States and d) the fleet dynamics of E.U. fisheries most dependent areas with the differences that may be appeared from the general model of each Member State they belong. The importance of this study consists in the leading role of Greece at Community’s. Fishing Fleet and simultaneously it’s significant structure. It is common knowledge that although approximately the 20% E.U.’ s fishing vessels are registered in Greece only 5% of total tonnage and 8% of total engine power are entitled in Greek fishing vessels. At the same time there is an effort to come up with the differences between the Member States with different fisheries dependence level. Ultimately, this study tries to contribute to the efforts of a holistic E.U. fisheries management, throughout the policies for the reduction of fishing effort, aiming to a sustainable and viable fisheries sector.