Η χρήση αναφορών από την Ιστορία της Επιστήμης στα σχολικά εγχειρίδια γίνεται μέσα από μια ιδιότυπη ερμηνεία των ιστορικών πηγών από τους συγγραφείς τους, εντός των διαφορετικών κοινωνικών και πολιτισμικών πλαισίων κάθε εποχής, η οποία στοχεύει στην εξυπηρέτηση διδακτικών αναγκών και για το λόγο αυτό την ονομάζουμε διδακτική ανακατασκευή της Ιστορίας της Επιστήμης. Μία σημαντική περίπτωση διδακτικής ανακατασκευής που μελετάμε είναι η καθιέρωση της ονομασίας Θεώρημα του Θαλή στην ευρωπαϊκή και ειδικότερα στη νεοελληνική εκπαίδευση, της οποίας κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι αντιστοιχεί σε διαφορετικά θεωρήματα στα εγχειρίδια διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών. / Textbook writers uses their own interpetation for the references from the History of Science, through different social and cultural conditions of every era, an interpetation which serves purposes and objectives of the teaching of Science and for this reason we call it didactical reconstrution of the History of Science. An important case of didactical reconstruction which is the main theme our study is the establishment of the name Theorem of Thales in European and especially in Modern Greek education, a name that have as main feature that corresponds to differen ttheorems in the textbooks of different European countries.

Βρισκόμαστε στον 21ο αι. και η εκπαίδευση εξακολουθεί να αποτελεί θέμα μείζονος σημασίας. Κι αυτό δεν είναι τυχαίο, αφού, όπως αναφέρει ο Σουμάχερ, η εκπαίδευση αποτελεί τη μεγαλύτερη πηγή ενός πολιτισμού ( Σουμάχερ, 1980) αλλά και δέκτης όλων των κοινωνικών αλλαγών. Η μετατροπή της Ελλάδας σε χώρα υποδοχής μεταναστών είχε ως φυσικό επακόλουθο, μεταξύ άλλων, την αλλαγή της σύστασης του μαθητικού πληθυσμού. Αποτελώντας οι μαθητές από ξένες χώρες το 6% του συνόλου των μαθητικού πληθυσμού, προέκυψε η ανάγκη ενσωμάτωσης κι ένταξής τους στα ελληνικά σχολεία. Οι πρώτες προσπάθειες στερούνταν «ευαισθησίας» απέναντι στα πραγματικά προβλήματα των μαθητών. Με τις τελευταίες, όμως, μεταρρυθμίσεις, τα νέα σχολικά εγχειρίδια και αναλυτικά προγράμματα αλλά και τη θέσπιση νόμων, γίνεται μια πιο συνειδητή προσπάθεια εφαρμογής της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Στην παρούσα εργασία εξετάσαμε τη δυνατότητα εφαρμογής της μέσα από τα ανθολόγια κείμενα του δημοτικού σχολείου. Πιο συγκεκριμένα, μέσα από την ανάλυση περιεχομένου των κειμένων και των δραστηριοτήτων κι ακολουθώντας το παράδειγμα της συγκεφαλαίωσης, εξετάσαμε κατά πόσο η διαπολιτισμική εκπαίδευση περιορίζεται στην ύπαρξη κάποιων στοιχείων προσθετικής/ τουριστικής προσέγγισης ή στην προβολή ουσιαστικών στοιχείων διαπολιτισμικότητας. Παράλληλα, εξετάστηκε και η ύπαρξη κειμένων/ δραστηριοτήτων που προβάλλουν στοιχεία της ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού. Από την έρευνα προέκυψε πως έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και της μετασχηματιστικής προσέγγισης. Περισσότερο προβάλλονται στοιχεία υψηλής διαπολιτισμικότητας, στοιχεία οικουμενικά που αφορούν όλους τους ανθρώπους και λιγότερο στοιχεία προσθετικής προσέγγισης. Άλλωστε, όπως αναφέρουν και οι Bullivant (1997) και Triandis (1997) η προσθήκη στο Α.Π. τέτοιων επιφανειακών τουριστικών στοιχείων της κουλτούρας μιας γλωσσικά ή πολιτισμικά διαφορετικής ομάδας δε θα οδηγήσει τα παιδιά στην κατανόηση των πολιτισμικών διαφορών ούτε θα τα απαλλάξει από προκαταλήψεις και θα καταλήξει σε αρμονικές σχέσεις και στη βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ των μελών των διαφορετικών ομάδων (Αραπατζή, 2008). Σύμφωνα, δε, με τον ορισμό της UNESCO « πολιτισμός είναι το σύνολο των μοναδικών πνευματικών, υλικών, διανοητικών και συναισθηματικών πτυχών που χαρακτηρίζουν μια κοινωνία ή μια κοινωνική ομάδα. Αυτό δεν περιλαμβάνει μόνο την τέχνη και τη λογοτεχνία αλλά επίσης και μορφές ζωής, θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, συστήματα αξιών, παραδόσεις και μορφές πίστης» ( Πανταζής, 2003β:68). Το περιεχόμενο των ελληνικών κειμένων είναι κυρίως ήπιο, ενώ οι αρνητικές αναφορές σε άλλους λαούς περιορίζονται σε μερικά κείμενα από την ελληνική ιστορία. Επίσης, σημαντικός αριθμός κειμένων με εθνικιστικό περιεχόμενο προβάλλουν έντονα και στοιχεία υψηλής διαπολιτισμικότητας. Η παρουσίαση, συνεπώς, του πολιτιστικού παρελθόντος του ελληνικού πολιτισμού ενισχύει μεν την εθνική και πολιτιστική ταυτότητα, αποφεύγει όμως τα ακραία και σοβινιστικά στοιχεία που χωρίζουν τους λαούς. Συνεπώς, μπορούμε να πούμε πως τα νέα ανθολόγια παρουσιάζονται σαφώς βελτιωμένα. Επιτρέπουν στα παιδιά να αναγνωρίσουν ως θετικό κοινωνικό φαινόμενο τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ανθρώπων, επισημαίνουν συμπεριφορές που αναπαραγάγουν στερεότυπα και προκαταλήψεις, επισημαίνουν την αρνητική στάση απέναντι στο διαφορετικό κι αντιπροτείνουν «ορθές» στάσεις και συμπεριφορές που προάγουν το σεβασμό στη διαφορετικότητα, την αλληλοκατανόηση, τη συνεργασία, την κοινωνική και παγκόσμια ειρήνη, την αγάπη σε διάφορες μορφές. Προάγουν αυτό που ο Hohmann ορίζει ως «παιδαγωγική της συνάντησης» και «παιδαγωγική των συγκρούσεων». Η παιδαγωγική της συνάντησης προάγει τη διαπολιτισμική ανταλλαγή και το διαπολιτισμικό εμπλουτισμό ανάμεσα στις εθνοπολιτισμικές ομάδες και η παιδαγωγική των συγκρούσεων χρησιμοποιεί μεθόδους για την εξάλειψη του εθνικιστικού και εθνοκεντρικού τρόπου σκέψης, του ρατσισμού, της εχθρότητας για τον άλλο (Δαμανάκης, 1997). Φυσικά, πάντα υπάρχει περιθώριο για βελτίωση. Ο νόμος 2413/96 περί της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και οι επίσημες διακρατικές συμφωνίες υπαγορεύουν την ισότιμη συμμετοχή όλων των πολιτισμικών και γλωσσικών ομάδων στα επίσημα αναλυτικά προγράμματα και στα εγχειρίδια των μαθητών. Επομένως, θα μπορούσε να αποφευχθεί η άνιση αντιπροσώπευση των λαών στα κείμενα. Θα μπορούσαν να υπάρχουν περισσότερα στοιχεία από πολιτισμούς και άλλων λαών και όχι κυρίως δυτικοευρωπαϊκών. / Faced with increasing and changing diversity as a result of immigration, Greek educational system has been called to respond to the needs of the entire student population, which is not characterized by homogeny. In this essay we examined the goals, principals, dimensions, policies and legislation concerning Greek intercultural education and its influence οn the writing of the new “anthologies” (literature books), which are used in Greek primary schools. How possible is it to apply intercultural education through these textbooks? What kind of intercultural references are prevailing? The contributions approach, the additive or the transformational approach? At the same time we examined the existence of Greek /national elements in these texts. What kind of “nationalism” is prevailing? mild or strong? To analyze our material we used the method of qualitative content analysis. Our results showed that the new textbooks have been certainly affected by the principles and the legislation of multiculturalism, as the references of “high interculturalism’’ are prevailing. There are not many references of additive or contributions approach, while the presence of “strong national elements” is not intense. The references of mild nationalism is more increased.

Η παρούσα εργασία επιδιώκει να παρουσιάσει τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται οι Έλληνες και οι άλλοι λαοί στα σχολικά βιβλία Ιστορίας της Γ' Λυκείου από το 1965 έως σήμερα. Στόχος είναι να ανιχνευθεί ο τρόπος με τον οποίο κατασκευάζονται η ιστορική μνήμη και η εθνική ταυτότητα, σκιαγραφώντας έτσι την αντίληψη που είναι πιθανό να διαμορφώσουν οι μελλοντικοί πολίτες για τον εθνικό τους «εαυτό» (national ‘‘self’’) αλλά και για τους γείτονες λαούς, δηλαδή τον εθνικό «άλλο» (national ‘‘other’’).Η εργασία χωρίζεται σε δύο μέρη, το θεωρητικό και το ερευνητικό. Στο πρώτο μέρος γίνεται λόγος για το Σχολικό Εγχειρίδιο (Textbook), για τη Διεθνή Έρευνα των Διδακτικών Εγχειριδίων (International Textbook Research) αλλά και για το ρόλο της εικονογράφησης (the role of Textbook Pictures).Στο δεύτερο μέρος γίνεται η παρουσίαση της έρευνας των σχολικών βιβλίων Ιστορίας , τόσο ως προς το κείμενο όσο και ως προς το περικείμενο. Η παρουσίαση ακολουθεί την πορεία της ποιοτικής ανάλυσης περιεχομένου (qualitative content analysis), που επιλέχθηκε ως ερευνητική μέθοδος. / The current essay focuses on the way Greeks and the other nations are presented in the new textbooks of History in High school at the period 1695 to 2007. The purpose of the author is to enlight the way the historic memory and the national identity are shaped, so that it will be understood –up to a point- what the future Greeks will think about their ‘self’ and the other nations due to the books.The essay is separated in two parts. In the first part, the basic relevant theory and terminology are presented. In particular, the author is referring to Textbooks, to International Textbook Research and to the role of Textbook Pictures.In the second part, the analysis of the textbooks and their pictures is presented according to the process of the qualitative content analysis that had been chosen as the method of analysis.

Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση των γλωσσικών χαρακτηριστικών στα κειμενικά είδη που εμφανίζονται στα σχολικά εγχειρίδια της Ιστορίας και της Βιολογίας του γυμνασίου, με βάση το θεωρητικό πλαίσιο και τη μεθοδολογία της Συστημικής Λειτουργικής Γλωσσολογίας (ΣΛΓ). Συγκεκριμένα, αναλύονται οι λεξικoγραμματικοί πόροι και τα σημασιολογικά χαρακτηριστικά σε είκοσι τέσσερα συνολικά κείμενα από τα σχολικά εγχειρίδια. Η έρευνα εστιάζει στις διαδικασίες και τους μετέχοντες (σύστημα μεταβιβαστικότητας), στη λεξική πυκνότητα, στην τροπικότητα, στη γραμματική μεταφορά (ιδίως στην ονοματοποίηση), στην χρονικότητα και την αιτιότητα και στις συνδετικές σχέσεις. Οι διαφοροποιήσεις του λόγου των ανθρωπιστικών και φυσικών επιστημών, η αφαίρεση και η τεχνικότητα, και τα σύνδρομα χαρακτηριστικών που χαρακτηρίζουν τα κειμενικά είδη, εξετάζονται σε συσχέτιση και με τα ευρήματα συναφών ερευνών που έχουν γίνει τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς (κυρίως στην Αυστραλία). Όπως προκύπτει από την ανάλυση των αποτελεσμάτων, τα χαρακτηριστικά αυξάνονται από τη μία τάξη στην άλλη και εντοπίζονται διαφορές στα δύο αντικείμενα. Η ανασυγκρότηση της γνώσης απαιτεί από τα παιδιά του γυμνασίου εξοικείωση με τις γραμματικές μορφές της γραπτής γλώσσας και του τρόπου που αναπτύσσονται στα κειμενικά είδη στα διάφορα μαθήματα. Επιπλέον, προτείνεται η συστηματικότερη ανάλυση και προσαρμογή των εργαλείων της ΣΛΓ στην ελληνική γλώσσα, δεδομένου ότι έχει εφαρμοστεί κατά κύριο λόγο στην αγγλική, και, τέλος, γίνονται κάποιες προεκτάσεις στην εκπαίδευση και τον γραμματισμό με γνώμονα μια ισονομιστική και χειραφετητική γνώση. / The purpose of this study is to investigate the language of genres in History and Biology school textbooks in early secondary school (gymnasio), within the frame of systemic functional linguistics (SFL). More specifically, our aim is to analyze the lexicogrammar and semantics of twenty four texts from school textbooks. The study focuses on processes and participants (system of transitivity), lexical density, modality, grammatical metaphor (especially nominalization), temporality, causality and conjunctive relations. Differences in discourse of humanities and natural sciences, technicality and abstraction, and the co-occurrence (syndromes) of characteristics in different genres are considered in relation with the findings of relevant Greek and international researches. According to data analysis, there is an increasing tension from lower to higher grade and some differences between the two subject areas. The reconstruction of knowledge demands from early secondary pupils familiarization with grammatical forms of written language and with the way that they are deployed in school genres. Furthermore, it is suggested more specific analysis and adaptation of SFL tools in Greek language, given that they have implemented basically in English, and, finally, our remarks are extended to education and literacy under the rule of equal opportunities and emancipative knowledge.

Η συγκεκριμένη μελέτη, διερευνά εκτενώς τις αξίες στα Νεοελληνικά αναγνώσματα εξαταξίου Γυμνασίου περιόδου 1940-1950, το θεματικό και ιδεολογικό περιεχόμενο τους, σε μια ιδιαίτερη ιστορικό-πολιτική φάση της πολεμικής και μεταπολεμικής Ελλάδας. Η έρευνα έδειξε ότι ανάλογα με τις πολιτικές και θρησκευτικές συνθήκες στα Νεοελληνικά αναγνώσματα έμπαιναν κείμενα που αποσκοπούσαν στην προαγωγή των σκοπών που επεδίωκε η πολιτική κατάσταση. Η εσωτερίκευση αξιών ήταν επιλεκτική για να υπηρετηθούν οι εκάστοτε σκοποί της εξουσίας. Αξίες που βοηθούν στη πολιτικοποίηση όχι στη κομματικοποίηση δεν προωθούνται σε αυτά τα κείμενα. Παρατηρούμε ότι το σύστημα αξιών της περιόδου αυτής είναι μια σύνθεση εθνικών, θρησκευτικών και ηθικών αξιών. Ο κεντρικός θεματικός πυρήνας των κειμένων παραμένει σχετικά σταθερός, με βασικό άξονα προσανατολισμού την πατρίδα, τους Ελληνικούς τόπους, τη φύση, τη θρησκεία και την οικογένεια. Το αξιολογικό περιεχόμενο στα αναγνωστικά της περιόδου αυτής επικεντρώνεται στην προβολή κυρίως εθνικών, θρησκευτικών και ηθικών αξιών. Εμφανίζει περισσότερο έναν εθνοκεντρικό, παραδοσιακό και συντηρητικό προσανατολισμό αξιών, που ανταποκρίνεται στη συντηρητική υφή της κυρίαρχης ιδεολογίας της εποχής εκείνης, και μεταβάλλεται σε μια συστηματική προσπάθεια κατήχησης και δογματικού διαποτισμού. Όλες οι αξίες συνεργάζονται και αλληλοσυμπληρώνονται, και τελικά αποτελούν ένα ενιαίο ιδεολογικό σύστημα αξιών, συμβατό με την ιδεολογία του εκπαιδευτικού συστήματος, που ηγεμονεύεται από την κυρίαρχη ιδεολογία του πολιτικοκοινωνικού συστήματος. / This study explores at length the values in Modern Greek Literature readings six-grade secondary Gymnasium period 1940-1950, the thematic and ideological content in a particular historical-political phase of the war and the post-war Greece. The investigations showed that depending on the political and religious conditions the texts had aimed at promoting the objectives pursued by the political situation. Thus was selective internalization of values to serve the respective objects of power. Values that help politicization rather than political parties are not promoted in these texts. Notice that the value system of this period is a synthesis of national, religious - moral values. Central core theme of the text remains relatively stable, with the main orientation axis of the homeland, the Greek places, nature, religion and family. The evaluative content to readers of this period show mainly focuses on national religious and moral values. It displays a more ethnocentric, traditional and conservative orientation of values, which correspond to conservative texture of the dominant ideology of the time, and changes in a systematic effort indoctrination and dogmatic indoctrination. Altogether the values complement each other, and ultimately form a single ideological value system, compatible with the ideology of the educational system, which overmaster by the dominant ideology of social and political system.