• Refine Query
  • Source
  • Publication year
  • to
  • Language
  • 6
  • 5
  • Tagged with
  • 11
  • 9
  • 8
  • 8
  • 7
  • 7
  • 7
  • 7
  • 6
  • 5
  • 5
  • 5
  • 5
  • 5
  • 5
  • About
  • The Global ETD Search service is a free service for researchers to find electronic theses and dissertations. This service is provided by the Networked Digital Library of Theses and Dissertations.
    Our metadata is collected from universities around the world. If you manage a university/consortium/country archive and want to be added, details can be found on the NDLTD website.
1

Maori chant : a study in ethnomusicology

McLean, Mervyn, n/a January 1965 (has links)
Summary: Few people know that there are two kinds of Maori music. The kind with which most people are familiar - known as Action Song - dates from perhaps the first or second decade of this century. In its present form it is little more than a Maorified form of Western popular music. The other kind of Maori music has a long tradition dating back to the beginnings of the Maori people. Even today it remains associated with the old values and institutions of Maoridom. It exhibits, in consequence, great tenacity of style. It is with the older form of music that this thesis is concerned. Since, so far as the writer is aware, there is no generally accepted name which incorporates the whole of the older song tradition, it will be called here Maori chant. This term is used as inclusive of waiata, patere, pao, and all the other forms discussed. It is used in preference to the term Maori song which could also include Action Song.
2

SPIRITUALITY IN THE LOVE SONGS AND LAMENTS OF POST-COLONIAL MĀORI SOCIETY

Hill, Alexis N. January 2021 (has links)
No description available.
3

Te hū o te puoro : ko te mōteatea te mataaho ki te pā o te hinengaro Māori, ki te ao Māori : he tuhingaroa hei whakatutuki i ngā tikanga o Te Tohu Kairangi (Doctor of Philosophy) i te reo Māori i Te Kunenga ki Pūrehuroa (Massey University), Papa-i-ōea, Aotearoa

Ngata, Wayne James January 2009 (has links)
Ko tā Ngata e whakapae nei, mā te tino mōhio ki ngā mōteatea, ki ngā kupu, ki ngā kōrero, ki ngā momo mōteatea a ngā tīpuna Māori, e whai wāhi ai te tangata ki te pā o te hinengaro Māori, mā reira anō e mōhiotia ai te Māori. Kua wānangatia ngā momo waiata a te Māori kia kitea ai te Māori ake o te whakaaro i roto i te mōteatea. Kua whakataua inā arohia ai ēnei āhuatanga kua mōhio me pēhea te manaaki i ngā kaupapa hei whai mā te Māori. Mr Ngata explored the use of a variety of traditional chants as a mechanism for exploring and understanding Māori philosophy and behaviour. He used case studies involving a community focus on knowledge and innovation to illustrate the influence of these chants on the development of kaupapa Māori. The findings will help Māori and non-Māori alike give better effect to development initiatives for Māori
4

Healing Maori through song and dance? : three case studies of recent New Zealand music theatre : a thesis submitted in partial fulfilment of the requirements for the degree of Master of Arts in Theatre and Film Studies in the University of Canterbury /

Johnston, Emma. January 2007 (has links)
Thesis (M.A.)--University of Canterbury, 2007. / Typescript (photocopy). Includes bibliographical references (leaves 80-84). Also available via the World Wide Web.
5

Kāore te aroha-- : te hua o te wānanga : a thesis presented for the degree of Doctor of Philosophy in Māori Studies at Massey University, Palmerston North, Aotearoa, New Zealand

Black, Taiarahia January 2000 (has links)
Te Ora Ē noho anā nō i te koko ko Ōhiwa, kia whakarongo rua, Aku taringa ki te Tai o tuarā e o Kanawa, E āki ana mai ki uta r o Ōhakana. Ki te whānau a Tairongo, Kai Tāuwhare rā ko te kopua-o-te ururoa, Ko te kai rāria noa mai te raweketia e te ringaringa, Me whakarangi-pūkohu e au ki Tītītangi ao ki te Te Aitanga-ā-Wheturoa, Kia whītikiria taku hope ki te maurea whiritoi, Kia noho au ki Puhi-nui tonu ki Te Maungarongo a Te Rangiāniwaniwa, Ka mawhiti tonu rā taku haere ki ngā tihi tapu ki Maungapōhatu kia Taiturakina; Kia titiro iho au ki Ruatāhuna ki Manawarū ē ko Te Aitanga-ā-Tūhoe.... Ko te hua o te wānanga o a Tūhoe kōrero tuku iho hāngai ki ana waiata tawhito te pūtake o tēnei tuhinga roa kia auhi noa mai te wairua o ngā tūtakinga kōrero kia riro ko ēnei kōrero tuku iho hei matua hikihiki, whakataratara i te hinengaro, i te wairua, e mau ai tēnei o ngā whare whakairo kōrero o te hua o te wānanga a Tūhoe. Kia kaiaohia aua kōrero ki te ura mai o te motu ki runga i ngā pae maunga o Huiarau tau iho ki a tātau e pōkai kaha nei, e tau awhi nei ki runga i te mata o tēnei whenua ātaahua. Ka paenga rā ngā tau ka kitea, ka rangona tēnā pu kōrero, tēnā whare whakairo kōrero, whakairo waiata. Mea rawa ake kua whakangaro atu ki te tira e tauwhare mai rā. Hika rawa ake, kua mawhiti kē te haere ki te mākau nui o te iwi e tīraha mai rā, tē whakaaratia! Kia rangona, kia kitea noa e tātau te mata kōrero kia eke rā ki runga, taihoa rawa ēnei taonga e ngaro, taihoa rawa nei taonga e haukotia. Ka huri whakauta ki te hua o te wānanga, ko te waiata tawhito tēnā, ko te momo rerenga kōrero i hua mai ai i roto i ngā noho tahitanga a te tangata. He kupu ēnei hei whakaata i te hinengaro, wairua, te taiao, ngā rākau, te wai, te moana, ngā whetu, te whenua, ngā pakanga, te kawa o te marae, te noho tahitanga a ngā tūākana\tāina\tuāhine. Te reo o mātua, o kuia, koroua, ngā kaipupuri i te ahi kā roa o te wā kāinga. Inā hoki ko nga āhuatanga o te tangata tēnā tōna hanga, tōna whakatipu, ōna whakaaro, tōna ngākau, tōna wairua, me ngā momo hāhi i tipu ake ai te pono, ka titiro iho te tika i te rangi ka oti nei he waiata e tipuria ai te hua o te wānanga ki roto i a tātau katoa. Waihoki ko aua waiata nei te ahi whakakā roa o te ngākau,kei kona ōna timatatanga, engari kāore nei ōna whakamutunga. Ka pikitia ake te toi huarewa kia kite noa atu i te kaha o te whakaaro. Ko te wāhanga nui ia kia hapaina tēnei tuhinga roa, hei whakaoho, hei tuku, hei tātari i ngā whiriwhiringa kōrero ā-tuhi, ā-wāha kei roto i te whare kōrero o te whānau, hapū, iwi e timata ai, e mau ai te hua o te wānanga o te whaitua whenua. Tae atu ki ngā takahanga whakaewa ka oti nei he waiata tawhito hei kaiarataki ki ngā tihi maunga o te whakaaro. Ko te kapunga whakaaro ko te whātoro, i te tātari i te kupu, ki te whakamārama i te hua o te wānanga hei tumu whakarae kōhikohi mōhiotanga ki runga, ki raro ki ngā tai timu o te hua o te wānanga. I roto i tēnei tuhinga roa ka takea mai te wānanga i te kore, i te pō, i te ao mārama e tohea ai ngā kete e toru o te wānanga hei anga tohutohu, piki tūranga whakaakoranga ki hea mai nei! Mai i roto i aua kete ka nanahu te hinengaro kōkoi o tātau tīpuna mai anō i te ao Māori. Ko te ao mārama tēnā, ko te ao whenua tēnā, ko ngā pakanga tēnā, ko ngā tinihanga ēnā, ko te apakura, ko te hakamomori ka hua nei te wānanga. Nō reira he mahi, he kaupapa nui tā tēnei tuhinga roa ki te whakakao mai i ngā waiata e mohio ana tātau hei papa kōrero, hei wānanga mā te hunga kei te piki ake i ngā takutai moana o te whakaaro, o tēnei ao e wehi mai nei ki a tātau. Kāre e mihi kei te hopo te iwi, te hunga mau i ēnei waiata ki runga i o tātau marae kei ngaro memeha noa ēnei taonga a tātau. Ae! Kei te tika tā rātau hopo. Inā hoki kua riro kē te reo whakaarorangi i te oro o te waiata i ngā tai nenehawa, whakapōrearea e hukahuka mai nei. Ahakoa tēnei kei te whakaara ake ēnei waiata i runga tonu i te kaha o tēna, o tēna ki te whakaara. Kei te tahuri nui mai te hunga rangatahi, taiohi ki ēnei waiata koia tēnei te tūmatanui o tēnei tuhinga roa, hei tāhu whakaea mo te hinengaro, mo te ngākau o aua whakatipuranga e hiahia nei rātau ki ēnei taonga. Mā te karakia hei waere te whenua, mā te taki i ngā kōrero mo ngā atuā te whakataukī, te whakapepeha ka pupuke mai te hihiri o te mahara i ō tātau tipuna kōkoi e whakakitea nei tātau i ēnei rā ki aua tohu. Ka huia rnai aua pitopito kōrero katoa hei kākahu maeneene ki roto i te kupu o te waiata tawhito, kā mau. He whakaatu tēnei tuhinga roa kei te ora tēnei o ngā momo whare pupuri kōrero i te pū; i te more, te weu me ngā pātaka iringa kōrero o te ao ō Tūhoe ō neherā, tae noa mai ki ēnei rā. Kāti he wā anō i roto i taua ora ka tōia te whakaaro ō Tūhoe, ō te Māori e tauiwi hei tinihanga māna. Engari e kitea ai i roto i tēnei tuhinga roa, ko te toki hei kaupare atu i taua tinihanga ko te kōrero i tuarātia rā: 'Hokia ki o maunga kia purea koe e ngā hau o Tāwhirimātea' Koia tēnā te kaupapa o tēnei tuhinga roa he tātari i te hānuitanga, te taiwhakatū o taua kōrero: Hokia ki o maunga... Ma taua kōrero Hokia ki o maunga ... ka rangona te mātaotao o te hua o te wānanga o te pakanga o te whenua, o ngā pikikōtuku i tukitukia, kātahi ka kōrero ai ki roto i tā Tūhoe whakatau i ana whakaaro, e taea ai te ruruku ka puea ake. Koia tēnei ko te mana i roto i ngā whakatakotoranga kōrero e mau ai te kurataininihi, te kurataiwawana o te whakaaro. He hua wānanga tēnei e whakaatungia ai e te hinengaro ngā takahanga motuhake, me te hāngai o ā rātau kupu mo ngā whakaaro e tau nei ki tēnei Ao Hurihuri. Nā ngā mahi a ō tātau tīpuna, te para i te huarahi kia takahuritia ai ngā mahi kikino o te riri Pākehā i tū ake ai ngā poropiti o aua tau kikino i rnurua ai ngā whenua, i tukua ai te iwi ki raro. I tū ake ai rātau te hunga poropiti ki te rapu i te ora i te kaupapa tōrangapū mo ngā whenua i hahanitia. Mai i ēnei kaupapa ka hau te rongo o te waiata tawhito hei tūāpapa whakaohooho, whakanekeneke i a tātau katoa, ahakoa ko wai. Whā tekau katoa ngā waiata o tēnei tuhinga roa rnai i tēnā kokona o Tūhoe, rnai i tēnā kokona o Tūhoe e kawe ana i te hua wānanga hei whakaata, hei kōwhiri i te hunga i kaha i rnau tonu te ngangahau i ngā totohe kōrero, totohe tangata, totohe whenua. I kona ka hua te wānanga ka tohea te riri ka mau, i ea ai tētahi wāhi o te mamae. Koia tēnei ko te whakaatu i te kaha o te tohe i te pō, i te awatea. Ko te kawa o te marae te ātamira whakatāhu, tuku i aua hua wānanga i nei rā e rangona ai te kōrero ā-iwi, te hī o te mita o te reo waiata hei hokinga atu ki te nohoanga o te kupu. Ko tētahi anō kaupapa o tēnei tuhinga roa he whakahoki mai anō i te rnatapihi o Matariki, kia meinga ai ki te kairangi o te kawa o te marae, ka tau ki te whenua i maringi ai te toto. Ko ēnei hua wānanga te oro o te ngākau o Te Ūrewera, te whītiki o te kī mo te tuakiri mo tēnā whakatipuranga, rno tēnā whakatipuranga. Ae! Mā te hua wānanga a Tūhoe e whakaea te mamae e puta ai te pātai. Ko wai rā au? I ahu mai taku wānanga i whea? E ahu ana au ki whea? No te rā nei kua riro mā tēnei tuhinga roa e whakaatu ētahi o ngā hau kikino i whakawhiua kirunga i te iwi e te kāwanatanga i a ia e āki mai ana mo ngā rawa a te iwi, hei tuku he tangatakē. Nō reira i tikina ai te tauparapara a Te Kapo o te Rangi hei whakatauira i te takenga mai ongā kōrero mai i te koko ki Ōhiwa ki te pō, ki te pouri, ki te ao mārama. 'Hokia ki maunga' ko te tangata, ko te iwi, ko te hapū, ko te whānau te tīmatanga o te hua o te wānanga. Koia tēnei tētahi anō kaupapa o tēnei tuhinga roa, he āhuru i aua pukenga tautōhito kōrero kia mau te rangi, kia mau te hā, kia rangona te hua wānanga, oho ake ki te ao ka oti nei he waiata tawhito hei hoa haere whakamua. Ko te kōpae o te whare tēnā e tautokona ana hoki te ahu whakamuatanga o ngā mōrehu kōrero e arohatia nei e tātau. He huarahi atu tēnei hei āwhina, hei tohu i te kei o te waka ki ngā ngaru kokoti e pukepuke rnai nei. Ko te whakapae o tēnei tuhinga roa e titikaha ai ki te hinengaro o Tūhoe me mau ana momo kōrero ki ngā momo hangarau o tēnei ao hurihuri kā tika. Kua roa ēnei taonga e ārikarika ana hei whakarei i te kupu kōrero ki te hunga mate, ki te tira e tatari rnai rā i te waharoa o te marae ki te whakaeke. Kei roto i te wairua o tēnei mahi ka tukua āianei ēnei taonga kia kore ai tātau e taka ki roto i te korekore o te hinengaro, hei whakamahi mā te tamaiti o Tūhoe e hiki ake nei i ngā pae tata, i ngā pae tawhiti. Ko tēnei tuhinga roa te kura kimihia o te ura rnai o te motu i tua atu o Huiarau. Kia hau ai te rongo o a tāitau kōrero ki mua i a tātau hei homai i te aroha kia au ai te matatū tonu, ka maranga kei runga. Kia taria te roanga o te kōrero. Ae! Me hoki rā kā tika: Kā hoki nei au ki te mauri o taku waka a Mātaatua Ko Pūtauaki ki a Ngāti Awa Ko Tāwhiuau, ko Tangiharuru Ko te rae rā o Kohi ki a Awatope Ko Mānuka tūtahi ki Whakatāne, kia Apanui Ko te mauri haria mai nei hei whakaoho i taku moe Ē kō kō ia e ara ē!
6

Kāore te aroha-- : te hua o te wānanga : a thesis presented for the degree of Doctor of Philosophy in Māori Studies at Massey University, Palmerston North, Aotearoa, New Zealand

Black, Taiarahia January 2000 (has links)
Te Ora Ē noho anā nō i te koko ko Ōhiwa, kia whakarongo rua, Aku taringa ki te Tai o tuarā e o Kanawa, E āki ana mai ki uta r o Ōhakana. Ki te whānau a Tairongo, Kai Tāuwhare rā ko te kopua-o-te ururoa, Ko te kai rāria noa mai te raweketia e te ringaringa, Me whakarangi-pūkohu e au ki Tītītangi ao ki te Te Aitanga-ā-Wheturoa, Kia whītikiria taku hope ki te maurea whiritoi, Kia noho au ki Puhi-nui tonu ki Te Maungarongo a Te Rangiāniwaniwa, Ka mawhiti tonu rā taku haere ki ngā tihi tapu ki Maungapōhatu kia Taiturakina; Kia titiro iho au ki Ruatāhuna ki Manawarū ē ko Te Aitanga-ā-Tūhoe.... Ko te hua o te wānanga o a Tūhoe kōrero tuku iho hāngai ki ana waiata tawhito te pūtake o tēnei tuhinga roa kia auhi noa mai te wairua o ngā tūtakinga kōrero kia riro ko ēnei kōrero tuku iho hei matua hikihiki, whakataratara i te hinengaro, i te wairua, e mau ai tēnei o ngā whare whakairo kōrero o te hua o te wānanga a Tūhoe. Kia kaiaohia aua kōrero ki te ura mai o te motu ki runga i ngā pae maunga o Huiarau tau iho ki a tātau e pōkai kaha nei, e tau awhi nei ki runga i te mata o tēnei whenua ātaahua. Ka paenga rā ngā tau ka kitea, ka rangona tēnā pu kōrero, tēnā whare whakairo kōrero, whakairo waiata. Mea rawa ake kua whakangaro atu ki te tira e tauwhare mai rā. Hika rawa ake, kua mawhiti kē te haere ki te mākau nui o te iwi e tīraha mai rā, tē whakaaratia! Kia rangona, kia kitea noa e tātau te mata kōrero kia eke rā ki runga, taihoa rawa ēnei taonga e ngaro, taihoa rawa nei taonga e haukotia. Ka huri whakauta ki te hua o te wānanga, ko te waiata tawhito tēnā, ko te momo rerenga kōrero i hua mai ai i roto i ngā noho tahitanga a te tangata. He kupu ēnei hei whakaata i te hinengaro, wairua, te taiao, ngā rākau, te wai, te moana, ngā whetu, te whenua, ngā pakanga, te kawa o te marae, te noho tahitanga a ngā tūākana\tāina\tuāhine. Te reo o mātua, o kuia, koroua, ngā kaipupuri i te ahi kā roa o te wā kāinga. Inā hoki ko nga āhuatanga o te tangata tēnā tōna hanga, tōna whakatipu, ōna whakaaro, tōna ngākau, tōna wairua, me ngā momo hāhi i tipu ake ai te pono, ka titiro iho te tika i te rangi ka oti nei he waiata e tipuria ai te hua o te wānanga ki roto i a tātau katoa. Waihoki ko aua waiata nei te ahi whakakā roa o te ngākau,kei kona ōna timatatanga, engari kāore nei ōna whakamutunga. Ka pikitia ake te toi huarewa kia kite noa atu i te kaha o te whakaaro. Ko te wāhanga nui ia kia hapaina tēnei tuhinga roa, hei whakaoho, hei tuku, hei tātari i ngā whiriwhiringa kōrero ā-tuhi, ā-wāha kei roto i te whare kōrero o te whānau, hapū, iwi e timata ai, e mau ai te hua o te wānanga o te whaitua whenua. Tae atu ki ngā takahanga whakaewa ka oti nei he waiata tawhito hei kaiarataki ki ngā tihi maunga o te whakaaro. Ko te kapunga whakaaro ko te whātoro, i te tātari i te kupu, ki te whakamārama i te hua o te wānanga hei tumu whakarae kōhikohi mōhiotanga ki runga, ki raro ki ngā tai timu o te hua o te wānanga. I roto i tēnei tuhinga roa ka takea mai te wānanga i te kore, i te pō, i te ao mārama e tohea ai ngā kete e toru o te wānanga hei anga tohutohu, piki tūranga whakaakoranga ki hea mai nei! Mai i roto i aua kete ka nanahu te hinengaro kōkoi o tātau tīpuna mai anō i te ao Māori. Ko te ao mārama tēnā, ko te ao whenua tēnā, ko ngā pakanga tēnā, ko ngā tinihanga ēnā, ko te apakura, ko te hakamomori ka hua nei te wānanga. Nō reira he mahi, he kaupapa nui tā tēnei tuhinga roa ki te whakakao mai i ngā waiata e mohio ana tātau hei papa kōrero, hei wānanga mā te hunga kei te piki ake i ngā takutai moana o te whakaaro, o tēnei ao e wehi mai nei ki a tātau. Kāre e mihi kei te hopo te iwi, te hunga mau i ēnei waiata ki runga i o tātau marae kei ngaro memeha noa ēnei taonga a tātau. Ae! Kei te tika tā rātau hopo. Inā hoki kua riro kē te reo whakaarorangi i te oro o te waiata i ngā tai nenehawa, whakapōrearea e hukahuka mai nei. Ahakoa tēnei kei te whakaara ake ēnei waiata i runga tonu i te kaha o tēna, o tēna ki te whakaara. Kei te tahuri nui mai te hunga rangatahi, taiohi ki ēnei waiata koia tēnei te tūmatanui o tēnei tuhinga roa, hei tāhu whakaea mo te hinengaro, mo te ngākau o aua whakatipuranga e hiahia nei rātau ki ēnei taonga. Mā te karakia hei waere te whenua, mā te taki i ngā kōrero mo ngā atuā te whakataukī, te whakapepeha ka pupuke mai te hihiri o te mahara i ō tātau tipuna kōkoi e whakakitea nei tātau i ēnei rā ki aua tohu. Ka huia rnai aua pitopito kōrero katoa hei kākahu maeneene ki roto i te kupu o te waiata tawhito, kā mau. He whakaatu tēnei tuhinga roa kei te ora tēnei o ngā momo whare pupuri kōrero i te pū; i te more, te weu me ngā pātaka iringa kōrero o te ao ō Tūhoe ō neherā, tae noa mai ki ēnei rā. Kāti he wā anō i roto i taua ora ka tōia te whakaaro ō Tūhoe, ō te Māori e tauiwi hei tinihanga māna. Engari e kitea ai i roto i tēnei tuhinga roa, ko te toki hei kaupare atu i taua tinihanga ko te kōrero i tuarātia rā: 'Hokia ki o maunga kia purea koe e ngā hau o Tāwhirimātea' Koia tēnā te kaupapa o tēnei tuhinga roa he tātari i te hānuitanga, te taiwhakatū o taua kōrero: Hokia ki o maunga... Ma taua kōrero Hokia ki o maunga ... ka rangona te mātaotao o te hua o te wānanga o te pakanga o te whenua, o ngā pikikōtuku i tukitukia, kātahi ka kōrero ai ki roto i tā Tūhoe whakatau i ana whakaaro, e taea ai te ruruku ka puea ake. Koia tēnei ko te mana i roto i ngā whakatakotoranga kōrero e mau ai te kurataininihi, te kurataiwawana o te whakaaro. He hua wānanga tēnei e whakaatungia ai e te hinengaro ngā takahanga motuhake, me te hāngai o ā rātau kupu mo ngā whakaaro e tau nei ki tēnei Ao Hurihuri. Nā ngā mahi a ō tātau tīpuna, te para i te huarahi kia takahuritia ai ngā mahi kikino o te riri Pākehā i tū ake ai ngā poropiti o aua tau kikino i rnurua ai ngā whenua, i tukua ai te iwi ki raro. I tū ake ai rātau te hunga poropiti ki te rapu i te ora i te kaupapa tōrangapū mo ngā whenua i hahanitia. Mai i ēnei kaupapa ka hau te rongo o te waiata tawhito hei tūāpapa whakaohooho, whakanekeneke i a tātau katoa, ahakoa ko wai. Whā tekau katoa ngā waiata o tēnei tuhinga roa rnai i tēnā kokona o Tūhoe, rnai i tēnā kokona o Tūhoe e kawe ana i te hua wānanga hei whakaata, hei kōwhiri i te hunga i kaha i rnau tonu te ngangahau i ngā totohe kōrero, totohe tangata, totohe whenua. I kona ka hua te wānanga ka tohea te riri ka mau, i ea ai tētahi wāhi o te mamae. Koia tēnei ko te whakaatu i te kaha o te tohe i te pō, i te awatea. Ko te kawa o te marae te ātamira whakatāhu, tuku i aua hua wānanga i nei rā e rangona ai te kōrero ā-iwi, te hī o te mita o te reo waiata hei hokinga atu ki te nohoanga o te kupu. Ko tētahi anō kaupapa o tēnei tuhinga roa he whakahoki mai anō i te rnatapihi o Matariki, kia meinga ai ki te kairangi o te kawa o te marae, ka tau ki te whenua i maringi ai te toto. Ko ēnei hua wānanga te oro o te ngākau o Te Ūrewera, te whītiki o te kī mo te tuakiri mo tēnā whakatipuranga, rno tēnā whakatipuranga. Ae! Mā te hua wānanga a Tūhoe e whakaea te mamae e puta ai te pātai. Ko wai rā au? I ahu mai taku wānanga i whea? E ahu ana au ki whea? No te rā nei kua riro mā tēnei tuhinga roa e whakaatu ētahi o ngā hau kikino i whakawhiua kirunga i te iwi e te kāwanatanga i a ia e āki mai ana mo ngā rawa a te iwi, hei tuku he tangatakē. Nō reira i tikina ai te tauparapara a Te Kapo o te Rangi hei whakatauira i te takenga mai ongā kōrero mai i te koko ki Ōhiwa ki te pō, ki te pouri, ki te ao mārama. 'Hokia ki maunga' ko te tangata, ko te iwi, ko te hapū, ko te whānau te tīmatanga o te hua o te wānanga. Koia tēnei tētahi anō kaupapa o tēnei tuhinga roa, he āhuru i aua pukenga tautōhito kōrero kia mau te rangi, kia mau te hā, kia rangona te hua wānanga, oho ake ki te ao ka oti nei he waiata tawhito hei hoa haere whakamua. Ko te kōpae o te whare tēnā e tautokona ana hoki te ahu whakamuatanga o ngā mōrehu kōrero e arohatia nei e tātau. He huarahi atu tēnei hei āwhina, hei tohu i te kei o te waka ki ngā ngaru kokoti e pukepuke rnai nei. Ko te whakapae o tēnei tuhinga roa e titikaha ai ki te hinengaro o Tūhoe me mau ana momo kōrero ki ngā momo hangarau o tēnei ao hurihuri kā tika. Kua roa ēnei taonga e ārikarika ana hei whakarei i te kupu kōrero ki te hunga mate, ki te tira e tatari rnai rā i te waharoa o te marae ki te whakaeke. Kei roto i te wairua o tēnei mahi ka tukua āianei ēnei taonga kia kore ai tātau e taka ki roto i te korekore o te hinengaro, hei whakamahi mā te tamaiti o Tūhoe e hiki ake nei i ngā pae tata, i ngā pae tawhiti. Ko tēnei tuhinga roa te kura kimihia o te ura rnai o te motu i tua atu o Huiarau. Kia hau ai te rongo o a tāitau kōrero ki mua i a tātau hei homai i te aroha kia au ai te matatū tonu, ka maranga kei runga. Kia taria te roanga o te kōrero. Ae! Me hoki rā kā tika: Kā hoki nei au ki te mauri o taku waka a Mātaatua Ko Pūtauaki ki a Ngāti Awa Ko Tāwhiuau, ko Tangiharuru Ko te rae rā o Kohi ki a Awatope Ko Mānuka tūtahi ki Whakatāne, kia Apanui Ko te mauri haria mai nei hei whakaoho i taku moe Ē kō kō ia e ara ē!
7

Kāore te aroha-- : te hua o te wānanga : a thesis presented for the degree of Doctor of Philosophy in Māori Studies at Massey University, Palmerston North, Aotearoa, New Zealand

Black, Taiarahia January 2000 (has links)
Te Ora Ē noho anā nō i te koko ko Ōhiwa, kia whakarongo rua, Aku taringa ki te Tai o tuarā e o Kanawa, E āki ana mai ki uta r o Ōhakana. Ki te whānau a Tairongo, Kai Tāuwhare rā ko te kopua-o-te ururoa, Ko te kai rāria noa mai te raweketia e te ringaringa, Me whakarangi-pūkohu e au ki Tītītangi ao ki te Te Aitanga-ā-Wheturoa, Kia whītikiria taku hope ki te maurea whiritoi, Kia noho au ki Puhi-nui tonu ki Te Maungarongo a Te Rangiāniwaniwa, Ka mawhiti tonu rā taku haere ki ngā tihi tapu ki Maungapōhatu kia Taiturakina; Kia titiro iho au ki Ruatāhuna ki Manawarū ē ko Te Aitanga-ā-Tūhoe.... Ko te hua o te wānanga o a Tūhoe kōrero tuku iho hāngai ki ana waiata tawhito te pūtake o tēnei tuhinga roa kia auhi noa mai te wairua o ngā tūtakinga kōrero kia riro ko ēnei kōrero tuku iho hei matua hikihiki, whakataratara i te hinengaro, i te wairua, e mau ai tēnei o ngā whare whakairo kōrero o te hua o te wānanga a Tūhoe. Kia kaiaohia aua kōrero ki te ura mai o te motu ki runga i ngā pae maunga o Huiarau tau iho ki a tātau e pōkai kaha nei, e tau awhi nei ki runga i te mata o tēnei whenua ātaahua. Ka paenga rā ngā tau ka kitea, ka rangona tēnā pu kōrero, tēnā whare whakairo kōrero, whakairo waiata. Mea rawa ake kua whakangaro atu ki te tira e tauwhare mai rā. Hika rawa ake, kua mawhiti kē te haere ki te mākau nui o te iwi e tīraha mai rā, tē whakaaratia! Kia rangona, kia kitea noa e tātau te mata kōrero kia eke rā ki runga, taihoa rawa ēnei taonga e ngaro, taihoa rawa nei taonga e haukotia. Ka huri whakauta ki te hua o te wānanga, ko te waiata tawhito tēnā, ko te momo rerenga kōrero i hua mai ai i roto i ngā noho tahitanga a te tangata. He kupu ēnei hei whakaata i te hinengaro, wairua, te taiao, ngā rākau, te wai, te moana, ngā whetu, te whenua, ngā pakanga, te kawa o te marae, te noho tahitanga a ngā tūākana\tāina\tuāhine. Te reo o mātua, o kuia, koroua, ngā kaipupuri i te ahi kā roa o te wā kāinga. Inā hoki ko nga āhuatanga o te tangata tēnā tōna hanga, tōna whakatipu, ōna whakaaro, tōna ngākau, tōna wairua, me ngā momo hāhi i tipu ake ai te pono, ka titiro iho te tika i te rangi ka oti nei he waiata e tipuria ai te hua o te wānanga ki roto i a tātau katoa. Waihoki ko aua waiata nei te ahi whakakā roa o te ngākau,kei kona ōna timatatanga, engari kāore nei ōna whakamutunga. Ka pikitia ake te toi huarewa kia kite noa atu i te kaha o te whakaaro. Ko te wāhanga nui ia kia hapaina tēnei tuhinga roa, hei whakaoho, hei tuku, hei tātari i ngā whiriwhiringa kōrero ā-tuhi, ā-wāha kei roto i te whare kōrero o te whānau, hapū, iwi e timata ai, e mau ai te hua o te wānanga o te whaitua whenua. Tae atu ki ngā takahanga whakaewa ka oti nei he waiata tawhito hei kaiarataki ki ngā tihi maunga o te whakaaro. Ko te kapunga whakaaro ko te whātoro, i te tātari i te kupu, ki te whakamārama i te hua o te wānanga hei tumu whakarae kōhikohi mōhiotanga ki runga, ki raro ki ngā tai timu o te hua o te wānanga. I roto i tēnei tuhinga roa ka takea mai te wānanga i te kore, i te pō, i te ao mārama e tohea ai ngā kete e toru o te wānanga hei anga tohutohu, piki tūranga whakaakoranga ki hea mai nei! Mai i roto i aua kete ka nanahu te hinengaro kōkoi o tātau tīpuna mai anō i te ao Māori. Ko te ao mārama tēnā, ko te ao whenua tēnā, ko ngā pakanga tēnā, ko ngā tinihanga ēnā, ko te apakura, ko te hakamomori ka hua nei te wānanga. Nō reira he mahi, he kaupapa nui tā tēnei tuhinga roa ki te whakakao mai i ngā waiata e mohio ana tātau hei papa kōrero, hei wānanga mā te hunga kei te piki ake i ngā takutai moana o te whakaaro, o tēnei ao e wehi mai nei ki a tātau. Kāre e mihi kei te hopo te iwi, te hunga mau i ēnei waiata ki runga i o tātau marae kei ngaro memeha noa ēnei taonga a tātau. Ae! Kei te tika tā rātau hopo. Inā hoki kua riro kē te reo whakaarorangi i te oro o te waiata i ngā tai nenehawa, whakapōrearea e hukahuka mai nei. Ahakoa tēnei kei te whakaara ake ēnei waiata i runga tonu i te kaha o tēna, o tēna ki te whakaara. Kei te tahuri nui mai te hunga rangatahi, taiohi ki ēnei waiata koia tēnei te tūmatanui o tēnei tuhinga roa, hei tāhu whakaea mo te hinengaro, mo te ngākau o aua whakatipuranga e hiahia nei rātau ki ēnei taonga. Mā te karakia hei waere te whenua, mā te taki i ngā kōrero mo ngā atuā te whakataukī, te whakapepeha ka pupuke mai te hihiri o te mahara i ō tātau tipuna kōkoi e whakakitea nei tātau i ēnei rā ki aua tohu. Ka huia rnai aua pitopito kōrero katoa hei kākahu maeneene ki roto i te kupu o te waiata tawhito, kā mau. He whakaatu tēnei tuhinga roa kei te ora tēnei o ngā momo whare pupuri kōrero i te pū; i te more, te weu me ngā pātaka iringa kōrero o te ao ō Tūhoe ō neherā, tae noa mai ki ēnei rā. Kāti he wā anō i roto i taua ora ka tōia te whakaaro ō Tūhoe, ō te Māori e tauiwi hei tinihanga māna. Engari e kitea ai i roto i tēnei tuhinga roa, ko te toki hei kaupare atu i taua tinihanga ko te kōrero i tuarātia rā: 'Hokia ki o maunga kia purea koe e ngā hau o Tāwhirimātea' Koia tēnā te kaupapa o tēnei tuhinga roa he tātari i te hānuitanga, te taiwhakatū o taua kōrero: Hokia ki o maunga... Ma taua kōrero Hokia ki o maunga ... ka rangona te mātaotao o te hua o te wānanga o te pakanga o te whenua, o ngā pikikōtuku i tukitukia, kātahi ka kōrero ai ki roto i tā Tūhoe whakatau i ana whakaaro, e taea ai te ruruku ka puea ake. Koia tēnei ko te mana i roto i ngā whakatakotoranga kōrero e mau ai te kurataininihi, te kurataiwawana o te whakaaro. He hua wānanga tēnei e whakaatungia ai e te hinengaro ngā takahanga motuhake, me te hāngai o ā rātau kupu mo ngā whakaaro e tau nei ki tēnei Ao Hurihuri. Nā ngā mahi a ō tātau tīpuna, te para i te huarahi kia takahuritia ai ngā mahi kikino o te riri Pākehā i tū ake ai ngā poropiti o aua tau kikino i rnurua ai ngā whenua, i tukua ai te iwi ki raro. I tū ake ai rātau te hunga poropiti ki te rapu i te ora i te kaupapa tōrangapū mo ngā whenua i hahanitia. Mai i ēnei kaupapa ka hau te rongo o te waiata tawhito hei tūāpapa whakaohooho, whakanekeneke i a tātau katoa, ahakoa ko wai. Whā tekau katoa ngā waiata o tēnei tuhinga roa rnai i tēnā kokona o Tūhoe, rnai i tēnā kokona o Tūhoe e kawe ana i te hua wānanga hei whakaata, hei kōwhiri i te hunga i kaha i rnau tonu te ngangahau i ngā totohe kōrero, totohe tangata, totohe whenua. I kona ka hua te wānanga ka tohea te riri ka mau, i ea ai tētahi wāhi o te mamae. Koia tēnei ko te whakaatu i te kaha o te tohe i te pō, i te awatea. Ko te kawa o te marae te ātamira whakatāhu, tuku i aua hua wānanga i nei rā e rangona ai te kōrero ā-iwi, te hī o te mita o te reo waiata hei hokinga atu ki te nohoanga o te kupu. Ko tētahi anō kaupapa o tēnei tuhinga roa he whakahoki mai anō i te rnatapihi o Matariki, kia meinga ai ki te kairangi o te kawa o te marae, ka tau ki te whenua i maringi ai te toto. Ko ēnei hua wānanga te oro o te ngākau o Te Ūrewera, te whītiki o te kī mo te tuakiri mo tēnā whakatipuranga, rno tēnā whakatipuranga. Ae! Mā te hua wānanga a Tūhoe e whakaea te mamae e puta ai te pātai. Ko wai rā au? I ahu mai taku wānanga i whea? E ahu ana au ki whea? No te rā nei kua riro mā tēnei tuhinga roa e whakaatu ētahi o ngā hau kikino i whakawhiua kirunga i te iwi e te kāwanatanga i a ia e āki mai ana mo ngā rawa a te iwi, hei tuku he tangatakē. Nō reira i tikina ai te tauparapara a Te Kapo o te Rangi hei whakatauira i te takenga mai ongā kōrero mai i te koko ki Ōhiwa ki te pō, ki te pouri, ki te ao mārama. 'Hokia ki maunga' ko te tangata, ko te iwi, ko te hapū, ko te whānau te tīmatanga o te hua o te wānanga. Koia tēnei tētahi anō kaupapa o tēnei tuhinga roa, he āhuru i aua pukenga tautōhito kōrero kia mau te rangi, kia mau te hā, kia rangona te hua wānanga, oho ake ki te ao ka oti nei he waiata tawhito hei hoa haere whakamua. Ko te kōpae o te whare tēnā e tautokona ana hoki te ahu whakamuatanga o ngā mōrehu kōrero e arohatia nei e tātau. He huarahi atu tēnei hei āwhina, hei tohu i te kei o te waka ki ngā ngaru kokoti e pukepuke rnai nei. Ko te whakapae o tēnei tuhinga roa e titikaha ai ki te hinengaro o Tūhoe me mau ana momo kōrero ki ngā momo hangarau o tēnei ao hurihuri kā tika. Kua roa ēnei taonga e ārikarika ana hei whakarei i te kupu kōrero ki te hunga mate, ki te tira e tatari rnai rā i te waharoa o te marae ki te whakaeke. Kei roto i te wairua o tēnei mahi ka tukua āianei ēnei taonga kia kore ai tātau e taka ki roto i te korekore o te hinengaro, hei whakamahi mā te tamaiti o Tūhoe e hiki ake nei i ngā pae tata, i ngā pae tawhiti. Ko tēnei tuhinga roa te kura kimihia o te ura rnai o te motu i tua atu o Huiarau. Kia hau ai te rongo o a tāitau kōrero ki mua i a tātau hei homai i te aroha kia au ai te matatū tonu, ka maranga kei runga. Kia taria te roanga o te kōrero. Ae! Me hoki rā kā tika: Kā hoki nei au ki te mauri o taku waka a Mātaatua Ko Pūtauaki ki a Ngāti Awa Ko Tāwhiuau, ko Tangiharuru Ko te rae rā o Kohi ki a Awatope Ko Mānuka tūtahi ki Whakatāne, kia Apanui Ko te mauri haria mai nei hei whakaoho i taku moe Ē kō kō ia e ara ē!
8

Kāore te aroha-- : te hua o te wānanga : a thesis presented for the degree of Doctor of Philosophy in Māori Studies at Massey University, Palmerston North, Aotearoa, New Zealand

Black, Taiarahia January 2000 (has links)
Te Ora Ē noho anā nō i te koko ko Ōhiwa, kia whakarongo rua, Aku taringa ki te Tai o tuarā e o Kanawa, E āki ana mai ki uta r o Ōhakana. Ki te whānau a Tairongo, Kai Tāuwhare rā ko te kopua-o-te ururoa, Ko te kai rāria noa mai te raweketia e te ringaringa, Me whakarangi-pūkohu e au ki Tītītangi ao ki te Te Aitanga-ā-Wheturoa, Kia whītikiria taku hope ki te maurea whiritoi, Kia noho au ki Puhi-nui tonu ki Te Maungarongo a Te Rangiāniwaniwa, Ka mawhiti tonu rā taku haere ki ngā tihi tapu ki Maungapōhatu kia Taiturakina; Kia titiro iho au ki Ruatāhuna ki Manawarū ē ko Te Aitanga-ā-Tūhoe.... Ko te hua o te wānanga o a Tūhoe kōrero tuku iho hāngai ki ana waiata tawhito te pūtake o tēnei tuhinga roa kia auhi noa mai te wairua o ngā tūtakinga kōrero kia riro ko ēnei kōrero tuku iho hei matua hikihiki, whakataratara i te hinengaro, i te wairua, e mau ai tēnei o ngā whare whakairo kōrero o te hua o te wānanga a Tūhoe. Kia kaiaohia aua kōrero ki te ura mai o te motu ki runga i ngā pae maunga o Huiarau tau iho ki a tātau e pōkai kaha nei, e tau awhi nei ki runga i te mata o tēnei whenua ātaahua. Ka paenga rā ngā tau ka kitea, ka rangona tēnā pu kōrero, tēnā whare whakairo kōrero, whakairo waiata. Mea rawa ake kua whakangaro atu ki te tira e tauwhare mai rā. Hika rawa ake, kua mawhiti kē te haere ki te mākau nui o te iwi e tīraha mai rā, tē whakaaratia! Kia rangona, kia kitea noa e tātau te mata kōrero kia eke rā ki runga, taihoa rawa ēnei taonga e ngaro, taihoa rawa nei taonga e haukotia. Ka huri whakauta ki te hua o te wānanga, ko te waiata tawhito tēnā, ko te momo rerenga kōrero i hua mai ai i roto i ngā noho tahitanga a te tangata. He kupu ēnei hei whakaata i te hinengaro, wairua, te taiao, ngā rākau, te wai, te moana, ngā whetu, te whenua, ngā pakanga, te kawa o te marae, te noho tahitanga a ngā tūākana\tāina\tuāhine. Te reo o mātua, o kuia, koroua, ngā kaipupuri i te ahi kā roa o te wā kāinga. Inā hoki ko nga āhuatanga o te tangata tēnā tōna hanga, tōna whakatipu, ōna whakaaro, tōna ngākau, tōna wairua, me ngā momo hāhi i tipu ake ai te pono, ka titiro iho te tika i te rangi ka oti nei he waiata e tipuria ai te hua o te wānanga ki roto i a tātau katoa. Waihoki ko aua waiata nei te ahi whakakā roa o te ngākau,kei kona ōna timatatanga, engari kāore nei ōna whakamutunga. Ka pikitia ake te toi huarewa kia kite noa atu i te kaha o te whakaaro. Ko te wāhanga nui ia kia hapaina tēnei tuhinga roa, hei whakaoho, hei tuku, hei tātari i ngā whiriwhiringa kōrero ā-tuhi, ā-wāha kei roto i te whare kōrero o te whānau, hapū, iwi e timata ai, e mau ai te hua o te wānanga o te whaitua whenua. Tae atu ki ngā takahanga whakaewa ka oti nei he waiata tawhito hei kaiarataki ki ngā tihi maunga o te whakaaro. Ko te kapunga whakaaro ko te whātoro, i te tātari i te kupu, ki te whakamārama i te hua o te wānanga hei tumu whakarae kōhikohi mōhiotanga ki runga, ki raro ki ngā tai timu o te hua o te wānanga. I roto i tēnei tuhinga roa ka takea mai te wānanga i te kore, i te pō, i te ao mārama e tohea ai ngā kete e toru o te wānanga hei anga tohutohu, piki tūranga whakaakoranga ki hea mai nei! Mai i roto i aua kete ka nanahu te hinengaro kōkoi o tātau tīpuna mai anō i te ao Māori. Ko te ao mārama tēnā, ko te ao whenua tēnā, ko ngā pakanga tēnā, ko ngā tinihanga ēnā, ko te apakura, ko te hakamomori ka hua nei te wānanga. Nō reira he mahi, he kaupapa nui tā tēnei tuhinga roa ki te whakakao mai i ngā waiata e mohio ana tātau hei papa kōrero, hei wānanga mā te hunga kei te piki ake i ngā takutai moana o te whakaaro, o tēnei ao e wehi mai nei ki a tātau. Kāre e mihi kei te hopo te iwi, te hunga mau i ēnei waiata ki runga i o tātau marae kei ngaro memeha noa ēnei taonga a tātau. Ae! Kei te tika tā rātau hopo. Inā hoki kua riro kē te reo whakaarorangi i te oro o te waiata i ngā tai nenehawa, whakapōrearea e hukahuka mai nei. Ahakoa tēnei kei te whakaara ake ēnei waiata i runga tonu i te kaha o tēna, o tēna ki te whakaara. Kei te tahuri nui mai te hunga rangatahi, taiohi ki ēnei waiata koia tēnei te tūmatanui o tēnei tuhinga roa, hei tāhu whakaea mo te hinengaro, mo te ngākau o aua whakatipuranga e hiahia nei rātau ki ēnei taonga. Mā te karakia hei waere te whenua, mā te taki i ngā kōrero mo ngā atuā te whakataukī, te whakapepeha ka pupuke mai te hihiri o te mahara i ō tātau tipuna kōkoi e whakakitea nei tātau i ēnei rā ki aua tohu. Ka huia rnai aua pitopito kōrero katoa hei kākahu maeneene ki roto i te kupu o te waiata tawhito, kā mau. He whakaatu tēnei tuhinga roa kei te ora tēnei o ngā momo whare pupuri kōrero i te pū; i te more, te weu me ngā pātaka iringa kōrero o te ao ō Tūhoe ō neherā, tae noa mai ki ēnei rā. Kāti he wā anō i roto i taua ora ka tōia te whakaaro ō Tūhoe, ō te Māori e tauiwi hei tinihanga māna. Engari e kitea ai i roto i tēnei tuhinga roa, ko te toki hei kaupare atu i taua tinihanga ko te kōrero i tuarātia rā: 'Hokia ki o maunga kia purea koe e ngā hau o Tāwhirimātea' Koia tēnā te kaupapa o tēnei tuhinga roa he tātari i te hānuitanga, te taiwhakatū o taua kōrero: Hokia ki o maunga... Ma taua kōrero Hokia ki o maunga ... ka rangona te mātaotao o te hua o te wānanga o te pakanga o te whenua, o ngā pikikōtuku i tukitukia, kātahi ka kōrero ai ki roto i tā Tūhoe whakatau i ana whakaaro, e taea ai te ruruku ka puea ake. Koia tēnei ko te mana i roto i ngā whakatakotoranga kōrero e mau ai te kurataininihi, te kurataiwawana o te whakaaro. He hua wānanga tēnei e whakaatungia ai e te hinengaro ngā takahanga motuhake, me te hāngai o ā rātau kupu mo ngā whakaaro e tau nei ki tēnei Ao Hurihuri. Nā ngā mahi a ō tātau tīpuna, te para i te huarahi kia takahuritia ai ngā mahi kikino o te riri Pākehā i tū ake ai ngā poropiti o aua tau kikino i rnurua ai ngā whenua, i tukua ai te iwi ki raro. I tū ake ai rātau te hunga poropiti ki te rapu i te ora i te kaupapa tōrangapū mo ngā whenua i hahanitia. Mai i ēnei kaupapa ka hau te rongo o te waiata tawhito hei tūāpapa whakaohooho, whakanekeneke i a tātau katoa, ahakoa ko wai. Whā tekau katoa ngā waiata o tēnei tuhinga roa rnai i tēnā kokona o Tūhoe, rnai i tēnā kokona o Tūhoe e kawe ana i te hua wānanga hei whakaata, hei kōwhiri i te hunga i kaha i rnau tonu te ngangahau i ngā totohe kōrero, totohe tangata, totohe whenua. I kona ka hua te wānanga ka tohea te riri ka mau, i ea ai tētahi wāhi o te mamae. Koia tēnei ko te whakaatu i te kaha o te tohe i te pō, i te awatea. Ko te kawa o te marae te ātamira whakatāhu, tuku i aua hua wānanga i nei rā e rangona ai te kōrero ā-iwi, te hī o te mita o te reo waiata hei hokinga atu ki te nohoanga o te kupu. Ko tētahi anō kaupapa o tēnei tuhinga roa he whakahoki mai anō i te rnatapihi o Matariki, kia meinga ai ki te kairangi o te kawa o te marae, ka tau ki te whenua i maringi ai te toto. Ko ēnei hua wānanga te oro o te ngākau o Te Ūrewera, te whītiki o te kī mo te tuakiri mo tēnā whakatipuranga, rno tēnā whakatipuranga. Ae! Mā te hua wānanga a Tūhoe e whakaea te mamae e puta ai te pātai. Ko wai rā au? I ahu mai taku wānanga i whea? E ahu ana au ki whea? No te rā nei kua riro mā tēnei tuhinga roa e whakaatu ētahi o ngā hau kikino i whakawhiua kirunga i te iwi e te kāwanatanga i a ia e āki mai ana mo ngā rawa a te iwi, hei tuku he tangatakē. Nō reira i tikina ai te tauparapara a Te Kapo o te Rangi hei whakatauira i te takenga mai ongā kōrero mai i te koko ki Ōhiwa ki te pō, ki te pouri, ki te ao mārama. 'Hokia ki maunga' ko te tangata, ko te iwi, ko te hapū, ko te whānau te tīmatanga o te hua o te wānanga. Koia tēnei tētahi anō kaupapa o tēnei tuhinga roa, he āhuru i aua pukenga tautōhito kōrero kia mau te rangi, kia mau te hā, kia rangona te hua wānanga, oho ake ki te ao ka oti nei he waiata tawhito hei hoa haere whakamua. Ko te kōpae o te whare tēnā e tautokona ana hoki te ahu whakamuatanga o ngā mōrehu kōrero e arohatia nei e tātau. He huarahi atu tēnei hei āwhina, hei tohu i te kei o te waka ki ngā ngaru kokoti e pukepuke rnai nei. Ko te whakapae o tēnei tuhinga roa e titikaha ai ki te hinengaro o Tūhoe me mau ana momo kōrero ki ngā momo hangarau o tēnei ao hurihuri kā tika. Kua roa ēnei taonga e ārikarika ana hei whakarei i te kupu kōrero ki te hunga mate, ki te tira e tatari rnai rā i te waharoa o te marae ki te whakaeke. Kei roto i te wairua o tēnei mahi ka tukua āianei ēnei taonga kia kore ai tātau e taka ki roto i te korekore o te hinengaro, hei whakamahi mā te tamaiti o Tūhoe e hiki ake nei i ngā pae tata, i ngā pae tawhiti. Ko tēnei tuhinga roa te kura kimihia o te ura rnai o te motu i tua atu o Huiarau. Kia hau ai te rongo o a tāitau kōrero ki mua i a tātau hei homai i te aroha kia au ai te matatū tonu, ka maranga kei runga. Kia taria te roanga o te kōrero. Ae! Me hoki rā kā tika: Kā hoki nei au ki te mauri o taku waka a Mātaatua Ko Pūtauaki ki a Ngāti Awa Ko Tāwhiuau, ko Tangiharuru Ko te rae rā o Kohi ki a Awatope Ko Mānuka tūtahi ki Whakatāne, kia Apanui Ko te mauri haria mai nei hei whakaoho i taku moe Ē kō kō ia e ara ē!
9

Kāore te aroha-- : te hua o te wānanga : a thesis presented for the degree of Doctor of Philosophy in Māori Studies at Massey University, Palmerston North, Aotearoa, New Zealand

Black, Taiarahia January 2000 (has links)
Te Ora Ē noho anā nō i te koko ko Ōhiwa, kia whakarongo rua, Aku taringa ki te Tai o tuarā e o Kanawa, E āki ana mai ki uta r o Ōhakana. Ki te whānau a Tairongo, Kai Tāuwhare rā ko te kopua-o-te ururoa, Ko te kai rāria noa mai te raweketia e te ringaringa, Me whakarangi-pūkohu e au ki Tītītangi ao ki te Te Aitanga-ā-Wheturoa, Kia whītikiria taku hope ki te maurea whiritoi, Kia noho au ki Puhi-nui tonu ki Te Maungarongo a Te Rangiāniwaniwa, Ka mawhiti tonu rā taku haere ki ngā tihi tapu ki Maungapōhatu kia Taiturakina; Kia titiro iho au ki Ruatāhuna ki Manawarū ē ko Te Aitanga-ā-Tūhoe.... Ko te hua o te wānanga o a Tūhoe kōrero tuku iho hāngai ki ana waiata tawhito te pūtake o tēnei tuhinga roa kia auhi noa mai te wairua o ngā tūtakinga kōrero kia riro ko ēnei kōrero tuku iho hei matua hikihiki, whakataratara i te hinengaro, i te wairua, e mau ai tēnei o ngā whare whakairo kōrero o te hua o te wānanga a Tūhoe. Kia kaiaohia aua kōrero ki te ura mai o te motu ki runga i ngā pae maunga o Huiarau tau iho ki a tātau e pōkai kaha nei, e tau awhi nei ki runga i te mata o tēnei whenua ātaahua. Ka paenga rā ngā tau ka kitea, ka rangona tēnā pu kōrero, tēnā whare whakairo kōrero, whakairo waiata. Mea rawa ake kua whakangaro atu ki te tira e tauwhare mai rā. Hika rawa ake, kua mawhiti kē te haere ki te mākau nui o te iwi e tīraha mai rā, tē whakaaratia! Kia rangona, kia kitea noa e tātau te mata kōrero kia eke rā ki runga, taihoa rawa ēnei taonga e ngaro, taihoa rawa nei taonga e haukotia. Ka huri whakauta ki te hua o te wānanga, ko te waiata tawhito tēnā, ko te momo rerenga kōrero i hua mai ai i roto i ngā noho tahitanga a te tangata. He kupu ēnei hei whakaata i te hinengaro, wairua, te taiao, ngā rākau, te wai, te moana, ngā whetu, te whenua, ngā pakanga, te kawa o te marae, te noho tahitanga a ngā tūākana\tāina\tuāhine. Te reo o mātua, o kuia, koroua, ngā kaipupuri i te ahi kā roa o te wā kāinga. Inā hoki ko nga āhuatanga o te tangata tēnā tōna hanga, tōna whakatipu, ōna whakaaro, tōna ngākau, tōna wairua, me ngā momo hāhi i tipu ake ai te pono, ka titiro iho te tika i te rangi ka oti nei he waiata e tipuria ai te hua o te wānanga ki roto i a tātau katoa. Waihoki ko aua waiata nei te ahi whakakā roa o te ngākau,kei kona ōna timatatanga, engari kāore nei ōna whakamutunga. Ka pikitia ake te toi huarewa kia kite noa atu i te kaha o te whakaaro. Ko te wāhanga nui ia kia hapaina tēnei tuhinga roa, hei whakaoho, hei tuku, hei tātari i ngā whiriwhiringa kōrero ā-tuhi, ā-wāha kei roto i te whare kōrero o te whānau, hapū, iwi e timata ai, e mau ai te hua o te wānanga o te whaitua whenua. Tae atu ki ngā takahanga whakaewa ka oti nei he waiata tawhito hei kaiarataki ki ngā tihi maunga o te whakaaro. Ko te kapunga whakaaro ko te whātoro, i te tātari i te kupu, ki te whakamārama i te hua o te wānanga hei tumu whakarae kōhikohi mōhiotanga ki runga, ki raro ki ngā tai timu o te hua o te wānanga. I roto i tēnei tuhinga roa ka takea mai te wānanga i te kore, i te pō, i te ao mārama e tohea ai ngā kete e toru o te wānanga hei anga tohutohu, piki tūranga whakaakoranga ki hea mai nei! Mai i roto i aua kete ka nanahu te hinengaro kōkoi o tātau tīpuna mai anō i te ao Māori. Ko te ao mārama tēnā, ko te ao whenua tēnā, ko ngā pakanga tēnā, ko ngā tinihanga ēnā, ko te apakura, ko te hakamomori ka hua nei te wānanga. Nō reira he mahi, he kaupapa nui tā tēnei tuhinga roa ki te whakakao mai i ngā waiata e mohio ana tātau hei papa kōrero, hei wānanga mā te hunga kei te piki ake i ngā takutai moana o te whakaaro, o tēnei ao e wehi mai nei ki a tātau. Kāre e mihi kei te hopo te iwi, te hunga mau i ēnei waiata ki runga i o tātau marae kei ngaro memeha noa ēnei taonga a tātau. Ae! Kei te tika tā rātau hopo. Inā hoki kua riro kē te reo whakaarorangi i te oro o te waiata i ngā tai nenehawa, whakapōrearea e hukahuka mai nei. Ahakoa tēnei kei te whakaara ake ēnei waiata i runga tonu i te kaha o tēna, o tēna ki te whakaara. Kei te tahuri nui mai te hunga rangatahi, taiohi ki ēnei waiata koia tēnei te tūmatanui o tēnei tuhinga roa, hei tāhu whakaea mo te hinengaro, mo te ngākau o aua whakatipuranga e hiahia nei rātau ki ēnei taonga. Mā te karakia hei waere te whenua, mā te taki i ngā kōrero mo ngā atuā te whakataukī, te whakapepeha ka pupuke mai te hihiri o te mahara i ō tātau tipuna kōkoi e whakakitea nei tātau i ēnei rā ki aua tohu. Ka huia rnai aua pitopito kōrero katoa hei kākahu maeneene ki roto i te kupu o te waiata tawhito, kā mau. He whakaatu tēnei tuhinga roa kei te ora tēnei o ngā momo whare pupuri kōrero i te pū; i te more, te weu me ngā pātaka iringa kōrero o te ao ō Tūhoe ō neherā, tae noa mai ki ēnei rā. Kāti he wā anō i roto i taua ora ka tōia te whakaaro ō Tūhoe, ō te Māori e tauiwi hei tinihanga māna. Engari e kitea ai i roto i tēnei tuhinga roa, ko te toki hei kaupare atu i taua tinihanga ko te kōrero i tuarātia rā: 'Hokia ki o maunga kia purea koe e ngā hau o Tāwhirimātea' Koia tēnā te kaupapa o tēnei tuhinga roa he tātari i te hānuitanga, te taiwhakatū o taua kōrero: Hokia ki o maunga... Ma taua kōrero Hokia ki o maunga ... ka rangona te mātaotao o te hua o te wānanga o te pakanga o te whenua, o ngā pikikōtuku i tukitukia, kātahi ka kōrero ai ki roto i tā Tūhoe whakatau i ana whakaaro, e taea ai te ruruku ka puea ake. Koia tēnei ko te mana i roto i ngā whakatakotoranga kōrero e mau ai te kurataininihi, te kurataiwawana o te whakaaro. He hua wānanga tēnei e whakaatungia ai e te hinengaro ngā takahanga motuhake, me te hāngai o ā rātau kupu mo ngā whakaaro e tau nei ki tēnei Ao Hurihuri. Nā ngā mahi a ō tātau tīpuna, te para i te huarahi kia takahuritia ai ngā mahi kikino o te riri Pākehā i tū ake ai ngā poropiti o aua tau kikino i rnurua ai ngā whenua, i tukua ai te iwi ki raro. I tū ake ai rātau te hunga poropiti ki te rapu i te ora i te kaupapa tōrangapū mo ngā whenua i hahanitia. Mai i ēnei kaupapa ka hau te rongo o te waiata tawhito hei tūāpapa whakaohooho, whakanekeneke i a tātau katoa, ahakoa ko wai. Whā tekau katoa ngā waiata o tēnei tuhinga roa rnai i tēnā kokona o Tūhoe, rnai i tēnā kokona o Tūhoe e kawe ana i te hua wānanga hei whakaata, hei kōwhiri i te hunga i kaha i rnau tonu te ngangahau i ngā totohe kōrero, totohe tangata, totohe whenua. I kona ka hua te wānanga ka tohea te riri ka mau, i ea ai tētahi wāhi o te mamae. Koia tēnei ko te whakaatu i te kaha o te tohe i te pō, i te awatea. Ko te kawa o te marae te ātamira whakatāhu, tuku i aua hua wānanga i nei rā e rangona ai te kōrero ā-iwi, te hī o te mita o te reo waiata hei hokinga atu ki te nohoanga o te kupu. Ko tētahi anō kaupapa o tēnei tuhinga roa he whakahoki mai anō i te rnatapihi o Matariki, kia meinga ai ki te kairangi o te kawa o te marae, ka tau ki te whenua i maringi ai te toto. Ko ēnei hua wānanga te oro o te ngākau o Te Ūrewera, te whītiki o te kī mo te tuakiri mo tēnā whakatipuranga, rno tēnā whakatipuranga. Ae! Mā te hua wānanga a Tūhoe e whakaea te mamae e puta ai te pātai. Ko wai rā au? I ahu mai taku wānanga i whea? E ahu ana au ki whea? No te rā nei kua riro mā tēnei tuhinga roa e whakaatu ētahi o ngā hau kikino i whakawhiua kirunga i te iwi e te kāwanatanga i a ia e āki mai ana mo ngā rawa a te iwi, hei tuku he tangatakē. Nō reira i tikina ai te tauparapara a Te Kapo o te Rangi hei whakatauira i te takenga mai ongā kōrero mai i te koko ki Ōhiwa ki te pō, ki te pouri, ki te ao mārama. 'Hokia ki maunga' ko te tangata, ko te iwi, ko te hapū, ko te whānau te tīmatanga o te hua o te wānanga. Koia tēnei tētahi anō kaupapa o tēnei tuhinga roa, he āhuru i aua pukenga tautōhito kōrero kia mau te rangi, kia mau te hā, kia rangona te hua wānanga, oho ake ki te ao ka oti nei he waiata tawhito hei hoa haere whakamua. Ko te kōpae o te whare tēnā e tautokona ana hoki te ahu whakamuatanga o ngā mōrehu kōrero e arohatia nei e tātau. He huarahi atu tēnei hei āwhina, hei tohu i te kei o te waka ki ngā ngaru kokoti e pukepuke rnai nei. Ko te whakapae o tēnei tuhinga roa e titikaha ai ki te hinengaro o Tūhoe me mau ana momo kōrero ki ngā momo hangarau o tēnei ao hurihuri kā tika. Kua roa ēnei taonga e ārikarika ana hei whakarei i te kupu kōrero ki te hunga mate, ki te tira e tatari rnai rā i te waharoa o te marae ki te whakaeke. Kei roto i te wairua o tēnei mahi ka tukua āianei ēnei taonga kia kore ai tātau e taka ki roto i te korekore o te hinengaro, hei whakamahi mā te tamaiti o Tūhoe e hiki ake nei i ngā pae tata, i ngā pae tawhiti. Ko tēnei tuhinga roa te kura kimihia o te ura rnai o te motu i tua atu o Huiarau. Kia hau ai te rongo o a tāitau kōrero ki mua i a tātau hei homai i te aroha kia au ai te matatū tonu, ka maranga kei runga. Kia taria te roanga o te kōrero. Ae! Me hoki rā kā tika: Kā hoki nei au ki te mauri o taku waka a Mātaatua Ko Pūtauaki ki a Ngāti Awa Ko Tāwhiuau, ko Tangiharuru Ko te rae rā o Kohi ki a Awatope Ko Mānuka tūtahi ki Whakatāne, kia Apanui Ko te mauri haria mai nei hei whakaoho i taku moe Ē kō kō ia e ara ē!
10

Taranaki waiata tangi and feelings for place

Smith, Ailsa Lorraine January 2001 (has links)
The occupation of Moutoa Gardens in 1995 highlighted efforts by Whanganui iwi to draw attention to the non-settlement of long-standing land grievances arising out of land confiscations by the Crown in New Zealand in the 1860s. Maori attitudes to land have not been well understood by successive New Zealand governments since that time, nor by many Pakeha New Zealanders. In an effort to overcome that lack of understanding, this thesis studies a particular genre of Maori composition; namely, waiata tangi or songs of lament, which contain a strong indigenous sense of place component. The waiata used in this study derive from my tribal area of Taranaki, which is linked historically and through whakapapa with Whanganui iwi. These waiata were recorded in manuscript form in the 1890s by my great-grandfather Te Kahui Kararehe, and are a good source from which to draw conclusions about the traditional nature of Maori feelings for place. Two strands run throughout this thesis. The first examines the nature of Maori feelings for place and land, which have endured through primary socialisation to the present day. By focusing upon a form of expression that reveals the attachment of Maori towards their ancestral homelands, it is hoped that the largely monocultural Pakeha majority in New Zealand will be made aware of that attachment. It is also hoped that Pakeha may be suitably informed of the consequences of colonialist intervention in the affairs of the Maori people since 1840, which have resulted in cultural deprivation and material disadvantage at the present day. In the current climate of government moves to address the problems bequeathed them by their predecessors, it is important that the settlement of land claims and waterways under the Treaty of Waitangi should proceed unhindered by misapprehension and misinformation on the part of the public at large. The second strand of my thesis concerns the waiata texts themselves, which I wish to bring to the attention of the descendants of the composers of those waiata, who may or may not know of their existence. Since so much of value has been lost to the Maori world it is important that the culturally precious items that remain should be restored as soon as possible to those to whom they rightfully belong. Key themes examined in this thesis are the nature of Maori "feelings" for place and a "sense" of place; Maori research methodologies and considerations, including Maori cosmology and genealogical lines of descent; ethical concerns and intellectual property rights; ethnographic writings from the nineteenth century which tried to make sense of Maori imagery and habits of thought; the Kahui Papers from which the waiata were drawn; and the content and imagery of the waiata themselves. I also discuss the use of hermeneutics as a methodological device for unlocking the meanings of words and references in the waiata, and present the results both from a western sense of place perspective and a Maori viewpoint based on cultural concepts and understandings.

Page generated in 0.4359 seconds