Αντικείμενο μελέτης της παρούσας εργασίας αποτελεί ο βαθμός επιρροής της κεφαλής κατά την ανάγνωση παρατακτικών συνθέτων από ασθενείς με neglect dyslexia (ND). Ενώ η πλειοψηφία των συνθέτων της ελληνικής, τα επονομαζόμενα ‘υποτακτικά’ (subordinative compounds), υπακούουν στον νόμο της δεξιόστροφης κεφαλής (Williams, 1981) (π.χ. ελαφο-κυνηγός), τα παρατακτικά σύνθετα (coordinative compounds) δεν εμφανίζουν αυτή την κανονικότητα στη θέση της κεφαλής τους (π.χ αλατο-πίπερο). Κάποιοι θεωρητικοί μορφολόγοι θεωρούν ότι κανένα από τα δύο συστατικά δεν αποτελεί τη βάση του συνθέτου, ούτε μορφολογικά ούτε σημασιολογικά (Ralli, 2005: 174), άλλοι υποστηρίζουν ότι τα παρατακτικά εμφανίζουν δύο κεφαλές, τόσο στο α’ όσο και στο β’ συνθετικό (Kageyama, 2009), ενώ δεν λείπουν και αυτοί που επιχειρηματολογούν για την υπεροχή του δεύτερου συστατικού, λόγω του ότι αυτό καθορίζει το γένος, τον αριθμό και την πτώση των συνθέτων (Guevara & Scalise, 2008). Στο πλαίσιο αυτό, θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα της θεωρητικής μορφολογίας σχετικά με τη θέση της κεφαλής στα παρατακτικά [ΟΟ] και [ΕΕ] σύνθετα της Νέας Ελληνικής, καθώς και στο ερώτημα της κλινικής γλωσσολογίας σχετικά με το ρόλο της κεφαλής στην ανάκληση και επεξεργασία των συνθέτων από ασθενείς με neglect dyslexia. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό χαρακτηριστικό των ασθενών με ND είναι η ικανότητά τους να αναγνωρίζουν και να σέβονται τα όρια των δύο συστατικών κατά την ανάγνωση των συνθέτων (Behrmann et al., 1990). Επιπλέον, οι Semenza et al. (2011) αναφέρουν για τα Ιταλικά ότι τα λάθη στο α’ συνθετικό είναι πολύ πιο συχνά στα σύνθετα των οποίων η κεφαλή συμπίπτει με το β’ συνθετικό, παρά όταν συμπίπτει με το πρώτο. Ο εξισορροπητικός ρόλος της κεφαλής ως προς την εμφάνιση λαθών πάνω στο συστατικό της, αναμένουμε να έχει αντίκτυπο και στη δική μας περίπτωση: τα υποτακτικά σύνθετα με την κεφαλή στα δεξιά θα πρέπει να εμφανίζουν περισσότερα λάθη στο α’ συνθετικό από τα παρατακτικά, εφόσον τα τελευταία έχουν δύο κεφαλές. Στο πείραμα ανάγνωσης που σχεδιάσαμε, συμπεριλάβαμε 31 παρατακτικά σύνθετα, ονοματικά και επιθετικά (π.χ. ψωμοτύρι ‘bread-cheese’ και κοντόχοντρος αντιστοίχως) και 32 υποτακτικά σύνθετα, επίσης ονοματικά και επιθετικά (π.χ. ερημονήσι και χοντροαλεσμένος αντιστοίχως), τα οποία είχαμε ελένξει ως προς όλες τις σημαντικές ψυχογλωσσολογικές και μορφολογικές παραμέτρους ανά γραμματική κατηγορία. Το πείραμα αυτό το διεξάγαμε σε μία ασθενή 79 ετών, η οποία έχει υποστεί ΔΕ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (ΑΕΕ) και με βάση την επίδοσή της στο BELLS test έχει διαγνωσθεί με left-sided neglect dyslexia. Ενώ στα παρατακτικά σύνθετα της ονοματικής κατηγορίας, η ασθενής τείνει να παραλείπει ή να υποκαθιστά το α΄συστατικό των συνθέτων αυτών εξίσου συχνά με αυτό των υποτακτικών, δεν ισχύει το ίδιο και για τα επιθετικά παρατακτικά, κατά την ανάγνωση των οποίων ο ασθενής κάνει στατιστικά σημαντικά λιγότερα λάθη στο α’ συστατικό απ’ ότι στην ανάγνωση των αντίστοιχων υποτακτικών ( x²= 3.970, p < 0.05). Η συμβολή της παρούσας μελέτης μπορεί να συνοψιστεί στα ακόλουθα σημεία: Πρώτον, αποδεικνύεται ότι οι λεξικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την επιλεκτική προσοχή σε μεγάλο βαθμό. Δεύτερον, παρέχονται τεκμήρια ότι η θεωρητική έννοια της κεφαλής έχει επίδραση στην επεξεργασία των συνθέτων, καθώς η εστίαση της προσοχής επηρεάζεται από και επικεντρώνεται στο συστατικό που λειτουργεί ως κεφαλή, έπειτα από την σιωπηρή ανάγνωση ολόκληρης της λέξης. Τρίτον, ως προς την επίδραση της κεφαλής στα παρατακτικά σύνθετα της ΚΝΕ, από την έρευνά μας προκύπτει ότι ένας διαχωρισμός ανάμεσα στα ονοματικά και τα επιθετικά παρατακτικά σύνθετα, με τα πρώτα να συμπεριφέρονται όπως τα υποτακτικά, ενώ τα δεύτερα να εμφανίζουν μια διευκόλυνση στην ανάγνωση ως απόρροια της ύπαρξης δύο κεφαλών. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, ίσως η ανάγνωση επηρεάζεται από την δυνατότητα εναλλαγής της σειράς των όρων ορισμένων επιθετικών παρατακτικών συνθέτων (π.χ. μακρόστενος ~ στενόμακρος), αλλά αυτό είναι κάτι που απαιτεί περαιτέρω μελέτη. / Reading coordinative compound words is investigated in neglect dyslexia in order to assess the influence of ‘headedness’. While the majority of Modern Greek compounds, the so called ‘subordinative compounds’, comply with Williams’ (1981) ‘Righthand Head Rule’ (e.g. elafo-kinigos ‘deer-hunter’), coordinative compounds do not demonstrate clear headedness (e.g. alato-pipero ‘salt-pepper’). Some theoretical morphologists argue that none of the two constituents serves as the basis of the formation, neither morphologically nor semantically (Ralli, 2005: 174), others attest that the formations’ head coincides with their second constituent, because of the second’s constituent inflectional suffix which determine the gender, number and case of the compound (Guevara & Scalise, 2008), while others argue that coordinative compounds are double-headed (Kageyama, 2009). In this context, the theoretical morphology’s question regarding the position of the head in coordinative [NN] and [AA] Greek compounds will be addressed, as well as the question about the function of headedness in compounds’ retrieval and processing by patients suffering from neglect dyslexia. When reading compounds in neglect dyslexia, a common finding is that patients seem to respect the boundaries between the first and the second component (Behrmann et al., 1990). Moreover, Semenza et al. (2011) ascertained that left-headed Italian compounds are read better than right-headed compounds, indicating that the appearance of head on the first constituent, counterbalance the deficit at the processing of this first constituent. According to these findings, it seems reasonable to hypothesize that, if coordinative compounds are indeed headless or double-headed, patients with neglect dyslexia will make fewer mistakes in reading their left constituents compared to subordinative compounds, which have a clear head. A female 79-year old patient, who suffered RH damage and was affected by left-sided neglect dyslexia as diagnosed based on BELLS test, had to read 32 subordinative [NN] and [AA] compounds (e.g. domatosalata ‘tomato-salad’ and piknokatikimenos ‘densely populated’ respectively) and 32 coordinative [NN] and [AA] compounds (e.g. psomotiri ‘bread-cheese’ and glikopikros ‘sweet-bitter’ respectively). Compounds and their constituents were matched for frequency, familiarity, imageability, age of acquisition and orthographic neighbors. Patient performed significantly fewer substitution and omission errors on the left constituent of coordinative compounds when reading compound adjectives (x²= 3.970, p < 0.05), but the same amount of errors in subordinative and coordinative compounds when reading compound nouns. The contribution of the study can be summarized in the following points: First, it showed that lexical factors can influence selective attention to a great extent. Second, it showed that the theoretical concept of headedness does have a processing effect, with the head capturing more attention after implicit reading of the whole word. Third, as for headedness in Greek coordinative compounds, the study revealed a dissociation depending on grammatical class (adjectival vs. nominal compounds) with adjectival coordinative compounds behaving as double-headed while nominal coordinative compounds patterning with subordinative ones. A key factor here might be the interchangeable word order that characterizes adjectival coordinative compounds (e.g makrostenos ‘long-narrow’ ~ stenomakros ‘narrow-long’), but this is something that requires further research.

Η παρούσα μελέτη διερευνά τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά πρωτοσχολικής ηλικίας νοηματοδοτούν τα έργα τέχνης, και ειδικότερα τους πίνακες ζωγραφικής, στο πλαίσιο μιας οργανωμένης διδακτικής συνθήκης που σχετίζεται με το πεδίο της γλωσσικής και εικαστικής αγωγής και ανάπτυξης. Συγκεκριμένα,ακολουθώντας την κοινωνιοσημειωτική προοπτική της Συστημικής Λειτουργικής Γλωσσολογίας (ΣΛΓ) καθώς και μία γνωστική προσέγγιση για τις τέχνες στην εκπαίδευση, αναλύονται οι γλωσσικές πραγματώσεις μιας ομάδας παιδιών νηπιαγωγείου που αφορούν στην ερμηνεία 10 επιλεγμένων από την εκπαιδευτικό-ερευνήτρια πινάκων ζωγραφικής στις διαδοχικές φάσεις μιας λειτουργικά νοηματοδοτημένης διδακτικής παρέμβασης. Η έρευνα προσανατολίζεται στις δυνατότητες για την ενεργοποίηση των προϋπαρχουσών εμπειριών και γνώσεων των παιδιών και των διαδικασιών συλλογισμού και μάθησης πάνω στο κείμενο κατά την την ερμηνεία των έργων τέχνης. Επιπλέον, εξετάζεται η προοπτική της εν λόγω διαδικασίας για εμπλοκή των παιδιών με ποικίλα κειμενικά είδη καθώς και με σημειωτικές διαδικασίες («ειδικές» μορφές γλωσσικής σημείωσης) που συναρτώνται άμεσα με τη μετάβαση από το πεδίο της κοινής, καθημερινής γνώσης στη συστηματική, εκπαιδευτική γνώση. Βάσει της ανάλυσης των αποτελεσμάτων, η νοηματοδότηση των πινακων ζωγραφικής από τα παιδιά συναρτάται άμεσα με ζητήματα ανάκλησης από την πρότερη εμπειρία και γνώση τους (οικογενειακό, κοινωνικό και διδακτικό πλαίσιο), καθώς και το συμφραστικό και κειμενικό πλαίσιο αναφοράς, χρήσης συγκεκριμένων κειμενικών ειδών (περιγραφή, εξήγηση, επιχειρηματολογία και αφήγηση) και εμπλοκής με σημειωτικές διαδικασίες (κατονομασία, γενίκευση, χρήση αιτιωδών και χρονικών συνδέσεων κ.ά.) που μπορούν να θεωρηθούν ως γλωσσικά επιτεύγματα εφόσον εμπίπτουν στο πεδίο της «γλωσσικής προετοιμασίας» για την μετάβαση στη σχολική γνώση. Τα παιδιά νοούνται ως κοινωνικά τοποθετημένα υποκείμενα που συνομιλούν προκειμένου να διαπραγματευτούν το νόημα ή να παράγουν νέα νοήματα. Με δεδομένο ότι η γλωσσική ανάπτυξη δε συνιστά μία απλή ατομική διαδικασία αλλά συντελείται μέσα και μέσω διαλόγων, μέσω, δηλαδή, της ανθρώπινης και κοινωνικής αλληλόδρασης που κατασκευάζει και διατηρεί τη γλώσσα, κατανοούμε τη σημαντικότητα του σχολείου ως πλαίσιο στο οποίο συντελούνται συστηματικές και στοχοθετημένες πρακτικές γραμματισμού. Εστιάζοντας στον γραμματισμό ως τόπο μετάβασης από την κοινή (commonsense) στη μη κοινή (uncommonsense) γνώση, στην παρούσα μελέτη αναλύονται οι γλωσσικές διεπιδράσεις παιδιών πρωτοσχολικής ηλικίας σε μια διδακτική παρέμβαση στοχευμένη στην νοηματοδότηση πινάκων ζωγραφικής βάσει του θεωρητικού πλαισίου που παρέχει η εκπαιδευτική γλωσσολογία του ρεύματος της συστημικής λειτουργικής γλωσσολογίας (ΣΛΓ). / The purpose of this study is to investigate the way in which kindergarteners make meaning of works of art, in particular paintings, within an organized didactic project to the field of language and art education. More specifically, based on the socio-semiotic perspective of educational linguistics in the frame of Systemic Functional Linguistics (SFL) as well as a cognitive approach to arts in education, the study focus on the linguistic developments of a group of Greek kindergarteners, during successive phases of an art-and-language literacy intervention, in their effort to construe 10 paintings selected by the teacher - researcher. Following SLF framework, language development does not constitute an individual process but occurs in and through dialogue, through, social interaction in specific socio-cultural context. By these means, systematic and meaningful school literacy interaction is to be considered the dialogic context in which the transition from commonsense to uncommonsense knowledge is taking place. Through the analysis of the exchanges between children and their preschool teacher, by employing the tools provided by SLF, the research aims to explore children’s pre-existing experience and knowledge as well as the learning and reasoning processes, when they are trying to construe art paintings. More specifically, it aims to explore how children are engaged with various genres (such as description, explanation, argumentative, narrative) as well as the semiotic processes ("specific" forms of linguistic semiosis) that are directly related to the transition from common to systematic, educational knowledge. After our analysis, the meaning-making of the paintings by the children are not only directly linked to the recall of past experience and knowledge (family, social and educational context) but, more interestingly, with the use of specific genre and with the engagement with semiotic processes (naming, generalization, use of causative and time connectors, etc.) which can be considered as linguistic achievements provided they fall into the "linguistic preparation" for the transition to school knowledge. Our findings offer some evidence for both for language-based learning and knowledge and for literacy specific semiotic processes.

Στην παρούσα ερευνητική εργασία που είναι επανάληψη της έρευνας των Steinbrink και Klatte (2008) γίνεται προσπάθεια να διερευνηθεί η σχέση ανάμεσα στην ικανότητα άμεσης σειριακής συγκράτησης φωνολογικών πληροφοριών και την αναγνωστική και ορθογραφική ικανότητα παιδιών, που έχουν ως μητρική γλώσσα την ελληνική. Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι παιδιά με αναγνωστικές και ορθογραφικές δυσκολίες δεν χρησιμοποιούν με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο τις φωνολογικές στρατηγικές σε έργα σειριακής ανάκλησης. Σε μια ομάδα 15 μαθητών της Γ’ Δημοτικού χωρίς αναγνωστικές και ορθογραφικές δυσκολίες και σε μια αντίστοιχη ομάδα 15 μαθητών με αναγνωστικές και ορθογραφικές δυσκολίες, παρουσιάστηκαν λίστες με τέσσερα ερεθίσματα η κάθε μία, τα οποία αντιστοιχούσαν σε ουσιαστικά υψηλής συχνότητας, με σκοπό την άμεση σειριακή ανάκλησή τους. Το μέγεθος της λέξης και η φωνολογική ομοιότητα καθώς και ο τρόπος παρουσίασης (οπτικός και ακουστικός) και ο τύπος ανάκλησης (οπτικός και προφορικός) ποίκιλαν, σε ένα μεικτό σχεδιασμό με χειρισμό των ανεξάρτητων μεταβλητών εντός υποκειμένων. Σε όλες τις πειραματικές συνθήκες, οι καλοί αναγνώστες απέδωσαν καλύτερα από τους φτωχούς αναγνώστες. Η φωνολογική ομοιότητα δεν επηρέασε τις επιδόσεις και στις δυο ομάδες των παιδιών. Αντίθετα, η επίδραση του μεγέθους των λέξεων διέφερε μεταξύ των ομάδων, πράγμα που ίσως δείχνει ελλιπή φωνολογική κωδικοποίηση και εσωτερική επανάληψη στα παιδιά με αναγνωστικές και ορθογραφικές δυσκολίες. Αναφορικά με τη σειρά παρουσίασης του ερεθίσματος, οι δύο ομάδες μαθητών έκαναν χρήση παρόμοιων στρατηγικών στις περισσότερες πειραματικές συνθήκες. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι φτωχοί αναγνώστες χρησιμοποιούν το φωνολογικό κύκλωμα. Αντί αυτού, οι δυσκολίες αυτές πηγάζουν από την ανεπαρκή εφαρμογή διαφόρων στρατηγικών λόγω ελλειμμάτων στη φωνολογική επεξεργασία. / The current study sought to investigate the relation between serial recall of phonological information and reading ability in Greek students. It has been proposed that dyslexic readers show inefficient application of phonological strategies during serial recall tasks. A group of 15 third graders with typical reading performance and 15 with reading impairments were presented with four-item lists of common nouns for immediate serial recall. Word length and phonological similarity as well as presentation modality (visual vs. auditory) and type of recall (visual vs. verbal) were varied as within subject factors in a mixed design. In all conditions, overall performance was significantly lower in poor readers. Phonological similarity did not affect performance in both groups of children. Word length effects differed between groups indicating deficient phonological coding and rehearsal in dyslexic students. With regard to the order of presentation, the two groups made use of similar strategies in the majority of the experimental conditions. The results demonstrate that, poor readers use the phonological loop. Instead, their difficulties stem from inadequate application of various strategies due to deficits in phonological processing.