Το όρος Γκιώνα είναι το υψηλότερο βουνό της Στερεάς Ελλάδας και το πέμπτο μεγαλύτερο της Ελλάδας. Έχει έκταση περίπου 300.000 στρεμμάτων, χωρίζει κάθετα τη Στερεά Ελλάδα σε δυτική και ανατολική και αριθμεί εικοσιτέσσερις (24) κορυφές με υψόμετρο μεγαλύτερο των 2.000 μ. Αρχικά, η παρούσα διατριβή ερευνά τη χλωρίδα της εξεταζόμενης περιοχής, η οποία αποτελείται από 1.273 taxa, 572 εκ των οποίων, αναφέρονται για πρώτη φορά. Η γεωγραφική θέση του συγκεκριμένου ορεινού όγκου στη Στερεά Ελλάδα, ο οποίος γειτνιάζει με τα υπόλοιπα ψηλά βουνά αυτής της περιφέρειας (Βαρδούσια, Οίτη, Παρνασσό), αποτελεί σημείο συνάντησης φυτών με διαφορετική γεωγραφική εξάπλωση. Αυτό το δεδομένο αποκτά ακόμη μεγαλύτερη αναλυτική σημασία στην περίπτωση των ενδημικών στοιχείων, καθώς το ορεινό συγκρότημα της Γκιώνας με το επιβλητικό τοπίο, τα μεγάλα υψόμετρα, την εκτεταμένη αλπική ζώνη και τη συνολικά μεγάλη του έκταση υποστηρίζει ένα πολύ υψηλό ποσοστό ενδημισμού (11,88%). Αξιοσημείωτο είναι ότι μεταξύ των φυτικών στοιχείων που εξετάσαμε, περιλαμβάνονται και 171 taxa, τα οποία είναι σπάνια ή προστατευόμενα. Επιπρόσθετα, διερευνήσαμε τις φυτογεωγραφικές σχέσεις μεταξύ των βουνών της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου, όπου διαφαίνεται η υψηλή χλωριδική συγγένεια του όρους Γκιώνα με τα όρη Παρνασσός και Βαρδούσια. Στη συνέχεια, μελετήσαμε τη βλάστηση της εξεταζόμενης περιοχής, όπου εντοπίστηκαν έντεκα (11) ενότητες βλάστησης. Από την επεξεργασία των δειγματοληψιών, διακρίθηκαν δεκαεννέα (19) τύποι οικοτόπων, με οκτώ (8) φυτοκοινότητες να αναφέρονται για πρώτη φορά. Για την αξιολόγηση των ανθρώπινων επιδράσεων που λαμβάνουν χώρα στο όρος Γκιώνα εφαρμόστηκε το πλαίσιο DPSIR, το οποίο εφαρμόζεται για πρώτη φορά σε ορεινό οικοσύστημα στην Ελλάδα. Στην παρούσα μελέτη αναλύονται πενήντα πέντε (55) δείκτες του προαναφερθέντος πλαισίου αξιολόγησης, ενώ ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις πιέσεις που ασκούνται από τα μεταλλεία βωξίτη στην περιοχή. Τα διαχειριστικά μέτρα, τα οποία προτείνονται, λαμβάνουν υπόψη όλες τις εξεταζόμενες παραμέτρους αξιολόγησης και αποτελούν ένα χρήσιμο εργαλείο για τους παράγοντες λήψης αποφάσεων. Όσα προαναφέρθηκαν συνεπικουρούνται από μία σειρά θεματικών χαρτών, τους οποίους κατασκευάσαμε με τη χρήση GIS και απεικονίζουν την παρούσα κατάσταση της περιοχής μελέτης. / Mount Giona is the highest mountain of the Sterea Ellas region and Greece’s fifth biggest mountain. It covers 30,000 hectares, divides Sterea Ellas into west and east and includes twenty-four (24) peaks above 2,000 m. Initially, the present thesis investigates the flora of the examined area, which comprises 1,273 taxa, 572 of which are reported here for the first time. The geographical position of Mount Giona in Sterea Ellas, which neighbors with the other high mountains of that region (namely: Vardousia, Oiti, Parnassos), constitutes a meeting point for plants with different geographical distributions. This fact is extremely important in the case of the endemic elements, which constitute a large percentage of the total flora (11.88%), due to the highly diversified landscape, the high altitudes, the extended alpine vegetation zone and the vast area covered by the mountain. The fact that 171 plant taxa of the total flora are rare or under some protection status, is also notable. Furthermore, we have examined the phytogeographical relation among the mountains of Sterea Ellas and Peloponnese, where the high floristic affinity of Mount Giona with the mountains Parnassos and Vardousia was revealed. Furthermore, we have studied the vegetation of the examined area, where we have recognized eleven (11) vegetation groups. The elaboration of vegetation samplings via vegetation analysis techniques showed nineteen (19) habitat types, with eight (8) plant communities being reported here for the first time. In order to evaluate the human impacts taking place on Mount Giona, we implemented the DPSIR causal framework, which is applied for the first time in a mountainous ecosystem in Greece. Fifty-five (55) indicators of the above-mentioned framework are analyzed in the present study, with special attention to the pressures caused by the bauxite mines on the area. The management measures, proposed here, have taken under consideration all the examined evaluation parameters and aim to be a valuable tool in the hands of decision makers. Finally, a series of thematic maps, created by means of GIS, has been designed in order to support our studies and reflect the present state of Mount Giona’s ecosystems.

Η παρούσα διατριβή ερευνά τους παράγοντες που συνεπιδρούν στη λειτουργία των οικοσυστημάτων του Όρους Τυμφρηστού. Έτσι αναλύθηκαν το αβιοτικό περιβάλλον (γεωλογία, τοπογραφία, υδρολογία, κλίμα) από τη μια πλευρά και το βιοτικό περιβάλλον (φυτογεωγραφία, βιολογικές μορφές, χλωρίδα, βλάστηση) από την άλλη. Επιπλέον, θεωρώντας ότι ο άνθρωπος είναι ο σημαντικότερος παράγοντας του οικοσυστήματος, μελετήθηκαν όλες εκείνες οι ενέργειες από πλευράς του, που επηρεάζουν και αποτρέπουν τη φυσική εξέλιξη των οικοσυστημάτων και προτείνονται διαχειριστικά μέτρα. / The aim of the present doctorate thesis is to investigate all the elements that affect the functioning of the ecosystem of Mt. Timfristos area. In order to achieve this, the abiotic environment (geology, topology, hydrology, climate) on one hand, and the biotic one (phytogeography, biologic patterns, flora, vegetation) on the other, was analyzed. Seeing that man is the most important element of the ecosystem, all his activities that effect and avert the normal course of ecosystems were studied and proposed measures management.

Η περιοχή έρευνας αποτελείται από την οροσειρά του Ελικώνα, το όρος Ξεροβούνι και τμήμα του όρους Νεραϊδολάκκωμα. Οι ορεινοί αυτοί όγκοι βρίσκονται στη Στερεά Ελλάδα και συγκεκριμένα στο νομό Βοιωτίας. Στην παρούσα εργασία εξετάζουμε τις πληροφορίες που αφορούν στο αβιοτικό περιβάλλον, όπως τοπογραφικές, γεωλογικές, κλιματικές και βιοκλιματικές. Η χλωρίδα της εξεταζόμενης περιοχής αποτελείται από 1273 taxa, από οποία τα 17 είναι Πτεριδόφυτα και τα 1256 Σπερματόφυτα. Το μεγαλύτερο μέρος των βιβλιογραφικών δεδομένων και συγκεκριμένα τα 335 από τα 448 taxa επιβεβαιώθηκαν, ενώ εντοπίστηκαν 825 νέα φυτικά taxa, αριθμός που αντιπροσωπεύει περίπου το 65% της χλωρίδας μας. Από την ανάλυση του βιοφάσματος της χλωρίδας μας προκύπτει πως το υψηλό ποσοστό συμμετοχής (35,35 %) των θεροφύτων, αντικατοπτρίζει ένα μεσογειακού τύπου κλίμα, κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι η παρατεταμένη θερμή και ξηρή περίοδος. Από την άλλη μεριά το σημαντικό ποσοστό των ημικρυπτοφύτων που ακολουθεί με μικρή διαφορά (32,83%) δείχνει την ισχυρή επίδραση που ασκεί το ορεινό ανάγλυφο της περιοχής στη σύνθεση της χλωρίδας μας. Η ενότητα των Βαλκανικών γεωστοιχείων αντιπροσωπεύεται από 127 taxa (10,03%). Από αυτά, τα 72 taxa χαρακτηρίζονται ως ενδημικά Βαλκανικά, ενώ τα 55 είναι Βαλκανικά Υπενδημικά. Το ποσοστό ελληνικών ενδημικών ειδών ανέρχεται στο 9,16% της χλωρίδας των ορέων μας και αντιστοιχεί σε 116 taxa. Ο μεγάλος αριθμός ενδημικών γεωστοιχείων που καταγράφεται στην περιοχή μελέτης οφείλεται σε ένα σύνολο παραγόντων. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται: οι ποικίλες μονάδες βλάστησης που αναπτύσσονται στην εξαιρετικά εκτενή περιοχή μελέτης, η οποία εκτείνεται από το επίπεδο της θάλασσας έως την ανωδασική ζώνη, αλλά και η παρουσία οικοτόπων με ξεχωριστή οικολογία. Σημαντικό όμως ρόλο φαίνεται πώς έχει διαδραματίσει η γεωγραφική θέση της περιοχής μας και η εγγύτητα αυτής με την Πελοπόννησο, την Εύβοια, όσο και με τα χαμηλά όρη της Ανατ. Στερεάς (Γεράνεια, Κιθαιρώνας, Πατέρας) αλλά και υψηλά όρη που βρίσκονται δυτικότερα (Παρνασσός, Γκιώνα, Βαρδούσια). Πέραν των παραπάνω η παλαιογεωγραφία και η απουσία ισχυρών φυτογεωγραφικών εμποδίων αποτελούν παράγοντες που ευνόησαν τον εμπλουτισμό των ορέων που ερευνώνται με ενδιαφέροντα ενδημικά γεωστοιχεία. Μεταξύ των φυτικών στοιχείων που διαμορφώνουν την χλωρίδα της περιοχής περιλαμβάνονται 65 taxa τα οποία θεωρούνται σημαντικά λόγω της σπανιότητας και των απειλών που αυτά δέχονται. Τα 6 από αυτά ανήκουν σε μια από τις κατηγορίες ερυθρών δεδομένων του Red Data Book of Rare of Threatened Plants of Greece (Phitoς et al, 1996) Συγκεκριμένα 3 taxa χαρακτηρίζονται εύτρωτα (V), 2 σπάνια (R) και 1 κινδυνεύων (E). Επιπλέον 21 φυτικά είδη, εκ των οποίων τα 15 είναι ενδημικά, εντάσσονται σε κάποια από τις κατηγορίες ερυθρών δεδομένων της IUCN (1997). Επικρατεί η κατηγορία των σπάνιων (R) με 18 taxa, ενώ 2 taxa χαρακτηρίζονται ως εύτρωτα (V) και 1 ως απειλούμενο. Παράλληλα προχωρήσαμε σε τροποποιήσεις του status επικινδυνότητας ορισμένων στενότοπων ενδημικών ειδών, με βάση τις νέες κατηγορίες της Λίστας Ερυθρών δεδομένων και λαμβάνοντας υπόψη τόσο τα κριτήρια που υιοθετήθηκαν από τη IUCN. (IUCN, 2001), όσο και επιτόπιες παρατηρήσεις που έγιναν τόσο στην περιοχή έρευνας, όσο και σε γειτονικά όρη. Προκειμένου να διερευνήσουμε τις φυτογεωγραφικές σχέσεις του ορεινού συγκροτήματος με τις υπόλοιπες φυτογεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας, αλλά και με τα κυριότερα όρη της Στερεάς και Πελοποννήσου χρησιμοποιήσαμε τις εξαπλώσεις των ενδημικών taxa. Έντονη λοιπόν εμφανίζεται η φυτογεωγραφική σύνδεση της περιοχής μας με την Πελοπόννησο, ενώ από τις υπόλοιπες γεωγραφικές περιοχές ξεχωρίζει το Δυτικό Αιγαίο, με την γειτονική και σε κοντινή απόσταση ευρισκόμενη Εύβοια. Τα υψηλά ποσοστά που καταγράφονται και στις δύο περιπτώσεις (76% και 49% αντίστοιχα) σχετίζονται με την παλαιογεωγραφική πορεία των παραπάνω περιοχών και συγκεκριμένα με την πρόσφατη αποχώρηση τους από την Στερεά Ελλάδα, αλλά και από την έλλειψη ισχυρών φυτογεωγραφικών εμποδίων, μιας που τόσο ο θαλάσσιος χώρος του Κορινθιακού όσο και αυτός του Ευβοϊκού δεν απομόνωσαν αποτελεσματικά τις τρεις γεωγραφικές περιοχές. Η ένταση των σχέσεων αυτών βαίνει μειούμενη με την ακόλουθη σειρά: Νότια Πίνδος, Ανατολική-Κεντρική, Βόρεια-Κεντρική Ελλάδα, Ιόνια Νησιά, Κρήτη, Κυκλάδες, Βόρεια Πίνδος κλπ. Προκειμένου να διερευνηθεί η βλάστηση της περιοχής και να διακριθούν οι επιμέρους μονάδες της, επιλέχθηκαν 358 αντιπροσωπευτικές δειγματοληψίες. Κατά τη διάρκεια της συνθετικής φάσης χρησιμοποιήθηκαν σύγχρονες μέθοδοι πολυπαραγοντικής αριθμητικής επεξεργασίας οικολογικών δεδομένων. Για την κατάταξη των δεδομένων βλάστησης χρησιμοποιήθηκε η Detrended Correspondence Analysis (DCA), με τη βοήθεια του λογισμικού πακέτου πολυπαραγοντικής ανάλυσης PC-ORD 4.19 (Multivariate Analysis of Ecological Data, version 3.0 for Windows). Η μέθοδος κατάταξης εφαρμόστηκε συμπληρωματικά με τη μέθοδο ταξινόμησης TWINSPAN. Από την επεξεργασία των δειγματοληψιών διακρίθηκαν 20 φυτοκοινωνίες, 2 υπο-φυτοκοινωνίες και 17 φυτοκοινότητες. Οι μονάδες που περιγράφονται για πρώτη φορά ανέρχονται σε 9. Από αυτές οι 3 αποτελούν νέες φυτοκοινωνίες, ενώ οι υπόλοιπες 6 μονάδες εντάχθηκαν σε ένα απροσδιόριστο ιεραρχικό επίπεδο Ταξινομικού συστήματος, αυτό της κοινότητας. Οι νεοπροσδιοριζόμενες φυτοκοινωνίες εντοπίζονται σε κάθετα ασβεστολιθικά βράχια, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των κοινοτήτων απαντώνται σε περιοχές όπου η βλάστηση έχει σημαντικά αλλοιωθεί, εξαιτίας της δράσης του ανθρώπινου παράγοντα, από τα βάθη των αιώνων έως σήμερα. Συγκεκριμένα οι περισσότερες νέες φυτοκοινότητες εντοπίζονται στον ανωδασικό χώρο αλλά και στον ξηρό θερμο-μεσογειακό όροφο βλάστησης. Διαδοχή και εξέλιξη των μονάδων βλάστησης Στην ενότητα αυτή παραθέτουμε την δυνητική επικρατούσα καθώς και την υφιστάμενη βλάστηση ανά όροφο βλάστησης. Παράλληλα σχολιάζουμε την φυτοδυναμική πορεία της βλάστησης κάτω από τη δράση των όποιων αρνητικών επεμβάσεων που ασκούνται στην περιοχή έρευνας. Διερευνήθηκαν οι κυριότερες επεμβάσεις και οι επιπτώσεις αυτών στα οικοσυστήματα της περιοχής έρευνας. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η παρουσία μεταλλείων βωξίτη, οι εκτεταμένες διανοίξεις δασικών δρόμων, οι πυρκαγιές, η βόσκηση, οι εκχερσώσεις, η παράνομη λειτουργία ανεξέλεγκτων χώρων διάθεσης απορριμμάτων κλπ. Αξιολογήθηκαν 77 taxa τα οποία κρίθηκαν ότι εμφανίζουν σημαντικό ενδιαφέρον, είτε λόγω του περιορισμένου αριθμού και των σημαντικών κινδύνων που αυτά διατρέχουν, είτε για την ιδιαίτερη φυτογεωγραφική σημασία που κάποια από αυτά εμφανίζουν. Σε γενικές γραμμές η περιοχή έρευνας εμφανίζει εξαιρετική έως μεγάλη αξία για την διατήρηση ενός μεγάλου αριθμού από τα παραπάνω είδη. Από την αξιολόγηση 15 τύπων οικοτόπων, που εμφανίζονται στην περιοχή μας προέκυψαν τα ακόλουθα: Υψηλό βαθμό συνολικής αξιολόγησης έλαβαν τα ευμεσογεικά βράχια και τα βραχώδη πρανή των υψηλών κορυφών. Ακολουθούν τα δάση φυλλοβόλων δρυών και Κεφαλληνιακής Ελάτης, ενώ ικανοποιητική σημασία έχουν οι μονάδες βλάστησης του ανωδασικού χώρου, οι πρινώνες, τα δάση αριάς, καθώς και αυτά της ελιάς και χαρουπιάς. Παράλληλα προχωρήσαμε και στην αξιολόγηση της περιοχής στο σύνολο της, χρησιμοποιώντας τόσο εδώ όσο και στις αξιολογήσεις φυτικών ειδών και οικοτόπων μια σειρά ευρέων αποδεκτών κριτηρίων. Τέλος επισημαίνονται οι κυριότερες διαχειριστικές δράσεις που αποβλέπουν στη διατήρηση και προστασία των φυσικών οικοσυστημάτων αλλά και στην ανάδειξη της περιοχής. / The mountains Elikonas, Xerovouni ands Neraidolakkoma are situated in the south-central part of Sterea Ellada Department. In the present thesis we examine the information concerning the abiotic environment, such as the topography, the geology, the climate and the bioclimate. The flora of the study area consists of 1273 taxa, out of which 116 are Greek and 72 Balkan endemics. In the framework of the doctoral thesis we analyze the life form spectrum and the chorological spectrum of our flora. Moreover, we look into the plant geographical relations of the mountainous complex with other regions in Greece as well as with the main mountains of Sterea Ellada and of Peloponnese. The phytosociological research resulted to the distinction of 20 associations and 17 communities. Among them, 3 new associations and 6 new communities are described. Furthermore, elements of ecological succession of the vegetation units are juxtaposed, as well as the most critical human threats. Finally, we evaluate a significant number of vegetal elements, the habitats under observation, but also the research area in its total.

No description available.