Thèse numérisée par la Direction des bibliothèques de l'Université de Montréal.

Cette étude relève de la didactique des langues, mais elle s’appuie également sur l’analyse des interactions verbales et des interactions en classe de langue, ainsi que sur l’anthropologie et la sociologie. Elle repose sur la capacité de l’image à susciter des productions verbales. La photographie d’auteur est ici considérée comme un déclencheur d’interactions orales permettant de communiquer en classe de langue. Nous avons mis en oeuvre une technique didactique dans descours de français enseigné comme langue étrangère en contexte pluriculturel à Paris avec des apprenants de niveaux A1 à B2. Le projet mené en groupe consiste à commenter des photographies d’auteur sans objectifs langagiers prédéterminés. Nous n’avons pas cherché à transmettre des informations concernant les images, volontairement énigmatiques. La question de recherche porte sur la nature des échanges verbaux déclenchés. L’analyse des données dans la partie 2 révèle l’importance de la communication entre les apprenants. Ceux-ci déploient des stratégies de communication et d’appropriation. L’interaction fortement coopérative encourage un apprentissage mutuel entre pairs avec des phénomènes d’étayage collectif. Dans la partie 3, nous analysons les manifestations verbales de la réception des photographies. L’observation des images donne lieu à de la description et de la narration, à la recherche de solutions ou de messages, à des réactions esthétiques, interprétatives, ou encore à des phénomènes d’immersion fictionnelle. Les apprenants mettent en relation les photographies avec d’autres images, ce qui révèle l’importance de l’intericonicité dans la perception visuelle et favorise des échanges interculturels. / The study lies in the field of foreign language education, but it also refers to verbal interaction analysis, foreign language classroom research, anthropology, and sociology. It rests onthe capacity of visual images to trigger verbal expression. Photography is here considered as ameans to induce oral interaction, thus enabling students to communicate in language courses. Wehave implemented a task in lessons of French taught as a foreign language in a pluricultural contextin Paris, learners’ levels ranging from A1 to B2. In this group project, students were invited tocomment on fine art and documentary photographs. We had no predetermined language objectivesand we did not seek to pass on information about the images, which were intentionally enigmatic.Our research question deals with the nature of the verbal interactions triggered by the photographs.In part 2, the analysis of the corpus highlights how learners interact. They implement strategies to communicate and to learn. The interactions are highly cooperative, which encourages students tolearn from their peers by using collective scaffolding. In part 3, we analyse the verbal reactions of the students when they comment on the photographs. These learners describe the images, they buildnarratives, they seek solutions, messages or interpretations, they evaluate the pictures esthetically,and they immerse themselves in the fiction of the photographs. They also find analogies with other images, which reveals the importance of intericonicity in visual perception and encourages learners to engage into intercultural exchanges.

Cette recherche, qui s’inscrit dans le domaine de la didactique des langues-cultures, porte sur l'intégration des images dans les méthodes du FLE et s’attache à expliciter les avantages mais aussi les limites de son exploitation dans les cours de langues. En se basant sur le concept d'image en tant qu'un support visuel, notre recherche tente de cerner dans quelles mesures l’application d’une image favorise l’apprentissage d’une langue chez les apprenants. Notre étude empirique a été effectuée au sein d’une université à Paris avec des apprenants de niveaux A1 à B2. De ce fait, nous avons recueilli des données en observant les interactions et les productions orales et écrites d’un public estudiantin pluriculturel face aux images. A travers l’étude de trois corpus successifs (questionnaires, observations, entretiens) nous avons dressé un état des lieux de la présence des images dans les cours du FLE, ses apports dans l’acquisition de L2 et nous avons explicité l’approche des enseignants vis-à-vis de ces supports didactiques. Ce qui nous permet de nous focaliser sur quelques éléments qui devraient être différemment mis en œuvre afin d’optimiser l’exploitation des images dans l’enseignement des langues-cultures. Les résultats de cette étude indiquent que les apprenants déploient des stratégies communicatives et d’appropriation afin d’exprimer leurs réactions face aux images et de participer aux échanges. L’analyse des interactions autour des documents visuels témoigne des conditions favorables à un apprentissage potentiel. L’examen approfondi de notre corpus relève d’une occultation de la dimension interculturelle, aussi bien dans les tâches proposées que dans les interactions engendrées par les images. Ces échanges sont fortement influencés par les actions des enseignants, d’où l’émergence de la nécessité d’une formation. / The present research lies in the field of the didactics of languages and cultures. It focuses on the integration of pictures in the teaching of French as a foreign language and it also aims at explaining both the benefits and disadvantages of their use in language courses. Based on the concept of pictures as visual supports, this research attempts to define the potential of applying a picture in language learning among learners. Our empirical study was conducted in a university in Paris with A1 and B2 learners. In this respect, data were collected by observing the interactions and oral and written productions of pluricultural students faced with pictures. Through the study of three successive corpora (questionnaires, observations, interviews), we drew up a status report on the presence of pictures in lessons, its contributions to the acquisition of L2 and we explained the approach of teachers towards these teaching materials. This allows us to focus on a few different elements that should be implemented to optimize the use of pictures in the teaching of languages and cultures. Research findings in this study indicated that learners engage communicative and appropriation strategies to express their reactions to the pictures and to participate in interactions. Analyses of these interactions around the visual material reflect favorable conditions for potential learning. A thorough review of our corpus shows an occultation of the intercultural dimension both in the proposed tasks and in the interactions generated by the pictures. These interactions are strongly influenced by teacher actions, which points out to the the need for training.

Ce travail se donne pour objectif d’étudier le potentiel que présente le support pictural pour ce qui de développer l’expression orale en FLE. Les oeuvres d’art sont censées constituer, dans ce cadre, un déclencheur de la créativité et de l’imagination incitant les apprenants à s’exprimer de façon authentique, spontanée et, plus généralement, individuelle.Afin d’appréhender cette problématique, l’auteur analyse d’abord les valeurs éducatives de la peinture, relatives à la créativité et à l’imagination. Ensuite, il se concentre sur l’importance de l’intention personnelle dans la communication, d’un côté, dans le processus de l’élocution, et de l’autre, dans les échanges communicatifs. Enfin, la dernière partie des considérations théoriques embrasse une perspective résolument didactique, en analysant de manière critique les pratiques pédagogiques actuelles, en ce qui concerne l’exploitation du support pictural.La partie empirique comprend un compte rendu d’une recherche action, menée auprès d’un groupe d’étudiants polonais de FLE, afin de vérifier les conclusions théoriques. Le projet pédagogique, sous forme d’un entraînement à la créativité, recourt largement au support pictural, en visant à rendre les étudiants plus autonomes et plus authentiques dans leur manière de penser et de s’exprimer en FLE. Le projet permet de recueillir de riches données, analysées ensuite sous l’angle du potentiel didactique de la démarche appliquée.En somme, tant les considérations théoriques que l’étude empirique semblent confirmer la thèse que les tâches basées sur l’interprétation des oeuvres picturales stimulent le développement d’une compétence orale réellement personnalisée, tout en accroissant la créativité des apprenants. / This PhD dissertation aimed at examining stimulating aspects of painting in thedevelopment of the speaking skill in French as a foreign language. Following the assumed thesis, the author believes that a personalized contact with works of art activates in learners deposits of creativity and imagination, making them conducive to expressing their thoughts and beliefs in an authentic and spontaneous way, and in a broader perspective – personally.The theoretical part of the dissertation explores educational values of painting in its impact on creativity and imagination. It also discusses the role of personal communicative intention, analyzed from the perspective of speaking and communication. The final remarks in this part focus on the practical applications of works of art in the classroom and on a critical analysis of various techniques which resort to paintings.The empirical part of the dissertation documents a comprehensive action research carried out among a group of Polish students studying French philology. A research project designed by the author in the form of creativity training refers to paintings, and is supposed to foster students’ autonomy and authenticity in thinking and self-expression. The study provided an extensive collection of data, which have been analyzed for their applicability in the classroom.Concluding, both the theoretical considerations and the empirical research seem to justify the thesis that tasks based on interpreting paintings not only stimulate the development of students’ personal communicative competence, but also support their creativity. / Celem niniejszej pracy doktorskiej było zbadanie stymulacyjnych walorów malarstwaw zakresie kształtowania sprawności wypowiadania się w języku francuskim jako obcym. Zgodnie z przyjętą tezą, osobisty kontakt z dziełami sztuki wyzwala u uczących się pokłady kreatywności i wyobraźni, skłaniając ich do wyrażania odnośnych myśli i sądów w sposób autentyczny i spontaniczny, a mówiąc ogólniej – osobisty.Teoretyczna część pracy rozpatruje walory edukacyjne malarstwa w aspekcie jego oddziaływania na kreatywność i wyobraźnię, a dalej zajmuje się rolą osobistej intencji komunikacyjnej analizowanej z perspektywy wypowiadania się i komunikacji. Końcowe refleksje tej części rozprawy skupiają się na dydaktycznym wykorzystaniu dzieł oraz na krytycznej analizie różnorodnych praktyk dydaktycznych opartych na obrazie.Z kolei część empiryczna referuje obszerne badanie w działaniu przeprowadzone wśród grupy polskojęzycznych studentów filologii romańskiej. Zaproponowany przez autora pracy projekt dydaktyczny w formie treningu kreatywności odwołuje się do malarstwa, co ma sprzyjać rozwojowi autonomii i autentyczności w myśleniu i wypowiadaniu się studentów. Badanie pozwoliło na zebranie bogatych danych, które zostały przeanalizowane pod kątem dydaktycznego potencjału zastosowanego podejścia.Podsumowując, zarówno rozważania teoretyczne, jak i badania empiryczne, wydają się potwierdzać tezę, iż zadania oparte na interpretacji dzieł malarskich nie tylko stymulują rozwój osobistej kompetencji komunikacyjnej uczniów, lecz również wspomagają ich kreatywność.

Ce travail se donne pour objectif d’étudier le potentiel que présente le support pictural pour ce qui de développer l’expression orale en FLE. Les oeuvres d’art sont censées constituer, dans ce cadre, un déclencheur de la créativité et de l’imagination incitant les apprenants à s’exprimer de façon authentique, spontanée et, plus généralement, individuelle.Afin d’appréhender cette problématique, l’auteur analyse d’abord les valeurs éducatives de la peinture, relatives à la créativité et à l’imagination. Ensuite, il se concentre sur l’importance de l’intention personnelle dans la communication, d’un côté, dans le processus de l’élocution, et de l’autre, dans les échanges communicatifs. Enfin, la dernière partie des considérations théoriques embrasse une perspective résolument didactique, en analysant de manière critique les pratiques pédagogiques actuelles, en ce qui concerne l’exploitation du support pictural.La partie empirique comprend un compte rendu d’une recherche action, menée auprès d’un groupe d’étudiants polonais de FLE, afin de vérifier les conclusions théoriques. Le projet pédagogique, sous forme d’un entraînement à la créativité, recourt largement au support pictural, en visant à rendre les étudiants plus autonomes et plus authentiques dans leur manière de penser et de s’exprimer en FLE. Le projet permet de recueillir de riches données, analysées ensuite sous l’angle du potentiel didactique de la démarche appliquée.En somme, tant les considérations théoriques que l’étude empirique semblent confirmer la thèse que les tâches basées sur l’interprétation des oeuvres picturales stimulent le développement d’une compétence orale réellement personnalisée, tout en accroissant la créativité des apprenants. / This PhD dissertation aimed at examining stimulating aspects of painting in thedevelopment of the speaking skill in French as a foreign language. Following the assumed thesis, the author believes that a personalized contact with works of art activates in learners deposits of creativity and imagination, making them conducive to expressing their thoughts and beliefs in an authentic and spontaneous way, and in a broader perspective – personally.The theoretical part of the dissertation explores educational values of painting in its impact on creativity and imagination. It also discusses the role of personal communicative intention, analyzed from the perspective of speaking and communication. The final remarks in this part focus on the practical applications of works of art in the classroom and on a critical analysis of various techniques which resort to paintings.The empirical part of the dissertation documents a comprehensive action research carried out among a group of Polish students studying French philology. A research project designed by the author in the form of creativity training refers to paintings, and is supposed to foster students’ autonomy and authenticity in thinking and self-expression. The study provided an extensive collection of data, which have been analyzed for their applicability in the classroom.Concluding, both the theoretical considerations and the empirical research seem to justify the thesis that tasks based on interpreting paintings not only stimulate the development of students’ personal communicative competence, but also support their creativity. / Celem niniejszej pracy doktorskiej było zbadanie stymulacyjnych walorów malarstwaw zakresie kształtowania sprawności wypowiadania się w języku francuskim jako obcym. Zgodnie z przyjętą tezą, osobisty kontakt z dziełami sztuki wyzwala u uczących się pokłady kreatywności i wyobraźni, skłaniając ich do wyrażania odnośnych myśli i sądów w sposób autentyczny i spontaniczny, a mówiąc ogólniej – osobisty.Teoretyczna część pracy rozpatruje walory edukacyjne malarstwa w aspekcie jego oddziaływania na kreatywność i wyobraźnię, a dalej zajmuje się rolą osobistej intencji komunikacyjnej analizowanej z perspektywy wypowiadania się i komunikacji. Końcowe refleksje tej części rozprawy skupiają się na dydaktycznym wykorzystaniu dzieł oraz na krytycznej analizie różnorodnych praktyk dydaktycznych opartych na obrazie.Z kolei część empiryczna referuje obszerne badanie w działaniu przeprowadzone wśród grupy polskojęzycznych studentów filologii romańskiej. Zaproponowany przez autora pracy projekt dydaktyczny w formie treningu kreatywności odwołuje się do malarstwa, co ma sprzyjać rozwojowi autonomii i autentyczności w myśleniu i wypowiadaniu się studentów. Badanie pozwoliło na zebranie bogatych danych, które zostały przeanalizowane pod kątem dydaktycznego potencjału zastosowanego podejścia.Podsumowując, zarówno rozważania teoretyczne, jak i badania empiryczne, wydają się potwierdzać tezę, iż zadania oparte na interpretacji dzieł malarskich nie tylko stymulują rozwój osobistej kompetencji komunikacyjnej uczniów, lecz również wspomagają ich kreatywność.

Ce travail se donne pour objectif d’étudier le potentiel que présente le support pictural pour ce qui de développer l’expression orale en FLE. Les oeuvres d’art sont censées constituer, dans ce cadre, un déclencheur de la créativité et de l’imagination incitant les apprenants à s’exprimer de façon authentique, spontanée et, plus généralement, individuelle.Afin d’appréhender cette problématique, l’auteur analyse d’abord les valeurs éducatives de la peinture, relatives à la créativité et à l’imagination. Ensuite, il se concentre sur l’importance de l’intention personnelle dans la communication, d’un côté, dans le processus de l’élocution, et de l’autre, dans les échanges communicatifs. Enfin, la dernière partie des considérations théoriques embrasse une perspective résolument didactique, en analysant de manière critique les pratiques pédagogiques actuelles, en ce qui concerne l’exploitation du support pictural.La partie empirique comprend un compte rendu d’une recherche action, menée auprès d’un groupe d’étudiants polonais de FLE, afin de vérifier les conclusions théoriques. Le projet pédagogique, sous forme d’un entraînement à la créativité, recourt largement au support pictural, en visant à rendre les étudiants plus autonomes et plus authentiques dans leur manière de penser et de s’exprimer en FLE. Le projet permet de recueillir de riches données, analysées ensuite sous l’angle du potentiel didactique de la démarche appliquée.En somme, tant les considérations théoriques que l’étude empirique semblent confirmer la thèse que les tâches basées sur l’interprétation des oeuvres picturales stimulent le développement d’une compétence orale réellement personnalisée, tout en accroissant la créativité des apprenants. / This PhD dissertation aimed at examining stimulating aspects of painting in thedevelopment of the speaking skill in French as a foreign language. Following the assumed thesis, the author believes that a personalized contact with works of art activates in learners deposits of creativity and imagination, making them conducive to expressing their thoughts and beliefs in an authentic and spontaneous way, and in a broader perspective – personally.The theoretical part of the dissertation explores educational values of painting in its impact on creativity and imagination. It also discusses the role of personal communicative intention, analyzed from the perspective of speaking and communication. The final remarks in this part focus on the practical applications of works of art in the classroom and on a critical analysis of various techniques which resort to paintings.The empirical part of the dissertation documents a comprehensive action research carried out among a group of Polish students studying French philology. A research project designed by the author in the form of creativity training refers to paintings, and is supposed to foster students’ autonomy and authenticity in thinking and self-expression. The study provided an extensive collection of data, which have been analyzed for their applicability in the classroom.Concluding, both the theoretical considerations and the empirical research seem to justify the thesis that tasks based on interpreting paintings not only stimulate the development of students’ personal communicative competence, but also support their creativity. / Celem niniejszej pracy doktorskiej było zbadanie stymulacyjnych walorów malarstwaw zakresie kształtowania sprawności wypowiadania się w języku francuskim jako obcym. Zgodnie z przyjętą tezą, osobisty kontakt z dziełami sztuki wyzwala u uczących się pokłady kreatywności i wyobraźni, skłaniając ich do wyrażania odnośnych myśli i sądów w sposób autentyczny i spontaniczny, a mówiąc ogólniej – osobisty.Teoretyczna część pracy rozpatruje walory edukacyjne malarstwa w aspekcie jego oddziaływania na kreatywność i wyobraźnię, a dalej zajmuje się rolą osobistej intencji komunikacyjnej analizowanej z perspektywy wypowiadania się i komunikacji. Końcowe refleksje tej części rozprawy skupiają się na dydaktycznym wykorzystaniu dzieł oraz na krytycznej analizie różnorodnych praktyk dydaktycznych opartych na obrazie.Z kolei część empiryczna referuje obszerne badanie w działaniu przeprowadzone wśród grupy polskojęzycznych studentów filologii romańskiej. Zaproponowany przez autora pracy projekt dydaktyczny w formie treningu kreatywności odwołuje się do malarstwa, co ma sprzyjać rozwojowi autonomii i autentyczności w myśleniu i wypowiadaniu się studentów. Badanie pozwoliło na zebranie bogatych danych, które zostały przeanalizowane pod kątem dydaktycznego potencjału zastosowanego podejścia.Podsumowując, zarówno rozważania teoretyczne, jak i badania empiryczne, wydają się potwierdzać tezę, iż zadania oparte na interpretacji dzieł malarskich nie tylko stymulują rozwój osobistej kompetencji komunikacyjnej uczniów, lecz również wspomagają ich kreatywność.