Η ηπατική καρκινογένεση είναι μια πολυσταδιακή διαδικασία που οδηγεί προοδευτικά στον κακοήθη μετασχηματισμό του ηπατικού κυττάρου, μέσω ποικίλων μοριακών μηχανισμών. Πρόσφατα αναδεικνύεται ολοένα και σε μεγαλύτερο βαθμό, η τεράστια σημασία που έχει για την ανάπτυξη και εξέλιξη του καρκίνου το μικροπεριβάλλον του όγκου, η αλληλεπίδραση δηλαδή των καρκινικών κυττάρων με την εξωκυττάρια ουσία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αλληλεπίδραση των καρκινικών κυττάρων με την εξωκυττάρια ουσία μέσω των ιντεγκρινών, η οποία φαίνεται ότι εμπλέκεται σε όλα τα στάδια καρκινογένεσης. Σημαντικό μόριο στην προαναφερθείσα διαδικασία αποτελεί η ILK (Integrin-Linked Kinase), μία κινάση σερίνης-θρεονίνης που παρεμβάλλεται στα σηματοδοτικά μονοπάτια που ξεκινούν από ιντεγκρίνες, αυξητικούς παράγοντες και συμμετέχει στη ρύθμιση κομβικών για το καρκινικό κύτταρο λειτουργιών όπως έλεγχο του κυτταρικού κύκλου, απώλεια των δομών συνοχής του κυττάρου, αναστολή της απόπτωσης και ενεργοποίηση της αγγειογένεσης. Διαπιστώθηκε πως το σηματοδοτικό μονοπάτι ILK/p-Akt διαδραματίζει κομβικό ρόλο τόσο στη βιολογία της κίρρωσης όσο και του ηπατοκυτταρικού καρκίνου και πιθανόν αποτελεί μοριακό σύνδεσμο μεταξύ των δύο καταστάσεων, επιβεβαιώνοντας τη διατυπωμένη θεωρία περί άξονα χρόνιας φλεγμονής-ίνωσης (κίρρωσης)-καρκίνου. Επίσης στην παθογένεια της κίρρωσης και του καρκίνου ήπατος, φαίνεται πως ρόλο έχει το φαινόμενο της επιθηλιακής προς μεσεγχυματική μετατροπή (EMT-epithelial to mesenchymal transition). Αυτό αποδεικνύεται από την απώλεια έκφρασης της E-καντχερίνης και τη μεταφορά της β-κατενίνης στον πυρήνα που οδηγούν σε απώλεια των κυτταρικών συνδέσεων από τη μεμβράνη καθώς και από την υπερέκφραση των μορίων ILK και p-Akt. Τέλος η υπερέκφραση survivin και κυκλίνης-D1 στην κίρρωση και στο ηπακυτταρικό καρκίνωμα καταδεικνύουν τη σημασία της αντιαποπτωτικής δραστηριότητας και του αυξημένου κυτταρικού πολλαπλασιασμού στις συγκεκριμένες νοσολογικές οντότητες. / The hepatic carcinogenesis is a many phased process that leads progressively to the malignant transformation of hepatic cell via various molecular mechanisms. Recently, the enormous importance of the tumor microenvironment for the growth and development of cancer, i.e. the interaction between cancer cells and the extacellular matrix, has been proven. Particular interest is presented in the interaction of tumor cells with the extracellular matrix via integrins, which appears to be involved in all the stages of carcinogenesis. An important molecule in the aforementioned process is the ILK (Integrin-Linked Kinase), a serine-threonine kinase that is implicated in the signal transduction pathways that begin from integrines, growth factors and participate in the regulation of nodal for the tumor cell functions, such as control of cell cycle, loss of cell adhesion structures, suppresion of apoptosis and activation of angiogenesis. It has been realized that the signal transduction pathway ILK /p-Akt plays a nodal role so much in the biology of cirrhosis as well as in hepatocellular cancer and probably constitutes a molecular connection between the two conditions, confirming the formulated theory of axis of chronic inflamation-chirrosis-cancer. Also in the pathogenicity of cirrhosis and liver cancer, it appears that the epithelial to mesenchymal transition (EMT) phenomenon plays a role. This is proven by the loss of expression of E-cadherin and the transport of b-catenin in the nucleus that leads to loss of cellular connections from the membrane as well as from the overexpression of molecules ILK and p-Akt. Finally, the overexpression of survivin and cyclin-D1 in cirrhosis and hepatocellular carcinoma show the importance of antiapoptotic activity and increased cellular proliferation in the particular disease entities.

Το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα (ΗΚΚ) είναι η πιο σημαντική πρωτοπαθής νεοπλασία του ήπατος παγκοσμίως. Πολλοί αιτιολογικοί παράγοντες έχουν συσχετιστεί με την ανάπτυξη του ΗΚΚ, όπως η κίρρωση, οι ιοί της ηπατίτιδας και το αλκοόλ. Χρόνια λοίμωξη με ηπατίτιδα Β (HBV) και C (HCV) συχνά καταλήγει σε κίρρωση και ενισχύει την πιθανότητα ανάπτυξης ΗΚΚ. Ωστόσο οι υποκείμενοι μηχανισμοί που οδηγούν στην κακοήθη εξαλλαγή των κυττάρων παραμένουν αδιευκρίνιστοι. Ο HBV είναι ένας DNA ιός που ενσωματώνεται στο γονιδίωμα του ξενιστή και θεωρείται ότι με τον τρόπο αυτό προκαλεί καρκινογένεση. Επιπρόσθετα, ο ιός κωδικοποιεί μία πρωτεΐνη 17 kDa,την HBx, η οποία είναι γνωστό ότι αποτελεί αιτιολογικό παράγοντα ανάπτυξης ΗΚΚ. Η παρούσα ανασκόπηση αναλύει το ρόλο της HBx στους μοριακούς μηχανισμούς που σχετίζονται με την παθογένεση της επαγόμενης από τον HBV ηπατικής καρκινογένεσης. / Hepatocellular carcinoma (HCC) is the most important primary hepatic cancer, being a common cancer type worldwide. Many aetiological factors have been related with HCC development, such as cirrhosis, hepatitis viruses and alcohol. Chronic infection with hepatitis B (HBV) and C viruses (HCV) often results in cirrhosis and enhances the probability of developing HCC. The underlying mechanisms that lead to malignant transformation of infected cells, however, remain unclear. HBV is a DNA virus that integrates into the host genome, and this integration is believed, in part, to be carcinogenic. Besides, the virus encodes a 17 kDa protein, HBx, which is known to be a causative agent in the formation of HCC. This review examines the role of HBx in the molecular mechanisms involved in the pathogenesis of HBV-induced hepatocarcinogenesis.

Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας παρατηρείται ένα προοδευτικώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για την διερεύνηση της ύπαρξης ή μη συσχέτισης, ανάμεσα στην γενετική ποικιλομορφία της περιοχής του πυρηνικού υποκινητή (Core Promoter, CP, 1700-1849), της προπυρηνικής περιοχής (Precore, PC, 1814-1901) και της περιοχής του κυρίως πυρηνικού αντιγόνου (Core, 1901-2450) του ιού της Ηπατίτιδας Β, τόσο σε νουκλεοτιδικό όσο και σε πρωτεϊνικό επίπεδο, και στην κλινική εικόνα της Οξείας ή Χρόνιας Ηπατίτιδας Β, την πιθανότητα εξέλιξης και το ρυθμό εξέλιξης της χρόνιας HBV λοίμωξης σε Χρόνια Ενεργό Ηπατίτιδα, Κίρρωση του Ήπατος και Ηπατοκυτταρικό Καρκίνωμα (ΗΚΚ). Στόχοι Έρευνας: Λαμβάνοντας υπόψη όλες τις προηγουμένως δημοσιευθείσες εργασίες και δεδομένης της ολοένα και αυξανόμενης σημασίας που αποκτά η γενετική ποικιλομορφία της περιοχής του πυρηνικού αντιγόνου στην εξέλιξη της χρόνιας HBV λοίμωξης, προχωρήσαμε σε ανάλυση της γονιδιακής αλληλουχίας των περιοχών του κυρίως πυρηνικού υποκινητή , και της προπυρηνικής περιοχής καθώς και σε ανάλυση της γονιδιακής και πρωτεϊνικής αλληλουχίας του πυρηνικού αντιγόνου σε στελέχη του ιού που απομονώθηκαν από 23 Χρόνιους Ασυμπτωματικούς Φορείς (ΧΑΦ) του ιού HBV, χρησιμοποιώντας ως μάρτυρες (controls) στελέχη του ιού που απομονώθηκαν από 4 ασθενείς με Χρόνια Ενεργό Ηπατίτιδα Β (ΧΕΗΒ) προ της ενάρξεως οποιασδήποτε θεραπευτικής αγωγής και κλωνοποιήθηκαν. Οι στόχοι της παρούσας έρευνας συνοψίζονται ως εξής: α) Να καταγράψουμε το σύνολο των μεταλλάξεων στις υπό μελέτη περιοχές και το σύνολο των αμινοξικών αντικαταστάσεων στο πυρηνικό αντιγόνο χωρίς να εστιάσουμε μόνο σε 3-4 μεταλλάξεις οι οποίες αποτέλεσαν μεμονωμένο αντικείμενο μελέτης στην συντριπτική πλειονότητα των έως τώρα δημοσιευμένων ερευνών, β) Να εξακριβώσουμε την συχνότητα εμφάνισης κάθε μετάλλαξης και πως αυτή διαφοροποιείται ανάλογα με την κλινική κατάσταση και το ορολογικό προφίλ των ασθενών, τον γονότυπο, και τον υπότυπο του ιού, γ) να προτείνουμε ένα ακριβές προφίλ μεταλλάξεων και αμινοξικών αντικαταστάσεων που χαρακτηρίζει τους ΧΑΦ και να δείξουμε πως αυτό διαφοροποιείται στους ασθενείς με ΧΕΗΒ, δ) Να ερευνήσουμε την ποσοτική αλλά και ποιοτική επίπτωση των διαπιστούμενων, στην κωδικοποιούσα το πυρηνικό αντιγόνο αλληλουχία, νουκλεοτιδικών αλλαγών επί της αμινοξικής αλληλουχίας του πυρηνικού αντιγόνου, και πως αυτή επηρεάζει την σύσταση των αντιστοίχων επί του πυρηνικού αντιγόνου αντιγονικών επίτοπων, ε) Να προτείνουμε νέες τεχνικές απομόνωσης ιικού DNA και πολυμερισμού τμημάτων του ιικού γονιδιώματος σε ασθενείς με πολύ χαμηλά επίπεδα ιαιμίας, όπως οι ΧΑΦ, στ) Να επιβεβαιώσουμε ή να αντικρούσουμε τα δεδομένα της διεθνούς βιβλιογραφίας, που αφορούν στην συχνότητα εμφάνισης μεταλλάξεων και την εντόπιση τους στις υπό μελέτη περιοχές, την διαφοροποίηση αυτών μεταξύ διαφορετικών κατηγοριών ασθενών, διαφορετικών γονότυπων και διαφορετικών υπότυπων του αυτού γονότυπου του ιού. / Infection with HBV may lead to a wide spectrum of liver disease that ranges, in acute infection from mild self-limited to fulminant hepatitis, and in persistent infection from an ASC state to severe chronic hepatitis, cirrhosis and HCC. Several host factors are important in determining outcome, including age at infection, immune competence and MHC haplotype. Viral factors may also play an important role. Over the past decade, there has been considerable interest in whether certain genetic variants of HBV are associated with increased pathogenicity, such as the development of acute liver failure and progression of persistent infections to Chronic Active Hepatitis B, Liver Cirrhosis and Hepatocellular Carcinoma. Aims We proceeded to the sequencing of the entire CP, PC and Core regions of the HBV genome and the analysis of the Molecular variation in them in HBV isolates derived from 23 ASCs and 4 patients with CHB. 17 ASCs were Greeks (genotype D [ayw3]) and 6 were Chinese (Genotype C [ayr]) while all CHB patients were Greeks (though 3 of Genotype D ayw3 and 1 of Genotype D ayr). Our ultimate aims were the identification of all nucleotide and amino acid substitutions within the aforementioned regions and Core protein, respectively, and the demonstration of the differential presentation, distribution and frequency patterns of these substitutions and their respective combinations, in terms of clinical, virological and immunological characteristics of the patients.

Σκοπός: Η μελέτη βιολογικών και θεραπευτικών συσχετισμών σε ασθενείς με ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα και ο δυνητικός ρόλος της απόπτωσης. Ασθενείς και Μέθοδοι: Η μελέτη περιέλαβε 35 παρασκευάσματα μερικών ηπατεκτομών από ισάριθμους ασθενείς με ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα, μη ινοπεταλιώδους τύπου, που αφαιρέθηκαν με ηπατεκτομή για θεραπευτικό σκοπό. Σε αυτούς τους όγκους εκτιμήθηκαν διάφορα μακροσκοπικά και μικροσκοπικά χαρακτηριστικά, διαβαθμίστηκαν και συσχετίστηκαν με το διάστημα ελεύθερο νόσου. Επιπρόσθετα, σε τομές παραφίνης εκτιμήθηκε η έκφραση του bcl-2 και του bax (ανοσοϊστοχημεία/mRNA in-situ υβριδισμός) και της πρωτεΐνης p53. Αποτελέσματα: Η αγγειακή διήθηση η οποία είναι ο ισχυρότερος προβλεπτικός παράγοντας υποτροπής της νόσου, σχετίζεται με το μέγεθος των όγκων, την ύπαρξη γιγαντοκυττάρων και νέκρωσης, τον επικρατούντα και το χειρότερο βαθμό διαφοροποίησης και τον αποπτωτικό/μιτωτικό δείκτη. Ο in-situ υβριδισμός ανέδειξε έκφραση του mRNA του bcl-2 σε 25 από τους 35 ασθενείς (70%). Η ανοσοϊστοχημική χρώση δεν ανέδειξε έκφραση της πρωτεΐνης του bcl-2 στα καρκινικά κύτταρα. Αντίθετα, το bax mRNA και η πρωτεΐνη bax έδειξαν παρόμοιο τρόπο έκφρασης και ανευρέθηκαν μέσα στα ηπατοκύτταρα και στα χολαγγεία. Η έκφραση του bax mRNA ήταν υψηλότερη σε όγκους καλής διαφοροποίησης. Η έκφραση του p53 ήταν μικρότερη στον μικροδοκιδώδη τύπο από το συμπαγή τύπο και ήταν υψηλότερη σε πτωχά διαφοροποιημένους όγκους από τους καλά ή μετρίως διαφοροποιημένους όγκους. Συμπεράσματα: Η ηπατική καρκινογένεση στον άνθρωπο είναι μια πολυπαραγοντική και πολυεστιακή διαδικασία. Η αγγειακή διήθηση σχετίζεται με τον αποπτωτικό/μιτωτικό δείκτη και υψηλότερος αποπτωτικός/μιτωτικό δείκτης σχετίζεται με καλύτερο ελεύθερο νόσου διάστημα. Επιπλέον, η πρωτεΐνη bcl-2 δεν εκφράζεται ενώ εκφράζεται το mRNA, το οποίο εισηγείται μετα-μεταφραστικό λάθος και δείχνει ότι το bcl-2 δεν παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του ηπατοκυτταρικού καρκινώματος. / Aim: The study of biologic and therapeutic correlations in patients with hepatocellular carcinomas and the potential role of apoptosis. Patients and Methods: The study included 35 partial hepatectomy specimens removed from equal number of patients with nonfibrolamellar hepatocellular carcinomas (HCCs) for therapeutic reasons. In these tumors several macroscopic and microscopic features were assessed, graded and correlated with disease free survival. In addition, in paraffin sections the expressions of bcl-2 and bax (protein immunohistochemistry / mRNA-in situ hybridization) and p53 protein were assessed. Results: Vascular invasion, which is the strongest predictor of disease recurrence, correlates significantly with tumor size, tumor giant cells and necrosis, the predominant and worst degree of differentiation, and the apoptosis/mitosis ratio. Immuno-histochemical staining failed to reveal any bcl-2 protein expression in tumor cells of HCC. In the contrary, bax MRNA and protein displayed somehow a similar pattern of expression. They were detected within hepatocytes, bile duct epithelial and cholangiolar epithelial cells. Ηigher bax mRNA expression was noted in grade I carcinomas. Expression of p53 protein was less in the microtrabecular type than in the solid type and it was higher in poorly differentiated tumors than in those that were well or moderately well differentiated. Conclusions: Liver carcinogenesis in humans is a multistep and multifocal process. Vascular invasion correlates with the apoptosis/mitosis ratio and a higher apoptosis/mitosis ratio correlates with improved disease free survival. In addition, bcl-2 gene is frequently present but its protein product is absent. This suggests a post-translational mechanism of bcl-2 protein degradation, indicating that bcl-2 does not play a substantial role in the progress of hepatocellular carcinoma.