Στην παρούσα εργασία θα διερευνηθεί η διακειμενική σχέση του αρχετυπικού μύθου της Φαίδρας με το θεατρικό έργο Φαίδρα (1911) του Miguel de Unamuno (Μιγκέλ ντε Ουναμούνο), το ποίημα Φαίδρα (1923) της Marina Tsvetaeva (Μαρίνα Τσβετάγιεβα) και το θεατρικό έργο Ιππόλυτος Καλυπτόμενος (1997) του Βασίλη Παπαγεωργίου, έργα που βασίστηκαν στο συγκεκριμένο λογοτεχνικό μύθο. Στόχος, λοιπόν, της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση του τρόπου πρόσληψης του αρχετυπικού μύθου, όπως αυτός παρουσιάστηκε στην τραγωδία του Ευριπίδη, από τους τρεις μεταγενέστερους δημιουργούς και ο βαθμός της διακειμενικότητας του μύθου με τα σύγχρονα έργα, μέσω της ανάδειξης των ομοιοτήτων και διαφορών των ηρωίδων με το αρχαιοελληνικό τους πρότυπο. Επίσης, θα διερευνηθεί το πώς ανασημασιοδοτείται η γυναικεία μορφή της Φαίδρας στο αντίστοιχο κάθε φορά περιβάλλον, διότι, όπως αναφέρει ο Σιαφλέκης: «Το μυθικό πρόσωπο είναι αυτό που καθορίζει τη λειτουργία της μυθοπλασίας, που όπως είναι φυσικό διαφέρει ανάμεσα σε συγγραφείς, σε εποχές και λογοτεχνικά είδη». Το τελευταίο προς εξέταση έργο, ο Ιππόλυτος Καλυπτόμενος του Βασίλη Παπαγεωργίου, διαλέγεται στενά με τα ελάχιστα σωζόμενα αποσπάσματα του Ιππόλυτου Καλυπτόμενου του Ευριπίδη και επομένως θα προσπαθήσω να εντοπίσω τα στοιχεία πρόσληψης και διακειμενικότητας που υπάρχουν ανάμεσα στο διακείμενο και το αντίστοιχο υπερκείμενό του. Επιπλέον σε κάθε ένα από τα έργα θα εξεταστεί η διατήρηση ή μη των μυθημάτων και των μοτίβων ή η τροποποίηση αυτών, ώστε να αναδειχθεί πιο ξεκάθαρα η διακειμενική σχέση των έργων με το αρχέτυπό τους. / This paper aims to investigate the intertextual relationship of the archetypal myth of Phaedra in the play Phaedra (1911) of Miguel de Unamuno,in the poem Phaedra (1923) of Marina Tsvetaeva and the play Hippolytus Kalyptomenos (1997) of Vasilis Papageorgiou, projects based on this literary legend.

Ο σκοπός της εργασίας αυτής, εν τω μεταξύ, ήταν να καταλάβουμε από πού προέρχεται το ενδιαφέρον για τον μύθο της Ιφιγένειας στα έργα διαφορετικών συγγραφέων και εποχών. Όπως έχουμε ήδη πει, αυτός ο μύθος υπήρχε στην αρχαιότητα, όταν οι ανθρωποθυσίες ήταν μάλλον γεγονός. Έπειτα ο μύθος της Ιφιγένειας περιέλαβε και την σχέση μεταξύ θεών και ανθρώπων, την κρίσιμη στιγμή μιας μεγάλης και σχεδόν απίθανης απόφασης, όπως και την πολιτική (θυσία της κόρης για ένα «ανώτερο» πολιτικό σκοπό) και την οικογενειακή σφαίρα των ηρώων (σχέση πατέρα-κόρη, άντρα-γυναίκα και των δυο αδελφών). Δηλαδή, αυτός ο μύθος καλύπτει πολλά πεδία ταυτοχρόνως και μάλλον σ` αυτό το γεγονός οι συγγραφείς έβρισκαν μεγάλη έμπνευση. Στις τραγωδίες του Ιφιγένεια η εν Αυλίδι και Ιφιγένεια η εν Ταύροις, ο Ευριπίδης διασταύρωσε την παράδοση, το πολιτικό και το οικογενειακό επίπεδο. Η προσωπική τραγωδία του Αγαμέμνονα βρίσκεται στο γεγονός ότι αυτός είναι και αρχηγός του ελληνικού στρατού, αλλά και πατέρας. Όμως, πρέπει να διαλέξει ένα από αυτά τα δυο. Το να πάρει μια τέτοια απόφαση κάνει τον χαρακτήρα του βαθιά τραγικό. Σ` αυτήν την ιστορία ο Ρακίνας προσέθεσε ένα ερωτικό τρίγωνο (ο Αχιλλέας, η Εριφύλη και η Ιφιγένεια) και έδωσε περισσότερη έμφαση στην ψυχολογική διάσταση των χαρακτήρων. Ο Γάλλος δραματουργός έμεινε σχετικά κοντά στον μύθο, αλλά μέσα στα πλαίσια των κανόνων την εποχής του κλασικισμού. Αυτό βλέπουμε σαφώς στον πρόλογο της τραγωδίας του Ιφιγένεια. Ο Γκαίτε έθεσε στο έργο του το πάντα επίκαιρο θέμα – του ανθρώπου που είναι δέσμιος μεταξύ του χαρακτήρα, της μοίρας και των αισθημάτων του. Ο Ρίτσος διαπραγματεύτηκε τον μύθο της Ιφιγένειας στην σύγχρονη εποχή, εκφράζοντας έτσι την πολιτικό-κοινωνική άποψή του για τα επίκαιρα θέματα. Η Ιφιγένειά του είναι μια σύγχρονη γυναίκα που ζει στην σύγχρονη Ελλάδα, αλλά ταυτοχρόνως διατηρεί τα γνωστά μυθολογικά χαρακτηριστικά της. Πρέπει να σημειωθεί ότι ίσως για τους σημερινούς ποιητές η Ιφιγένεια θα αποτελούσε ενδιαφέροντα χαρακτήρα και από την φεμινιστική πλευρά. Κανείς μπορεί να την αντιληφθεί ως θύμα ενός πατριαρχικού συστήματος και μιας σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ του πατέρα και του άντρα της, στην οποία κυριαρχεί το αντρικό στοιχείο. Αυτή θα μπορούσε να είναι μια σύγχρονη πρόσληψη της θυσίας της Ιφιγένειας, αλλά κατά τη γνώμη μου παραμένει το ερώτημα πόσο αυτή θα εστιαζόταν στον αρχετυπικό μύθο και πόσο στις προσωπικές απόψεις των ποιητών με μια τέτοια προσέγγιση. Δεν υπάρχει μια ολοκληρωμένη απάντηση για ποιόν λόγο κάποιες εποχές πραγματεύονται τον μύθο της Ιφιγένειας και κάποιες άλλες όχι. Μεταξύ του Ευριπίδη και του Ρακίνα μεσολαβούν είκοσι δυο αιώνες, μεταξύ του Ρακίνα και του Γκαίτε ένας, ενώ μεταξύ του Γκαίτε και του Ρίτσου δυο αιώνες. Μήπως περιμέναμε τόσο πολύ για την Ιφιγένεια του Ρακίνα λόγω της εμφάνισης του χριστιανισμού και της μεσαιωνικής λογοτεχνίας; Σ` αυτήν την περίοδο ταιριάζει πιο πολύ η ιστορία του Αβραάμ και του Ισαάκ, στην οποία δεν υπάρχει το ψυχολογικό κίνητρο των χαρακτήρων, η αμφιβολία, το δίλημμα, δηλαδή αυτό που αποτελεί μια ουσιαστική τραγικότητα. Όμως δεν υπάρχει μια τελική απάντηση σ` αυτό το ζήτημα, όπως και δεν μπορούμε να παραβλέψουμε πώς ο μύθος της Ιφιγένειας θα γίνεται αντικείμενο διαπραγμάτευσης στην τέχνη του μέλλοντος. Πάντως, είναι γεγονός ότι το ενδιαφέρον γι` αυτό το μοτίβο διατηρήθηκε στους διαφορετικές εποχές. Ολοκληρώνω την μελέτη αυτή με τα λόγια του Ρακίνα: «Στα έργα των ποιητών, δεν υπάρχει τίποτα που να είναι πιο φημισμένο από τη θυσία της Ιφιγένειας.» / -

La thèse a pour objectif l’étude comparative des avatars de trois figures mythiques – Don Juan, Ulysse et Jason – dans le roman contemporain francophone. La première partie « Art donjuanesque et art romanesque. Le libertinage kundérien » aborde la genèse du paradigme donjuanesque kundérien réactualisant les gestes du burlador baroque ainsi que les métamorphoses et expériences romantiques, modernes et postmodernes du patron mythique évoluant vers une posture distanciée et critique. Dans la deuxième partie « Variations romanesques sur héritage mythique. Avatars et aventures de Don Juan et d’Ulysse » nous nous focalisons sur les stratégies intertextuelles participant de l’élaboration de la typologie libertine contemporaine dans l’œuvre kundérienne et dans trois cas de donjuanisme morbide dépeints par Pierre-Jean Remy, par Denis Tillinac et par Béatrix Beck pour les confronter aux techniques de réinvention de l’aventure odysséenne revisitée par Maurice Audebert et par Eric-Emmanuel Schmitt. La troisième partie « Figures mythiques de voyageurs – Ulysse et Jason. Expériences du retour et de la quête » étudie les procédés de démythologisation utilisés par Milan Kundera, l’enchevêtrement des intertextes homérique et joycien dans le cycle de Cyrtha de Salim Bachi et les transformations du syntagme de base du mythe de Jason dans trois œuvres de Jean-Marie Gustave Le Clézio. Les résultats de nos analyses sont systématisés en vue de circonscrire les traits dominants des écritures mythologiques et de les situer par rapport aux tendances du roman contemporain francophone. / The purpose of this thesis is the comparative study of the resurgences of three mythical figures – Don Juan, Ulysses and Jason – in the contemporary francophone novel. “Part One : The Art of Don Juanism and the Art of the Novel: Milan Kundera’s libertinage” discusses the genesis of the Kunderian donjuanesque paradigm reviving the gestures of the baroque burlador and the romantic, modern and postmodern metamorphoses and experiences of the mythical pattern moving towards a distanced and critical posture. “Part Two: Novelistic variations on the Mythical heritage: Avatars and Adventures of Don Juan and Ulysses” focuses on the intertextual strategies involved in the development of the contemporary libertine typology in Kundera's oeuvre and in three cases of morbid Don Juanism portrayed by Pierre-Jean Remy, Denis Tillinac and Béatrix Beck in order to compare them to the techniques of reinvention of the Odyssean adventure revisited by Maurice Audebert and Eric-Emmanuel Schmitt. “Part Three: Mythical travellers – Ulysses and Jason. Experiences of the return and the quest” studies the devices of demythologisation used by Milan Kundera, the entanglement of Homeric and Joycean intertexts in the Cycle of Cyrtha by Salim Bachi and the transformations of the basic syntagm of the myth of Jason in three works by Jean-Marie Gustave Le Clézio. The results of the analyses are systematized in order to identify the main features of the mythological writings and to relate them to the trends in the contemporary francophone novel.

Η παρούσα διατριβή μελετά τη διαχρονική διαδρομή ενός αρχαίου μύθου, την πρόσληψή του από τους νεοέλληνες συγγραφείς και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ποιητών, με απώτερο στόχο τη διαχρονική ανάγνωση του μύθου της Κασσάνδρας. Ο Όμηρος αναφέρει για πρώτη φορά το όνομα της Κασσάνδρας και επικεντρώνεται στην ομορφιά και στο θάνατό της. Στα Κύκλια Έπη και στη λυρική ποίηση η Κασσάνδρα εμφανίζεται με προφητικές ικανότητες. Στην τραγική και ελληνιστική ποίηση το μυθικό πρόσωπο αποκτά αυτοδύναμο πρωταγωνιστικό ρόλο. Στον Αισχύλο και στον Ευριπίδη εμφανίζεται ως εμπνευσμένη προφήτισσα. Στην Αλεξάνδρα του Λυκόφρονα η Κασσάνδρα, έγκλειστη σε μια φυλακή, προφητεύει την άλωση της Τροίας, το νόστο των Ελλήνων, τη δική της τύχη και τον πόλεμο Ευρώπης-Ασίας. Tο πέρασμα από την παραδοσιακή στη νεοτερική ποίηση σηματοδοτεί μια νέα λειτουργία του μυθικού προσώπου. Ο Παλαμάς εκμεταλλεύτηκε ποιητικά το μυθικό πρόσωπο περισσότερο από τους άλλους ποιητές στην προσπάθειά του να ανασυνθέσει ολιστικά το παρελθόν. Στις νεοτερικές της αποτυπώσεις η Κασσάνδρα συμβολοποιείται και εμφανίζεται άλλοτε ως χρησμολόγος δεινών (Σικελιανός, Καρέλλη), άλλοτε ως σύμβολο διαχρονικών αξιών (Παλαμάς, Σεφέρης, Ρίτσος), άλλοτε αποτελεί απλά πηγή ποιητικής έμπνευσης και δημιουργίας (Πολέμης, Καβάφης). Ο μύθος της Κασσάνδρας αποτέλεσε πόλο έλξης τόσο για τους αρχαίους όσο και για τους νεοέλληνες συγγραφείς. Έτσι έχει δημιουργηθεί ένα μετα-μυθικό υπερκείμενο που εμπλουτίζεται και εξελίσσεται, επιτρέποντας παράλληλα το διακειμενικό διάλογο ανάμεσα στους συγγραφείς και την παλίνδρομη κίνηση παρελθόντος-παρόντος. / The present thesis studies a mythical figure, the interactions between ancient Greek and modern Greek poets, with final objective the diachronic reading of the myth of Cassandra. Homer in the mid-eighth century BC is the first poet who mentions her name. He focused on her beauty and described her death. In Epic Cycle and in lyric poetry Cassandra is presented as a prophet. In tragic and hellenistic poetry she acquires a self-reliant leading role. Exploring her role in the plays of Aeschylus and Euripides leads to an understanding of her role as a seer. Kassandra, also appears in Lykophron, who wrote an obscure poem in the third century BC called Alexandra. In this poem Cassandra, imprisoned, prophesies the fate of Troy, the nostos of Greeks, her fate and the battle between Europe and Asia. The figure of Kassandra reappears in greek poetry through the transition from traditional to modern poetry. In most greek poets, such as Palamas, Seferis, Cavafis, Silelianos, Ritsos, Cassandra becomes a symbol. The specific parallels between the myth and the experiences of the poets create anachronisms which eliminate the time-distance, present the mythical figure as a symbol in order to represent a dramatic view of the different modern reality.