Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν παρατηρηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο μεγάλες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. Αποτέλεσμα αυτών, ήταν η δημιουργία μεταναστευτικού ρεύματος από τη μία χώρα στην άλλη και η μετατροπή των εκάστοτε κοινωνιών από μονοπολιτισμικές σε πολυπολιτισμικές. Η αύξηση της μετανάστευσης δεν άφησε ανεπηρέαστη την ελληνική κοινωνία. Τα τελευταία χρόνια, η σύσταση του ελληνικού πληθυσμού έχει αλλάξει, δημιουργώντας μια πολυπολιτισμική κοινωνία, στην οποία η παρουσία γηγενών και αλλοδαπών είναι σημαντική. Μέσα σε αυτή την πολυπολιτισμική πραγματικότητα, τα άτομα αλληλεπιδρούν και αλληλοεπηρεάζονται μεταξύ τους με αποτέλεσμα η κοινωνία μας να καθίσταται διαπολιτισμική. Ο χώρος της εκπαίδευσης δεν έμεινε εκτός της νέας αυτής πολυπολιτισμικής πραγματικότητας. Το εκπαιδευτικό σύστημα προσπάθησε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που προκλήθηκαν με την παρουσία παιδιών από διάφορα πολιτισμικά υπόβαθρα, θέτοντας ως βάση τη διαπολιτισμική εκπαίδευση. Η εργασία αυτή θα προσπαθήσει να διερευνήσει εάν οι Έλληνες αλλά και πολιτισμικά διαφορετικοί μαθητές που ζουν στον ελληνική κοινωνία υφίστανται τις κοινωνικές διαμεσολαβήσεις και να αναδείξει κατά πόσο αυτές επηρεάζουν τη διαμόρφωση των προσδοκιών τους στην εκπαίδευση. Στην ελληνική σχολική κοινότητα οι διαμεσολαβητές εκείνοι που διαμορφώνουν τις προσδοκίες των μαθητών και που δημιουργούν ανάλογες υποκειμενοποιήσεις μπορεί να ποικίλουν. Στην παρούσα έρευνα ως βασικοί διαμεσολαβητές θεωρούνται οι γονείς, οι φίλοι, ο δάσκαλος και οι συμμαθητές.Οι προσδοκίες των μαθητών στις οποίες εστιάζει η έρευνα είναι η φοίτηση στο σχολείο, η αριστεία, η επίτευξη υψηλότερων επιδόσεων, η εκμάθηση καινούργιων πραγμάτων και η μελέτη των μαθημάτων τους. / Recent decades have seen worldwide major economic, social and political changes. These changes led to immigration flow from one country to another and the conversion of the respective societies from monocultural to multicultural. The increase of the immigration flow affected the Greek society as well. In recent years, the establishment of the Greek population has changed, creating a multicultural society, in which the presence of natives and foreigners is important. In this multicultural reality, people interact with each other creating a multicultural society. The education sector is not left out of this new multicultural reality. The educational system has tried to address the problems caused by the presence of children from various cultural backgrounds by setting an intercultural education base. This research attempts to explore whether the Greek and culturally different students living in Greece suffer the social mediations and identify whether they affect the formation of expectations in education. In the Greek school community the mediators that shape the students' expectations may vary. In this research, the parents, the friends, the teacher and the classmates are considered as key mediators. The student expectations are school attendance, excellence of students, achievement of higher performance, learning of new things and doing their homework. Finally, all the mediators and the expectations of students in education were considered by the independent variables: nationality and gender, nationality and class attendance, nationality and performance in language, nationality and student behavior, nationality and adjustment of students in the school.

Όταν οι άνθρωποι βρίσκονται έξω από το οικείο τους πολιτισμικό περιβάλλον, βιώνουν ένα πολιτισμικό σοκ. Η οικογένεια που μεταναστεύει περνά από διάφορα στάδια μέχρι να κατασταλάξει. Αρχικά, δημιουργείται η πρώτη σκέψη για μετανάστευση που βασανίζει την οικογένεια, μέχρι να παρθεί η οριστική απόφαση και η σκέψη να γίνει πραγματικότητα. Έπειτα, το ταξίδι αυτό καθαυτό μπορεί να είναι πολύ διαφορετικό έως και ψυχοφθόρο για ορισμένους πληθυσμούς, ιδιαίτερα όταν γίνεται κάτω από τραυματικές συνθήκες και κινδύνους, όπως συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις προσφύγων. Στο τρίτο στάδιο η οικογένεια καλείται να εγκατασταθεί στο νέο περιβάλλον, όπου αβίαστα αρχίζει να βιώνει τις απώλειες, το πολιτισμικό σοκ και την αφόρητη πίεση για προσαρμογή και ισορροπία. Τέλος, η σύγκρουση των δύο πολιτισμών, της χώρας προέλευσης και της χώρας υποδοχής μεταφέρεται στην επόμενη γενιά, τα παιδιά των μεταναστών. Κατά τη διάρκεια της ζωής μας, όπου πραγματοποιείται και η εξέλιξη της ταυτότητας κάθε ανθρώπου σε διαδοχικά στάδια, δεχόμαστε διάφορα ερεθίσματα και ερχόμαστε σε επαφή με άλλα άτομα. Αυτή η αλληλεπίδραση με τον οποιοδήποτε άλλο, επιδρά στη διαμόρφωση της ταυτότητάς μας, μιας και συνειδητά καθώς και ασυνείδητα καθένας αφομοιώνει κάποια στοιχεία, ιδιότητες από το άτομα ή τα άτομα που θεωρεί σημαντικά και θαυμάζει. Τα άτομα αυτά λειτουργούν ως μοντέλα, πρότυπα, με τα οποία το άτομο ταυτίζεται και αρχίζει να μιμείται. Μια σειρά από ταυτίσεις και μιμήσεις οδηγεί στην ουσία στη διαμόρφωση της ταυτότητάς μας. Ο αριθμός των παλιννοστούντων και πολιτισμικά διαφορετικών μαθητών στη χώρα μας είναι αρκετά υψηλός και ολοένα αυξάνεται. Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης του σχολικού έτους 2003-2004, από τους 643.312 μαθητές των δημοτικών σχολείων, οι 58.065 είναι πολιτισμικά διαφορετικοί και οι 9.868 παλιννοστούντες, δηλαδή ποσοστό περίπου 10,5%. Στην παρούσα εργασία θα εξετάσουμε τη δημιουργία προτύπων από μαθητές της Ε’ και Στ’ τάξης Δημοτικού και θα εστιάσουμε στη διαφοροποίηση που υπάρχει στη δημιουργία προτύπων σε πολιτισμικά διαφορετικές ομάδες. / When people are found outside their familiar cultural environment, they experience a cultural shock. The family that migrates passes from various stages until it settle. Initially, the first thought for immigration, that tortures the family is created, until they take the final decision and the thought becomes a reality. Then, this travel can be very different up to painful for certain populations, particularly when it becomes under traumatic conditions and dangers, as it happens in a lot of cases of refugees. In the third stage, the family is called to install itself in the new environment, where effortlessly it begins to experience the losses, the cultural shock and the unbearable pressure for adaptation and balance. Finally, the conflict of the two cultures, that of the country of origin and the country of reception are transported in the next generation, the children of immigrants. During our life, when each person’s identity is being developed in succession stages, they accept various stimuli and come in contact with other individuals. This interaction with other people, affects the configuration of our identity, since consciously as well as unprincipledly each one absorbs certain elements, attributes from the individual or the individuals that he admires and considers important. These individuals function as models, with which the individual is identified and begins to imitate. A line by identifications and imitations leads to the substance to the configuration of our identity. The number of resettler and cultural different students in our country is high enough and is increasing continuously. According to elements of Institute of Education of Fellow countrymen and Cross-cultural Education of school year 2003-2004, from the 643.312 students of municipal schools, the 58.065 are cultural different and the 9.868 resettler, that is to say percentage roughly 10,5%. In the present work we will examine the creation of models from students of E' and F’ class of Primary school and we will focus in the differentiation that exists in the creation of models in cultural different teams.

Η μαζική μετακίνηση των ανθρώπων τόσο μεταξύ των Ευρωπαϊκών όσο και των τρίτων χωρών προς την Ευρώπη, έχουν επηρεάσει τη δημογραφική σύνθεση των χωρών υποδοχής μεταναστών, με αποτέλεσμα την αλλαγή των πολιτισμικών αξιών, την αναδιάρθρωση του δημογραφικού χάρτη και τη μετατροπή των κοινωνιών σε πολυπολιτισμικές. Ανεπηρέαστη δεν έμεινε και η ελληνική κοινωνία, που από μονοπολιτισμική έχει μετατραπεί σε διαπολιτισμική. Οι θεωρίες και οι έρευνες για τη γλώσσα και την ταυτότητα που έχουν διεξαχθεί μέχρι σήμερα σε μονοπολιτισμικά περιβάλλοντα είναι ανεξάντλητες. Ο σκοπός της μεταπτυχιακής εργασίας είναι να εισάγει τον αναγνώστη στα κύρια σημεία της ανάλυσης γύρω από τη σχέση γλώσσας και ταυτότητας, καθώς και η διερεύνηση του βαθμού που η ελληνική γλώσσα επηρεάζει τη διαμόρφωση της εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας των μαθητών που ζουν σε διαπολιτισμικές κοινωνίες. Επίσης, να διερευνηθεί ο ρόλος που διαδραματίζει η ταυτότητα και η γλώσσα σε διαπολιτισμικά περιβάλλοντα, εφόσον οι σημερινές σχολικές τάξεις παρουσιάζουν ανομοιογενή χαρακτήρα εξαιτίας της παρουσίας των πολιτισμικά διαφορετικών μαθητών. Για τη διεξαγωγή της έρευνας, σχεδιάστηκε και χορηγήθηκε ένα ερωτηματολόγιο, το οποίο δόθηκε προς συμπλήρωση στα παιδιά αλλά και στους εκπαιδευτικούς της Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού των αντίστοιχων σχολικών μονάδων. Για την ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το Statistical Package for Sciences (S.P.S.S 19.0). Τέλος, παρουσιάζονται διεξοδικά τα αποτελέσματα της έρευνας, όπως και τα συμπεράσματα που προκύπτουν για το πολύκροτο ζήτημα. / The mass movement or people to Europe either from European or from the countries of the Third World have influenced the demographic composition of the host countries, and as a result the cultural values and the demographic map of each country have changed, leading to the transformation of societies into multicultural ones. Of course, the Greek society was not unaffected, being transformed from monoculture to multicultural as well. There have been conducted relentless theories and surveys for the language and identity in monoculture environments so far. The aim of this thesis is to introduce the reader to the main points of the analysis, regarding the relation of language and identity, as well as it investigates to what extent the Greek language influences the formulation of national and multicultural identity of the students who live in multicultural societies. Moreover, it analyses the role of identity and language in intercultural environments provided the current school grades have multicultural character due to the presence of students from different cultural backgrounds. A questionnaire was designed and filled in by students and teachers of fifth and sixth grade of primary school at the respective schools, in order for this survey to be conducted. For the analysis of the data the Statistical Package for Sciences (S.P.S.S 19.0) was used. Finally, the results of the survey are presented thoroughly as well as the final conclusions for this hotly debated issue.

Στα πλαίσια των νέων, διαπολιτισμικών κοινωνιών, παρατηρείται το φαινόμενο του επιπολιτισμού το οποίο προκύπτει από τη δυναμική αλληλεπίδραση διαφορετικών πολιτισμών και τη μεταξύ τους επικοινωνία και οδηγεί το άτομο στο να επιλέξει εκείνη τη στρατηγική επιπολιτισμού που θα το βοηθήσει να προσαρμοστεί και να ενταχθεί στην κοινωνία της χώρας υποδοχής με το μικρότερο κόστος για το ίδιο. Από την άλλη, η θρησκευτικότητα είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο που συναντάται σε επίπεδο κοινωνίας αλλά και σε επίπεδο ατόμου. Οι διάφορες θρησκείες που υπάρχουν ανά τον κόσμο αλλά και τα φαινόμενα θρησκευτικού φανατισμού που έχουν καταγραφεί ιστορικά και παρατηρούνται ξανά τα τελευταία χρόνια, υποδεικνύουν τη δύναμη που ασκούν οι θρησκείες στους πιστούς τους αλλά και στο σύνολο της κοινωνίας, διαμορφώνοντας στάσεις, ήθη, έθιμα κ.λπ. Η παρούσα εργασία επιχειρεί να ερευνήσει τη σχέση του επιπολιτισμού με τη θρησκευτικότητα στα πλαίσια της διαπολιτισμικής πραγματικότητας. Κυρίως όμως, επιχειρεί να προσδιορίσει τα αποτελέσματα της αλληλεπίδρασης των θρησκειών της χώρας υποδοχής και των χωρών προέλευσης και πως αυτά τα αποτελέσματα επιδρούν στις θρησκευτικές πεποιθήσεις, συνήθειες και πρακτικές των ατόμων. / In the new, intercultural societies, we observe the phenomenon of acculturation, resulting from the dynamic interaction of different cultures and communication between them and that leads the person to choose the acculturation strategy that will help him adjust and integrate in host country’s society with the lowest cost to itself. On the other hand, religiosity is a timeless phenomenon that occurs in social and individual level. The various religions existing around the world as well as the phenomena of religious fanaticism recorded historically and there again the last years indicate the force exerted by the religions to their believers, but also to society by shaping attitudes, customs etc. This study attempts to examine the relationship of acculturation with religiosity in the context of intercultural reality. However, mostly it seeks to determine the effect of the interaction of religions of the host and home countries and how these results impact on religious beliefs, habits and practices of individuals.

O σύγχρονος κόσμος, γίνεται λόγω των συνεχών μετακινήσεων των ατόμων όλο και περισσότερο ένα παγκόσμιο χωριό, με αποτέλεσμα λίγες χώρες να μπορούν να προβάλουν την αξίωση ενός αληθινά ομοιογενούς πληθυσμού. Σήμερα, η πολυπολιτισμική ποικιλομορφία, που χαρακτηρίζει τις περισσότερες χώρες -και την Ελλάδα-, είναι ένας παράγοντας που έχει σημαντικές επιπτώσεις στην εκπαίδευση όλων των βαθμίδων, συμπεριλαμβανομένης και της προσχολικής (Rodd, 1996). Το σχολείο «ως απαραίτητο διορθωτικό μέσο κάθε πολιτισμικού ελαττώματος ή ανεπάρκειας» (Savater, 2004: 9) οφείλει από τη μια να είναι ασυμβίβαστο με μορφές εθνικής περιχάραξης και από την άλλη να είναι τόσο πλουραλιστικό, όσο η ίδια η κοινωνία. Οφείλει, δηλαδή, να εμπερικλείει στους κόλπους του και να αγκαλιάζει όλους εκείνους τους μαθητές που δεν ανήκουν στην κυρίαρχη πολιτισμική και γλωσσική ομάδα. Με τη συγκεκριμένη ερευνητική μελέτη προσπαθούμε να διαπιστώσουμε σε τι βαθμό και με ποιο τρόπο -δηλωμένο ή άδηλο- ο «Οδηγός Νηπιαγωγού -Εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί- Δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης», του οποίου η συγγραφή του προκηρύχθηκε από το Υ.Π.Ε.Π.Θ. το 2003 (ΦΕΚ, 303 & 304/ 13-03-2003) και εφαρμόζεται επίσημα στα νηπιαγωγεία ως το βιβλίο του εκπαιδευτικού της προσχολικής εκπαίδευσης από το σχολικό έτος 2006-2007, αναφέρεται σε μαθητές που ανήκουν σε διαφορετικές πολιτισμικές και γλωσσικές ομάδες από την ελληνική. Παράλληλα, προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε αν και με ποιο τρόπο έχει επηρεαστεί ο τρόπος αναφοράς σε αυτούς τους μαθητές τόσο από τις κοινωνικές αλλαγές που έχουν σημειωθεί λόγω της παρουσίας ατόμων από διαφορετικές εθνοπολιτισμικές ομάδες, όσο και από τη θέσπιση του νόμου 2413/96 για τη Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης. Αρχικά, χρησιμοποιούμε «περιγραφική ανάλυση περιεχομένου» (Descriptive Content Analysis), η οποία σύμφωνα με τον Thomas (1998) εξετάζει το τι περιέχει η επικοινωνία. Κατόπιν, χρησιμοποιούμε «ερμηνευτική ανάλυση περιεχόμενου» (Interpretive Content Analysis) και τη βασισμένη στο συγκείμενο ερμηνεία (contextual interpretation), για να διαπιστώσουμε από τη μια πώς και γιατί το προς εξέταση υλικό παρουσιάζεται καταυτόν τον τρόπο και από την άλλη πώς έχει επηρεαστεί από το κοινωνικό πολιτικό συγκείμενο της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας. Τα αποτελέσματα της ερευνητικής μελέτης έδειξαν ότι, αν και έχουν αρχίσει να γίνονται τα πρώτα βήματα, βάσει της διαπίστωσης ενός σεβαστού αριθμού αναφορών στους διαφοροποιημένους πολιτισμικά και γλωσσικά μαθητές, παραταύτα ο «Οδηγός Νηπιαγωγού -Εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί- Δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης» υιοθετεί ένα συγκαλυμμένο εθνικό προσανατολισμό, που προωθείται μέσω των αρχών της πολιτικής της ενσωμάτωσης, του μονοπολιτισμού και της μονογλωσσίας, εφόσον στο σχολικό χώρο γίνονται αποδεκτά τα στοιχεία εκείνα των διαφοροποιημένων πολιτισμικά και γλωσσικά μαθητών που δεν προκαλούν αναταραχή και ανακατατάξεις στις ήδη υπάρχουσες επίσημες εκπαιδευτικές πρακτικές. Παρά την ύπαρξη του νόμου 2413/96 περί της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης και τις επίσημες κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εφαρμογή προγραμμάτων που προωθούν την ισότιμη συμμετοχή όλων των πολιτισμικών και γλωσσικών ομάδων και την επαρκή αντιπροσώπευση της διαφορετικότητάς τους στα επίσημα αναλυτικά προγράμματα, στα εγχειρίδια των μαθητών και στα βιβλία των εκπαιδευτικών, εστιάζοντας στον «Οδηγό Νηπιαγωγού -Εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί- Δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης» διαπιστώνουμε την τουριστική, την προσθετική προσέγγιση διδασκαλίας και όχι την μετασχηματιστική προσέγγιση. Αν και έχουν σημειωθεί κάποια θετικά βήματα για την αναγνώριση των διαφορετικών αναγκών των διαφοροποιημένων πολιτισμικά και γλωσσικά μαθητών, παραθέτουμε ορισμένες πρακτικές επισημάνσεις για την ουσιαστική στάθμισή τους, την πρόσφορη αξιολόγηση και αξιοποίησή τους στα πλαίσια μιας προοπτικής πλουραλισμού. Οι πρακτικές αυτές επισημάνσεις είναι: η αναμόρφωση των αναλυτικών προγραμμάτων όλων των γνωστικών αντικειμένων από ειδικούς της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, η αναγνώριση και διδασκαλία της μητρικής γλώσσας των μειονοτικών ομάδων, η διεθνής ανάπτυξη μιας διακρατικής εκπαιδευτικής συμφωνίας για τον τρόπο παρουσίασης των διαφοροποιημένων πολιτισμικά και γλωσσικά μαθητών, η παραγωγή διαπολιτισμικού διδακτικού και εποπτικού υλικού, η εισαγωγή μιας σειράς μαθημάτων Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης ως υποχρεωτικής σε όλες τις παιδαγωγικές και καθηγητικές πανεπιστημιακές σχολές και τέλος η συνεχής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα που άπτονται της διαχείρισης των μαθητών που ανήκουν σε μειοψηφικές πολιτισμικές και γλωσσικές ομάδες. Στην εποχή των ολοένα και αυξανόμενων πολύμορφων και πολύχρωμων κοινωνιών δεν αρκεί απλά η κατάδειξη των διαφορών των διαφοροποιημένων πολιτισμικά και γλωσσικά μαθητών σε ένα αναλυτικό πρόγραμμα ή σε ένα βιβλίο που προορίζεται για τον εκπαιδευτικό. Αυτό που ουσιαστικά χρειάζεται είναι μια εποικοδομητική προσπάθεια καλλιέργειας της αποδοχής της διαφορετικότητας σε θεσμικό και πρακτικό επίπεδο. / Multiculturalism is a prevailing phenomenon in many countries, including Greece. Today, schools are not characterized by homogeny in their population as they include students from diverse culturally and linguistically backgrounds. The aim of this study is to examine how the diverse culturally and linguistically students are presented in «the book of kindergarten teacher», which was published by the Greek Ministry of Education in 2006, 10 years after the implementation of Law 2413/96, entitled «Greek education abroad, Intercultural Education and other provisions». A law based on Intercultural Education which addresses issues related to multicultural classrooms. To analyze our material we use quantitative content analysis, descriptive and interpretive. Our results showed that although there are enough references to diverse culturally and linguistically students, in fact, they are not in congruence with the Law 2413/96 but they are more associated with the policy of integration as only the official language is taught and as only the superficial cultural elements of foreign students are accepted in the educational process.

Σκοπός της έρευνας είναι η ανάδειξη στοιχείων και όψεων της υποκειμενικότητας των παιδιών πολιτισμικά διαφορετικών ομάδων σε μια χώρα υποδοχής, των κοινωνικών διαμεσολαβήσεων που τη διαμορφώνουν μέσω των υποκειμενοποιήσεων που συνεπάγονται, καθώς και των υποκειμενικών νοηματοδοτήσεων ως προς την εθνική καταγωγή και την προσωπικότητά τους. Επιπρόσθετο σκοπό αποτελεί η σύγκριση σε όλα τα πιο πάνω επίπεδα των αποτελεσμάτων σε δύο χώρες υποδοχής μεταναστών, την Ελλάδα και την Κύπρο. / The aim of the study is to investigate and to define subjectivity aspects of children from culturally different groups in a receiving country. The definition of subjectivity derives from the investigation of social mediations, subjectifications, and children’ s subjective opinions for their national and personal orientation. An additional aim is to compare the results of the study in two immigrant receiving countries, Greece and Cyprus.