Η Υγεία αποτελεί θεμελιώδες αγαθό για κάθε άνθρωπο, εντούτοις έντονος προβληματισμός παρατηρείται τα τελευταία χρόνια από την αύξηση των δαπανών της γενικότερα αλλά και των φαρμακευτικών δαπανών ειδικότερα. Στη φαρμακευτική αγορά παρατηρούνται κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως η ασύμμετρη πληροφόρηση, η έλλειψη κυριαρχίας του καταναλωτή – ασθενή και η σχέση αντιπροσώπευσης. Η φαρμακευτική δαπάνη μιας χώρας και η ζήτηση σε φάρμακα, εξαρτάται από το προφίλ υγείας του πληθυσμού της που με τη σειρά του προσδιορίζεται από διάφορους παράγοντες, όπως το περιβάλλον, οι διατροφικές συνήθειες και η κατανάλωση καπνού και αλκοόλ. Γενικά οι Έλληνες έχουν μέσο όρο ζωής τα 78,1 έτη (στοιχεία 2003), μεγαλύτερο από το μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ που είναι τα 77,8 έτη. Η ζήτηση για τα φάρμακα θεωρείται τριχοτομημένη, βασιζόμενη στο ότι οι ιατροί συνταγογραφούν, οι ασθενείς καταναλώνουν και τα ασφαλιστικά ταμεία αποζημιώνουν. Τρεις είναι οι φορείς που συνθέτουν την προσφορά του φαρμακευτικού κλάδου: οι φαρμακευτικές επιχειρήσεις, οι φαρμακαποθήκες και τα φαρμακεία. Πρώτο σε πωλήσεις φάρμακο στην Ελλάδα άλλα και διεθνώς για το 2004 ήταν η ατροβαστατίνη (Lipitor) ένα φάρμακο για την αντιμετώπιση παθήσεων του καρδιαγγειακού συστήματος. Γενικά ο κλάδος του φαρμάκου αποτελεί ένα ισχυρά ρυθμιζόμενο κλάδο της οικονομίας, λόγω του αυστηρού θεσμικού πλαισίου που τον διέπει. Τα μέτρα ελέγχου της αγοράς συνίστανται σε μέτρα που αφορούν στον έλεγχο της ζήτησης και σε μέτρα που αφορούν στον έλεγχο της προσφοράς. Τη φαρμακευτική πολιτική στην Ελλάδα ασκεί το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης ενώ άλλα υπουργεία που συμμετέχουν είναι το Υπουργείο Απασχόλησης & Κοινωνικής Προστασίας, το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και το Υπουργείο Οικονομίας & Οικονομικών. Πρόσφατα ψηφίστηκε ο νόμος 3457: «Μεταρρύθμιση του Συστήματος Φαρμακευτικής Περίθαλψης», με τον οποίο επήλθε αλλαγή στους κανονισμούς ίδρυσης φαρμακείων, κατάργηση της θεώρησης συνταγών και κατάργηση της λίστας συνταγογραφούμενων φαρμάκων. Στη φαρμακευτική αγορά μπορεί να παρουσιαστούν προβλήματα τόσο από την πλευρά των φαρμακευτικών επιχειρήσεων που αφορούν στην πλευρά της προσφοράς, όσο και από την πλευρά των ασθενών – καταναλωτών που αφορούν στην πλευρά της ζήτησης. Γενικότερα στην Ελλάδα υπάρχει έλλειψη σταθερού θεσμικού πλαισίου, συνεχείς εναλλαγές στη νομοθεσία και καθυστέρηση στη λήψη αποφάσεων. Οι επιχειρήσεις συναντούν έντονα εμπόδια εισόδου στην αγορά, ενώ έχουν να αντιμετωπίσουν το υψηλό κόστος Έρευνας & Ανάπτυξης και τα χρέη από δημόσια νοσοκομεία. Επιπλέον οι ασθενείς συχνά αντιμετωπίζουν ελλείψεις σε σημαντικά φάρμακα καθώς και καθυστέρηση στην πρόσβαση σε νέες καινοτόμες θεραπείες. Έντονοι προβληματισμοί επικρατούν και σε διεθνές επίπεδο στο φαρμακευτικό κλάδο από γεγονότα όπως: η αύξηση του κόστους Έρευνας & Ανάπτυξης νέων φαρμάκων, και η γήρανση του πληθυσμού με τη συνεπαγόμενη αυξημένη ζήτηση σε φάρμακα. Η εμφάνιση νέων ανερχόμενων αγορών όπως αυτή της Κίνας καθώς και η ανάπτυξη του κλάδου της βιοτεχνολογίας, αναμένεται να συμβάλουν ουσιαστικά στην άμβλυνση των παραπάνω προβλημάτων. Γίνεται κατανοητό ότι απαιτείται η λήψη ολοκληρωμένων και όχι αποσπασματικών μέτρων στην άσκηση της φαρμακευτικής πολιτικής καθώς και συνέχεια στις εφαρμοζόμενες πολιτικές. Σκοπός είναι η ποιότητα στην παροχή υπηρεσιών υγείας και η ισοτιμία στην αντιμετώπιση όλων των ασθενών. Το φάρμακο πρέπει να θεωρείται επένδυση για την υγεία και ευημερία των πολιτών. / The Pharmaceutical Market is a very interesting sector of the Economy because of its social character. Health is the principal commodity for men and Health Care is the market commodity. The Pharmaceutical Market has special characteristics like information asymmetry, agency relationship, supplier – induced demand and lack of consumer sovereignty. Worldwide there is a specific concern about the increase of Health expenses. Governments try to audit these expenses and protect the users of Health Care Services through their policies.

Σκοπός της εργασίας είναι η οικονομική αξιολόγηση της αγοράς φαρμάκου στην Ελλάδα. Η έννοια της αγοράς συνίσταται από την πλευρά της προσφοράς (εγχώριας παραγωγής και εισαγωγής), την πλευρά της ζήτησης (κατανάλωση) και του ρυθμιστικούς-ελεγκτικούς μηχανισμούς της όπως αυτοί υιοθετούνται από τους θεσμικούς εταίρους της αγοράς (κράτος, ασφαλιστικά ταμεία, ενώσεις, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, κ.λπ). Το αντικείμενο της έρευνας είναι η διερεύνηση των παραγόντων που διαμορφώνουν την αγορά του φαρμάκου στην Ελλάδα. / -

Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών, στην κατεύθυνση «Φαρμακευτικό Μάρκετινγκ», του τμήματος Φαρμακευτικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Πατρών. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (World Health Organization, WHO), η Υγεία είναι «μια κατάσταση φυσικής, πνευματικής και κοινωνικής ευεξίας, η οποία επιτρέπει σε κάθε άτομο να διάγει μια ζωή κοινωνικά και οικονομικά παραγωγική» (www.who.com). Από την άλλη πλευρά, η Φροντίδα Υγείας είναι «το σύνολο των αγαθών και υπηρεσιών που καταναλώνονται προκειμένου να επιτευχθεί ένα δεδομένο επίπεδο υγείας». Το επίπεδο της δημοσίας υγείας είναι από τους βασικότερους δείκτες της ανάπτυξης μιας χώρας. Σύμφωνα με τα πρότυπα υγείας του ΟΟΣΑ υγειονομική δαπάνη είναι το σύνολο των δαπανών για δραστηριότητες μέσω της χρήσης ιατρικής, φαρμακευτικής και παραϊατρικής γνώσης, που αποσκοπούν στην προαγωγή της υγείας, στην πρόληψη ασθενειών και στη μείωση της πρόωρης θνησιμότητας. Επομένως το φάρμακο ως κοινωνικό αγαθό αποτελεί επένδυση για την ευημερία και την υγεία των πολιτών. Ως σύστημα υγείας ορίζεται το σύνολο των ανθρώπινων, υλικών και χρηματικών πόρων καθώς επίσης των οργανισμών, των ιδρυμάτων και των φορέων οι οποίοι συνδέονται με τη χρηματοδότηση, τη ρύθμιση και την επιτέλεση των «δράσεων υγείας». Το ελληνικό σύστημα υγείας αποτελεί ένα μικτό σύστημα με συμμετοχή του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα, τόσο από την πλευρά της παροχής υπηρεσιών υγείας όσο και από την πλευρά χρηματοδότησης αυτών. Το επάγγελμα του φαρμακοποιού, ολοένα και περισσότερο, αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως σημαντικό για την προώθηση της υγείας. Το 1980 αναδύθηκε η έννοια της φαρμακευτικής φροντίδας η οποία επανεστίασε στις προσπάθειες των φαρμακοποιών για την επίτευξη θεραπευτικών αποτελεσμάτων στον ασθενή, τα οποία θα βελτίωναν την ποιότητα ζωής του. Ως φάρμακο, σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό όπως αυτός έχει διατυπωθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ορίζεται: «Κάθε ουσία ή μίγμα ουσιών, που παράγεται, προσφέρεται προς πώληση, ή παρουσιάζεται για χρήση στη διάγνωση, στη θεραπεία, στον μετριασμό ή στην πρόληψη νόσου, μη φυσιολογικής φυσικής κατάστασης, ή των συμπτωμάτων τους στον άνθρωπο ή στα ζώα, καθώς και για χρήση στην αποκατάσταση, την διόρθωση, ή την μεταβολή οργανικών λειτουργιών στον άνθρωπο ή τα ζώα». Ο κλάδος του φαρμάκου, ως κατηγορία του κλάδου υγείας έχει όλα τα χαρακτηριστικά με εντονότερο το χαρακτηριστικό της αβεβαιότητας στη ζήτηση, καθώς η ζήτηση είναι τριχοτομημένη αφού ο γιατρός χορηγεί την ιατρική συνταγή, ο ασθενής καταναλώνει τα φαρμακευτικά προϊόντα και ο ασφαλιστικός οργανισμός ή το κράτος τα αποζημιώνει. Ισχύει λοιπόν μιας σχέση αντιπροσώπευσης του ασθενούς, ενώ σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθεί και το ζήτημα της προκλητής ζήτησης προερχόμενης κατά κύριο λόγω από τις φαρμακευτικές επιχειρήσεις ή εταιρείες μέσω πάντα των συνταγογράφων ιατρών. Η φαρμακευτική αγορά υποτίθεται ότι υπόκειται σε αυστηρούς ελέγχους σε ότι αφορά την ασφάλεια και τη δραστικότητα των φαρμάκων. Ωστόσο κοινή διαπίστωση αποτελεί η έλλειψη σταθερού θεσμικού πλαισίου, ρυθμιστικών κανόνων και η καταπάτηση της αρχή της ισότητας στην πρόσβαση των ασθενών στα αγαθά και στις υπηρεσίες υγείας. Σκοπός της εργασίας ήταν να ερευνηθούν και να αποτυπωθούν οι απόψεις δείγματος φαρμακοποιών σχετικά με το ρόλο και τη δραστηριότητα της φαρμακευτικής βιομηχανίας στην ελληνική φαρμακευτική αγορά. Συγκεκριμένα εξετάζεται η σημασία της συμμετοχής και του ρόλου της φαρμακευτικής βιομηχανίας στην ελληνική φαρμακευτική αγορά, στην ελληνική οικονομία, στην έρευνα, καθώς και σε ότι αφορά την κοινωνική τους ευθύνη, τόσο λόγω της θεωρούμενης αθέμιτης επιρροής που ασκούν στους συνταγογράφους ιατρούς, όσο και λόγω της αύξησης του σύνολο της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης, προκειμένου να διαπιστωθεί αν τα υπάρχοντα “guidelines” που διέπουν την λειτουργία της φαρμακευτικής αγοράς και έχουν θεσπιστεί από τους αρμόδιους φορείς ελέγχου και πιστοποίησης επαρκούν. / The present study was carried out within the framework of the Program of Postgraduate Studies (subject area: Pharmaceutical Marketing) of the Department of Pharmacy, School of Health Sciences, University of Patras. According to the World Health Organization (WHO), health is defined as “a state of complete physical, mental and social well-being, and not merely the absence of disease or infirmity, allowing thus an individual to live a socially rewarding, and financially productive life” (http://www.who.int/en/). On the other hand, healthcare is “the total of goods and services consumed in order to achieve a given standard of health”. Public health level is one of the key development indicators for any country. According to OECD’s health standards, health expenditure is the total expenditure for activities carried out and aimed at promoting health, preventing diseases and reducing premature mortality with the use of medical, pharmaceutical and paramedical knowledge. Therefore a medicinal product seen as a social good is an investment for the citizens’ health and prosperity. A health system is defined as the total of human, material and pecuniary resources as well as the entire set of the organizations, institutions and bodies involved in financing, regulating and carrying out “health operations”. The Greek health system is a mixed health system combining both the public and the private sector on the part of the health service providers and on the part of the providers of funds. The profession of pharmacy is increasingly recognized worldwide as significant for the promotion of health. In 1980 the concept of pharmaceutical care emerged, which refocused on the pharmacists’ efforts for the achievement of therapeutic effects on patients, in order to improve their quality of life. According to the official definition provided by World Health Organization a medicine or medicament is “any chemical substance or mixture of substances, which is produced, offered for sale or intended for use in the medical diagnosis, cure, treatment, palliation or the prevention of a disease, an abnormal natural condition or their symptoms in humans or animals as well as for use in the restoration, correction or modification of organic functions in humans or animals”. The sector of medicinal products, seen as a category of the health sector, has all the characteristics of the latter with most prominent the characteristic of uncertainty as regards the demand inasmuch as the demand is split in three parts since the physician prescribes a medicine, the patient consumes the medicine and the health insurance organization or the state reimburses the same. As a result, there is a representation relationship for the patient. Moreover it should be added in the above the issue of the induced demand emanating primarily from the pharmaceutical enterprises or companies through the prescribing agents - physicians. The pharmaceutical market is supposed to be subject to stringent controls as regards the medicines’ safety and activity. Nevertheless it is well known the lack of a stabilized institutional framework, regulatory rules and the encroachment of the principle of equality with regard to the patients’ access to health goods and services. The aim of the study was to investigate and represent the views of a sample population of pharmacists with reference to the role and the activity of the pharmaceutical industry in the Greek pharmaceutical market. In particular, the significance of the pharmaceutical industry’s contribution and role on the Greek pharmaceutical market, Greek economy, and research in addition to the companies’ social responsibility are examined given both the supposedly improper influence that they pursue to the prescribing agents – physicians and the increase of the total amount of the public pharmaceutical expenditure so as to ascertain whether the existing “guidelines”, which have been established by the competent inspection and certification bodies and govern the operation of the pharmaceutical market, suffice.