Στο πλαίσιο της παρούσας διπλωματικής εργασίας θα εξεταστούν οι στερεοτυπικές και προκαταληπτικές συμπεριφορές των εκπαιδευτικών τόσο απέναντι σε γηγενείς μαθητές όσο και απέναντι σε μαθητές πολιτισμικά διαφορετικών ομάδων μέσα στη σχολική τάξη. Είναι γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες στο χώρο της ψυχοπαιδαγωγικής έρευνας, η μελέτη της προκατάληψης και των στερεοτύπων αποτελεί αντικείμενο πολλών ερευνών. Βασικό στοιχείο μελέτης της παρούσας εργασίας είναι η συνείδηση των στερεοτυπικών και των προκαταληπτικών συμπεριφορών του εκπαιδευτικού μέσα στη σχολική τάξη. Στόχος είναι η διερεύνηση από έναν συγκεκριμένο αριθμό μαθητών- γηγενών μαθητών αλλά και μαθητών πολιτισμικά διαφορετικών ομάδων της Ε’ και Στ’ τάξης των ημοτικών σχολείων Πάτρας- εάν εντοπίζουν στη συμπεριφορά του εκπαιδευτικού μέσα στη σχολική τάξη την ύπαρξη στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Η πρωτοτυπία της παρούσας έρευνας έγκειται στην αναζήτηση στερεοτυπικών και προκαταληπτικών συμπεριφορών του εκπαιδευτικού από τους μαθητές και όχι από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Στην ελληνική σχολική πραγματικότητα, η αύξηση των μαθητών από πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες, η έλλειψη κατάρτισης των εκπαιδευτικών σε θέματα διαπολιτισμικής παιδαγωγικής και η διαρκής παρουσία στερεοτυπικών και προκαταληπτικών συμπεριφορών και μέσα στη σχολική τάξη οδήγησαν στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος της παρούσας εργασίας. Αρχικά, παρουσιάζεται η αποσαφήνιση των όρων της προκατάληψης και των στερεοτύπων, δύο έννοιες πολύπλοκες που αποτελούν αντικείμενο έντονης ερευνητικής δραστηριότητας τις τελευταίες δεκαετίες. Παράλληλα, παρατίθενται ορισμοί εννοιών συναφών με αυτές των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων, έννοιες όπως ρατσισμός, διάκριση, κοινωνικός στιγματισμός και ταυτότητα. Στην ίδια υποενότητα δίνεται και ο ορισμός της διαπολιτισμικότητας, της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, της διαπολιτισμικής κοινωνικής ψυχολογίας ολοκληρώνοντας με τον τρόπο αυτό την περιγραφή των στοιχειωδών εννοιών της παρούσας εργασίας. Σημαντικό μέρος της θεωρίας αποτελεί και η αναφορά στις διάφορες θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί για τις έννοιες της προκατάληψης και των στερεοτύπων. Στο υποκεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται επίσης και οι διάφορες προσεγγίσεις για τη δημιουργία των στερεοτύπων (ψυχοδυναμική, κοινωνικο-πολιτισμική, γνωστική προσέγγιση), καθώς και τα τρία γνωστικά μοντέλα για την αλλαγή των στερεοτύπων. Τέλος, ακολουθεί η ενότητα που αναφέρεται στη διαπολιτισμική πραγματικότητα, στην οποία αναλύονται οι αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, η σχέση του εκπαιδευτικού και μαθητή αλλά και, πιο συγκεκριμένα, η σχέση εκπαιδευτικού και μαθητών πολιτισμικά διαφορετικών ομάδων, καθώς και η διαπολιτισμική πραγματικότητα στην Ελλάδα. Στη συνέχεια παρατίθεται το ερευνητικό μέρος της εργασίας, όπου παρουσιάζονται ο σκοπός και οι υποθέσεις της έρευνας, ενώ δίνεται μια περιγραφή του δείγματος και των ερευνητικών εργαλείων. Έπειτα, ακολουθεί η παρουσίαση και ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας μέσω της περιγραφής πινάκων και γραφημάτων. 5 Το τελευταίο μέρος της παρούσας εργασίας περιλαμβάνει τη διεξαγωγή των συμπερασμάτων της έρευνας καθώς και τον έλεγχο –αποδοχή ή απόρριψη-των υποθέσεων. / -

Στην παρούσα έρευνα θα ασχοληθούμε με το ρόλο που διαδραματίζει η συγκίνηση στην ανθρώπινη συμπεριφορά, παρουσιάζοντας στα υποκείμενά μας, που ανήκουν σε διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες, διαφορετικές, ελεγχόμενες πληροφορίες, οι οποίες εγείρουν κάθε φορά και διαφορετικά συναισθήματα. Τα διαφορετικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά των ομάδων κινητοποιούν διαφορετικές συμπεριφορές και αντιδράσεις, όπου στα πλαίσια της παρούσας έρευνας είναι πολιτισμικά προσδιορισμένες. Στη συγκεκριμένη πειραματική έρευνα θα προσπαθήσουμε να ερευνήσουμε τις διαφορετικές αντιδράσεις των Ελλήνων, των Αλβανών και των Τσιγγάνων, κατά την παρατήρηση φωτογραφιών Ελλήνων, Αλβανών και Τσιγγάνων συμμαθητών τους σε ελεγχόμενες καταστάσεις. Η έκφραση της συμπάθειας ή της αντιπάθειας, συναισθήματα που χαρακτηρίζουν και διαμορφώνουν τις μεταξύ σχέσεις των ατόμων, στηρίζονται περισσότερο στις κοινωνικές αναπαραστάσεις και στις στάσεις των «σημαντικών άλλων» , ιδιαίτερα όσον αφορά την κοινωνικοποίηση των παιδιών. Γι’ αυτό το λόγο, στην παρούσα έρευνα, η οποία αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου ερευνητικού προγράμματος με θέμα στερεότυπα και προκαταλήψεις και τις εκδηλώσεις τους, με υπεύθυνο τον καθηγητή Παντελή Γεωργογιάννη, χρησιμοποιείται, ως βασκή παράμετρος συγκινησιακού κλίματος, η εθνική καταγωγή προσώπων, τόσο αλλοδαπών και μειονοτήτων όσο και αυτών της κυρίαρχης ομάδας του κοινωνικού συνόλου. Η αξιολόγηση του θετικού και αρνητικού συναισθήματος, συμπάθεια και αντιπάθεια, εξετάζεται από κοινωνικοψυχολογική άποψη, καθώς δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στον συγκινησιακό ρόλο που διαδραματίζουν τα κοινωνικά δεδομένα και πώς αυτά επηρεάζουν την προδιάθεση του ατόμου προς μια συγκεριμένη αντίδραση απέναντι σε ένα γεγονός ή σε ένα πρόσωπο. Στην έρευνά μας εστιάσαμε σε πρόσωπα και στην εθνική καταγωγή τους, καθώς στις μέρες μας παρατηρείται μια έξαρση του εθνικιστικού τρόπου σκέψης, η οποία ασκεί επιρροές στη συναισθηματική αντίδραση του ατόμου. Το δείγμα της έρευνάς μας αποτελείται από 90 μαθητές δημοτικού σχολείου, από τους οποίους οι 30 είναι ελληνικής καταγωγής, οι άλλοι 30 αλβανικής καταγωγής και οι υπόλοιποι 30 είναι Τσιγγάνοι μαθητές, αφενός γιατί το σχολείο αποτελεί δέκτη των κοινωνικών μηνυμάτων και αλλαγών και αφετέρου μέσω της παιδευτικής του διάστασης μπορεί να διαμορφώσει και να ανακατασκευάσει συναισθήματα, θετικά και αρνητικά. Τα υποκείμενά μας, λοιπόν, καλούνται να εκφράσουν την συμπάθεια ή την αντιπάθειά τους απέναντι στα πρόσωπα που απεικονίζονται στις φωτογραφίες σε δύο διαφορετικέςσυνθήκες, δηλαδή όταν δεν γνωρίζουν και όταν γνωρίζουν την προέλευσή τους. Θεωρούμε, λοιπόν, ότι τα ίδια τα παιδιά μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για τη μεταστροφή αρνητικών συναισθημάτων ενώ παράλληλα μπορούν να δώσουν μια αντικειμενική εικόνα, μέσω της έκφρασης της αντιπάθειας και της συμπάθειάς τους, του συγκινησιακού κλίματος της κοινωνίας, έτσι όπως διαμορφώνεται στα πλαίσια της πολυπολιτισμικής κοινωνίας. / In the present research we will deal with the role that plays the emotion in the human behavior, presenting in our subjects, that belong in different cultural teams, different, checked information, which cause each time and different sentiments. The differently cultural characteristics of teams mobilise different behaviors and reactions, where in the frames of present research are cultural determined. In the particular experimental research we will try to search the different reactions of Greeks, Albanians and Gipsies, at the observation of photographs of Greeks, Albanians and their Gipsies schoolmates in allocated situations. The expression of sympathy or antipathy, sentiments that characterize and shape the relations between individuals, are supported more in the social representations and in the attitudes of the "important other" , as far as it concerns the socialization of children. For this reason, in the present research, which constitute part of wider inquiring program on the subject of stereotypical and biases, with person in charge the professor Georgogianni Panteli, it is used, as a basic parameter of climate of emotion, the national origin of persons, such as foreigners and minorities as well as the sovereign team of the social total. The evaluation of the positive and negative sentiment, sympathy and antipathy, is examined to the ground of social psychology, given particular accent to the role that social data plays in the emotions and how these social data influence the inclination of individual to a specific reaction towards a fact or a person. In our research we focused in persons and in their national origin, since in our days it is observed an elation of nationalistic way of thought, which practises influences in the sentimental reaction of individual. The sample of our research is constituted by 90 students of municipal school, from which the 30 are of Greek origin, the other 30 of Albanian origin and the last 30 are Gipsies students, and that because the school constitutes receptor of social messages and changes and at the other side via its pedagogic dimension can shape and reform sentiments, positive and negative ones. The subjects are called to express the sympathy or their antipathy over the persons depicted in the photos in two different conditions, that is, when they do not know and when they know their origin. We consider, therefore, that the children itself can constitute the base for the change of negative sentiments while at the same time they can give an objective picture, via the expression of antipathy and their sympathy, of the emotion climate of society as it is shaped in the frames of multicultural society.

Το μεταναστευτικό ρεύμα των τελευταίων δεκαετιών έχει επηρεάσει σε παγκόσμιο επίπεδο τη σύνθεση των κοινωνιών και τις έχει μετατρέψει σε πολυπολιτισμικές. Τα προβλήματα που προκύπτουν από την αλληλεπίδραση των πολιτισμών είναι εμφανή και απαιτούν να δοθούν λύσεις, έτσι ώστε η αλληλεπίδρασή τους να μην αποτελεί εμπόδιο στην ανάπτυξη των διομαδικών σχέσεων. Η ελληνική κοινωνία αντιμετωπίζει έντονα μια νέα πραγματικότητα: την πολυπολιτισμικότητα, που είναι αποτέλεσμα της συμβίωσης του γηγενούς πληθυσμού με τις κοινότητες των μουσουλμάνων, των τσιγγάνων, των παλλινοστούντων ομογενών και των προσφύγων, των οποίων ο αριθμός συνεχώς διευρύνεται τα τελευταία χρόνια, δημιουργώντας οξύτατα προβλήματα. Αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών είναι η συνεχής αύξηση της γλωσσικής και πολιτισμικής ανομοιογένειας της ελληνικής κοινωνία, που οδηγεί σε νέους κοινωνικούς, πολιτικούς και εκπαιδευτικούς προβληματισμούς. Η εκπαιδευτική κοινότητα έρχεται καθημερινά αντιμέτωπη με πληθώρα προβλημάτων και καλείται να ανταποκριθεί στη νέα πραγματικότητα που δημιουργείται από τη παρουσία παιδιών με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο στις σχολικές τάξεις. Επομένως, ο πολιτισμικός πλουραλισμός στο χώρο του σχολείου έχει δημιουργήσει νέες ανάγκες στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, οι οποίες υπαγορεύουν μια παιδαγωγική ίσων ευκαιριών, μια παιδαγωγική κοινωνικής ένταξης των «διαφορετικών», η οποία θα λαμβάνει υπόψη τις κοινωνικές και πολιτισμικές τους ιδιαιτερότητες. Η διαπολιτισμική εκπαίδευση στοχεύει στην εποικοδομητική συμβίωση, σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον που βασίζεται στην αποδοχή και το σεβασμό του διαφορετικού. Επιδιώκει να εμποδίσει το σχηματισμό στερεότυπων και προκαταλήψεων απέναντι σε πρόσωπα και πολιτισμούς και να υπερβεί κάθε μορφή εθνοκεντρικής αντιμετώπισης. Στο παραπάνω πλαίσιο κοινωνικών συνθηκών αναπτύσσονται στερεότυπα και προκαταλήψεις για το «διαφορετικό», οι οποίες όμως αποτελούν εμπόδιο στην επαφή των ατόμων. Τα στερεότυπα δημιουργούνται σε μικρή ηλικία, αλλάζουν με δυσκολία, ενώ η αλλαγή τους είναι παράλληλα αποτέλεσμα ευρύτερων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών συνθηκών. Από τη συνύπαρξη των γηγενών και των πολιτισμικά διαφορετικών μαθητών στο χώρο του σχολείου προκύπτουν προβλήματα στις διομαδικές τους σχέσεις. Η ύπαρξη των στερεοτύπων στις σχέσεις των γηγενών και των πολιτισμικά διαφορετικών μαθητών, οι οποίες καθορίζονται και διαμορφώνονται από το γεγονός ότι τα άτομα ανήκουν στην ίδια ή σε διαφορετικές ομάδες, αποτελεί το σκοπό της εργασίας μας. Σκοπός μας είναι να ανιχνεύσουμε το βαθμό και την ένταση των στερεοτυπικών αντιλήψεων που εμφανίζονται στο χώρο του σχολείου, τόσο από τους γηγενείς προς τους πολιτισμικά διαφορετικούς μαθητές όσο και από τους πολιτισμικά διαφορετικούς προς τους γηγενείς μαθητές. / The immigration stream of the last decades has influenced in an international level the synthesis of societies and has turned them into multicultural ones. The problems that rise from the interaction of civilizations are obvious and demand solutions, so that their interaction facilitates the evolution of intergroup relationships. The Greek society faces a new reality: the multiculturalism, which comes as a result of cohabitation of the local people with the Muslims communities, the Gypsies, the repatriated citizens and the immigrants whose popular number is increasingly rising in the past years, having as a result tremendous problems. Therefore, the Greek society suffers linguistic and cultural gaps that lead to different arising problems on social, political and educational bases. The educational society faces various problems and it is called to respond to a new reality that is created by the presence of students with different cultural background at school. Thus, due to multiculturalism at school new needs has risen in the Greek educational system. These needs require for all the students to be equal and a pedagogical social adjustment of the non native students which will take into account their social and cultural diversities. The intercultural education aims at the beneficial cohabitation, in a multicultural environment that focuses on the admission and the respect of different cultures. Furthermore, it targets at preventing the creation of stereotypes and prejudice against cultures and individuals. While debating the aforementioned matter of social conditions, stereotypes and prejudice are evolving, bringing obstacles in the relationships among individuals. Stereotypes appear in childhood, they are difficult to subdue changes and can be influenced by both social, economic and politic conditions as well. Having the natives and non native students interacting together at school, it is for sure that problems will rise as far as their intergroup relationships are concerned. Our research focuses on the potential stereotypes that are evolved in the relationships between native and multiculturally different students, which are defined and reshaped by the fact that the individuals belong to the same or different groups. Our goal is to detect the magnitude and the growth of stereotypes that appear at school, concerning the behaviour of native students towards the culturally different ones and vice versa.

Στην παρούσα εργασία προσεγγίζεται η έννοια του ξένου μέσα από τα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄, Β΄ και Γ΄ Γυμνασίου. Έχοντας ως έρεισμα τις πολιτισμικές σπουδές και με βασικό εργαλείο την imagologie/ πολιτισμική εικονολογία, η εργασία αυτή αντιμετωπίζει τη λογοτεχνία ως τομέα διαμόρφωσης της εικόνας «μας» και της εικόνας των «άλλων», αλλά και ως πιθανό πεδίο (ανα)παραγωγής στερεοτύπων. Η κατανόηση του ξένου επιχειρείται καταρχάς ως υποκατηγορία του άλλου και επομένως συνδέεται με ζητήματα ορισμού, συγκρότησης και αναπαραγωγής της ταυτότητας και της ετερότητας. Παράλληλα θίγονται ζητήματα σχετικά με τη δημιουργία και το ρόλο των κοινωνικών στερεοτύπων για την κατασκευή της ταυτότητας. Σε θεωρητικό επίπεδο η προσέγγιση του ξένου γίνεται μέσα από τις επιστήμες της κοινωνιολογίας, της ανθρωπολογίας, της ψυχανάλυσης και άλλων επιστημών του ανθρώπου, χωρίς να οδηγείται τελικά σε έναν απόλυτο και άκαμπτο ορισμό. Βασική παράμετρος πάντως για τον ορισμό του ξένου θεωρείται η σχέση του με τον χώρο/ τη χώρα του άλλου. Σκόπιμα δεν τίθενται εξαρχής ερευνητικά ερωτήματα ώστε να μην επηρεαστεί η οπτική της ερευνήτριας από κάτι που συνειδητά ψάχνει, αλλά να οδηγηθεί σε συμπεράσματα μέσα από το ίδιο το υλικό. Η ανάλυση των κειμένων δομείται σε δύο επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο γίνεται μια κατηγοριοποίηση της έννοιας του ξένου όπως προκύπτει από το υλικό, χωρίς να ακολουθούνται προσχηματισμένες κατηγορίες, έτσι δηλαδή όπως προτείνεται από την grounded theory. Βασικό εργαλείο ανάλυσης των κειμένων στο επίπεδο αυτό είναι η πολιτισμική εικονολογία. Στη συνέχεια η ανάλυση οδηγείται σε ένα δεύτερο επίπεδο στο οποίο απομακρύνεται από το βασικό μεθοδολογικό εργαλείο και επιχειρείται μια διαφορετική προσέγγιση της έννοιας του ξένου με βάση κάποιους θεωρητικούς που παρουσιάζονται στο πρώτο μέρος της εργασίας. / In the dissertation presented, “strange” is approached through Modern Greek Literature texts of High School Classes A, B and C. Having cultural studies as a base and imagologie as a basic tool, this study sees literature as a field that moulds “our” image as well as the image of “the others” and as a potential field where stereotypes are (re)produced. It is firstly attempted to understand strange as a subcategory of the other. Thus, understanding it is connected with the definition, composition and reproduction of identity and diversity. In parallel, issues concerning the creation and the role of social stereotypes to build the identity are touched. Theoretically speaking, strange is approached through sociology, anthropology, psychoanalysis and other human sciences, without eventually being brought to an absolute and firm definition. Its relation with the other’s space and country is considered, though, as a fundamental parameter for its definition. Research questions are deliberately not set in the beginning so that the researcher’s view is not affected by something consciously sought, but will be led to conclusions through the material itself. The analysis of texts is structured on two levels. On the first level, strange is categorized as results by the material, not following preconceived categories, just as it is proposed by grounded theory. On this level imagologie is a significant tool towards the analysis of the text. Analysis is then led to a second level on which it is no longer close to the basic methodology tool. There, a different approach of strange is attempted based on academics presented at the first part of the dissertation.

Στην παρούσα έρευνα, επιχειρείται η διερεύνηση των στάσεων μαθητών ΣΤ΄ τάξης Δημοτικού Σχολείου σε δύο νεοελληνικές διαλέκτους, τη διάλεκτο των Κυδωνιών (Αϊβαλί)-Μοσχονησίων και τη διάλεκτο του Πόντου. Ειδικότερα, μελετάται η ύπαρξη εγγραφών, η ανάδυση τάξεων ενδεικτικότητας και η παρουσία μεταπραγματολογικών στερεοτύπων. Παράγοντες όπως ο τόπος καταγωγής και το επάγγελμα των γονέων φαίνεται να επιδρούν στη διαμόρφωση συγκεκριμένων γλωσσικών στάσεων. Ουσιαστικά, τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης έδειξαν ότι οι μαθητές που κατοικούν στο χωριό, των οποίων οι γονείς ασκούν επαγγέλματα υψηλότερης αυτονομίας, έχουν θετική στάση απέναντι στις δύο διαλέκτους. Τέλος, μέσα από τη σύνδεση γλωσσικών τύπων με κοινωνικές σημασίες έγινε φανερή η ύπαρξη εγγραφών, δύο τάξεων ενδεικτικότητας και μεταπραγματολογικών στερεοτύπων. / This study attempts to investigate 6th grade primary education student attitudes towards two modern greek dialects, dialect of Kydonies (Aivali)-Moschonisi and Pontic dialect. Specifically, I study the existence of enregisterments, the emergence of orders of indexicality and the presence of metapragmatic stereotypes. Factors such as region and profession of students’ parents seem to formulate specific language attitudes. In fact, the results of the present study show that students who live in village, whose parents occupy with professions of higher autonomy, have positive attitude towards both Aivalic and Pontic dialect. Finally, connecting linguistic forms with social meanings indicate the presence of enregisterments, two orders of indexicality as well as metapragmatic stereotypes.