Εν κατακλείδι, η πρόσληψη του μυθολογικού υλικού από τους νεότερους δραματουργούς, όπως επισημαίνει και ο Δημήτρης Τσατσούλης, «το εμπλουτίζει με νέες συνιστώσες, αφήνοντας, πάνω σε ένα παλιό σώμα, νέα ίχνη γραφής, αναζητήσεων, προβληματισμών μιας νέας εποχής, αναδιατυπώνοντας έτσι και τους όρους πρόσληψής του». Έτσι, ο Φιλοκτήτης του André Gide παρουσιάζει το δράμα του καλλιτέχνη και του ανθρώπου που παλεύει να διατηρήσει τον αυθεντικό εαυτό του, θέλοντας να μάς βοηθήσει να συνειδητοποιήσουμε ότι η ολοκλήρωσή μας έγκειται σε μας τους ίδιους, αρκεί να βρούμε τη δύναμη να υπερβούμε τον εαυτό μας. Το έργο του Βασίλη Ζιώγα είναι ένα άμεσο μάθημα ζωής από τον Φιλοκτήτη προς τον Νεοπτόλεμο και έμμεσα από τον συγγραφέα προς εμάς, τους αναγνώστες/θεατές. Στο τέλος, θα πρέπει η όρασή μας να έχει διευρυνθεί, όπως του Νεοπτόλεμου. Θα πρέπει να ακούμε και να βλέπουμε τους Στυλίτες, την ενότητά μας δηλαδή με το σύμπαν. Ο Μύθος δείχνει το δρόμο, αρκεί να ακολουθήσουμε τις συντεταγμένες του. Τέλος, το κείμενο του Heiner Müller μάς αποκαλύπτει, με τον πιο γλαφυρό τρόπο, ότι οι κρατούντες δε θα διστάζουν να εκμεταλλεύονται ακόμα και τα πτώματα των ηρώων, αν αυτό εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους. Η διακειμενική, λοιπόν ανάλυση αναδεικνύει ότι η επίθεση στο μυθικό υλικό οδηγεί στην επανανακάλυψη του ίδιου του Μύθου. Καθίσταται έτσι ο αρχαίος Μύθος νέο Ήθος. / -

Η παρούσα εργασία επιχειρεί να μελετήσει και να αναδείξει τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του χαρακτήρα και της συμπεριφοράς τριών, από τους πλέον εμβληματικούς πολεμιστές της αρχαιότητας, όπως ο Γιάννης Ρίτσος, σύμφωνα με την κοσμοαντίληψή του τα έχει διαμορφώσει και να εντοπίσει τις όποιες ομοιότητες ή διαφορές, με τα αρχαία πρότυπά τους. Πρόκειται, συγκεκριμένα, για τον Αγαμέμνονα, βασιλιά του Άργους και αρχιστράτηγο της Τρωικής εκστρατείας, τον Φιλοκτήτη, κάτοχο του τόξου του Ηρακλή και περίφημο τοξότη και τον Αίαντα, τον δεύτερο μετά τον Αχιλλέα σε δύναμη πολεμιστή των Αχαιών, που πρωταγωνιστούν σε τρεις από τους αρχαιόθεμους μονολόγους της Τέταρτης Διάστασης του Γιάννη Ρίτσου. Οι αρχαίες ελληνικές τραγωδίες που αποτελούν τα πρότυπα για την διερεύνηση των ανωτέρω στοιχείων είναι: ο Αγαμέμνων του Αισχύλου από την τριλογία του Ορέστεια, και ο Φιλοκτήτης και ο Αίας του Σοφοκλή. Το βασικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι, ο Ρίτσος έχοντας ως βάση αφ΄ενός όσα η μυθική παράδοση αναφέρει γι΄ αυτούς και αφ’ ετέρου όσα η δραματική ποίηση διαμορφώνει, παρουσιάζει τους συγκεκριμένους πολεμιστές χτίζοντας το χαρακτήρα τους κάτω από ένα διαφορετικό και ουσιαστικά ανατρεπτικό πρίσμα. Οι ήρωες- πολεμιστές των συγκεκριμένων μονολόγων είναι ταυτόχρονα, και τα πρόσωπα των γνωστών μας από την μυθολογία καταστάσεων, αλλά και σύγχρονοί μας, καθημερινοί άνθρωποι. Σε σημαντικό, μάλιστα, βαθμό, μόνο τα σχόλια του ίδιου του συγγραφέα αποτελούν για μας τα ορόσημα που τοποθετούν χρονικά τη δράση τους μέσα στο ποίημα. Όμως ακόμα και αν ο μύθος αναποδογυρίζεται εντελώς, οι όποιες αλλαγές προκύπτουν, γίνονται πάντα στο εσωτερικό του δοσμένου καμβά. Ουσιαστικά δηλαδή παρουσιάζονται σαν διαφορετικές ερμηνείες των ίδιων προσώπων με εκείνα της δραματικής ποίησης. Εντέλει, ο μύθος εξακολουθεί να υπάρχει και εκείνο που αλλάζει δεν είναι παρά η οπτική γωνία από την οποία ο Ρίτσος φωτίζει τη συμπεριφορά των πολεμιστών ηρώων του. Μια οπτική γωνία τέτοια, που εκφράζει τις φιλοσοφικές και ιδεολογικές του αντιλήψεις, τα προσωπικά του βιώματα, τις απόψεις του γενικά γύρω από τα σοβαρά προβλήματα της σύγχρονης ιστορικής πραγματικότητας. / The present paper attempts to study and to highlight the particular character traits and behaviors of three warriors of antiquity who are considered to be the most emblematical according to Yannis Ritsos’ theory and to find out any resemblances and differences in relation to their ancient patterns. It is about Agamemnon, the king of Argos and general of the Trojan Crusade, Philoctetes a Hercules’ arc holder and eminent archer and Ajax, the second in force warrior of Achaean people, afterwards Achilles that play a key role in three of Yannis’ Ritsos Fourth Dimension mythological monologues. The ancient Greek tragedies that constitute the patterns for the research of the above components are: Aeschylus’ Agamemnon from the Oresteia, Sophocles’ Philoctetes and Ajax. The basic conclusion is that Ritsos depending on both what the mythical tradition reports about those heroes and what the dramatic poetry models, portrays the certain warriors building their characters in an different and substantially subversive prism. The heroes – warriors of the certain monologues are the heroes of our already known mythology as well as modern, every day people. In such extend that only the writers’ comments can constitute us the landmarks that chronologically place the heroes’ actions into the poem. However, even in the myth is totally reversed, whatever changes that might occur, are always done in the interior of the given canvas. That is to say they are presented as different interpretations of the same persons in connection to those of the dramatic poetry. In the end, the myth continues existing and what changes is the angle truth which Ritsos illumine the behavior of his warrior-heroes. Such an angle that expresses his philosophical and ideological perceptions,his personal experience and his opinions in general about the serious problems of the modern historical reality.

Στην παρούσα εργασία στόχος μας είναι να προσεγγίσουμε το μύθο του Φιλοκτήτη στη δραματική μορφή του. Για το σκοπό αυτό θα αξιοποιήσουμε κατά το δυνατόν τις μαρτυρίες αναφορικά με την επική παράδοση, όπως μας σώζονται από πολύ μεταγενέστερες πηγές. Η σχέση ανάμεσα στο έπος και το δράμα είναι πολυεπίπεδη και πολύσημη· ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο διακριτά είδη, που λειτουργούν κάποιες φορές σαν συγκοινωνούντα δοχεία, υπάρχει ένα μαγνητικό πεδίο, μια κλίμακα αλληλεπίδρασης που κυμαίνεται από την έλξη ως την άπωση. / --

Στόχος αυτής της διπλωματικής εργασίας είναι η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίον ο Βορειοϊρλανδός ποιητής Seamus Heaney, έχοντας επηρεαστεί από τις Ταραχές και την αγριότητα του Ιρλανδικού εμφυλίου πολέμου, αντιλαμβάνεται το σύγχρονο πόλεμο στην Βόρειο Ιρλανδία μέσα από την ποιητική σύνδεσή του με τον αρχαίο μύθο και την αρχαία Ελληνική τραγωδία. Αντικείμενα μελέτης αυτής της εργασίας αποτελούν το θεατρικό έργο The Cure at Troy (1990), που είναι διασκευή του Φιλοκτήτη του Σοφοκλή, και μια σειρά πέντε ποιημάτων, βασισμένων στην Ορέστεια του Αισχύλου, με τίτλο Η Βίγλα των Μυκηνών (Mycenae Lookout) από τη συλλογή Το Αλφάδι (The Spirit Level 1996). Στο πρώτο κεφάλαιο θα γίνει μία σύντομη ιστορική αναδρομή αναφορικά με τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που επικράτησαν για αιώνες και εξέθρεψαν το Ιρλανδικό πρόβλημα. Θα απαντηθεί γιατί στην Ιρλανδία καλλιεργήθηκε η μετάφραση και η διασκευή κλασικών έργων σε τέτοια έκταση, και θα καταδειχθεί ότι μέσα σε αυτό το περιβάλλον καταπίεσης και κοινωνικών διακρίσεων η κλασική παιδεία, με μακραίωνη παράδοση στην Ιρλανδία, συνδυάστηκε με την αμφισβήτηση της Βρετανικής κυριαρχίας επί της νήσου. Ακολούθως θα συζητηθεί για ποιο λόγο, κατά την τελευταία τριακονταετία ειδικότερα, αρκετοί σύγχρονοι Ιρλανδοί ποιητές και θεατρικοί συγγραφείς, σε μία προσπάθεια να ερμηνεύσουν τα διάφορα κοινωνικά, πολιτικά και θρησκευτικά προβλήματα που απασχολούν τόσο την κοινωνία της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας όσο και αυτήν της Βόρειας Ιρλανδίας (Ulster), στράφηκαν προς την αρχαία Ελληνική τραγωδία, κάνοντας διασκευές και προσαρμόζοντας τα αρχαία κείμενα στις σύγχρονες συνθήκες. Σε αυτή την κατεύθυνση σημαντικό ρόλο έπαιξε ο θεατρικός οργανισμός Field Day, του οποίου η θεματολογία προσανατολίστηκε σε μεταφράσεις και διασκευές αρχαίων ελληνικών τραγωδιών. Στο δεύτερο και το τρίτο κεφάλαιο θα αναλυθούν το θεατρικό έργο The Cure at Troy και τα πέντε ποιήματα της σειράς Η Βίγλα των Μυκηνών, αντίστοιχα, και θα διερευνηθούν οι τρόποι με τους οποίους ο ποιητής διαφοροποιείται από τα αρχαία πρωτότυπα έργα. Στη συνέχεια θα εξεταστεί ο τρόπος με τον οποίον ο Heaney χρησιμοποιεί τα αρχαία έργα για να πραγματευτεί θέματα όπως η σημασία της ‘πληγής’ της Ιρλανδίας και της ‘θεραπείας’, η σύγκρουση μεταξύ προσωπικής ακεραιότητας και πολιτικής σκοπιμότητας, η κοινωνική ευθύνη του ατόμου, η απώλεια της λογικής και της ανθρωπιάς μπροστά στη βιαιότητα του πολέμου. Μέσω του μύθου, ο ποιητής καταγγέλλει την αποικιοκρατία, την εκδικητικότητα, το μίσος, την πολιτική βία, τον πόλεμο και τις συνέπειές τους στη ζωή των συμπατριωτών του. Επίσης θα γίνει εκτενής αναφορά στην έντονη συζήτηση που προκάλεσε το θεατρικό έργο The Cure at Troy σχετικά με το κατά πόσο υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ των αρχαίων και των σύγχρονων πολιτικών καταστάσεων και με το αν οι χαρακτήρες στο έργο του Heaney αντιπροσωπεύουν σύγχρονα ιστορικά πρόσωπα που έλαβαν μέρος στον Ιρλανδικό εμφύλιο πόλεμο. Μέσα από την εις βάθος ανάλυση του θεατρικού έργου και των πέντε ποιημάτων η εργασία θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο Heaney χρησιμοποιεί τους τραγικούς χαρακτήρες για να προβάλλει ένα όραμα για το μέλλον και για να εκφράσει την ελπίδα του για εθνική συμφιλίωση και τον πόθο για ειρήνευση και επιστροφή σε μία φυσιολογική ζωή. Τέλος, θα αναδυθεί ο βασανιστικός προβληματισμός που απασχολεί τον Heaney διαχρονικά, αναφορικά με τον ρόλο του ποιητή μέσα σε μια κοινωνία που ταλανίζεται από την κρίση και με το κατά πόσο η ποίηση έχει τη δύναμη να επηρεάζει την κοινωνία χωρίς να παράγει πολιτική προπαγάνδα. / The present thesis studies how Seamus Heaney, having been highly influenced by the ferocity of the ‘Troubles’, perceives the civil war in Northern Ireland through its poetic connection with ancient Greek myth and drama. Study subjects of this thesis are Heaney’s play The Cure at Troy (1990), which is an adaptation of Sophocles’ Philoctetes, and a sequence of five poems by Heaney titled ‘Mycenae Lookout’ (The Spirit Level 1996) which is based on Aeschylus’ trilogy the Oresteia. The first chapter comprises of a short historic retrospection on the political and social conditions that prevailed for centuries and generated the Irish problem. It attempts to answer why the translation and adaptation of classic plays was used so extensively, and it suggests that in an oppressive environment of social and religious discrimination, classical education, of a long tradition in the island, was associated with the questioning of the British rule over Ireland. It will be shown that over the last thirty years in particular, many contemporary Irish poets and playwrights, in an effort to interpret various socio-political problems that concern the Republic of Ireland as well as Northern Ireland (Ulster), have been inspired by ancient Greek drama. Towards this direction, the Field Day Theatre Company has played a crucial role on the reworking of ancient Greek tragedies. An analysis of Heaney’s play The Cure at Troy and of the five poems of Mycenae Lookout will be presented in the second and third chapter, respectively. In both chapters, there will be a discussion on the ways his work is differentiated from the ancient original plays, and on how he treats subjects such as the significance of the ‘wound’ of Ireland and of the ‘cure’, the conflict between personal integrity and political expediency, the responsibility of the individual towards the community, the loss of reason and humanity in times of war. Through the ancient myths the poet denounces colonialism, vindictiveness, bigotry, faction, political violence and their consequences in the life of Irishmen. There will also be an extensive account on the issue of political allegory raised in the play The Cure at Troy, and on whether there is an equivalence between the ancient and the contemporary political situation. The thesis epilogue will come to the conclusion that Heaney uses the tragic characters to project a vision for the future of Northern Ireland, and to express his hope and desire for national reconciliation and peace. Finally, there will emerge the tantalizing problem that has been occupying Heaney’s mind over the years regarding the role of the poet in a community that has been harassed by the war crisis and whether poetry has the power to influence the society without producing political propaganda.