En el presente estudio se indican los resultados y la trayectoria de investigación de la autora referente al estudio de las técnicas constructivas propias de las fábricas de ladrillo en la zona de intramuros de la ciudad de Valencia (España), concretamente en los barrios de Velluters, la Seu-Xerea, el Carmen, el Mercat y San Francesc. El estudio se fundamenta en el trazado de un perfil socio, económico, cultural y técnico vinculado a la producción preindustrial del ladrillo y a su puesta en obra en Valencia. Se establecen los rasgos principales que vinculan la manufactura y el empleo de ladrillos preindustriales referidos a un entorno cronológico y geográfico determinado, desde la fundación de la ciudad hasta la llegada de producciones cerámicas industriales. En este marco, el registro pormenorizado de fábricas históricas de ladrillo refleja una serie de datos métricos y técnicos específicos. Por ello la investigación se ha concentrado en el estudio de 84 edificios históricos, tanto residenciales como monumentales. De esta manera, se han podido seleccionar 95 fábricas de ladrillo (cara a vista, agramilado, fingido, enlucido, tapia valenciana, aplantillado o vidriado). Todo ello ha generado una recopilación exhaustiva de fichas, que reflejan los aspectos técnicos, diagnósticos y analíticos de los ladrillos, con un estudio paralelo de fuentes arqueológicas, ordenadas en 19 registros de ladrillos romanos y medievales. A través de los resultados obtenidos con el estudio pormenorizado de fábricas, la recopilación de datos arqueológicos y el análisis de laboratorio de algunas muestras de ladrillo y mortero, se propone extraer una serie de datos estadísticos y reflexiones. A lo largo del estudio se describen sincronías, diacronías, pervivencia de técnicas vigentes en las fábricas que conducen a una propuesta cronotipológica para las fábricas urbanas y sus detalles (zócalos, vanos, dinteles, aleros entre los principales). / Cristini, V. (2012). El ladrillo en las fábricas del centro histórico de Valencia. Análisis cronotipológico y propuesta de conservación [Tesis doctoral]. Editorial Universitat Politècnica de València. https://doi.org/10.4995/Thesis/10251/15665

La présente thèse comporte une partie expérimentale comprenant l’analyse in situ et en laboratoire des tesselles de faïence et de verre des mosaïques de Délos et une recherche bibliographique concernant d’une part l’emploi des matériaux vitreux dans les mosaïques hellénistiques dans la Méditerranée et de l’autre les études analytiques portant sur la faïence et le verre de l’époque considérée.Cette recherche a permis d’enrichir les connaissances sur les mosaïques déliennes avec l’apport de la caractérisation physico-chimique des tesselles vitreuses et d’alimenter la réflexion sur l’approvisionnement en verre et en faïence de la part des mosaïstes. En outre, pour le verre, le croisement des données analytiques obtenues à partir des tesselles déliennes au cours de cette recherche et celles relatives aux verres colorés présentes dans la bibliographie a permis de formuler des hypothèses concernant le modèle de production du verre coloré à l’époque hellénistique. L’analyse d’un grand nombre des tesselles a permis de mettre en évidence une particularité des verres bleus et turquoise, pour lesquels nous avons formulé l’hypothèse qu’une source d’antimoine riche en plomb avait été employée pour leur opacification.Enfin, l’application in situ des méthodes non-invasives à l’aide d’appareils portables a permis d’évaluer les avantages et les limites d’une telle approche pour l’étude des tesselles vitreuses. Pour surmonter certains problèmes dans le calcul de la composition chimique des tesselles altérées proposé par le logiciel intégré dans l’instrument de Fluorescence X utilisé, nous avons développé une procédure de calcul alternative prévoyant l’emploi du logiciel PyMca. / This theses has comprised an experimental part involving the application of archaeometric analyses on glass and faience tesserae of the Hellenistic mosaics from Delos both in situ and in laboratory. Moreover it has involved a bibliographic research concerning on the one hand the use of vitreous materials in the Hellenistic mosaics in the Mediterranean and on the other hand the archaeometric studies on glass and faience of the considered period. This research allowed to enrich the knowledge about the mosaics from Delos through the physico-chemical characterisation of their vitreous tesserae and to contribute to the question concerning the supply of glass and faience by the mosaicists. In addition, as regards glass, the combination and comparison of the compositional data obtained on the tesserae from Delos during this study and those concerning coloured glass found in the bibliography has permitted to formulate some hypotheses concerning the production organisation/system of coloured glass during the Hellenistic period. The analyses of a large number of glass tesserae highlighted a peculiarity of blue and turquoise tesserae which allowed us to hypothesise that a lead-rich antimony ore was used for their opacification.Finally, the application of non-invasive analytical methods using portable instruments permitted to evaluate the limits and advantages of this type of approach in the study of vitreous tesserae. To overcome some problems in the calculation of weathered tesserae composition provided by the software of the XRF instrument used, an alternative calculation procedure involving the use of PyMca software has been developed.

Ce travail de thèse s'attache à l'étude de l'artisanat du verre du second âge du Fer sous ses aspects économiques et sociaux. La méthode d'étude pluridisciplinaire développée a permis d'approcher les différentes étapes de production, de distribution et de consommation d'une production spécialisée, exclusivement dédiée aux ornements du corps. Les analyses élémentaires en LA-ICP-MS réalisées sur un corpus de plus de 700 objets montrent des évolutions dans les types de verres bruts utilisés par les verriers celtes et produits en Orient ainsi que dans les origines des matières premières. L'étude technologique utilisant l'ethnoarchéologie, l'expérimentation exploratoire des techniques et les études de collections, a conduit à une définition des savoir-faire moteurs et idéatoires impliqués dans la fabrication des parures en verre. La production nécessite l'importation de matières premières et la mobilisation d'artisans spécialisés. La définition et la description de ces savoir-faire montre une phase de simplification technique de la production qui pourrait être lié à une volonté de privilégier l'efficacité et le rendement pour répondre aux besoins d'une nouvelle clientèle. La reconstitution des étapes et des besoins de la production et de leurs évolutions a permis d'approcher les valeurs et les fonctions de signes des parures, redéfinissant ces objets comme des parures de luxe dont la production et consommation évoluent parallèlement à la hiérarchisation de la société laténienne. L'étude révèle une organisation de réseaux de biens, d'artisans et de structures de production, dédiés à la production d'objets de distinction et à des pratiques de consomma­tion ostentatoire. / This thesis aims to approach the Iron Age glass-making through a socio-economic perspective. To do so, a muldisciplinary method has been developed, combining archaeological data with archaeometrical and technological approaches. lt allowed us to reconstruct, step by step, the commodity chains analysis of this craft, only dedicated to jewelry produc­tions, from the raw material production, its transformation into items of adornments but also its distribution and its consumption processes by La Tène societies. The analysis on La Tène Glass characterization (done by LA-ICP-MS), including more than seven hundred glass abjects, permitted to distinguish sands from different origins used to make the imported natron base glass. It also highlighted different recipes according to the chemical features of the glasses. The technological approach, combining ethnoarchaeological and experimental referentials, shown the high-Ievels of expertise required to produce these objects. Moreover, glass abjects production required Near-Eastern raw material, implying transport over long distances and specialized and trained craftsmen. At the end of La Tène period, the obser­ved increase and simplification of production couId be linked with a choice of efficiency in response to new population categories' needs. Glass beads and bracelets are luxury productions and their consumption evolves alongside the hierarchisation of La Tène societies. This study reveals conspicuous consumption practices depending on the networks organization of goods, specialized craftsmen and production structures only dedicated to the production of objects used for distinction.

Η παρούσα διατριβή είναι μία αρχαιομετρική μελέτη η οποία εστιάζεται στα ρωμαϊκά, ελληνιστικά και αρχαϊκά κεραμικά της Βορειοδυτικής Πελοποννήσου. Πετρογραφική, ορυκτολογική και γεωχημική έρευνα πραγματοποιήθηκε σε κεραμικά όστρακα ρωμαϊκών λυχναριών και ελληνιστικών και αρχαϊκών αγγείων διαφόρων τύπων (π.χ. κοτύλη, κάνθαρος, εξάλειπτρο, κιονωτός κρατήρας, μαγειρικό σκεύος). Τα ρωμαϊκά λυχνάρια (τέλη του 1ου μ.Χ.- έως το τέλος του 3ου-αρχές 4ου αι. μ.Χ..) προέρχονται από τρεις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην πόλη των Πατρών. Οι δύο από αυτές έφεραν στο φως τα εργαστήρια παραγωγής των λύχνων (Εργαστήριο Α: ερυθροβαφή λυχνάρια, και Εργαστήριο Β: άβαφα λυχνάρια) ενώ η τρίτη αφορά ένα Λυχνομαντείο (αποθέτης λυχναριών). Πριν την εύρεση των Εργαστηρίων Α και Β τα λυχνάρια που βρίσκονταν σε ανασκαφές της Πάτρας (και της ευρύτερης περιοχής της Αχαΐας) θεωρούνταν τα μεν ερυθροβαφή εισηγμένα από την Ιταλία τα δε άβαφα, λόγω του χρώματος του πηλού τους, εισηγμένα από την Κόρινθο. Τα αρχαϊκά και ελληνιστικά κεραμικά όστρακα προέρχονται από αποθέτη της ανασκαφής της Κάτω Αχαΐας, η οποία έφερε στο φως τον ελληνιστικό οικισμό της Αρχαίας Δύμης (3ος-2ος αι. π.Χ.). Η τυπολογία των αρχαϊκών οστράκων (τέλη 7ου αρχές 6ου αι. π.Χ.) ομοιάζει με την αντίστοιχη των κορινθιακών αρχαϊκών αγγείων. Προσδιορίζοντας τα πετρογραφικά, ορυκτολογικά και γεωχημικά χαρακτηριστικά των κεραμικών δειγμάτων καθορίστηκε η πηγή προέλευσης της πρώτης ύλης τους και κατ´ επέκταση ο τόπος παραγωγής τους, ενώ δημιουργήθηκαν ομάδες αναφοράς που χαρακτηρίζουν την αρχαϊκή, ελληνιστική και ρωμαϊκή κεραμική λεπτοκρυσταλλικών αγγείων σε περιοχές της ΒΔ Πελοποννήσου. Η γεωλογική πηγή προέλευσης της ασβεστούχου αργιλικής πρώτης ύλης για την παραγωγή των κεραμικών και των τριών ιστορικών περιόδων είναι κοινή και προέρχεται από τα τοπικά τεφρά έως πρασινότεφρα Πλειο-Πλειστοκαινικά λιμναία και λιμνοθαλάσσια αργιλικά ιζήματα της ΒΔ Πελοποννήσου. Σύγκριση των πετρογραφικών, ορυκτολογικών, ορυκτοχημικών και γεωχημικών αναλύσεων δειγμάτων τοπικής αργίλου από τις Πλειο-Πλειστοκαινικές αποθέσεις που συλλέχθηκαν από την ευρύτερη περιοχή των ανασκαφών και αρχαίων κεραμικών έδειξε πλήρη αντιστοιχία. Το πιο ισχυρό στοιχείο όμως για την εξαγωγή του συμπεράσματος, ότι οι αρχαίοι κεραμείς χρησιμοποίησαν τα αργιλικά ιζήματα της ευρύτερης περιοχής τους ως πρώτη ύλη των κεραμικών, είναι η παρόμοια διακύμανση των κανονικοποιημένων τιμών των ιχνοστοιχείων και των σπάνιων γαιών, το ίδιο σχήμα κατανομής του Eu, και οι παρόμοιοι λόγοι Th/Co, Th/Sc, La/Co, La/Sc. Η πιθανή θερμοκρασία όπτησης που προέκυψε από την οπτική ενεργότητα της μικρομάζας κατά την πετρογραφική παρατήρηση και τον προσδιορισμό των ορυκτών όπτησης (φασαΐτης, γκελενίτης, ανορθίτης, σανίδινο) με την περιθλασιμετρία ακτίνων Χ, έδειξε πως η θερμοκρασία όπτησης κυμάνθηκε από Τ<700°C έως Τ≥1000°C για τα ρωμαϊκά λυχνάρια και για τα αρχαϊκά και ελληνιστικά όστρακα και με οξειδωτική ατμόσφαιρα να επικρατεί ως επί το πλείστον εντός του κλιβάνου. Όμως, οι αρχαίοι κεραμείς των Αρχαϊκών και Ελληνιστικών χρόνων φαίνεται πως έδιναν μεγαλύτερη προσοχή στην εφαρμογή των συνθηκών όπτησης (θερμοκρασία, ατμόσφαιρα, χρόνος όπτησης) από τους κεραμείς των Ρωμαϊκών χρόνων. Η πρώτη ύλη δεν φαίνεται να έχει υποστεί κάποια μορφή επεξεργασίας πριν από το ζύμωμα από τους κεραμείς κατά την παραγωγή των λύχνων, ενώ για την παραγωγή των αρχαϊκών και ελληνιστικών αγγείων η ομοιομορφία της μικρομάζας τους και οι χαμηλότερες περιεκτικότητες K2O, Na2O, Cs, Rb, CaO, που τα διαχωρίζει από τα ρωμαϊκά λυχνάρια, είναι ενδείξεις ότι η πρώτη ύλη υπέστη μία μικρή επεξεργασία καθίζησης για την απομάκρυνση των πιο αδροκρυσταλλικών κλαστικών κόκκων. Για την ‘ταυτοποίηση’ της πρώτης ύλης και των συνθηκών όπτησης των αρχαίων κεραμικών, κατασκευάστηκαν στο εργαστήριο κεραμικά δοκίμια χρησιμοποιώντας δείγματα τοπικής αργίλου, τα οποία ψήθηκαν σε τρεις διαφορετικές θερμοκρασίες 850°, 950° και 1050°C με αργό ρυθμό όπτησης. Η μακροσκοπική, πετρογραφική, ορυκτολογική και ορυκτοχημική ανάλυση των κεραμικών δοκιμίων έδωσε αποτελέσματα παρόμοια έως ταυτόσημα με τα αντίστοιχα αποτελέσματα των αρχαίων κεραμικών. Οι ομάδες αναφοράς με τα αρχαιομετρικά χαρακτηριστικά των ρωμαϊκών, ελληνιστικών και αρχαϊκών κεραμικών από ανασκαφές της ΒΔ Πελοποννήσου και ο προσδιορισμός της τοπικής προέλευσης της πρώτης ύλης τους σκοπό έχουν να συνεισφέρουν σε μελλοντικές συγκρίσεις : 1. Των πατρινών λυχναριών με λυχνάρια που έχουν παραχθεί από εργαστήρια της Κορίνθου και των Αθηνών ώστε να μπορέσει να γίνει ο διαχωρισμός της πρώτης ύλης τους και της τεχνολογίας τους. 2. Τα Εργαστήρια Α και Β έκαναν εξαγωγές λυχναριών. Η σύγκριση των ομάδων αναφοράς των πατρινών λυχναριών με λυχνάρια από ανασκαφές άλλων περιοχών θα προσδιορίσει εάν τα λυχνάρια που συλλέχθηκαν στις συγκεκριμένες περιοχές έχουν πατρινή προέλευση παραγωγής. 3. Των αρχαϊκών και ελληνιστικών λεπτοκρυσταλλικών αγγείων που έχουν παραχθεί από εργαστήρια του νομού Αχαΐας με αντίστοιχα κεραμικά αγγεία (ίδιας τυπολογίας και χρονολογίας) από ανασκαφές άλλων περιοχών για να προκύψουν πιθανές εμπορικές και οικονομικές συναλλαγές. / Petrographic, mineralogical and geochemical research was carried out on Roman ceramic lamps and Hellenistic and Archaic wares derived from excavations in northwestern Peloponnese. The studied sherds of Roman lamps (the late 1st A.D. - until the end of the 3rd - early 4th c. AD.) were collected from three excavations in the city of Patras, two pottery Workshops (A:produced red-painted lamps and B:produced unpainted lamps) and one Lychnomanteion. Until the excavations brought to light the existence of the two lamp Workshops (A and B), it was assumed that the red-painted lamps were imported from Italy and the unpainted lamps were imported from Corinth so as they were called “imported” and “Corinthian” lamps respectively. A deposit of Archaic ceramic sherds, dating from the late 7th - early 6th c. BC and Hellenistic sherds have been unearthed in the excavation of an Hellenistic settlement of Ancient Dyme (3th - 2nd c. BC) in the city of Kato Achaia. These sherds represent individual wares such as: skyphos, pinakio and krateras, and they display typological influence by Corinthian wares. The study of the petrographic, mineralogical and geochemical characteristics of ceramic samples allowed us to determine the provenance of the raw materials used by ancient potters for their productions. Also a database is created based on these archaeometric characteristics of ancient fine wares in northwestern Peloponnese. The provenance of raw materials for the production of the Roman lamps and the Archaic and Hellenistic sherds is similar and derived from the local Plio-Pleistocene lagoon and lacustrine sediments of northwestern Peloponnese. Clay samples were collected from the Plio-Pleistocene deposits around the excavations and they were subjected to petrographic, mineralogical and geochemical analyses. The comparison of the results of their analyses with those of ancient ceramics indicated complete similarity. A comparison of the rare earth element and trace elements variation diagrams (spidergrams) between ancient ceramics and clay samples shows that the geochemical patterns of the ancient ceramics are very similar and fit well to the geochemical patterns of the local clay samples. These similarities strongly confirm the above suggestion that the ancient ceramics were produced from clay-rich sedimentary deposits of NW Peloponnese. The firing-temperature which was estimated based on the optical activity of micromass and the new mineral phases crystallized during firing (fassaite, gehlenite, anorthite, sanidine) indicated that for Roman lamps and Archaic and Hellenistic wares, the firing temperature ranged from Τ<700°C to Τ≥1000°C with a prevailing oxidizing atmosphere in the kilns. The potters in Archaic and Hellenistic times paid greater attention to the application of the firing conditions such as temperature, atmosphere and firing time than potters in Roman period. For Roman lamps their raw material does not seem to have been subjected to any initial processes (e.x. levigation, settling, sieving), in contrast the raw materials of the Archaic and Hellenistic sherds could have been subjected to a small refinement. Using local clay material, ceramic bricks produced in the laboratory in order to facilitate through their comparison the ‘identification’ of raw materials and firing conditions of ancient ceramics. The macroscopic, petrographic, mineralogical results of ceramic bricks are similar or identical to those of ancient ceramics. The archaeometric study of Roman ceramic lamps and Hellenistic and Archaic wares from excavations in NW Peloponnese aims to contribute to future comparison such as : 1. Between lamps produced in Patraian workshops with lamps produced in Corinthian, Athenian and Italian workshops in order to determine the provenance of their raw materials and technology. 2. Workshop A and B exported lamps. So the comparison of the archaeometric data of their lamps with the archaeometric data of lamps which have been found or will be found in excavations out of Achaia county, will help to decipher if the latter lamps were produced in Workshops A or B. 3. The Archaic and Hellenistic fine sherds studied here were produced in workshops established in the county of Achaia. The comparison of their archaeometric data with that data of fine wares (same typology and chronology) collected in excavations of other regions may give information about the commercial and financial dealings of the inhabitants of the Achaia county (Ancient Dyme).