Η έννοια του εαυτού, με βασικές συνιστώσες την αυτοεκτίμηση και την αυτοαντίληψη έχει κατά τις τελευταίες αποτελέσει αντικείμενο έντονης ερευνητικής δραστηριότητας. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τισ δύο αυτές συνιστώσες είναι πολλοί ανάμεσά τουσ και η πολιτισμική ταυτότητα του ατόμου. Όπως είναι γνωστό η κοινωνία μας μετατρέπεται σε διαπολιτισμική με αποτέλεσμα η ανάγκη για περαιτέρω έρευνα να είναι μεγάλη. Σύμφωνα με τα παραπάνω, η πτυχιακή μου εργασία πραγματεύεται τις έννοιες της αυτοεκτίμησης και της αυτοαντίληψης Ελλήνων και αλλοδαπών μαθητών τησ Ε' τάξης του δημοτικού σε συνάρτηση με τις προσδοκίες των συμμαθητών τους. Επιπρόσθετα αυτό που εξετάζεται στην παρούσα εργασία είναι και ο βαθμός που οι μαθητές αυτοί ανταποκρίνονται στισ προσδοκίες που έχουν από αυτούς οι συμμαθητές τους. / The selfmeaning, with major components selfesteem and selfconcept has been an object of intense research activity during the last decades. There are many factors that infect these two components, such as a person's cultural identity. As it is known, our society turns out to be a multinational society and as a result of that,the need for more research is huge. According to the paragraph above, this project refers to the Greek and foreign students' selfesteem and selfconcept in relation to their classmates' expectations. In addition, the grade of respons to these expectations will be examined in this project.

- / -

Η αυτοεκτίμηση και η αυτοαντίληψη είναι δύο βασικές συνιστώσες του εαυτού, των οποίων η σημασία είναι καθοριστική για τη διαμόρφωση και εξέλιξη της προσωπικότητας του ατόμου. Είναι δυο έννοιες, οι οποίες έχουν μελετηθεί αρκετά και έχουν πραγματοποιηθεί πάρα πολλές έρευνες για την αποσαφήνισή τους και για τις παραμέτρους με τις οποίες σχετίζονται. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που έχει δοθεί σε αυτές τις έννοιες, με ώθησε να επιλέξω να ασχοληθώ με αυτές τις έννοιες. Επίσης, θεωρώ πως είναι αποστολή του εκπαιδευτικού να μπορεί να ανιχνεύει την αυτοεκτίμηση και αυτοαντίληψη των μικρών μαθητών την εποχή που διαμορφώνεται ο χαρακτήρας τους και να την ενισχύει, όπως «επιβάλλεται» από τα διδακτικά του καθήκοντα. Έτσι, αποφάσισα να διερευνήσω το βαθμό αυτοεκτίμησης και αυτοαντίληψης μαθητών της Ε΄ Δημοτικού. Λόγω της εκπαιδευτικής πραγματικότητας, όπου Έλληνες και αλλοδαποί μαθητές συνυπάρχουν, θεώρησα ιδιαίτερα ενδιαφέρον να μελετηθούν αυτές οι δυο έννοιες, όχι μόνο σε γηγενείς μαθητές, αλλά και σε μαθητές που προέρχονται από άλλες χώρες, οι οποίοι μένουν, μεγαλώνουν, μορφώνονται, κοινωνικοποιούνται στην Ελλάδα. μια άλλη παράμετρος, η οποία θα μελετηθεί είναι τι προσδοκίες αντιλαμβάνονται τα παιδιά ότι έχουν οι γονείς τους από αυτά και κατά πόσο πιστεύουν ότι ανταποκρίνονται σε αυτές. Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια, κάποιος πρέπει να έχει πολλά προσόντα και πολλά είδη προσόντων, για να καταφέρει να επιβιώσει, έτσι και οι γονείς, επιθυμώντας το καλύτερο για τα παιδιά τους, προσδοκούν από αυτά πολλά πράγματα. Στο θεωρητικό μέρος της πτυχιακής μου εργασίας, αποσαφηνίζεται η έννοια του «εαυτού» και των δύο συνιστωσών του, την «αυτοεκτίμηση» και την «αυτοαντίληψη». Θα παρατεθούν διάφορες θεωρίες που έχουν διατυπωθεί για αυτές τις έννοιες στο κεφάλαιο 2.1.1. για τον «εαυτό», στο κεφάλαιο 2.1.2. για την «αυτοεκτίμηση» και στο 2.1.3. για την «αυτοαντίληψη». Στη συνέχεια, στο κεφάλαιο 2.2 αναφέρονται και αναλύονται οι παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό την αυτοεκτίμηση και την αυτοαντίληψη. Το οικογενειακό περιβάλλον, στο οποίο ζει και μεγαλώνει ένα παιδί είναι ένας από αυτούς από τους παράγοντες. Επιπλέον, το φύλο του παιδιού διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του επιπέδου της αυτοεκτίμησης και της αυτοαντίληψης και αυτό φαίνεται και μέσα από διαφυλικές έρευνες που παρατίθενται. Τέλος, η νέα εκπαιδευτική πραγματικότητα, όπου κυριαρχεί η διαπολιτισμικότητα – με στόχο την αμοιβαία συνεργασία όλων των λαών – προβάλλει στο προσκήνιο και αυτή ως παράγοντας ανάπτυξης της αυτοεκτίμησης και της αυτοαντίληψης. Στο επόμενο κεφάλαιο (2.3.) της εργασίας αυτής, γίνεται λόγος για τους αλλοδαπούς μαθητές στην Ελλάδα, για τις νέες συνθήκες ζωής αυτών των μαθητών και για την προσαρμογή τους σε αυτές. Παρατίθενται και ερευνητικά αποτελέσματα, όπου φαίνεται η αξία του να ανήκεις σε ομάδα και η αίσθηση της εθνικής ταυτότητας, δύο στοιχεία που επηρεάζουν σημαντικά το αίσθημα της αυτοεκτίμησης. Τελειώνοντας το θεωρητικό μέρος αποσαφηνίζεται η έννοια της «προσδοκίας» (2.4.). Αρχικά, πραγματοποιείται μια γενική θεώρηση του όρου αυτού και στη συνέχεια διαφαίνεται πως οι προσδοκίες των γονέων συμβάλλουν στην αυτοεκτίμηση των παιδιών τους. Γίνεται λόγος και για τις προσδοκίες των αλλοδαπών γονέων. Συνεχίζοντας, προχωράμε στο ερευνητικό μέρος, όπου διατυπώνονται οι υποθέσεις που κάνουμε για τα αποτελέσματα της έρευνάς μας. Γίνεται μικρή περιγραφή του δείγματος και των ερευνητικών εργαλείων που χρησιμοποιήσαμε καθώς και του τρόπου ανάλυσης των δεδομένων. Ακολουθεί, στο κεφάλαιο 4, η παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνάς μας, και στο κεφάλαιο 5 διατυπώνονται τα συμπεράσματα από την έρευνα αυτή. / -

Στην παρούσα εργασία επιχειρήθηκε η θεωρητική και εμπειρική μελέτη της ανάπτυξης αλληλεπίδρασης των αλλοδαπών μαθητών με τους γηγενείς συμμαθητές και αν αυτή επηρεάζει κάποιες μορφές αυτοαντίληψης των αλλοδαπών μαθητών. Σε συνάρτηση με την αυτοαντίληψη και την αλληλεπίδραση εξετάστηκαν και άλλες μεταβλητές, όπως το φύλο των μαθητών, το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο της οικογένειάς τους, την εθνικότητά τους. Η έρευνα εστίασε στο αν οι αλλοδαποί μαθητές ηλικίας 9 -12 χρονών αλληλεπιδρούν με τους Έλληνες συμμαθητές τους, αν αναπτύσσουν συγκεκριμένες μορφές αυτοαντίληψης (Κοινωνική αυτοαντίληψη, Αυτοαντίληψη γενικών ικανοτήτων και Αυτοαντίληψη γενικής σχολικής επίδοσης) και αν υπάρχει κάποια συσχέτιση μεταξύ αυτών των μεταβλητών. Για τη συγκέντρωση των δεδομένων μας χρησιμοποιήθηκαν δύο ερωτηματολόγια. Για την μέτρηση της αλληλεπίδρασης το ερωτηματολόγιο Social Interaction Questionnaire (SIQ) των Manor-Bullock,et al. (1995) στην τροποποιημένη του μορφή (Moore and Mellor, 2003) και για τη μέτρηση της αυτοαντίληψης το ερωτηματολόγιο του Marsh (Self Description Questionnaires Ι για παιδιά, Marsh, 1981, 1988, 1992a). Στην αρχή του εγγράφου με τα δύο ερωτηματολόγια προστέθηκαν και 8 δημογραφικές ερωτήσεις. Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε σε 7 Δημοτικά Σχολεία της περιοχής των Πατρών και η διανομή των ερωτηματολογίων έγινε προσωπικά από την ερευνήτρια στα υποκείμενα, συνολικά σε 158 αλλοδαπούς μαθητές. Η ανάλυση των δεδομένων της έρευνας στηρίχθηκε σε μία σειρά από στατιστικές δοκιμασίες: α) Παραγοντική ανάλυση β) Ανάλυση αξιοπιστίας (a του Cronbach), γ) Περιγραφική ανάλυση δημογραφικών στοιχείων, μεταβλητών αλληλεπίδρασης και μεταβλητών αυτοαντίληψης δ) Επαγωγική ανάλυση: Μη παραμετρικοί έλεγχοι, Ανάλυση συσχετίσεων (Pearson r).Επίσης πραγματοποιήθηκε έλεγχος T-test, για τη διερεύνηση στατιστικών διαφορών. Έγινε σε κάποιες περιπτώσεις ανάλυση παραγόντων (ANOVA) και τέλος παλινδρομική ανάλυση (regression analysis) μεταξύ των μεταβλητών των 2 ερωτηματολογίων. Το επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας που ορίστηκε για όλες τις αναλύσεις ορίστηκε σε: p < 0,01** και p < 0,05*. Η στατιστική ανάλυση των ερωτηματολογίων πραγματοποιήθηκε μέσω του SPSS (17.0). Διαπιστώθηκε ότι οι αλλοδαποί μαθητές αναπτύσσουν σχέσεις αλληλεπίδρασης στο σχολικό περιβάλλον με τους Έλληνες συμμαθητές τους και δεν νιώθουν αποκομμένοι και εκτός ομάδας καθώς φαίνεται να γίνονται αποδεκτοί ανεξάρτητα από τη χώρα προέλευσης ή την εθνικότητά τους. Επίσης διαπιστώθηκε ότι διαμορφώνουν αρκετά υψηλή αυτοαντίληψη, κυρίως ως προς γενικότερες ικανότητες και δυνατότητες που αναπτύσσουν και ως προς την κοινωνική της διάσταση, γεγονός που μπορεί να θεωρηθεί ότι ενισχύει την θέση τους στην κοινωνική ομάδα του σχολείου αλλά και την διαμόρφωση της προσωπικότητάς και αυτοεικόνας τους, χωρίς ιδιαίτερα στοιχεία μειονεκτικότητας ή μη προσαρμογής. / The present paper attempted a theoretical and empirical study of the development of interaction between foreign students and their native peers. A second target was to determine whether this affects some forms of self-concept of foreign students. In connection with self-cocnept and interaction, we also considered other variables such as the pupils’ gender, the socio-economic level of their family and ethnicity. The research focused on whether foreign students aged 9-12 years old interact with their Greek peers, while developing specific types of self-concept (social self-cocnept, self-concept of general skills and self-concept of overall school performance) and whether if there is any correlation between these variables. We used two questionnaires for data collection. To measure the interaction, we used the Social Interaction Questionnaire (SIQ) developed by Manor-Bullock et al. (1995) in its modified form (Moore and Mellor, 2003), while, to measure self-concept we used the Marsh questionnaire (Self Description Questionnaires I for children, Marsh, 1981, 1988, 1992a). Eight demographic questions were added to the beginning of the document with the two questionnaires. The data collection took place in seven primary schools of Patras and the questionnaires were distributed personally by the researcher to the subjects, i.e. 158 foreign students. The analysis of the research data was based on a series of statistical tests: a) Factor analysis b) Reliability analysis (a of Cronbach), c) Descriptive analysis of demographic data, interaction variables and self-perception variables d) Inductive analysis: Non-parametric tests, correlations analysis (Pearson r). We also performed a T-test, to investigate statistical differences. In some cases, we performed a factor analysis (ANOVA) and, finally, a regression analysis between the variables of the 2 questionnaires. The level of statistical significance for all tests was set at: p <0,01 ** and p <0,05 *. The statistical analysis of the questionnaires was conducted via the SPSS (17.0). It was found that foreign students develop interaction relationships with their Greek peers in the school environment and do not feel cut off and isolated, as they appear to be accepted, regardless of country of origin or nationality. It was also found that they achieve a satisfactory level of self-cocnept, especially as regards their general capabilities, opportunities and social development, a fact that can be considered to strengthen their position in the school’s social group and the shaping of their personality and self-image, free of significant inferiority or non-adjustment elements.

Αντικείμενο της παρούσας έρευνας αποτελεί η μελέτη της έννοιας του εαυτού παιδιών σχολικής ηλικίας, καθώς και των παραγόντων που την επηρεάζουν. Η διερεύνηση της ψυχοσύνθεσης των παιδιών, σημαντικό μέρος της οποίας καταλαμβάνει η έρευνα της εικόνας που διατηρούν τα ίδια τα παιδιά για τον εαυτό τους, εξακολουθεί να είναι ένα επίκαιρο θέμα για γονείς, εκπαιδευτικούς, παιδοψυχολόγους και όλους όσους ασχολούνται με τη μελέτη της παιδικής προσωπικότητας. Ο «εαυτός», μια έννοια υποκειμενική, ταυτισμένη με τη φιλοσοφία, τη θρησκεία, την ψυχολογία και την κοινωνιολογία, είναι μια υποθετική κατασκευή, της οποίας οι ιδιότητες ερευνώνται συστηματικά τον τελευταίο αιώνα. Η πολυδιάστατη φύση της έννοιας του εαυτού και η εμπλοκή της στην ανάπτυξη- διαμόρφωση των περισσοτέρων διαστάσεων της ανθρώπινης προσωπικότητας, διατήρησε το ενδιαφέρον των ερευνητών, οι οποίοι επιχείρησαν να διατυπώσουν σχετικές με αυτήν θεωρίες, που να περιγράφουν τη φύση, τη δομή και τα χαρακτηριστικά της, όσο το δυνατόν ακριβέστερα. Μία από τις πιο δημοφιλείς κλίμακες μέτρησης της έννοιας του εαυτού, εξαιτίας της πληρότητας που παρουσιάζει θεωρητικά και της αντίστοιχης εφαρμογής της, είναι η Κλίμακα της Έννοιας του Εαυτού του Tennessee, έκδοση 2η (Tennessee Self-Concept Scale:2, TSCS:2, Fitts & Warren, 1996). Τα ερευνητικά και βιβλιογραφικά δεδομένα στοιχειοθετούν την πορεία της κλίμακας TSCS:2 στον χρόνο και πληρούν τις προϋποθέσεις της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας. Το ερωτηματολόγιο αυτό αποτελεί το βασικό όργανο μέτρησης της παρούσας έρευνας. / -

Η παρούσα μελέτη αφορά την αντίληψη και έκφραση της ατομικότητας του εκπαιδευτικού μέσα στην διδακτική του διαδικασία, παράλληλα με τον ρόλο του μέσα στην τάξη. Με χρήση συνδυαστικής πολυεπίπεδης μεθοδολογίας, με στοιχεία εθνογραφίας και ανθρωπολογικής προσέγγισης οίκοι, διεξήχθη αυτοπαρατήρηση σε διάστημα 5 μηνών προκειμένου να εντοπιστεί η σχέση σύγκρουσης ή συνύπαρξης μεταξύ της ατομικότητας με τον ρόλο. / This study analyzes the perception and expression of individuality of the teacher in his class, in a parallelism to his professional role. In this multi-leveled methodology, with element of ethnography and anthropological oikoi approach, it was studied for 5 months the relation between the individuality of the teacher to the professional role, through self-observance.

Στα πλαίσια της εργασίας αυτής διαπραγματευθήκαμε κυρίως την έννοια της αυτοεκτίμησης και την επίδραση του κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου της οικογένειας σε αυτήν. Για να γίνει περισσότερο αντιληπτή η έννοια της αυτοεκτίμησης, στο δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας γίνεται η αποσαφήνιση των όρων και αναφερόμαστε τόσο στην έννοια του εαυτού με τις αντίστοιχες ψυχολογικές προσεγγίσεις όσο και στην έννοια της αυτοαντίληψης. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζουμε την αυτοεκτίμηση ως έννοια στα πλαίσια τόσο της οικογένειας όσο και της κοινωνίας και του σχολικού περιβάλλοντος. Τέλος επιλέξαμε την διεξαγωγή μιας ποιοτικής έρευνας με ημιδομημένη συνέντευξη και συμμετοχή τεσσάρων εκπαιδευτικών (δασκάλων) για την αποσαφήνιση και επιβεβαίωση / ανάπτυξη της θεωρίας. Στις συνεντεύξεις αυτές οι εκπαιδευτικοί δίνουν μια ενδεικτική εικόνα των αιτιών της χαμηλής αυτοεκτίμησης σε Έλληνες και αλλοδαπούς μαθητές και παρουσιάζουν την επίδραση της μετάβασης στο σχολικό περιβάλλον, του κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου και της κοινωνικής αναγνώρισης που επιζητούν οι μαθητές. / In the context of this work we mainly negotiated the significance of self-estimation and the effect of the socio-economic status of the family in this. In order to make more perceptible the significance of self-estimation, in the second chapter of this work we make the clarification of terms and refer to the significance of self with the corresponding psychological approaches as much as in the significance of self-conception. In the third chapter we examine the self-estimation as significance in the frames of family of what society and school environment. Finally we selected the conduct of qualitative research with semi-structured interview and attendance of four teachers of (schoolteachers) for the clarification and confirmation/growth of theory. In the interviews these teachers give a indicative picture of causes of low self-estimation in Greek and foreign students and they present the effect of passage in the school environment, socio-economic status and social recognition that the students seek.